Εμφύλιος πόλεμος Βουργουνδών και Αρμανιάκ

Εμφύλιος πόλεμος Βουργουνδών και Αρμανιάκ
	Με φόντο το βασίλειο της Γαλλίας, ένας λύκος (συμβολίζοντας τον δούκα Λουδοβίκο Α΄ της Ορλεάνης) προσπαθεί να αρπάξει το στέμμα, ενώ ένα λιοντάρι (συμβολίζοντας τον δούκα Ιωάννη της Βουργουνδίας) του δίνει ένα χτύπημα. Μικρογραφία του 15ου αιώνα, Βιέννη, Αυστριακή Εθνική Βιβλιοθήκη.
Χρονολογία	1407 - 1435
Τόπος	Γαλλία
Έκβαση	Συνθήκη της Τρουά; Συνθήκη του Αράς
Αντιμαχόμενοι
Αρμανιάκ	Βουργουνδοί; με σύμμαχο :; Βασίλειο της Αγγλίας
Ηγετικά πρόσωπα
Λουδοβίκος Α΄ της Ορλεάνης †; Κάρολος Α΄ της Ορλεάνης; Μπερνάρ Ζ' ντ' Αρμανιάκ †	Ιωάννης ο Άφοβος †; Φίλιππος Γ΄ ο Καλός; Ερρίκος Ε΄ της Αγγλίας; Δούκας του Μπέντφορντ

Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Βουργουνδών και Αρμανιάκ ήταν μια σύγκρουση με επικεφαλής δύο κλάδους της βασιλικής δυναστείας των Βαλουά, του οίκου της Ορλεάνης (υπό τον Βερνάρδο Ζ΄ του Αρμανιάκ) και του οίκου των Βουργουνδών Βαλουά, από το 1407 έως το 1435 στη Γαλλία. Αυτός ο πόλεμος αποδυνάμωσε το βασίλειο της Γαλλίας, που ήδη βρισκόταν σε πόλεμο με το βασίλειο της Αγγλίας στα πλαίσια του Εκατονταετούς Πολέμου.

Ιστορικό πλαίσιο

Ο εμφύλιος πόλεμος μεταξύ Αρμανιάκ και Βουργουνδών διαδραματίστηκε στη Γαλλία κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Καρόλου ΣΤ΄, μεσούντος του Εκατονταετούς Πολέμου (1337-1453) και του Μεγάλου ποντιφικού σχίσματος της Δύσης (1379-1411).

Στην πραγματικότητα, ήταν ένας πόλεμος ανάμεσα σε δύο διαφορετικές οικονομικές, κοινωνικές και θρησκευτικές ομάδες. Από τη μία πλευρά η Γαλλία, μια χώρα ευνοημένη από τη γεωργία, με ένα ισχυρό φεουδαρχικό και θρησκευτικό καθεστώς. Από την άλλη πλευρά η Αγγλία, με το βροχερό κλίμα που ευνοούσε τα βοσκοτόπια και την εκτροφή προβάτων, πωλούσε το μαλλί στους βιομήχανους και υφαντουργούς της Φλάνδρας, χώρα όπου η βιοτεχνία, η αστική τάξη και οι πόλεις αποκτούσαν όλο και μεγαλύτερη σημασία. Οι Bουργουνδοί ήταν υπέρ της συνεργασίας με τους Άγγλους, συγκεκριμένα επειδή η Φλάνδρα ανήκε στο δουκάτο της Βουργουνδίας, ενώ οι Αρμανιάκ υπερασπίζονταν τη Γαλλία. Συγχρόνως, το Δυτικό σχίσμα είχε ως αποτέλεσμα την εκλογή του αντίπαπα Κλήμη Ζ΄ με έδρα την Αβινιόν, με την υποστήριξη των Γάλλων, ενώ ο Πάπας της Ρώμης Ουρβανός ΣΤ΄ υποστηριζόταν από τους Βρετανούς.

Ο Λουδοβίκος της Ορλεάνης δέχεται ένα βιβλίο από την Κριστίν ντε Πιζάν, Μινιατούρα 1410-1414.

Το 1380 ο Κάρολος ΣΤ΄ διαδέχθηκε τον πατέρα του βασιλιά Κάρολο Ε', ο οποίος μέχρι τον θάνατό του είχε καταφέρει να ελευθερώσει όλα σχεδόν τα γαλλικά εδάφη, που οι Άγγλοι είχαν καταλάβει από το 1337, που είχε αρχίσει ο Εκατονταετής πόλεμος. Λόγω της ανηλικιότητάς του δημιουργήθηκε συμβούλιο αντιβασιλείας αποτελούμενο από τους θείους του υπό τον δούκα της Βουργουνδίας Φίλιππο τον Τολμηρό, που έγινε αντιβασιλιάς.

