Βικιπαίδεια

Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν

Γάλλος φιλόσοφος και Ιησουίτης ιερέας

Ο Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν (Pierre Teilhard de Chardin, 1 Μαΐου 1881 – 10 Απριλίου 1955) ήταν Γάλλος παλαιοντολόγος, γεωλόγος, Ιησουίτης Ρωμαιοκαθολικός ιερέας και φιλόσοφος, που συμμετείχε στην ανακάλυψη του Ανθρώπου του Πεκίνου. Συνέλαβε την ιδέα του Σημείου Ωμέγα (ένα μέγιστο επίπεδο πολυπλοκότητας και συνειδητότητας προς το οποίο πίστευε ότι οδεύει το Σύμπαν) και ανέπτυξε την έννοια της νοόσφαιρας του Βλαντίμιρ Βερνάντσκυ.

Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Pierre Teilhard de Chardin (Γαλλικά)
Γέννηση1  Μαΐου 1881[1][2][3]
château of Sarcenat[4]
Θάνατος10  Απριλίου 1955[5][6][7]
Νέα Υόρκη[8][5]
Αιτία θανάτουέμφραγμα του μυοκαρδίου
ΥπηκοότηταΓαλλία
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο του Παρισιού, Πανεπιστήμιο Βιλανόβα και Notre Dame de Mongré High School
ΓονείςEmmanuel Teilhard de Chardin
ΒραβεύσειςΑξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής (1946), Mendel Medal (1937), Auguste Viquesnel Prize (1922), Πολεμικός Σταυρός 1914-1918 (Γαλλία) (1915) και Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής (Μαΐου 1921)
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέαςφιλοσοφία, θεολογία, pastoral care, ανθρωπολογία, philosophical anthropology, Christian philosophy και γεωλογία
ΑξίωμαPresident of the Geological Society of France (1926, 1926), διευθυντής στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας της Γαλλίας (1947, Δεκέμβριος 1951), καθηγητής (1905, 1908), senior lecturer (1922, 1925) και adviser (1951, 10  Απριλίου 1955)
Ιδιότηταθεολόγος, παλαιοντολόγος, συγγραφέας, παλαιοανθρωπολόγος, καθολικός ιερέας, γεωλόγος, φιλόσοφος, scientific collector και stretcher bearer
Διδακτορικός καθηγητήςMarcellin Boule
Ακαδημαϊκός τίτλοςδιδακτορικό δίπλωμα
δεδομένα (π • σ • ε )

Βιογραφία

Επεξεργασία

Τα πρώτα χρόνια

Επεξεργασία

Ο Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν γεννήθηκε στην κωμόπολη Ορσίν, κοντά στο Κλερμόν-Φεράν της Γαλλίας. Καταγόταν από μια παλαιά οικογένεια (Τεγιάρ) μαγιστράτων από την Ωβέρνη, και από μία οικογένεια με τίτλο ευγενείας (ντε Σαρντέν) που της είχε απονεμηθεί από τον Λουδοβίκο ΙΗ΄. Ο Πιερ ήταν το τέταρτο από ένδεκα τέκνα. Ο πατέρας του, ο Εμανουέλ Τεγιάρ (1844–1932), ήταν ερασιτέχνης φυσιοδίφης και συνέλεγε πέτρες, έντομα και φυτά, ενθαρρύνοντας την παρατήρηση της φύσης στην οικoγένεια. Η πνευματικότητα του Πιερ υποκινήθηκε από τη μητέρα του, τη Μπερτ ντε Ντομπιέρ (Berthe de Dompiere). Σε ηλικία 12 ετών εγγράφηκε στο ιησουιτικό κολέγιο του Μονγκρέ, στην πόλη Βιλφράνς συρ Σον. Μετά, το 1899, έγινε δόκιμος Ιησουίτης στην Αιξ-αν-Προβάνς και το 1902 πήρε πτυχίο φιλολογίας στην Καέν.

Από το 1905 ως το 1908 ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν δίδαξε στο ιησουιτικό Κολέγιο της Αγίας Οικογένειας, στο Κάιρο της Αιγύπτου. Κατόπιν σπούδασε θεολογία στο Χάστινγκς της νότιας Αγγλίας από το 1908 ως το 1912. Εκεί συνέθεσε τις επιστημονικές, φιλοσοφικές και θεολογικές γνώσεις του υπό το πρίσμα της βιολογικής εξελίξεως. Το διάβασμα του βιβλίου Η δημιουργική εξέλιξη του Ανρί Μπεργκσόν υπήρξε, όπως είπε, ο «καταλύτης μιας φωτιάς που ήδη κατέτρωγε την καρδιά και το πνεύμα» του. Χειροτονήθηκε ιερέας στις 24 Αυγούστου 1911, σε ηλικία 30 ετών.

Παλαιοντολογία

Επεξεργασία

Από το 1912 μέχρι το 1914 ο Τεγιάρ εργάσθηκε στο εργαστήριο παλαιοντολογίας του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι, σε μία μελέτη των θηλαστικών της μέσης Τριτογενούς Περιόδου. Σπούδασε αργότερα το αντικείμενο στο εξωτερικό. Τον Ιούνιο του 1912 συμμετέσχε στην αρχική ομάδα ανασκαφών του Τσαρλς Ντώσον μετά την ανακάλυψη των πρώτων οστών του υποτιθέμενου «Ανθρώπου του Πιλτντάουν» στη νότια Αγγλία, με κάποιους να υποθέτουν ακόμα και ότι συμμετείχε στην εξαπάτηση (πιθανώς φοιτητική φάρσα εις βάρος του Ντώσον).[9][10] Ο καθηγητής Μαρσελέν Μπουλ (ειδικός στη μελέτη του Νεάντερταλ), που από το 1915 είχε αναγνωρίσει την απάτη του Πιλτντάουν, καθοδήγησε βαθμιαία τον Τεγιάρ προς τη μελέτη της ανθρώπινης παλαιοντολογίας. Στο Ινστιτούτο Ανθρώπινης Παλαιοντολογίας του Μουσείου, ο Τεγιάρ έγινε φίλος με τον Ανρί Μπρεΐλ και συμμετέσχε μαζί του το 1913 σε ανασκαφές στα Σπήλαια του Καστίγιο της Ισπανίας με τις προϊστορικές ζωγραφιές.

Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος

Επεξεργασία

Ο Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν υπηρέτησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από τον Δεκέμβριο του 1914 ως τραυματιοφορέας. Για τη γενναιότητά του τιμήθηκε με αρκετά παράσημα, μεταξύ των οποίων το Médaille militaire και τη Λεγεώνα της Τιμής.

Στα χρόνια του πολέμου ανέπτυσσε τις σκέψεις του στο ημερολόγιό του και σε επιστολές προς την εξαδέλφη του, τη Μαργαρίτα Τεγιάρ-Σαμπόν, η οποία αργότερα τις εξέδωσε σε βιβλίο (Genèse d'une pensée). Αργότερα, ο Πιερ έγραψε για τον πόλεμο: «...ήταν μία συνάντηση ... με το Απόλυτο». Το 1916 συνέγραψε το πρώτο του δοκίμιο, το La Vie Cosmique (= «Η συμπαντική ζωή»), όπου οι επιστημονικές και φιλοσοφικές σκέψεις του αποκαλύπτονται όσο και η μυστικιστική του ζωή. Απήγγειλε τους όρκους του για την εισδοχή του στην Εταιρεία του Ιησού στην πόλη Sainte-Foy-lès-Lyon, στις 26 Μαΐου 1918, σε μία άδεια από τη μονάδα του. Τον Αύγουστο του 1919 στην Υερσέη, συνέγραψε το Puissance spirituelle de la Matière (= «Η πνευματική δύναμις της ύλης»).

Στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης ο Τεγιάρ παρακολούθησε μαθήματα γεωλογίας, βοτανικής και ζωολογίας. Μετά το 1920 δίδαξε γεωλογία στο Καθολικό Ινστιτούτο των Παρισίων όπου, αφού πρώτα πήρε διδακτορικό το 1922, διορίσθηκε επίκουρος καθηγητής.

Οι έρευνες στην Κίνα

Επεξεργασία
 
Ανακατασκευή του προσώπου του Ανθρώπου του Πεκίνου (Homo erectus pekinensis)

Το 1923 ο Τεγιάρ ταξίδεψε στην Κίνα με τον Ιησουίτη πατέρα Εμίλ Λισάν (Emile Licent, 1876-1952), ο οποίος ήταν επικεφαλής μιας σημαντικής συνεργασίας μεταξύ του εργαστηρίου του Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και του εργαστηρίου του Μπουλ. Ο Λισάν έκανε αρκετή βασική δουλειά σε συνεργασία με ιεραποστόλους, οι οποίοι κατέγραφαν επιστημονικές παρατηρήσεις τους στον ελεύθερο χρόνο τους.

Ο Τεγιάρ έγραψε αρκετά δοκίμια στην έρημο Όρντος, μεταξύ των οποίων και το La Messe sur le Monde. Το επόμενο έτος συνέχισε να διδάσκει στο Καθολικό Ινστιτούτο και έλαβε μέρος σε έναν κύκλο σεμιναρίων για τους σπουδαστές των Σχολών Μηχανικών. Δύο όμως θεολογικά δοκίμια που έγραψε για το προπατορικό αμάρτημα (τα Chute, Rédemption et Géocentrie το 1920 και το Notes sur quelques représentations historiques possibles du Péché originel το 1922) παρεξηγήθηκαν και η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία απαίτησε να παρατήσει τις παραδόσεις του στο Ινστιτούτο και να συνεχίσει τις έρευνές του στην Κίνα.

Ο Τεγιάρ επέστρεψε στην Κίνα τον Απρίλιο του 1926 και παρέμεινε εκεί επί περίπου 20 χρόνια, διακοπτόμενα από ταξίδια σε όλο τον κόσμο. Μέχρι το 1932 ήταν εγκατεστημένος στο Τιεντζίν με τον Λεσάν και μετά στο Πεκίνο. Πραγματοποίησε 5 εξορμήσεις γεωλογικών ερευνών στην Κίνα μεταξύ του 1926 και του 1935, από τις οποίες συνέταξε έναν γενικό γεωλογικό χάρτη της χώρας. Το 1926–27, ταξίδεψε στην κοιλάδα Σανγκ-Καν-Χο, κοντά στο Ντζαντζαν-Κόου και περιηγήθηκε την ανατολική Μογγολία. Συνέγραψε το Le Milieu Divin (= «Το Θείο Περιβάλλον»), ενώ ετοίμαζε τις πρώτες σελίδες του κύριου έργου του Le Phénomène Humain (= «Το ανθρώπινο φαινόμενο»). Το Βατικανό αρνήθηκε να του δώσει την άδεια να εκδώσει το Le Milieu Divin το 1927.

Συμμετείχε αρχικώς ως σύμβουλος στις ανασκαφές στην τοποθεσία του Ανθρώπου του Πεκίνου στο Τζουκουτιάν το 1926 και συνέχισε για λογαριασμό του Εργαστηρίου Ερευνών Καινοζωικού της Γεωλογικής Υπηρεσίας της Κίνας μετά την ίδρυση της τελευταίας το 1928. Παρέμεινε στη Μαντζουρία με τον Εμίλ Λεσάν και κατόπιν στο δυτικό Σανσί και στο βόρειο Σενσί με τον Κινέζο παλαιοντολόγο Γιανγκ Τζονγκτσιάν (C. C. Young) και με τον Καναδό παλαιοανθρωπολόγο Ντέιβιντσον Μπλακ, πρόεδρο της Γεωλογικής Υπηρεσίας της Κίνας. Στη συνέχεια ενώθηκε με την ομάδα της αμερικανικής «αποστολής Κεντρικής Ασίας» στην Έρημο Γκόμπι με επικεφαλής τον Ρόι Τσάπμαν Άντριους.

Οι Ανρί Μπρεΐλ και Τεγιάρ ανεκάλυψαν, τον Δεκέμβριο του 1929, ότι ο Άνθρωπος του Πεκίνου (Homo erectus pekinensis, αναφέρεται και ως Sinanthropus pekinensis, «σινάνθρωπος», δηλ. «άνθρωπος της Κίνας»), ο πλησιέστερος συγγενής του Ανθρώπου της Ιάβας, ήταν κατασκευαστής (δηλαδή κατασκεύαζε πέτρινα εργαλεία και μπορούσε να διατηρεί τη φωτιά). Στη συνέχεια ο Τεγιάρ έλαβε μέρος ως επιστήμονας στην «Κίτρινη Περιοδεία» που χρηματοδότησε ο Αντρέ Σιτροέν στην Κεντρική Ασία. Παρέμεινε με τους συναδέλφους του επί αρκετούς μήνες στο Ουρούμτσι. Το επόμενο έτος ξέσπασε ο Δεύτερος Σινοϊαπωνικός Πόλεμος (1937–1945), ενώ στο μεταξύ (1933) το Βατικανό τον διέταξε να παραιτηθεί από τη θέση του στο Παρίσι.

Ο Τεγιάρ εξερεύνησε αρκετά και τη νότια Κίνα, ταξιδεύοντας στην κοιλάδα του Γιανγκτσέ και στην επαρχία Σετσουάν το 1934, ενώ το 1935 στο Κουάνγκ-Ιφ και στην επαρχία Γκουανγκντόνγκ. Η συνεργασία με τον Μαρσελέν Μπουλ διακόπηκε αφού το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας έπαψε να τον χρηματοδοτεί με τη δικαιολογία ότι ο Τεγιάρ εργαζόταν περισσότερο για τη Γεωλογική Υπηρεσία της Κίνας, παρά για το Μουσείο.

Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των ετών ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν συνεισέφερε πολύ στη σύσταση ενός διεθνούς δικτύου ερευνών στην ανθρώπινη παλαιοντολογία της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής Ασίας. Σε αυτή την προσπάθεια συνεργάσθηκε με τον Ντέιβιντσον Μπλακ και με τον Σκωτσέζο παλαιοντολόγο Τζωρτζ Μπ. Μπάρμπουρ (George B. Barbour).

Ταξίδια ανά τον κόσμο

Επεξεργασία
 
Ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν το 1947

Το 1927 και το 1928 ο Τεγιάρ πέρασε μερικούς μήνες στην Ευρώπη, επισκεπτόμενος τη Λέουβεν του Βελγίου, το Καντάλ και το Αριέζ της Γαλλίας. Εκτός από τη συγγραφή αρκετών άρθρων σε επιθεωρήσεις, έκανε νέες γνωριμίες, όπως αυτές του Πωλ Βαλερύ και του Μπρυνό ντε Σολάζ, οι οποίοι θα τον βοηθούσαν αργότερα στις σχέσεις του με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία.

