Γιας

Οι Γιας είναι Ιρανική εθνοτική ομάδα που ζει στην Ουγγαρία από το 13ο αιώνα. Ζουν κυρίως σε μια περιοχή γνωστή ως Jászság, που περιλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της Περιφέρειας Γιας-Νάγκυκουν-Σόλνοκ. Εμφανίσθηκαν ως Οσσέτιοι από τη Σαρματία.

Γιας

Περιοχές με σημαντικούς πληθυσμούς
Γιάσαγκ, Περιφέρεια Γιας-Νάγκυκουν-Σόλνοκ, Ουγγαρία
Γλώσσες
Ουγγρική, διάλεκτος Γιας (εξαφανισμένη)
Θρησκεία
Χριστιανισμός (Καθολικισμός)
Σχετιζόμενες εθνικές ομάδες
Οσσέτιοι και άλλοι Ιρανικοί λαοί

Γεωγραφία

Η κεντρική εκκλησία στο κέντρο του Γιάσμπερενι.

Πολιτιστικό και πολιτικό κέντρο του Γιάσαγκ είναι η πόλη Γιάσμπερενι.

Το Γιάσαγκ αναφέρεται μερικές φορές, λανθασμένα, ως "Ιαζυγία", από έναν κάπως συγγενικό Σαρματικό λαό, τους Ιάζυγες, που ζούσαν σε παρόμοια περιοχή στην αρχαιότητα. Ωστόσο, δεν υπάρχει άμεση σύνδεση μεταξύ των Γιας και των Ιαζύγων.

Ιστορία

Οι Γιας ήταν νομαδική σαρματική (ή σκυθική) φυλή, που εγκαταστάθηκε στο μεσαιωνικό Βασίλειο της Ουγγαρίαςτο 13ο αιώνα και γενικά θεωρείται ότι προέρχονται από τους Οσσετούς και αρχικά μιλούσαν μια διάλεκτο της Οσσετικής γλώσσας. Η διάλεκτος έχει εκλείψει και τα μέλη των Γιας στις μέρες μας μιλούν κυρίως ουγγρικά.

Το όνομά τους είναι σχεδόν βέβαιο ότι σχετίζεται με αυτό των Ιαζυγών, μιας από τις Σαρματικές φυλές που, μαζί με τους Ροξολάνους, έφτασαν στα σύνορα της Δακίας στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. (η πόλη Ιάσιο πήρε το όνομά της από αυτούς). Υπολειμματικά στοιχεία αυτών των φυλών, πρόγονων των Γιας, παρέμειναν πίσω στον κεντρικό Βόρειο Καύκασο, αναμειγνυόμενοι με τους Καυκάσιους λαούς για να σχηματίσουν τους σημερινούς Οσσετούς.

Οι Γιας έφτασαν στο Βασίλειο της Ουγγαρίας, μαζί με τους Κουμάνους (ουγγρικά: Kun), όταν τα εδάφη τους στα ανατολικά, στη μεταγενέστερη Μολδαβία (βλ. Ιάσιο) εισέβαλε η Μογγολική Αυτοκρατορία στα μέσα του 13ου αιώνα. Έγιναν δεκτοί από τον Ούγγρο βασιλιά Μπέλα Δ΄ των Άρπαντ, που ήλπιζε ότι οι Γιας θα βοηθούσαν στην αντίσταση στην εισβολή των Μογγόλων-Τατάρων. Λίγο μετά τον ερχομό τους επιδεινώθηκαν δραματικά οι σχέσεις μεταξύ των Ούγγρων ευγενών και των φυλών Κουμάνων και Γιας, που στη συνέχεια εγκατέλειψαν τη χώρα. Μετά το τέλος της εισβολής των Μογγόλων-Τατάρων επέστρεψαν και εγκαταστάθηκαν στο κεντρικό τμήμα της Παννονικής Πεδιάδας, κοντά στους ποταμούς Ζάγκυβα και Τάρνα.

