Υπόθεση Novartis στην Ελλάδα

έρευνα των ελληνικών και αμερικανικών δικαστικών και ρυθμιστικών αρχών
(Ανακατεύθυνση από Υπόθεση Novartis)

Η υπόθεση Novartis στην Ελλάδα αναφέρεται σε έρευνα των ελληνικών και αμερικανικών δικαστικών και ρυθμιστικών αρχών σχετικά με τον χρηματισμό πολιτικών, κρατικών αξιωματούχων και ιατρών του εθνικού συστήματος υγείας[1] στην Ελλάδα από την πολυεθνική φαρμακοβιομηχανία Novartis, προς όφελος των συμφερόντων της.

Τα κεντρικά γραφεία της Novartis στη Βασιλεία (Ελβετία)

Η διερεύνηση της υπόθεσης Novartis ξεκίνησε αρχικά από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς και το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ ύστερα από καταγγελίες για αθέμιτες πρακτικές της εταιρείας και συγκεκριμένα για χρηματισμό πολιτικών προσώπων και ιατρών. Τον Ιούνιο του 2020 η θυγατρική εταιρεία Novartis Hellas συμφώνησε να καταβάλει το ποσό των 225 εκατομμυρίων δολαρίων στο πλαίσιο εξωδικαστικού συμβιβασμού με τις ανωτέρω αρχές, παραδεχόμενη ότι από το 2012 έως το 2016 η εταιρεία προχώρησε σε αθέμιτες παροχές προς υπαλλήλους κρατικών νοσοκομείων και κλινικών στην Ελλάδα ώστε να αγοράζουν περισσότερα φάρμακα της.[2]

Παράλληλα με τη δικαστική εξέλιξη της υπόθεσης στις ΗΠΑ, έρευνα ξεκίνησε τα επόμενα έτη και από την ελληνική δικαιοσύνη. Ειδικότερα, το 2018 σχηματίστηκε η πρώτη δικογραφία η οποία βασίστηκε στις καταθέσεις τριών προστατευόμενων μαρτύρων και αφορούσε δέκα πολιτικά πρόσωπα της περιόδου 2006-2015, συγκεκριμένα τους δύο πρώην πρωθυπουργούς Αντώνη Σαμαρά και Παναγιώτη Πικραμμένο, καθώς και τους πρώην υπουργούς Γιάννη Στουρνάρα, Δημήτρη Αβραμόπουλο, Άδωνι Γεωργιάδη, Ευάγγελο Βενιζελο, Ανδρέα Λυκουρέντζο, Μάριο Σαλμά, Ανδρέα Λοβέρδο και Γιώργο Κουτρουμάνη. Οι πράξεις που αναφέρονταν στη δικογραφία ήταν η δωροληψία, παθητική δωροδοκία και η απιστία σχετικά με την υπηρεσία.

Στις αρχές του 2020 η δικογραφία αρχειοθετήθηκε στο σκέλος που αφορά τους Αντώνη Σαμαρά, Παναγιώτη Πικραμμένο, Γιάννη Στουρνάρα, Ευάγγελο Βενιζέλο, Ανδρέα Λυκουρέντζο, Μάριο Σαλμά, και Γιώργο Κουτρουμάνη, καθώς δεν προέκυψε κανένα στοιχείο τέλεσης οποιουδήποτε αδικήματος, ενώ παραμένει ανοιχτή για τους Δημήτρη Αβραμόπουλο, Άδωνι Γεωργιάδη και Ανδρέα Λοβέρδο.

Στις 7 Ιουνίου 2021 ασκήθηκε ποινική δίωξη στον αντιεισαγγελέα Ιωάννη Αγγελή για παράβαση καθήκοντος, καθώς, σύμφωνα με το κατηγορητήριο αρνήθηκε να παραλάβει, στη Βιέννη όπου είχε μεταβεί με κλιμάκιο της Εισαγγελίας Διαφθοράς τον Δεκέμβριο του 2018, προφορικά στοιχεία για λογαριασμό συγγενούς πολιτικού τα οποία προσφέρθηκαν από το FBI.[3]

Ιστορικό Επεξεργασία

Πρόστιμα και καταδίκες της Novartis στο εξωτερικό Επεξεργασία

Η Novartis, ήδη από το 2003, είχε καταδικαστεί σε πολλές χώρες και πλήρωσε πρόστιμα εκατομμυρίων για δωροδοκία γιατρών και κρατικών υπαλλήλων ή για παράνομες πρακτικές στον χώρο του φαρμάκου. Σε καμία άλλη χώρα ωστόσο δεν κατηγορήθηκαν πολιτικά πρόσωπα για δωροδοκία.[4]