Αποδεχόμενος μία πρόσκληση από τον Ανρύ ντε Μονφρεΐντ, ο Τεγιάρ ταξίδεψε για δύο μήνες στο Ομπόκ, στη Χάραρ και στη Σομαλία μαζί με τον συνάδελφό του γεωλόγο Πιερ Λαμάρ (Lamarre), προτού επιβιβασθεί από το Τζιμπουτί για να επιστρέψει στην Κίνα. Στην Κίνα γνώρισε την Αμερικανίδα γλύπτρια Λουσίλ Σουόν (Lucile Swan, 1887-1965), η οποία βοήθησε στην ανακατασκευή του προσώπου του Ανθρώπου του Πεκίνου.[11]

Κατά το 1930-1931 ο Τεγιάρ βρέθηκε στη Γαλλία και στις ΗΠΑ. Σε ένα συνέδριο στο Παρίσι δήλωσε: «Για τους παρατηρητές του μέλλοντος, το μεγαλύτερο γεγονός θα είναι η αιφνίδια εμφάνιση μιας συλλογικής ανθρώπινης συνειδήσεως και ενός πανανθρώπινου έργου προς εκτέλεση.»

Από το 1932 άρχισε να συναντά ανθρώπους για να ξεκαθαρίσει το θέμα με την Επιτροπή Δόγματος της Πίστεως, σε σχέση με τα έργα του Le Milieu divin και L'Esprit de la Terre. Συνάντησε επίσης τον Γερμανό γεωλόγο-ανθρωπολόγο Χέλμουτ ντε Τέρα στο Διεθνές Γεωλογικό Συνέδριο στην Ουάσινγκτον. Μαζί του έλαβε μέρος στην αποστολή των Πανεπιστημίων Γέιλ και Κέιμπριτζ στη βόρεια και κεντρική Ινδία το 1935, όπου επιβεβαίωσαν τις απόψεις τους σχετικά με τους παλαιολιθικούς οικισμούς στο Κασμίρ και στην κοιλάδα της Αλμυρής Οροσειράς. Στη συνέχεια παρέμεινε για λίγο στην Ιάβα, μετά από πρόσκληση του Ολλανδού παλαιοντολόγου Ραλφ φον Κένιγκσβαλντ για να μελετήσει την τοποθεσία όπου είχαν ανακαλυφθεί τα υπολείμματα του Ανθρώπου της Ιάβας. Τότε ανακαλύφθηκε ένα δεύτερο κρανίο, πληρέστερο του ήδη ευρεθέντος.

Το 1937 ο Τεγιάρ συνέγραψε το Le Phénomène spirituel (= «Το φαινόμενον του Πνεύματος») επάνω στο πλοίο που τον μετέφερε στις ΗΠΑ. Το Πανεπιστήμιο Βιλανόβα στην Πενσυλβάνια τον τίμησε με το «Μετάλλιο Μέντελ» σε αναγνώριση του έργου του στην ανθρώπινη παλαιοντολογία. Τότε έδωσε μία διάλεξη με θέμα την εξέλιξη, την προέλευση και τη μοίρα του ανθρώπου.

Το 1939 το Βατικανό απαγόρευσε το έργο του L’Énergie Humaine. Τότε ο Τεγιάρ έμενε στη Γαλλία, ακινητοποιημένος από την ελονοσία. Κατά το ταξίδι της επιστροφής του στο Πεκίνο, έγραψε το L'Energie spirituelle de la Souffrance. Δύο χρόνια αργότερα, υπέβαλε προς δημοσίευση το σημαντικότερο έργο του, το Le Phénomène Humain.

Το 1947 το Βατικανό τού απαγόρευσε να γράφει ή να διδάσκει επί φιλοσοφικών θεμάτων. Το επόμενο έτος κλήθηκε ο ίδιος εκεί από τον γενικό επικεφαλής των Ιησουιτών, ο οποίος έλπιζε να ληφθεί η άδεια από την Αγία Έδρα για την έκδοση του Le Phénomène Humain. Αλλά η απαγόρευση που είχε εκδοθεί για αυτό τρία χρόνια νωρίτερα ανανεώθηκε. Απαγορεύθηκε επίσης στον Τεγιάρ να αναλάβει θέση διδασκαλίας στο Collège de France. Παρά το ότι το 1950 ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών, τα προβλήματα με την Εκκλησία συνεχίσθηκαν μέχρι τον θάνατό του, καθώς το 1955 τού απαγορεύθηκε από την ηγεσία των Ιησουιτών να παρακολουθήσει το Διεθνές Συνέδριο Παλαιοντολογίας.

Θάνατος

Επεξεργασία
 
Ο τάφος του Τεγιάρ ντε Σαρντέν στην πόλη Χάυντ Παρκ της πολιτείας της Νέας Υόρκης

Ο Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν απεβίωσε στη Νέα Υόρκη, όπου διέμενε στον ξενώνα του ναού του Αγίου Ιγνατίου Λογιόλα των Ιησουιτών, στην Παρκ Άβενιου. Στις 15 Μαρτίου 1955, στην οικία του διπλωμάτη εξαδέλφου του Ζαν ντε Λαγκάρντ, ο Τεγιάρ είπε σε φίλους του ότι ήλπιζε να πεθάνει την Κυριακή του Πάσχα.[12] Πράγματι, το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα, 10ης Απριλίου 1955, κατά τη διάρκεια μιας έντονης συζητήσεως στο διαμέρισμα της Ρόντα ντε Τέρα, της προσωπικής βοηθού του από το 1949, ο 73χρονος ιερέας υπέστη καρδιακή προσβολή. Αφού ανέκτησε τις αισθήσεις του για λίγο, πέθανε μερικά λεπτά αργότερα.[13] Τάφηκε στο κοιμητήριο των Ιησουιτών στην πόλη Χάυντ Παρκ της πολιτείας της Νέας Υόρκης.[14]

Οι θέσεις του

Επεξεργασία

Ο Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν συνέγραψε δύο περιεκτικά έργα, το Το ανθρώπινο φαινόμενο και το Θείο περιβάλλον.[15]

Το πρώτο, που εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, περιέχει μία έκθεση της αναπτύξεως του Σύμπαντος και της εξελίξεως της ύλης μέχρι την ανθρωπότητα, προς μία τελική επανένωση με τον Χριστό. Σε αυτή ο Τεγιάρ εγκαταλείπει τις κατά γράμμα ερμηνείες της Δημιουργίας όπως περιγράφεται στο Γένεση, δεχόμενος αλληγορικές και θεολογικές ερμηνείες. Η ανάπτυξη του υλικού Σύμπαντος περιγράφεται από τους αρχικούς ατομικούς πυρήνες μέχρι την εμφάνιση της ζωής, του ανθρώπου και της νοόσφαιρας, και τελικώς του οράματος του συγγραφέα, του Σημείου Ωμέγα στο μέλλον, το οποίο «έλκει» όλη τη Δημιουργία προς αυτό. Ο Τεγιάρ ήταν υποστηρικτής της ορθογενέσεως, της ιδέας ότι η εξέλιξη συμβαίνει προς μία κατεύθυνση με συγκεκριμένο σκοπό. Ο Τεγιάρ επιχειρηματολογεί με δαρβινικούς όρους ως προς τη βιολογία και υποστηρίζει το συνθετικό μοντέλο της εξελίξεως, αλλά μεταχειρίζεται όρους του λαμαρκισμού για την ανάπτυξη του πολιτισμού.[16] Ο Τεγιάρ αφοσιώθηκε συνολικά στη θεωρία της εξελίξεως από τη δεκαετία του 1920 και την κατέστησε πυρήνα της πνευματικότητάς του, σε μια εποχή που άλλοι θρησκευόμενοι διανοητές αισθάνονταν ότι η εξελικτική σκέψη απειλούσε τη δομή της συμβατικής χριστιανικής κοσμοθεωρίας. Αφοσιώθηκε σε αυτό που έδειχναν τα παρατηρησιακά δεδομένα.[17]

Ο Τεγιάρ έβρισκε νόημα στο Σύμπαν υποθέτοντας ότι έχει μία βιταλιστική εξελικτική διαδικασία.[18] Θεωρεί την πολυπλοκότητα ως τον άξονα της εξελίξεως της ύλης, διαδοχικά σε «γεώσφαιρα», σε βιόσφαιρα, σε συνείδηση (στον άνθρωπο) και τέλος στην υπέρτατη συνειδητότητα (το Σημείο Ωμέγα).

