Ελισένδα δε Μονκάδα
Η Ελισένδα, ισπαν.: Elisenda de Montcada (π.1292 - 19 Ιουνίου 1364) από τον Οίκο δε Μονκάδα, ήταν βασίλισσα της Αραγονίας ως η 4η και τελευταία σύζυγος του Ιακώβου Β΄ της Αραγονίας. Υπηρέτησε ως αντιβασίλισσα ή «βασίλισσα υπαρχηγός» της Αραγονίας κατά την απουσία τού συζύγου της από το 1324 έως το 1327. [2] Ήταν κόρη του Πέρε Β΄ Ραμόν δε Μονκάδα και της Eλισένδα δε Πίνος. [3] Εκείνη και ο Ιάκωβος Β΄ ίδρυσαν το μοναστήρι Πεδράλβες, μία Φραγκισκανική μονή των Πενήτων της Αγ. Κλάρας. Μετά το τέλος του Ιακώβου Β΄ το 1327, η Ελισένδα έζησε δίπλα στο μοναστήρι για τα υπόλοιπα 37 χρόνια της ζωής της.
| Ελισένδα δε Μονκάδα | |
|---|---|
.jpg) | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1292 Aitona |
| Θάνατος | 9 Ιουλίου 1364 Monastery of Pedralbes |
| Τόπος ταφής | Monastery of Pedralbes |
| Χώρα πολιτογράφησης | Βασίλειο της Αραγωνίας |
| Θρησκεία | Καθολικισμός |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | πολιτικός |
| Οικογένεια | |
| Σύζυγος | Ιάκωβος Β΄ της Αραγωνίας (από 1321)[1] |
| Γονείς | Pere II Ramon de Montcada i d'Abarca και Elisenda de Pinós |
| Αδέλφια | Gastó de Montcada Ot de Montcada i de Pinós Guglielmo Raimondo I Moncada Pietro di Moncada |
| Οικογένεια | House of Moncada |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | royal Consort of Aragon |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Νεανική ζωή Επεξεργασία
Πιστεύεται ότι η Eλισένδα γεννήθηκε στην Αϊτόνα, ως κόρη του Πέρε Β΄ Ραμόν Μονκάδα ι δ'Αβάρκα, βαρόνου της Aϊτόνα και της Eλισέντε δε Πίνος. Ανήκε στον Οίκο της Mονκάδα, μίας από τις πιο ευγενείς οικογένειες της Καταλονίας, σε στενή σχέση με τους μονάρχες. Η Eλισέντα είχε τρία αδέλφια: τον Οτ, διάδοχο της Aϊτόνα και ανάδοχο του μελλοντικού Πέτρου Δ΄ της Aραγονίας· τον Γκαστό, επίσκοπο της Ουέσκα και αργότερα της Ζιρόνα· και τον Γκουιγιέμ Ραμόν. [4] Γιαγιά της Ελισένδα ήταν η Κωνσταντία, κυρία της Αϊτόνα, μία νόθη κόρη του Πέτρου Β΄ της Αραγονίας, έτσι με τον σύζυγό της ήταν 2α εξαδέλφια.
Βασίλισσα και αντιβασίλισσα Επεξεργασία
Όταν ο Ιάκωβος Β΄ χήρευσε από την 3η σύζυγό του, Μαρία των Πουατιέ-Λουζινιάν της Κύπρου, βιαζόταν να συνάψει νέο γάμο. Μόλις έναν μήνα μετά το τέλος της άτυχης βασίλισσας, πήγε να πάρει μία απαλλαγή λόγω συγγένειας 3ου ή 4ου βαθμού, για να οργανώσει τον νέο του γάμο. Ο βασιλιάς δεν έδειξε το όνομα της υποψήφιας, αλλά ήταν η Ελισένδα δε Μονκάδα. Ο μονάρχης φαινόταν πολύ ευχαριστημένος με την ιδέα και επέσπευδε τις διαδικασίες.