Το 1392 ο Κάρολος ΣΤ΄ βυθίστηκε στην τρέλα, και δημιουργήθηκε πάλι συμβούλιο αντιβασιλείας, στο οποίο προήδρευε η σύζυγός του βασίλισσα Ιζαμπώ της Βαυαρίας και συμμετείχαν οι ισχυροί του βασιλείου, υπό τον Φίλιππο τον Τολμηρό, που ήταν επιδέξιος πολιτικός και ασκούσε μεγάλη επιρροή στη βασίλισσα, πριν αυτή αρχίσει να επηρεάζεται σταδιακά από τον Λουδοβίκο της Ορλεάνης, τον αδελφό του βασιλιά. Ο Λουδοβίκος της Ορλεάνης ήταν νέος, μορφωμένος, εμποτισμένος από την ιταλική τέχνη, επειδή είχε πάρει σύζυγο μια Βισκόντι, τη Βαλεντίνα, κόρη του Τζιάν Γκαλεάτσο Βισκόντι. Τα όργιά του προκαλούσαν σκάνδαλο, είναι πιθανόν ότι είχε ερωτικές σχέσεις με τη βασίλισσα.^[1]

Με τον θάνατο του Φίλιππου του Τολμηρού, ο γιος του Ιωάννης ο Άφοβος, λιγότερο συνδεδεμένος με την Ισαβέλλα, έχασε περισσότερη επιρροή. Αμέσως μετά την άνοδό του στο δουκάτο της Βουργουνδίας, ήρθε σε σύγκρουση με τον μικρότερο αδελφό τού βασιλιά Λουδοβίκο της Ορλεάνης, καθώς και οι δύο ήθελαν να αναλάβουν την ουσιαστική εξουσία στη Γαλλία. Οι άλλοι θείοι του Καρόλου ΣΤ' είχαν μικρότερη επιρροή στην αντιβασιλεία: ο δούκας Λουδοβίκος Β' του Ανζού ήταν απασχολημένος με τη διοίκηση του βασιλείου της Νάπολης και ο δούκας Ιωάννης του Μπερί χρησίμευε κυρίως ως διαμεσολαβητής μεταξύ των οίκων της Ορλεάνης (μελλοντικών Aρμανιάκ) και της Βουργουνδίας, των οποίων η αντιπαλότητα αυξήθηκε σταδιακά, για να καταλήξει σε έναν πραγματικό εμφύλιο πόλεμο.

Για να αντιμετωπίσει την εδαφική επέκταση του δουκάτου της Βουργουνδίας (που κατείχε και τη Φλάνδρα), ο Λουδοβίκος της Ορλεάνης, αγόραζε εδάφη και οχυρά στις ανατολικές άκρες του βασιλείου της Γαλλίας. Επιπλέον, φαίνεται να ήθελε να σπάσει τη γαλλο-βρετανική εκεχειρία, φτάνοντας να προκαλέσει τον Ερρίκο Δ΄ του Λάνκαστερ σε μονομαχία, γεγονός απαράδεκτο για τους Βουργουνδούς, επειδή οι Φλαμανδοί βιομήχανοι εξαρτιόταν πλήρως από τις εισαγωγές μαλλιού από την Αγγλία και θα καταστρέφονταν από ένα εμπάργκο.

Η αφορμή της σύγκρουσης

Η δολοφονία του Λουδοβίκου της Ορλεάνης.

Ο αδελφός του βασιλιά, Λουδοβίκος της Ορλεάνης, «ο οποίος έτρεχε πίσω από σχεδόν όλες τις όμορφες γυναίκες», κατηγορήθηκε ότι προσπάθησε να αποπλανήσει, ή ακόμη χειρότερα να «επιτεθεί» στη δούκισσα της Βουργουνδίας. Επιπλέον, ακόμη και αν ήταν μόνο φήμη, κατηγορήθηκε ότι ήταν εραστής της βασίλισσας και οι Βουργουνδοί τον παρουσίαζαν ως τον πραγματικό πατέρα του δελφίνου Καρόλου (μελλοντικού Καρόλους Ζ΄). Ήταν κοντά στη βασίλισσα και απολάμβανε την εύνοια τού ίδιου τού βασιλιά, κατά τη διάρκεια των φάσεων διαύγειας τού τελευταίου: έτσι κατάφερε να εκδιώξει από το συμβούλιο αντιβασιλείας τους Βουργουνδούς.