Η μοναδική σχέση του Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν ταυτόχρονα με την παλαιοντολογία και τον Χριστιανισμό τού επέτρεψε να αναπτύξει μία πολύ προοδευτική, κοσμική θεολογία, που λαβαίνει υπόψη της τις εξελικτικές μελέτες του. Ο Τεγιάρ αναγνωρίζει τη σημασία της μεταφοράς της ηγεσίας της Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο και προσεγγίζει τη βιολογική εξέλιξη ως έναν τρόπο παροχής οντολογικού νοήματος για τον Χριστιανισμό, ιδίως για τη θεολογία της Δημιουργίας. Για τον Τεγιάρ, η εξέλιξη ήταν «το φυσικό τοπίο όπου είναι τοποθετημένη η ιστορία της σωτηρίας».[19]

Η κοσμική θεολογία του Τεγιάρ εδράζεται κατά μεγάλο μέρος πάνω στην ερμηνεία που δίνει στις επιστολές του Αποστόλου Παύλου, ιδίως στην Προς Κολοσσαείς α΄ 15-17 και στην Α΄ προς Κορινθίους ιε΄ 28. Από τον χριστοκεντρισμό αυτών των δύο εδαφίων, ο Γάλλος ιερέας κατασκευάζει μια θεολογία που αναγνωρίζει την απόλυτη κυριαρχία του Χριστού. Κατανοεί τη δημιουργία ως «μία τελεολογική διαδικασία προς την ένωση με τη Θεία Ουσία, που συντελείται δια της ενσαρκώσεως του Χριστού, για τον οποίο γράφηκε «τὰ πάντα ἐν αὐτῷ συνέστηκε» (Κολ. α΄ 17).[20] Περαιτέρω θεώρησε ότι η Δημιουργία δεν θα βρει την πλήρωσή της μέχρι το κάθε «συμμετέχον πλάσμα» να ενωθεί ολοκληρωτικά με τον Θεό δια του υιού του στο πλήρωμα, όταν ο Θεός θα είναι «τὰ πάντα ἐν πᾶσιν» (Α΄ Κορ. ιε΄ 28)."[20]

Το έργο ζωής του Τεγιάρ βασίσθηκε πάνω στην πεποίθησή του ότι η ανθρώπινη πνευματική ανάπτυξη κινείται από τους ίδιους παγκόσμιους νόμους που κυβερνούν την υλική ανάπτυξη. Γράφει: «...το καθετί είναι το άθροισμα του παρελθόντος» και «τίποτε δεν είναι κατανοητό εκτός δια της ιστορίας του. Η Φύση είναι το ισοδύναμο του γίγνεσθαι, η αυτο-δημιουργία: αυτή είναι η άποψη στην οποία η εμπειρία μάς οδηγεί αναπόδραστα. ... Δεν υπάρχει τίποτε, ούτε καν η ανθρώπινη ψυχή, η υψηλότερη πνευματική εκδήλωση που γνωρίζουμε, που να μην υπάγεται σε αυτόν τον συμπαντικό νόμο.»[21] Το ανθρώπινο φαινόμενο αντιπροσωπεύει το εγχείρημα του συγγραφέα να συμφιλιώσει τη θρησκευτική πίστη του με τα ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα ως παλαιοντολόγου.[22] Μία ιδιαίτερα αιχμηρή παρατήρηση του βιβλίου αφορά το ότι η ανθρώπινη εξέλιξη καθίσταται μία όλο και πιο προαιρετική διαδικασία.[22] Ο Τεγιάρ θεωρεί τα κοινωνικά προβλήματα της απομονώσεως και της περιθωριοποιήσεως ως τεράστιους αναστολείς της εξελίξεως, ιδίως αφού η εξέλιξη για αυτόν απαιτεί μια ένωση της συμπαντικής συνειδητότητας. Δηλώνει ότι «κανένα εξελικτικό μέλλον δεν αναμένει κανέναν, παρά μόνο σε σύνδεση με όλους τους άλλους».[22] Η «ανθρώπινη συνθήκη» αναγκαστικά οδηγεί κατά τον Τεγιάρ στην ψυχική ενότητα της ανθρωπότητας, αν και τονίζει πως αυτή η ενότητα μπορεί να είναι μόνο εθελοντική, οπότε την αποκαλεί «ομοθυμοποίηση» (unanimization). Υποστηρίζει ότι «η εξέλιξη είναι μία άνοδος προς τη συνειδητότητα», αναφέροντας τον λόγο μάζας εγκεφάλου προς μάζα σώματος ως το παράδειγμα των πρώιμων σταδίων.

Ο Τεγιάρ χρησιμοποιεί επίσης τη συσχέτιση που κάνει μεταξύ του πνευματικού και του υλικού για να περιγράψει τον Χριστό, υποστηρίζοντας ότι Εκείνος έχει όχι μόνο μία μυστική διάσταση, αλλά και ότι προσλαμβάνει μια φυσική διάσταση καθώς γίνεται η οργανώνουσα αρχή του Σύμπαντος, εκείνος που «συγκρατεί ενωμένο» το Σύμπαν (Κολ. α΄ 17). Λειτουργεί δηλαδή στο υλικό Σύμπαν προκειμένου να ρυθμίζει όλα τα πράγματα.[23] Γίνεται Εκείνος από τον Οποίο «όλη η δημιουργία δέχεται τη σταθερότητά της».[24] Αποτελεί το ενοποιητικό κέντρο του Σύμπαντος και τον σκοπό του. Η λειτουργία του συνέχειν τα πάντα υποδεικνύει ότι ο Υιός-Λόγος του Θεού δεν είναι άνθρωπος και Θεός μόνο, αλλά κατέχει και μία τρίτη πλευρά, μια τρίτη φύση, που είναι η συμπαντική.[25] Για τον Τεγιάρ η περιγραφή του Αποστόλου Παύλου για το Σώμα του Χριστού δεν είναι απλώς μία μυστικιστική ή εκκλησιαστική έννοια, αλλά και μία συμπαντική έννοια. Αυτό το «κοσμικό Σώμα Χριστού εκτείνεται σε ολόκληρο το Σύμπαν και περιλαμβάνει όλα τα πράγματα που βρίσκουν την τελείωσή τους σε Αυτόν, [ούτως ώστε] . . . το Σώμα του Υιού είναι το μοναδικό πράγμα που δημιουργείται υλικά κατά τη Δημιουργία.»[26] Ο Τεγιάρ αποκαλεί αυτή την κοσμική συσσωμάτωση εν Χριστώ «Χριστογένεση» (Christogenesis).

Για τον εικοστό αιώνα ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν είπε:

Ο αιώνας μας είναι ίσως πιο θρησκευτικός από οποιονδήποτε άλλον. Πώς θα μπορούσε να μην είναι με τέτοια προβλήματα προς επίλυση; Το μοναδικό εμπόδιο είναι ότι δεν έχει ακόμη βρει έναν Θεό τον οποίο να μπορεί να λατρέψει.[22]

Η μεταθανάτια αντιμετώπιση από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία

Επεξεργασία

Στις 30 Ιουνίου 1962, μία απόφαση της Επιτροπής Δόγματος της Πίστεως, υπό την προεδρία του Πάπα Ιωάννη ΚΓ΄ προειδοποίησε ότι: «... είναι προφανές ότι επί φιλοσοφικών και θεολογικών θεμάτων, τα προαναφερθέντα έργα [του Τεγιάρ ντε Σαρντέν] βρίθουν αμφισημιών ή μάλλον σοβαρών σφαλμάτων προσβαλλόντων το Καθολικό Δόγμα. Εξ αυτού... οι Σεβάσμιοι Πατέρες της Επιτροπής καλούν όλους τους ορδιναρίους, ανωτέρους των Ιησουιτών και ρέκτορες... όπως προστατεύσουν αποτελεσματικώς τους νόες, ιδίως της νεολαίας, κατά των κινδύνων των έργων του π. Τεγιάρ ντε Σαρντέν και των ακολούθων του». (AAS, 6 Αυγούστου 1962)[27]

Πάντως κανένα από τα έργα του Τεγιάρ δεν περιλήφθηκε στον περίφημο Index Librorum Prohibitorum («Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων») της Εκκλησίας, ο οποίος καταργήθηκε ούτως ή άλλως τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1966.