Η έρευνα για τη Novartis στις Η.Π.Α. ξεκίνησε το 2005, αναφορικά με την προώθηση φαρμάκων της εταιρείας από δίκτυο γιατρών προς το κοινό στις Η.Π.Α., με αντάλλαγμα δώρα, γεύματα και ταξίδια που πλήρωνε η εταιρεία. Η υπόθεση έκλεισε πέντε χρόνια αργότερα και η εταιρεία πλήρωσε αποζημίωση 422,5 εκατομμυρίων δολαρίων στο αμερικανικό δημόσιο. Το 2015 οι αμερικανικές αρχές επέβαλλαν νέο πρόστιμο 390 εκατομμυρίων δολαρίων στην εταιρεία.[4]

Το 2014 οι αρχές της Ιταλίας επέβαλαν δύο πρόστιμα στις εταιρείες Roche και Novartis, επειδή είχαν συμπράξει με σκοπό την τεχνητή διαφοροποίηση των φαρμάκων Avastin και Lucentis, τα οποία όμως είναι ισοδύναμα από κάθε άποψη για τη θεραπεία οφθαλμολογικών παθήσεων.[4]

Το 2017 η Νότια Κορέα επέβαλε στη Novartis πρόστιμο 59,9 εκατομμυρίων δολαρίων για δωροδοκία γιατρών, ενώ πρόστιμα επεβλήθησαν στην εταιρεία και το 2013 από τη Κομισιόν και το 2016 από την Κίνα. Πρόστιμα και καταδίκες στην εταιρεία επεβλήθησαν και από τη Ρωσία, την Ινδία και την Ουγγαρία για αθέμιτες πρακτικές και δωροδοκία γιατρών.[4] Η Ελλάδα, ειδικότερα, είναι χώρα ειδικού ενδιαφέροντος για τη Novartis, αφού η τιμή ενός προϊόντος στη χώρα θα επηρέαζε την τιμή του διεθνώς. Έτσι, μια αύξηση 10 σεντ στην Ελλάδα, υπολογίζεται ότι μπορεί να μεταφράζεται σε κέρδη 25 εκατομμυρίων για την εταιρεία.[5] Η ζημιά του Δημοσίου στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα του ΕΟΠΥΥ, από την τιμολόγηση των μονάδων σκευασμάτων έχει υπολογιστεί ότι ξεπερνά τα 3 δισ. ευρώ.[6]

Αρχικές έρευνες και καταθέσεις πρώην στελεχών της Novartis Hellas στις Η.Π.Α. το 2016 Επεξεργασία

Τον Αύγουστο του 2016 αρχικά δύο, και στη συνέχεια τρεις, Έλληνες πολίτες πρώην υψηλόβαθμοι υπάλληλοι της Novartis στην Ελλάδα κατήγγειλαν στις αρχές των Η.Π.Α. ότι η εταιρεία χρησιμοποιεί αθέμιτες μεθόδους για να βελτιώσει τη θέση της στην ελληνική αγορά φαρμάκων επί σειρά ετών, σε βάρος άλλων φαρμακοβιομηχανιών. Οι μάρτυρες κατέθεσαν έγγραφα που υποδείκνυαν, μεταξύ άλλων, καταβολές χρηματικών ποσών από την εταιρεία σε γιατρούς του δημόσιου συστήματος υγείας και σε ιδιώτες γιατρούς. Οι δυο πρώτοι μάρτυρες, οι οποίοι είχαν απολυθεί το 2014 από την εταιρεία,[7] κατέθεσαν τον Αύγουστο του 2016, ενώ ο τρίτος τον Οκτώβριο του 2017.[8][9][10]

Πρώτες έρευνες στην Ελλάδα το διάστημα 2016-2017, παραίτηση Ράικου και νέα Εισαγγελέας Τουλουπάκη Επεξεργασία

Η έρευνα της Εισαγγελέως Διαφθοράς στην Ελλάδα ξεκίνησε το Δεκέμβριο του 2016 με αρχικό υλικό τα στοιχεία για δωροδοκίες κρατικών λειτουργών και γιατρών, μετά από διαταγή της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου και αφότου ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής προσκόμισε φάκελο με καταγγελίες και δημοσιεύματα.[11] Τον Ιανουάριο του 2017 στελέχη της Εισαγγελίας Διαφθοράς κατάσχεσαν έγγραφα και ηλεκτρονικούς υπολογιστές από τα γραφεία της Novartis Hellas.[12] Τον Μάρτιο του 2017 παραιτήθηκε η μέχρι τότε Εισαγγελέας Διαφθοράς Ελένη Ράικου που ερευνούσε, μεταξύ άλλων, και την υπόθεση Novartis[13] και τη διαδέχθηκε η Ελένη Τουλουπάκη. Το Νοέμβριο του 2017 η Ε. Τουλουπάκη μετέβη στις ΗΠΑ και επισκέφτηκε τις αμερικανικές αρχές και δη την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς (αρμόδια σε περιπτώσεις παραβίασης ομοσπονδιακών νόμων, εν προκειμένω αυτού για τις Πρακτικές Διαφθοράς στο Εξωτερικό).[12]