Αυτό ήταν υπερβολικό για τον Ιωάννη τον Άφοβο, που αποφάσισε να εκδικηθεί την απομάκρυνσή του από την εξουσία και συγχρόνως την προσωπική προσβολή από τον δούκα της Ορλεάνης.

Αξιοποιώντας την αυξανόμενη οργή των φορολογουμένων, που εξακολουθούσαν να πιέζονται, παρόλο που η ειρήνη είχε επιστρέψει, και διαδίδοντας ότι οι φόροι χρησιμοποιούνταν για τη χρηματοδότηση των εορτών της Αυλής,^[2] άρχισε μια εκστρατεία παραπλάνησης του λαού: υποσχέθηκε, για παράδειγμα, φορολογικές περικοπές και μεταρρύθμιση του κράτους, δηλαδή αποδοχή μιας ελεγχόμενης μοναρχίας.^[2] Προσεταιρίστηκε τους εμπόρους και τους απλούς ανθρώπους με δώρα και ρουσφέτια. Το Πανεπιστήμιο συντάχθηκε μαζί του, επειδή στην υπόθεση του Σχίσματος οι ακαδημαϊκοί της Σορβόνης είχαν υποστηρίξει τον Πάπα της Ρώμης εναντίον του Πάπα της Αβινιόν. Απείλησε το Παρίσι το 1405 για να αποδείξει την εξουσία του, ενώ ο Λουδοβίκος φρόντιζε να αποτρέψει την επίτευξη εδαφικής συνέχειας στις κτήσεις των Βουργουνδών ανάμεσα στη Φλάνδρα και στο Δουκάτο της Βουργουνδίας, με την απόκτηση του δουκάτου του Λουξεμβούργου.

Ο Ιωάννης ο Άφοβος αποφάσισε να απαλλαγεί από τον εξοργιστικό αντίπαλό του: έβαλε και τον δολοφόνησαν στο Παρίσι, τον Νοέμβριο του 1407, καθώς έβγαινε από τη βασίλισσα, που μόλις είχε γεννήσει. Αυτή η δολοφονία πυροδότησε τον εμφύλιο πόλεμο.

Ο εμφύλιος πόλεμος

Ο Ιωάννης ο Άφοβος.

Για να εκδικηθεί τον πατέρα του, ο Κάρολος Α' της Ορλεάνης, άρχισε να συγκεντρώνει συμμάχους εναντίον του δούκα της Βουργουνδίας. Ωστόσο, το 1409, η ειρήνη που υπογράφτηκε στη Σαρτρ φάνηκε να σταματά τις εχθροπραξίες. Αλλά ο Κάρολος της Ορλεάνης, ο οποίος είχε εν τω μεταξύ γίνει γαμπρός του Βερνάρδου Ζ΄ κόμη του Αρμανιάκ, γόνου του παλαιού οίκου των Αρμανιάκ, σχημάτισε έναν συνασπισμό εναντίον του δούκα της Βουργουνδίας, στον οποίο ήρθαν να προστεθούν εκτός του ίδιου και του Αρμανιάκ, οι δούκες του Μπερί, της Βουρβόνης και της Βρετάνης, και οι κόμητες του Αλανσόν και του Κλερμόν (15 Απριλίου 1410).

Ο Βερνάρδος του Αρμανιάκ προσέλαβε στρατεύματα από τον νότο, που πολεμούσαν με απίστευτη αγριότητα. Επικεφαλής τους, κατέστρεψε τα περίχωρα του Παρισιού και προχώρησε ως το κέντρο του Παρισιού. Μία νέα συνθήκη ανέστειλε τις εχθροπραξίες, αλλά από την άνοιξη του 1411 ο πόλεμος ξανάρχισε. Οι Αρμανιάκ εξαπλώθηκαν στην περιοχή του Μπωβαί και στην Πικαρδία, προκαλώντας μεγάλες καταστροφές. Τον Οκτώβριο του 1411, με ένα ισχυρό στρατό 60.000 ανδρών, ο δούκας της Βουργουνδίας εισήλθε στο Παρίσι και επιτέθηκε στους Βρετόνους συμμάχους των Αρμανιάκ. Στη συνέχεια έφτασε στο Σαιν-Κλου, όπου επιτέθηκε και κατατρόπωσε τον στρατό των μισθοφόρων των Αρμανιάκ. Οι Βουργουνδοί κατεδίωξαν τους πρίγκιπες της Ορλεάνης και τους συμμάχους τους, πολιόρκησαν το Ντρε και έπειτα το Μπουρζ, όπου είχε καταφύγει ο δελφίνος, αλλά ο βασιλικός στρατός εμφανίστηκε και υπογράφηκε ειρήνη στο Μπουρζ τον Ιούλιο 1412.