Λίγο καιρό μετά από το monitum του 1962 ωστόσο, εξέχοντες Ρωμαιοκαθολικοί κληρικοί εξέφρασαν ισχυρή θεολογική υποστήριξη για τα έργα του Τεγιάρ. Ο Γάλλος Ιησουίτης Ανρί ντε Λυμπάκ (αργότερα έγινε καρδινάλιος) έγραψε τρία βιβλία πάνω στη θεολογία του Τεγιάρ ντε Σαρντέν μέσα στη δεκαετία του 1960. Αν και ανέφερε ότι ο Τεγιάρ δεν ήταν ακριβής σε κάποιες από τις έννοιες που ανέπτυξε, υπερασπίσθηκε τη συμφωνία των απόψεών του με το δόγμα.[28] Αργότερα την ίδια δεκαετία ο μετέπειτα Πάπας Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ Γιόζεφ Ράτσινγκερ, μίλησε θετικά για τη χριστολογία του Τεγιάρ στο έργο του Εισαγωγή στον Χριστιανισμό:[29]

Πρέπει να θεωρηθεί ως σημαντική προσφορά του Τεγιάρ ντε Σαρντέν το ότι ξανασκέφθηκε αυτές τις ιδέες από την οπτική γωνία της συγχρόνων απόψεων για τον κόσμο και, παρά την ύπαρξη μιας όχι εντελώς υπεράνω κριτικής τάσεως προς τη βιολογική προσέγγιση, εν τούτοις συνολικώς τις πραγματεύθηκε σωστά και σε κάθε περίπτωση τις κατέστησε και πάλι προσβάσιμες. Ας ακούσουμε τα δικά του λόγια: Η ανθρώπινη μονάδα «μπορεί να είναι απολύτως ο εαυτός της μόνο παύοντας να είναι μόνη». Στο υπόβαθρο κείται η ιδέα ότι στο Σύμπαν, δίπλα στις δύο τάξεις τού απείρως μικρού και του απείρως μεγάλου, υπάρχει και μία τρίτη τάξη, η οποία καθορίζει την αληθινή πορεία της εξελίξεως: η τάξη του απείρως πολύπλοκου. Είναι ο πραγματικός σκοπός της ανοδικής διαδικασίας της αναπτύξεως ή του γίγνεσθαι. Φθάνει σε μία πρώτη κορυφή με τη γένεση των έμβιων όντων και μετά συνεχίζει να προχωρεί σε εκείνα τα υψηλής πολυπλοκότητας δημιουργήματα, που έδωσαν στο Σύμπαν ένα νέο κέντρο... ...Η εξέταση του κόσμου με το δυναμικό κριτήριο της πολυπλοκότητας σηματοδοτεί έτσι «μία πλήρη ανατροπή αξιών. Μια αντιστροφή της προοπτικής...» Αυτό οδηγεί σε ένα μετέπειτα κείμενο του Τεγιάρ ντε Σαρντέν, που αξίζει να αναφερθεί προκειμένου να δοθεί τουλάχιστον κάποια ένδειξη εδώ... ...της γενικής του κοσμοθεωρίας: «Η Συμπαντική Ενέργεια πρέπει να είναι μία Σκεπτόμενη Ενέργεια αν πρόκειται να μην είναι λιγότερο εξελιγμένη από τα όντα που κινεί η δράση της. Και συνεπώς ... τα χαρακτηριστικά της κοσμικής αξίας από τα οποία περιβάλλεται στα μοντέρνα μάτια μας, δεν επηρεάζουν στο ελάχιστο την αναγκαιότητα που μάς υποχρεώνει να αναγνωρίσουμε σε αυτή μία υπερβατική μορφή Προσωπικότητας.»

Κατά τις επόμενες δεκαετίες, επιφανείς θεολόγοι και εκκλησιαστικοί ηγέτες, όπως καρδινάλιοι, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ και ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, έγραψαν επιδοκιμαστικά για τις ιδέες του Τεγιάρ ντε Σαρντέν. Το 1981 ο Καρδινάλιος Αγκοστίνο Καζαρόλι, εκ μέρους του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄, έγραψε στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας του Βατικανού l'Osservatore Romano:

Αυτό που οι σύγχρονοί μας θα θυμούνται αναμφίβολα, πέρα από τις δυσκολίες στη σύλληψη και τις ανεπάρκειες στην έκφραση αυτής της τολμηρής προσπάθειας προς επίτευξη μιας συνθέσεως, είναι η μαρτυρία της σύμφωνης με τις πεποιθήσεις του ζωής ενός ανδρός χριστολήπτου στα βάθη της καρδιάς του. Τον ενδιέφερε να τιμά τόσο την πίστη, όσο και τον ορθό λόγο, και ανταποκρίθηκε στην έκκληση του Ιωάννη Παύλου Β΄ πριν αυτή διατυπωθεί: «Μη φοβείσθε, ανοίξτε, ανοίξτε πλατιά στον Χριστό τις πύλες των απέραντων περιοχών του πολιτισμού και της προόδου».[30]

Ο Καρδινάλιος Κρίστοφ Σένμπορν έγραψε το 2007:[31]

Σχεδόν κανένας άλλος δεν προσπάθησε να φέρει κοντά τη γνώση του Χριστού και την ιδέα της εξελίξεως όπως έκανε ο επιστήμονας (παλαιοντολόγος) και θεολόγος π. Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν. ... Το συναρπαστικό του όραμα ... αντιπροσωπεύει μία μεγάλη ελπίδα, την ελπίδα ότι η πίστη στον Χριστό και μία επιστημονική προσέγγιση του κόσμου μπορούν να συναρμόζονται. ... Αυτές οι σύντομες αναφορές στον Τεγιάρ δεν αντιστοιχούν στη σημασία των προσπαθειών του. Η επίδραση που άσκηση ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν σε μία ολόκληρη γενεά πήγαζε από τον ριζοσπαστικό τρόπο με τον οποίο έβλεπε την επιστήμη και τη χριστιανική πίστη μαζί.