Ο γάμος της με τον Ιάκωβο Β΄ πραγματοποιήθηκε στην Ταραγόνα στις 25 Δεκεμβρίου 1322. Ο βασιλιάς έδωσε στη νύφη ως προίκα τις περιοχές Μπέργα, Μπουριάνα, Τορτόσα, Moρέλα, Toροέλα δε Μόντγρι και Παλς και στον αδελφό της Οτ τις τοποθεσίες Σέρος και Mεκινένσα. Αυτή ήταν 30 ετών και εκείνος, χήρος από το 1319/22, [α] ήταν περίπου 55. Έτσι η Ελισένδα έγινε η μητριά στα δέκα παιδιά του Ιακώβου Β΄ από τον 2ο γάμο του με τη Λευκή του Αντζού. Δεν απέκτησαν δικά τους παιδιά. Ευνοούσε τον εγγονό του Ιακώβου Β΄, τον μελλοντικό Πέτρο τον Τελετουργικό.
Οι δύο τους εγκαταστάθηκαν στο βασιλικό παλάτι της Βαρκελώνης και ζούσαν μία σχετικά ήσυχη ζωή. Η Ελισένδα παρενέβαινε στις υποθέσεις του κράτους δίνοντας συμβουλές, όπως είχαν κάνει οι προηγούμενες βασίλισσες. Η Ελισένδα περιγράφεται ως ώριμη, μορφωμένη, όμορφη και πολύ ευσεβής, και στην καθημερινή ζωή της Αυλής ως εγκάρδια, παρά την άκαμπτη σοβαρότητα του ίδιου του Ιακώβου Β΄. Από το 1324, ενήργησε ως αντιβασίλισσα, κατά την απουσία του βασιλιά από την Αραγονία. Ο γάμος τους διήρκεσε 5 έτη, ώσπου ο βασιλιάς απεβίωσε το Νοέμβριο του 1327.
Ο Jesus Ernest Martinez Ferrando έγραψε: «Η Ελισένδα, με τη θηλυκή της χάρη, με την εξαίσια θρησκευτικότητά της, ήταν το καλύτερο ηρεμιστικό, που μπορούσε να βρει ο μονάρχης στην πικρία των τελευταίων ετών του· η συζήτηση με την αφοσιωμένη του σύζυγο γλύκαινε τις προηγούμενες ώρες της πνευματικής και σωματικής δοκιμασίας. Μπορεί να ειπωθεί ότι η Eλισένδα βοήθησε τον Ιάκωβο Β΄ να πεθάνει ειρηνικά. Καθώς πλησίαζε ο θάνατος -όπως αναφέρεται στην αναφερόμενη βιογραφία- καθιερώθηκε μεταξύ των δύο συζύγων "μία αμοιβαία θρησκευτική ευχαρίστηση"».
Η νέα βασίλισσα επέλεξε τη Βαρκελώνη και την Palau Reial Major ως τη συνήθη κατοικία της, παρόλο που η Τορτόσα ήταν στη μέση της προίκας της και το εκεί κάστρο ήταν η κατοικία των προκατόχων της, των βασιλισσών Λευκής του Ανζού και Μαρίας της Κύπρου, για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Επειδή δεν είχαν παιδιά και ο βασιλιάς αρρώστησε σύντομα, η Eλισένδα αφιέρωσε τη ζωή της σε θρησκευτικές πρακτικές και στην άσκηση της φιλανθρωπίας.