Οι Άγγλοι επωφελήθηκαν από την κατάσταση για να υποστηρίξουν περιστασιακά ένα από τα δύο μέρη ή να εξαγοράσουν την ουδετερότητά τους. Οι Αρμανιάκ συνήψαν μια συνθήκη με τον βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Δ΄: το 1412, παρέδωσαν σ' αυτόν το Γκυγιέν και αναγνώρισαν την κυριαρχία του στο Πουατού, το Ανγκουλέμ και το Περιγκόρ, προκειμένου να αποτρέψουν μια συμμαχία Αγγλίας-Βουργουνδίας. Με τον ίδιο τρόπο συμπεριφέρονταν τους Άγγλους και οι Βουργουνδοί, καθώς, με ένα εμπάργκο στο μαλλί, οι Άγγλοι θα μπορούσαν να καταστρέψουν τους υφαντουργούς της Φλάνδρας.

Η εξέγερση των Καμποσιανών το 1413.

Η δολοφονία του Ιωάννη του Άφοβου.

Το 1413 ο Ιωάννης ο Άφοβος υποστήριξε την εξέγερση των Καμποσιανών, που οδήγησε σε μια διαδοχή σφαγών στο Παρίσι. Ο παριζιάνικος πληθυσμός, τρομαγμένος από τις βιαιότητες, πήγε με το μέρος των Αρμανιάκ. Τα στρατεύματά τους ανέκτησαν τον έλεγχο της πόλης το 1414.

Αλλά ήδη το πρόβλημα είχε πάψει να είναι πρόβλημα εσωτερικό. Όταν οι Άγγλοι είδαν τη Γαλλία να σπαράσσεται από τις φατρίες των Ορλεανικών και των Βουργουνδικών, επανέλαβαν τις εχθροπραξίες.

Το 1415 ο δούκας της Βουργουνδίας παρέμεινε ουδέτερος απέναντι στους Άγγλους. Έτσι άφησε τον Ερρίκο Ε΄ να νικήσει τον γαλλικό στρατό, που προέρχονταν ουσιαστικά από τους Αρμανιάκ, στη μάχη του Αζενκούρ τον Οκτώβριο του 1415. Ωστόσο, οι οδηγίες που έδωσε ο δούκας στους υποτελείς του να μην λάβουν μέρος στη μάχη, δεν ακολουθήθηκαν (βρίσκουμε στους καταλόγους των νεκρών πολλούς ιππότες του δούκα της Βουργουνδίας, συμπεριλαμβανομένου τού αδελφού τού Ιωάννη τού Άφοβου, Αντώνιου της Βραβάντης).

Τον Μάιο του 1418, το Παρίσι παραδόθηκε στους υποστηρικτές του Δούκα της Βουργουνδίας. Ο Βερνάρδος Ζ΄ κόμης του Αρμανιάκ ήταν ένα από τα πρώτα θύματα των σφαγών, στις οποίες σκοτώθηκαν περισσότεροι από 550 από τους οπαδούς του.

Περιοχές ελεγχόμενες από τους Άγγλους και τους Βουργουνδούς και η Γαλλία το 1435.

Κύριος του Παρισιού, ο Ιωάννης ο Άφοβος ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τους Άγγλους και φάνηκε διατεθειμένος να συγκατατεθεί στις βλέψεις του βασιλιά της Αγγλίας στον θρόνο της Γαλλίας. Έγινε τότε επιτακτική η υποχρέωση του δελφίνου Καρόλου να διαπραγματευτεί μια προσέγγιση με τους Βουργουνδούς, για να αποφύγει τη συμμαχία Αγγλίας-Βουργουνδίας. Ο Ιωάννης ο Άφοβος, από την πλευρά του, ανακηρύχθηκε κύριος ενός μεγάλου τμήματος του βασιλείου μετά την κατάληψη του Παρισιού, αλλά τα οικονομικά του ήταν σε κακή κατάσταση. Συνεπώς, συμφώνησε σε μια συνάντηση με τον δελφίνο, προκειμένου να υπογράψει μια συμφέρουσα ειρήνη.