Τον Ιούλιο του 2009 ο εκπρόσωπος του Βατικανού Ιησουίτης π. Φεντερίκο Λομπάρντι δήλωσε: «Τώρα πλέον ουδείς θα διενοείτο να πει ότι [ο Τεγιάρ] ήταν ένας ετερόδοξος συγγραφέας που δεν θα έπρεπε να διαβάζεται.»[32]

Αποτιμήσεις από φυσικούς επιστήμονες

Επεξεργασία

Σύμφωνα με τον νατουραλιστή φιλόσοφο Ντάνιελ Ντένετ, «έχει καταστεί σαφές μέχρι σημείου ομοφωνίας μεταξύ των βιολόγων ότι ο Τεγιάρ δεν προσέφερε κάτι το σοβαρό ως εναλλακτική πρόταση στην ορθόδοξη [επιστημονική] θεωρία. Οι ιδέες που ήταν δικές του ήταν μπερδεμένες, ενώ οι υπόλοιπες ήταν απλώς μια πομπώδης περιγραφή της γνωστής επιστήμης.»[33] Παρομοίως, ο νευροβιολόγος Στήβεν Ρόουζ έγραψε: «Ο Τεγιάρ τιμάται ως μια μυστικιστική ιδιοφυΐα από μερικούς, αλλά μεταξύ των περισσότερων βιολόγων θεωρείται ως ελάχιστα καλύτερος από έναν επιστημονικό απατεώνα.»[34]

Το 1961 ο βραβευμένος με Νόμπελ Βρετανός ανοσολόγος Πήτερ Μένταγουαρ έγραψε μία περιφρονητική κριτική για Το ανθρώπινο φαινόμενο στο περιοδικό φιλοσοφίας Mind:[35] «το μεγαλύτερο μέρος του θα δείξω ότι είναι ανοησίες, καλυμμένες με μια ποικιλία μεταφυσικών εξαπατήσεων. Ο συγγραφέας του μπορεί να συγχωρηθεί για ανειλικρίνεια μόνο στη βάση του ότι, προτού εξαπατήσει άλλους, έχει καταβάλλει μεγάλο κόπο να εξαπατήσει τον εαυτό του». Ο Ρίτσαρντ Ντόκινς απεκάλεσε την κριτική του Μένταγουαρ «συντριπτική» και Το ανθρώπινο φαινόμενο «πεμπτουσία της κακής ποιητικής επιστήμης».[36]

Αντιθέτως, ο εξελικτικός βιολόγος Τζούλιαν Χάξλεϋ επαίνεσε τη σκέψη του Τεγιάρ ντε Σαρντέν για το ότι αναζήτησε τον τρόπο με τον οποίο η ανθρώπινη εξέλιξη χρειάζεται να εξετασθεί μέσα σε μία ολοκληρωμένη, συμπαντική έννοια της εξελίξεως, αν και παραδέχθηκε ότι δεν μπορούσε να παρακολουθήσει τον Τεγιάρ μέχρι το τέλος της θεωρίας του.[37] Ο Ρωσοαμερικανός γενετιστής και εξελικτικός βιολόγος Θεοδόσιος Ντομπζάνσκι επικεντρώθηκε στην επιμονή του Τεγιάρ ότι η εξελικτική θεωρία παρέχει τον πυρήνα του πώς ο άνθρωπος κατανοεί τη σχέση του με τη Φύση, για να τον αποκαλέσει «έναν από τους μεγάλους διανοητές της εποχής μας».[38]

Ο Αμερικανός παλαιοντολόγος Τζωρτζ Γκέιλορντ Σίμπσον ωστόσο πίστευε ότι, εάν ο Τεγιάρ είχε δίκιο, τότε το έργο ζωής «των Χάξλεϋ, Ντομπζάνσκι και εκατοντάδων άλλων ήταν όχι απλώς λανθασμένο, αλλά και χωρίς νόημα», και απορούσε με τη δημόσια υποστήριξη των παραπάνω προς τον Τεγιάρ.[39] Ο ίδιος θεωρούσε τον Τεγιάρ φίλο και το έργο του στην παλαιοντολογία εκτεταμένο και σημαντικό, αλλά εξέφραζε ισχυρά αντίθετες απόψεις για τις συνεισφορές του ως θεωρητικού της επιστήμης και φιλοσόφου.[40]

Επίδραση

Επεξεργασία

Ο κοσμολόγος Μπράιαν Σουίμ (Brian Swimme, γενν. 1950) έγραψε: «Ο Τεγιάρ υπήρξε ένας από τους πρώτους επιστήμονες που συνειδητοποίησαν πως ο άνθρωπος και το Σύμπαν είναι αδιαχώριστα. Το μόνο Σύμπαν το οποίο γνωρίζουμε είναι ένα σύμπαν που απέφερε τον άνθρωπο.»[41]

Ο Πιερ Τεγιάρ ντε Σαρντέν τιμάται με μία ημέρα στη μνήμη του στο Εορτολόγιο της Επισκοπικής Εκκλησίας, την ημέρα της κοιμήσεώς του (10 Απριλίου).[42] Ο προαναφερθείς Τζωρτζ Γκέιλορντ Σίμπσον ονόμασε το πιο πρωτόγονο και αρχαίο γένος αληθών πρωτευόντων, που ευδοκίμησε κατά την Ηώκαινο εποχή, Teilhardina προς τιμή του Τεγιάρ ντε Σαρντέν.

Ο Τεγιάρ και το έργο του επέδρασαν και συνεχίζουν να επιδρούν στη λογοτεχνία και στις τέχνες γενικότερα. Χαρακτήρες βασισμένοι επάνω του εμφανίζονται σε αρκετά μυθιστορήματα, με τον γνωστότερο ίσως να είναι ο ιερέας Λάνκαστερ Μέριν στον Εξορκιστή (1971) του Γουίλιαμ Πήτερ Μπλάτυ, όπως ο ίδιος ο συγγραφέας παραδέχεται[43]. Στη σειρά μυθιστορημάτων του Νταν Σίμονς Hyperion Cantos (1989–1997) ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν έχει ανακηρυχθεί σε άγιο στο απώτερο μέλλον και το έργο του εμπνέει τον ανθρωπολόγο ιερέα Πωλ Ντυρέ, που όταν εκλέγεται Πάπας επιλέγει το όνομά του ως ποντίφηκα να είναι «Τεγιάρ Α΄».[44]

Στο μυθιστόρημα του Φίλιπ Κ. Ντικ Έρευνα στο σκοτάδι (A Scanner Darkly, 1977) ένας μηχανικός αυτοκινήτων αναφέρει τον Τεγιάρ[45], ενώ σε μερικά άλλα οι ιδέες του ενσωματώνονται στο φιλοσοφικό υπόβαθρο της πλοκής, όπως στη σειρά μυθιστορημάτων Galactic Milieu (1987–1989) της Τζούλιαν Μέυ.[46] και στο For the Time Being (1999) της Άνι Ντίλαρντ.[47] Ο ίδιος ο τίτλος της συλλογής διηγημάτων Everything That Rises Must Converge της Φλάνερι Ο'Κόνορ είναι αναφορά στο έργο του Τεγιάρ ντε Σαρντέν, όπως και του μυθιστορήματος Point Omega (2010) του Ντον Ντελίλο.

Το έργο του Τεγιάρ ενέπνευσε επίσης το φιλοσοφικό έργο του Ιταλού βραβευμένου αρχιτέκτονα Πάολο Σολέρι, αλλά και έργα τέχνης όπως το «L'Offrande de la terre ou Hommage à Teilhard de Chardin» του Γάλλου ζωγράφου Αλφρέντ Μανεσιέ. Η 8η Συμφωνία του Βρετανού συνθέτη Έντμουντ Ράμπρα, έργο του 1968, τιτλοφορείται Hommage à Teilhard de Chardin (= «Φόρος τιμής στον Τεγιάρ ντε Σαρντέν»).

Εργογραφία

Επεξεργασία

Οι χρονολογίες σε παρενθέσεις είναι της πρώτης εκδόσεως στη γαλλική (ή στην αγγλική για μεταφράσεις). Τα περισσότερα από τα έργα είχαν γραφεί αρκετά χρόνια νωρίτερα (αναγράφεται όπου είναι δυνατό), αλλά η εκκλησιαστική οργάνωση του Τεγιάρ του απαγόρευε να τα εκδώσει εξαιτίας του αμφιλεγόμενου περιεχομένου τους. Οι συλλογές δοκιμίων είναι οργανωμένες ανά θέμα αντί για έτος, με την καθεμιά να εκτείνεται σε πολυετές διάστημα.