Η κατασκευή του μοναστηριού Πεδράλβες Επεξεργασία
Η Eλισένδα τελικά ενδιαφέρθηκε για την ίδρυση ενός μοναστηριού του Τάγματος των Πενήτων της Αγ. Κλάρας γύρω από τη Βαρκελώνη. Μόλις εξέφρασε αυτήν την επιθυμία, ο βασιλιάς έσπευσε να την ευχαριστήσει, παρόλο που υπήρχε ήδη η Βιλαφράνκα δελ Πενεδές, ένα μοναστήρι των Πενήτων της Αγ. Κλάρας, που είχε ιδρυθεί από τη Λευκή του Ανζού, τη 2η σύζυγό του. Έθεσε μόνο μία προϋπόθεση: να ανεγερθεί το μοναστήρι προς τιμήν της Μητέρας του Θεού. Αρχικά ορίστηκε να βρίσκεται στην τοποθεσία Βαλδάουρα, μεταξύ Σερδανιόλα και Mονκάδα, αλλά στη συνέχεια αποφασίστηκε σε ένα μέρος, που ονομάζεται Πεδράλβες λόγω της ποσότητας λευκής πέτρας, που εξαγόταν από ένα υπάρχον λατομείο.
Το 1326 άρχισαν οι εργασίες στο μοναστήρι στο Πεδράλβες· η κατασκευή προχωρούσε γρήγορα. Ίσως ο Ιάκωβος Β΄ αισθάνθηκε το τέλος του και ήθελε ο μυστικός ενθουσιασμός της γυναίκας του να γίνει πραγματικότητα το συντομότερο δυνατό. Μετά από έναν χρόνο έγινε η βασική δομή του μοναστηριού: θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν την περίκλειστη αυλή (cloister) και την εκκλησία, ενώ η στέγαση για τις μοναχές είχε σχεδόν τελειώσει. Στις 3 Μαΐου 1327 δεκατέσσερις μοναχές μπήκαν στο μοναστήρι και εξέλεξαν την πρώτη ηγουμένη, τη Σοβιράνα δ' Όλθετ.
Σε μία διαθήκη που έγραψε λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, ο βασιλιάς επικύρωσε, μεταξύ άλλων, δωρεές εισοδήματος στη γυναίκα του. Επιπλέον, της άφησε το χρυσό στέμμα που είχε αγοράσει τη στιγμή του γάμου και πολλά άλλα κοσμήματα, ωραία υφάσματα και τραπεζομάντηλα και πιάτα φτιαγμένα με χρυσό και ασήμι.
Η Eλισένδα χήρευσε τον Νοέμβριο του 1327. Διέταξε να χτιστεί ένα μικρό παλάτι δίπλα, αλλά εντελώς ξεχωριστό από το μοναστήρι. Έζησε εκεί για τα υπόλοιπα 37 χρόνια της ζωής της. Παρόλο που δεν ήταν ποτέ μοναχή, η Eλισένδα ήταν προικισμένη με ευρείες εξουσίες για τις εσωτερικές λειτουργίες του μοναστηριού. Συμμετείχε ενεργά στη λήψη αποφάσεων της θρησκευτικής κοινότητας και έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στην απόκτηση αρκετών προνομίων για το μοναστήρι. Για παράδειγμα, η μονή ήταν υπό την άμεση προστασία της πόλης της Βαρκελώνης μέσω του Συμβούλιο των Εκατό, του φορέα διαχείρισης της πόλης, το οποίο δεσμεύτηκε να υπερασπιστεί το μοναστήρι σε περίπτωση κινδύνου. [5] Ήταν επίσης πρόθεσή της να κάνει το Πεδράλβες να είναι το πιο αγαπητό μοναστήρι, έτσι δεν θα αντιμετώπιζε οικονομική δυσκολία όταν εκείνη απεβίωνε, πράγμα αρκετά σύνηθες στα γυναικεία μοναστήρια. Κατά τη διάρκεια αυτών των ετών, οι βασιλικές δωρεές έπνιξαν σχεδόν το Φραγκισκανικό πνεύμα της ζωής της μονής.
Η Eλισένδα επιμελήθηκε την κατασκευή των κτιρίων και τη διακόσμησή τους. Ζωγράφοι, όπως ο Φέρερ Μπάσα και οι αδελφοί Σέρα, συνεργάστηκαν για να εξωραΐσουν το μοναστήρι. Η Eλισένδα μερίμνησε επίσης για τις ζωγραφιές στο παρεκκλήσιο του Αγ. Μιχαήλ, οι οποίες παραγγέλθηκαν από την ηγουμένη Φραντσέσκα Σαπορτέλα, την ανιψιά της.