Τον Σεπτέμβριο του 1419, κατά τη διάρκεια της συνάντησης με τον δελφίνο Κάρολο, ο Ιωάννης ο Άφοβος δολοφονήθηκε στη γέφυρα του Μοντερώ, από μέλη της παράταξης Aρμανιάκ, που φοβήθηκαν μια συμφιλίωση του δελφίνου με τους Βουργουνδούς. Αυτή η πράξη εμπόδισε τη συμφωνία και οδήγησε στη συμμαχία των Βουργουνδών με τους Άγγλους.

Ο Φίλιππος Γ΄ ο Καλός, ο νέος δούκας της Βουργουνδίας, συμμαχώντας με τους Άγγλους (που πάντα απέφυγε ο πατέρας του) συμμετείχε στη συνθήκη του Τρουά, όπου ο Κάρολος ΣΤ΄ αποκλήρωσε τον γιο του, τον δελφίνο Κάρολο, και πάντρεψε την κόρη του Αικατερίνη της Γαλλίας (1401-1437) με τον Ερρίκο Ε΄ της Αγγλίας, ο οποίος, σύμφωνα με τη συνθήκη, θα ασκούσε την αντιβασιλεία του βασιλείου της Γαλλίας και ο μελλοντικός του γιος θα κληρονομούσε το στέμμα της Γαλλίας και της Αγγλίας. Αυτή η συνθήκη καταγγέλθηκε από τους Αρμανιάκ, οι οποίοι θεωρούσαν «ότι ο βασιλιάς ανήκει στο Στέμμα και όχι το αντίθετο.» Το 1422 οι δύο βασιλείς πέθαναν με διαφορά λίγων μηνών και βασιλιάς της Γαλλίας και της Αγγλίας έγινε ο γιος του Ερρίκου Ε', Ερρίκος ΣΤ', δέκα μηνών μωρό. Ο γαλλικός λαός έκλαψε τον ταλαίπωρο τρελό βασιλιά, που όσο άσχημα και αν είχε κυβερνήσει, εκπροσωπούσε την εθνική ανεξαρτησία. Η κατάσταση της χώρας ήταν φρικτή. Η Γαλλία είχε πάψει σχεδόν να υφίσταται σαν ελεύθερη χώρα. Ένας Άγγλος αντιβασιλιάς, ο δούκας του Μπέντφορντ κυβερνούσε στο Παρίσι.

Εκείνη την εποχή εμφανίστηκε η Ζαν ντ'Αρκ και με την ενθάρρυνσή της ο δελφίνος, που ήταν απομακρυσμένος από την εξουσία και -λόγω της κακής διαγωγής της μητέρας του- αμφισβητούσε και ο ίδιος τη νομιμότητά του, νομιμοποιήθηκε και στέφθηκε στη Ρενς ως Κάρολος Ζ', στις 17 Ιουλίου 1429.

Το τέλος του πολέμου

Ο Κάρολος Ζ΄, που ασχολήθηκε με την ανακατάληψη της γαλλικής επικράτειας, επιθυμούσε να απομονώσει τους Άγγλους από τους Βουργουνδούς. Το 1435, συνήψε με τον Φίλιππο τον Καλό τη συνθήκη του Αράς, η οποία αναγνώριζε την ανεξαρτησία της Βουργουνδίας. Αυτή η συνθήκη έθεσε επίσημα τέλος στον εμφύλιο πόλεμο και επέτρεψε στον Κάρολο Ζ΄ να ανακαταλάβει από τους Άγγλους σχεδόν όλες τις κατακτήσεις τους σε γαλλικό έδαφος: το 1453, οι Άγγλοι έλεγχαν μόνο το Καλαί.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Εκατονταετής πόλεμος: Αρμανιάκ εναντίον Βουργουνδών (γαλλικά)Αρμανιάκ εναντίον Βουργουνδών (γαλλικά)

Ο εμφύλιος πόλεμος Αρμανιάκ-Βουργουνδών (αγγλικά)

Παραπομπές

↑ Η ιστορία της Γαλλίας, Αντρέ Μωρουά, τομ 1, σελ 85
↑ ^2,0 ^2,1 Noël Coulet, Le temps des malheurs (1348-1440) tiré de Histoire de la France des origines à nos jours sous la direction de Georges Duby, Larousse, 2007, p. 405.

[1] Η ιστορία της Γαλλίας, Αντρέ Μωρουά, τομ 1, σελ 85

[:0-2] 2,0 ^2,1 Noël Coulet, Le temps des malheurs (1348-1440) tiré de Histoire de la France des origines à nos jours sous la direction de Georges Duby, Larousse, 2007, p. 405.

[1]

[2]