  • Le Phénomène Humain (1955, εκδ. Le Seuil), γραμμένο το 1938–1940, έκθεση της επιστημονικής θεωρίας της εξελίξεως του Τεγιάρ
  • Letters From a Traveler (1956, αγγλ. μετάφρ. 1962), γραμμένο το 1923–1955
  • Le Groupe Zoologique Humain (1956), γραμμένο το 1949, λεπτομερέστερη παρουσίαση των θεωριών του
  • Le Milieu Divin (1957), γραμμένο το 1926–1927, αναζήτηση τρόπου θεώσεως της καθημερινής ζωής
  • L'Avenir de l'Homme (1959) δοκίμια γραμμένα το 1920–1952, επί της εξελίξεως της συνειδήσεως (νοόσφαιρας)
  • Hymn of the Universe (1961, αγγλ. μετάφρ. 1965), πνευματικά δοκίμια γραμμένα το 1916–1955
  • L'Energie Humaine (1962), δοκίμια γραμμένα το 1931–1939, με θέμα την ηθική και την αγάπη
  • L'Activation de l'Energie (1963), συνέχεια των προηγούμενων, γραμμένα το 1939–1955 χωρίς καν να σχεδιάζεται να δημοσιευθούν, με θέμα την παγκοσμιότητα και το μη αντιστρεπτό των ανθρώπινων δράσεων
  • Je M'Explique (1966, εκδ. Jean-Pierre Demoulin, ISBN 0-685-36593-X), επιλεγμένα κείμενα από τα έργα του
  • Christianity and Evolution (2002), Harvest/HBJ, ISBN 0-15-602818-2
  • The Heart of the Matter (2002), Harvest/HBJ, ISBN 0-15-602758-5
  • Toward the Future (2002), Harvest/HBJ, ISBN 0-15-602819-0
  • The Making of a Mind: Letters from a Soldier-Priest 1914–1919 (1965), Collins, επιστολές κατά τον πόλεμο
  • Writings in Time of War (1968), Collins. Πνευματικά δοκίμια γραμμένα κατά τη διάρκεια του πολέμου. Από τα λίγα βιβλία του που επιτράπηκε να τυπωθούν από την Εκκλησία.
  • Vision of the Past (1966), Collins, κυρίως επιστημονικά άρθρα δημοσιευμένα στο γαλλικό επιστημονικό περιοδικό Etudes
  • The Appearance of Man (1965), Collins, κυρίως επιστημονικά άρθρα δημοσιευμένα στο γαλλικό επιστημονικό περιοδικό Etudes
  • Letters to Two Friends 1926–1952 (1968), Fontana. Προσωπικές επιστολές επί διάφορων θεμάτων, μεταξύ των οποίων και η κατανόησή του για το τι είναι θάνατος.
  • Letters to Léontine Zanta (1969), Collins
  • Correspondence / Pierre Teilhard de Chardin, Maurice Blondel (1967), Herder and Herder
  • de Chardin, P.T. (1952). «On the zoological position and the evolutionary significance of Australopithecines». Transactions of the New York Academy of Sciences 14 (5): 208–10. Μάρτιος 1952. PMID 14931535. 
  • de Terra, H.; de Chardin, P.T.; Paterson, T.T. (1936). «Joint geological and prehistoric studies of the Late Cenozoic in India». Science 83 (2149): 233–236. 6 Μαρτίου 1936. doi:10.1126/science.83.2149.233-a. PMID 17809311. 

Δείτε επίσης

Επεξεργασία


Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 27  Απριλίου 2014.
  2. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. 11926160v. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. ↑ (Γαλλικά) Βάση δεδομένων Léonore. Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας. LH//2573/72. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ www.geosoc.fr/propos-html/historique/presidents-de-la-sgf/64-presidents-sgf/1084-marie-joseph-pierre-teilhard-de-chardin.html.
  5. ↑ 5,0 5,1 «Большая советская энциклопедия» (Ρωσικά) Η Μεγάλη Ρωσική Εγκυκλοπαίδεια. Μόσχα. 1969. Ανακτήθηκε στις 26  Φεβρουαρίου 2017.
  6. ↑ (Αγγλικά) SNAC. w6gm8fzb. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  7. ↑ (Αγγλικά) Find A Grave. 6725251. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  8. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
  9. ↑ "Teilhard and the Piltdown 'Hoax'"
  10. ↑ http://www.smithsonianmag.com/science-nature/how-to-solve-human-evolutions-greatest-hoax-167921335/
  11. ↑ Aczel, Amir (4 Νοεμβρίου 2008). The Jesuit and the Skull: Teilhard de Chardin, Evolution, and the Search for Peking Man. Riverhead Trade. σελ. 320. ISBN 978-1-594489-56-3. 
  12. ↑ Smulders, Pieter Frans: «The design of Teilhard de Chardin: an essay in theological reflection», 1967
  13. ↑ Smulders, Pieter Frans: «The design of Teilhard de Chardin: an essay in theological reflection», 1967
  14. ↑ «Find a Grave», Pierre Teilhard De Chardin. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2010.
  15. ↑ «The Divine Milieu: Work by Teilhard de Chardin». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica. Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου 2015. 
  16. ↑ «Teilhard de Chardin, Orthogenesis, and the Mechanism of Evolutionary Change» στο YouTube του Thomas F. Glick.
  17. ↑ Berry, Thomas: «Teilard de Chardin in the Age of Ecology» (Studies of Teihard de Chardin, 1982)
  18. ↑ Sebastian Normandin· Charles T. Wolfe (15 Ιουνίου 2013). Vitalism and the Scientific Image in Post-Enlightenment Life Science, 1800-2010. Springer Science & Business Media. σελ. 10. ISBN 978-94-007-2445-7. 
  19. ↑ Galleni, Ludovico; Scalfari, Francesco (2005). «Teilhard de Chardin's Engagement with the Relationship between Science and Theology in Light of Discussions about Environmental Ethics». Ecotheology 10 (2): 197. 
  20. ↑ 20,0 20,1 Lyons, J.A. (1982). The Cosmic Christ in Origen and Teilhard de Chardin: A Comparative Study. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελ. 39. 
  21. ↑ Teilhard de Chardin: «A Note on Progress» Αρχειοθετήθηκε 2005-01-20 στο Wayback Machine.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 Pierre Teilhard de Chardin: The Phenomenon of Man, Harper and Row, Νέα Υόρκη 1959, σσ. 250–275.
  23. ↑ Lyons, J.A. (1982). The Cosmic Christ in Origen and Teilhard de Chardin: A Comparative Study. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελ. 154. 
  24. ↑ Lyons, J.A. (1982). The Cosmic Christ in Origen and Teilhard de Chardin: A Comparative Study. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελ. 152. 
  25. ↑ Lyons, J.A. (1982). The Cosmic Christ in Origen and Teilhard de Chardin: A Comparative Study. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελ. 153. 
  26. ↑ Lyons, J.A. (1982). The Cosmic Christ in Origen and Teilhard de Chardin: A Comparative Study. Οξφόρδη: Oxford University Press. σελίδες 154–155. 
  27. ↑ Warning Considering the Writings of Father Teilhard de Chardin Αρχειοθετήθηκε 2007-12-14 στο Wayback Machine., Sacred Congregation of the Holy Office, 30/6/1962.
  28. ↑ Cardinal Henri Cardinal de Lubac, S.J.: The Religion of Teilhard de Chardin, Image Books, 1968
  29. ↑ Ratzinger, Joseph Cardinal (Pope Benedict XVI), J.R. Foster, Michael J. Miller (2010-06-04): Introduction To Christianity, 2η έκδ., θέσεις στο ηλεκτρον. βιβλίο Kindle: 2840-2865).
  30. ↑ Ο Καρδινάλιος Casaroli επαινεί το έργο του π. Τεγιάρ ντε Σαρντέν στον Καρδινάλιο Πωλ Πουπάρ, τότε πρύτανη του Καθολικού Ινστιτούτου των Παρισίων – L'Osservatore Romano, 10 Ιουνίου 1981 @ TraditionInAction.org
  31. ↑ Cardinal Christoph Schoenborn: Creation, Evolution, and a Rational Faith, Ignatian Press, 2007
  32. ↑ Allen, John (28 Ιουλίου 2009). «Pope cites Teilhardian vision of the cosmos as a 'living host'». National Catholic Reporter. http://ncronline.org/news/pope-cites-teilhardian-vision-cosmos-living-host. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουνίου 2015. 
  33. ↑ Daniel C. Dennett (1 Ιουλίου 2014). Darwin's Dangerous Idea: Evolution and the Meaning of Life. Simon & Schuster. σελίδες 320–. ISBN 978-1-4391-2629-5. 
  34. ↑ Stephen Jay Gould (2006). The Richness of Life: The Essential Stephen Jay Gould. W.W. Norton. σελίδες 69–. ISBN 978-0-393-06498-8. 
  35. ↑ P.B. Medawar (1961). «Critical Notice». Mind (Oxford University Press) LXX: 99–106. doi:10.1093/mind/LXX.277.99. http://bactra.org/Medawar/phenomenon-of-man.html. 
  36. ↑ Richard Dawkins (5 Απριλίου 2000). Unweaving the Rainbow: Science, Delusion and the Appetite for Wonder. Houghton Mifflin Harcourt. σελίδες 320–. ISBN 0-547-34735-9. 
  37. ↑ Huxley, Julian: Πρόλογος στο The Phenomenon of Man, εκδ. Fontana
  38. ↑ Dobzhansky, Theodosius (Μάρτιος 1973), «Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution», American Biology Teacher 35 (3): 125–129 ; reprinted in Zetterberg, J. Peter, επιμ.. (1983), Evolution versus Creationism, Phoenix, Arizona: ORYX Press 
  39. ↑ Geraldine O. Browning· Joseph L. Alioto· Seymour M. Farber· University of California, San Francisco Medical Center (Ιανουάριος 1973). Teilhard de Chardin: in Quest of the Perfection of Man: An International Symposium. Fairleigh Dickinson Univ Press. σελίδες 91–. ISBN 978-0-8386-1258-3. 
  40. ↑ Léo F. Laporte (13 Αυγούστου 2013). George Gaylord Simpson: Paleontologist and Evolutionist. Columbia University Press. σελίδες 191–. ISBN 978-0-231-50545-1. 
  41. ↑ Brian Swimme: Εισαγωγή στο The Human Phenomenon του Τεγιάρ ντε Σαρντέν, μετάφρ. Sarah Appleton-Webber, Sussex Academic Press, Oregon 1999, σελ. xv.
  42. ↑ Holy Women, Holy Men. Church Publishing Inc. 2010. σελίδες 320–321. 
  43. ↑ «Bill Blatty on "The Exorcist"». www.geocities.com, από την «Wayback machine». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2009. 
  44. ↑ Simmons, Dan (1 Φεβρουαρίου 1990). The Fall of Hyperion. Doubleday. σελ. 464. ISBN 978-0-385-26747-2. 
  45. ↑ Dick, Philip K. (1991). A Scanner Darkly. Vintage. σελ. 127. ISBN 978-0-679-73665-3. 
  46. ↑ May, Julian (11 Απριλίου 1994). Jack the Bodiless. Random House Value Publishing. σελ. 287. ISBN 978-0-517-11644-9. 
  47. ↑ Dillard, Annie (8 Φεβρουαρίου 2000). For the Time Being. Vintage. ISBN 978-0-375-70347-8. 