Παρόλο που έμεινε στο μοναστήρι, συμμετείχε σε ορισμένες επίσημες εκδηλώσεις, όπως στη μεταφορά των λειψάνων της Αγ. Ευλαλίας στον καθεδρικό ναό της Βαρκελώνης· επίσης όταν συνόδευσε τη Μαρία της Ναβάρρας, σύζυγο του Πέτρου Δ΄ της Αραγονίας και την Κωνσταντία της Αραγονίας, σύζυγο του Ιακώβου Γ΄ της Μαγιόρκας.
Το τέλος της Επεξεργασία
Η διαθήκη της Eλισένδα εκδόθηκε στις 11 Απριλίου 1364 και η βασίλισσα απεβίωσε στις 19 Ιουλίου του ίδιου έτους. Κληροδότησε τα πάντα στο μοναστήρι ως πρωταρχικό κληρονόμο της, εκτός από ορισμένα αγαθά που προορίζοντο για ιδρύματα, συγγενείς ή γνωστούς. Ζήτησε να αδειάσουν το παλάτι της όπου ζούσε, το οποίο έγινε αμέσως. Η απογραφή που έγινε για τα πράγματα του δωματίου της, καταδεικνύει την απλότητα με την οποία ζούσε, αφού είχε δώσει τα κοσμήματα και τα εκλεκτά υφάσματα.
Ο τάφος της βασίλισσας είναι ένα θαυμάσιο έργο του Καταλανικού Γοτθικού ρυθμού, που αντιπροσωπεύει καλλιτεχνικά τη διπλή ζωή αυτής της γυναίκας. Ο -με δύο προσόψεις- τάφος βρίσκεται κατά μήκος ενός τοίχου, που χωρίζει την εκκλησία από το μοναστήρι, με μοναδικές αναπαραστάσεις σε κάθε πλευρά. Από τη μεριά της εκκλησίας η Ελισένδα απεικονίζεται ως βασίλισσα, που φέρει το στέμμα της, ενώ από τη μεριά της περίκλειστης αυλής είναι ντυμένη ως μία αυστηρή χήρα ή μοναχή.
Υστεροφημία Επεξεργασία
Το μοναστήρι του Πεδράλβες είναι η πιο σημαντική κληρονομιά της Eλισένδα. Είναι ένα εθνικό μνημείο και είναι ανοιχτό στο κοινό.
Το πορτρέτο της Eλισένδα είναι μέρος της Πινακοθήκης των Επιφανών Καταλανών στο Δημοτικό Συμβούλιο της Βαρκελώνης.
Το Passeig de Reina Elisenda de Montcada είναι ένας δρόμος, που πήρε το όνομά του στην περιοχή Σαριά της Βαρκελώνης, όπως και ο κοντινός σταθμός Reina Elisenda της γραμμής L6 του μετρό της Βαρκελώνης. Ο σταθμός είναι 700 μ. βορειοανατολικά του μοναστηριού.
Σημειώσεις Επεξεργασία
- ↑ The year of death for Maria of Cyprus (Marie of Lusignan) varies in references from 1319 to 1322; as a result the interval before James II's marriage to Elisenda ranges from 3 years to just a few months.
Βιβλιογραφικές αναφορές Επεξεργασία
- ↑ p11337.htm#i113368. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ Theresa Earenfight: The King's Other Body: Maria of Castile and the Crown of Aragon, 2010
- ↑ CATALAN NOBILITY, Medieval Lands
- ↑ http://www.enciclopedia.cat/EC-GEC-0043623.xml Montcada. (in Catalan) Accessed 29-02-2016.
- ↑ «Elisenda de Montcada i el monestir de Pedralbes- Sapiens.cat».