Η Ιαζυγία (με μπορντώ) το 18ο αιώνα εντός του Αψβουργικού Βασίλειου της Ουγγαρίας

Αρχικά η κύρια ασχολία τους ήταν η κτηνοτροφία και τους επόμενους δύο αιώνες αφομοιώθηκαν πλήρως με τον ουγγρικό πληθυσμό. Η γλώσσα τους εξαφανίστηκε, αλλά διατήρησαν την ταυτότητά τους ως Γιας. Οι Ούγγροι ηγεμόνες του παραχώρησαν ειδικά προνόμια. Έτσι μπόρεσαν να είναι λίγο πολύ αυτοδιοικούμενοι σε μια περιοχή γνωστή ως Γιάσαγκ, στην οποία το Γιάσμπερενι εξελίχθηκε σε περιφερειακό, πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο.

Το 16ο–17ο αιώνα οι περιοχές που κατοικούνταν από τους Γιας ήταν υπό οθωμανική διοίκηση, αλλά στα τέλη του 17ου αιώνα ανακαταλήφθηκαν και επέστρεψαν στο Βασίλειο της Ουγγαρίας, που ανήκε τότε στη Μοναρχία των Αψβούργων. Ο Αψβούργος Αυτοκράτορας Λεοπόλδος Α΄ πούλησε την περιοχή στους Ιππότες του Τευτονικού Τάγματος, πράγμα που σήμανε το τέλος της προνομιακής θέσης του Γιάσμπερενι. Ωστόσο οι Γιας δεν ήθελαν να αποδεχτούν αυτή την κατάσταση και άρχισαν να μαζεύουν χρήματα για να αγοράσουν την ελευθερία τους. Το 1745 είχαν συλλέξει μισό εκατομμύριο χρυσά φλωρίνα του Ρήνου, σημαντικό ποσό για εκείνη την εποχή. Ωστόσο τότε έλαβε χώρα η περίφημη «Πράξη της Λύτρωσης»: η Αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία αποκατέστησε τη γη και τα προγονικά προνόμια των Γιας. Από αυτό το σημείο και μετά το Γιάσμπερενι άκμασε. Η περιφερειακή αυτονομία τους διατηρήθηκε μέχρι το έτος 1876, όταν η περιοχή που κατοικούνταν από αυτούς συμπεριλήφθηκε διοικητικά στην κομητεία Γιας-Νάγκυκουν-Σόλνοκ.

Χάρτης του Γιάσαγκ (Ιαζυγία)

Το Γιάσαγκ (Ιαζυγία) στη σημερινή Ουγγαρία

Μετά τη διάλυση της Αυστροουγγαρίας το 1918 οι περιοχές που κατοικούντο από τους Γιας συμπεριλήφθηκαν στην ανεξάρτητη Ουγγαρία. Πάνω από δώδεκα οικισμοί της Μεγάλης Ουγγρικής Πεδιάδας (π.χ. Jászberény, Jászárokszállás, Jászfényszaru, Jászalsószentgyörgy) εξακολουθούν να διατηρούν κάποια σχέση με τους Γιας . Το 1995 η 250η επέτειος της «Πράξης της Λύτρωσης» γιορτάστηκε στο Γιάσμπερενι με επίτιμο προσκεκλημένο τον Πρόεδρο της Ουγγαρίας καθώς και με πολλούς ξένους αξιωματούχους.

Γλώσσα

Η γλώσσα των Γιας είναι διάλεκτος της Οσεττικής, μιας Ανατολικής Ιρανικής γλώσσας, που εξαφανίστηκε και αντικαταστάθηκε από την Ουγγρική. Το μόνο λογοτεχνικό κείμενο της γλώσσας αυτής βρέθηκε τη δεκαετία του 1950 στην Ουγγρική Εθνική Βιβλιοθήκη Σέτσενι. Η γλώσσα ανακατασκευάστηκε με τη βοήθεια διαφόρων αναλογιών της Οσεττικής.

Σχετικά άρθρα και λαοί

• Οσσέτιοι
• Οσσετική γλώσσα
• Αλανοί
• Ούγγροι
• Ιάσιο
• Σέκελι
• Σάκες
• Σκύθες
• Πέρσες
• Αμπχάζιοι
• Τατζίκοι
• Μπαλούχοι
• Παστούν

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• The History of Jászberény