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Amir Aczel: The Jesuit and the Skull: Teilhard de Chardin, Evolution and the Search for Peking Man (Riverhead Hardcover, 2007)
  • Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄: The Spirit of the Liturgy (Ignatian Press 2000)
  • Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄: Introduction to Christianity (Ignatius Press, Revised edition, 2004)
  • John Cowburn, SJ: Pierre Teilhard de Chardin, a Selective Summary of His Life (Mosaic Press 2013)
  • Claude Cuenot: Science and Faith in Teilhard de Chardin (Garstone Press, 1967)
  • Andre Dupleix: 15 Days of Prayer with Teilhard de Chardin (New City Press, 2008)
  • Robert Faricy, SJ: Teilhard de Chardin's Theology of Christian in the World (Sheed and Ward, 1968)
  • Robert Faricy, SJ: The Spirituality of Teilhard de Chardin (Collins 1981, Harper & Row 1981)
  • Robert Faricy, SJ & Lucy Rooney SND: Praying with Teilhard de Chardin(Queenship 1996)
  • David Grumett: Teilhard de Chardin: Theology, Humanity and Cosmos (Peeters 2005)
  • Dietrich von Hildebrand: Teilhard de Chardin: A False Prophet (Franciscan Herald Press 1970)
  • Dietrich von Hildebrand: Trojan Horse in the City of God
  • Dietrich von Hildebrand: Devastated Vineyard
  • Thomas M. King, SJ: Teilhard's Mass; Approaches to "The Mass on the World" (Paulist Press, 2005)
  • Ursula King: Spirit of Fire: The Life and Vision of Teilhard de Chardin (Orbis Books, 1996)
  • Richard W. Kropf: Teilhard, Scripture and Revelation: A Study of Teilhard de Chardin's Reinterpretation of Pauline Themes (Associated University Press, 1980)
  • David H. Lane: The Phenomenon of Teilhard: Prophet for a New Age (Mercer University Press)
  • Lubac, Henri de, SJ: The Religion of Teilhard de Chardin (Image Books, 1968)
  • Lubac, Henri de, SJ: The Faith of Teilhard de Chardin (Burnes and Oates, 1965)
  • Lubac, Henri de, SJ: Teilhard Explained (Paulist Press, 1968)
  • Lubac, Henri de, SJ: The Eternal Feminine: A Study of the Text of Teilhard de Chardin (Collins, 1971)
  • Mary and Ellen Lukas: Teilhard (Doubleday, 1977)
  • Jean Maalouf: Teilhard de Chardin, Reconciliation in Christ (New City Press, 2002)
  • George A. Maloney, SJ: The Cosmic Christ: From Paul to Teilhard (Sheed and Ward, 1968)
  • Mooney, Christopher, SJ: Teilhard de Chardin and the Mystery of Christ (Image Books, 1968)
  • Murray, Michael H.: The Thought of Teilhard de Chardin (Seabury Press, N.Y., 1966)
  • Robert J. O'Connell, SJ: Teilhard's Vision of the Past: The Making of a Method (Fordham University Press, 1982)
  • Noel Keith Roberts: From Piltdown Man to Point Omega: the evolutionary theory of Teilhard de Chardin (Peter Lang, Νέα Υόρκη 2000)
  • James F. Salmon, S.J.: «Pierre Teilhard de Chardin» στο The Blackwell Companion to Science and Christianity (Wiley-Blackwell, 2012)
  • Louis M. Savory: Teilhard de Chardin – The Divine Milieu Explained: A Spirituality for the 21st Century (Paulist Press, 2007)
  • Robert Speaight: The Life of Teilhard de Chardin (Harper and Row, 1967)
  • Helmut de Terra: Memories of Teilhard de Chardin (Harper and Row and Wm Collins Sons & Co., 1964)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία

Υπέρ

Επεξεργασία

Κατά

Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Πιερ_Τεγιάρ_ντε_Σαρντέν&oldid=10244000"