Παραπομπή δικογραφίας στη Βουλή στις αρχές του 2018 και αντιδράσεις Επεξεργασία

Στις 5 Φεβρουαρίου 2018 η Εισαγγελία Διαφθοράς παρέδωσε το πρώτο μέρος της δικογραφίας στην εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου προκειμένου να διαβιβαστεί στη Βουλή με βάση το νόμο περί ευθύνης υπουργών. Η έρευνα, η οποία βασίστηκε κυρίως στις καταθέσεις τριών ανώνυμων μαρτύρων, αφορούσε δέκα πολιτικά πρόσωπα της περιόδου 2006-2015 και συγκεκριμένα τους δύο πρώην πρωθυπουργούς Αντώνη Σαμαρά και Παναγιώτη Πικραμμένο και τους πρώην υπουργούς Γιάννη Στουρνάρα, Δημήτρη Αβραμόπουλο, Άδωνι Γεωργιάδη, Ευάγγελο Βενιζελο, Ανδρέα Λυκουρέντζο, Μάριο Σαλμά, Ανδρέα Λοβέρδο και Γιώργο Κουτρουμάνη.[14] Ωστόσο, η δικογραφία στη Βουλή δεν περιελάμβανε αποδεικτικά στοιχεία, αλλά μόνο υπόνοιες, περιγραφές και εκτιμήσεις των προστατευόμενων μαρτύρων για δωροδοκία σε πολιτικά πρόσωπα.[4][7]

Νωρίτερα την ίδια μέρα ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος και υπουργός Επικρατείας του ΣΥ.ΡΙΖ.Α Δημήτρης Τζανακόπουλος είχε μεταβεί στον Άρειο Πάγο προκειμένου να ενημερωθεί, όπως ανακοίνωσε, σχετικά με την υπόθεση. Η επίσκεψη αυτή προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την αντιπολίτευση και ο εκπρόσωπος του ΠΑΣΟΚ Παύλος Χρηστίδης μίλησε για «προσπάθεια ωμής παρέμβασης στο έργο της Δικαιοσύνης».[14] Παράλληλα, τα εμπλεκόμενα στην έρευνα πολιτικά πρόσωπα διέψευσαν τις κατηγορίες. Ο Α. Σαμαράς αναφέρθηκε σε «συκοφαντίες» και «κατασκευασμένες μαρτυρίες ανωνύμων», ο Π. Πικραμμένος διέψευσε την εμπλοκή του στην υπόθεση, ο Γ. Στουρνάρας μίλησε για «πολιτική στοχοποίηση και bullying» και ο Δ. Αβραμόπουλος δήλωσε ότι δεν έχει καμία σχέση με το ζήτημα καθώς επί Υπουργίας του «η πολιτική του φαρμάκου και η τιμολόγησή του δεν ανήκε στην αρμοδιότητα του υπουργείου Υγείας». Ο Ε. Βενιζέλος αναφέρθηκε σε βάρβαρη προσβολή των θεσμών του κράτους δικαίου από την κυβέρνηση και τους δικαστικούς λειτουργούς, «προκειμένου να διαμορφωθεί ένα σκηνικό φτηνού πολιτικού αντιπερισπασμού», ο Α. Γεωργιάδης μίλησε για σκευωρία χαρακτηρίζοντας «τρίχες» τις αποκαλύψεις της δικογραφίας και ο Α. Λυκουρέντζος δήλωσε ότι στη θητεία του δεν υπέγραψε «καμία απόφαση σχετικά με την τιμολόγηση των φαρμάκων για οποιαδήποτε εταιρεία και φυσικά ούτε και για τη Novartis».[14] Παράλληλα, μέχρι τις αρχές του 2018 οι Αντώνης Σαμαράς, Δημήτρης Αβραμόπουλος, Ευάγγελος Βενιζέλος και Άδωνις Γεωργιάδης κατέθεσαν μηνύσεις έναντι των προστατευόμενων μαρτύρων για ψευδορκία, συκοφαντική δυσφήμιση και ψευδή καταμήνυση.[15][16] Ο Α. Σαμαράς κατέθεσε επίσης μήνυση και εναντίον του τότε πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του τότε αναπληρωτή υπουργού Δικαιοσύνης Δημήτρη Παπαγγελόπουλου τους οποίους κατηγόρησε ως υπεύθυνους για το στήσιμο μιας «άθλιας σκευωρίας».[17]

Στις 22 Φεβρουαρίου 2018, η πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ και των ΑΝΕΛ για τη συγκρότηση ειδικής επιτροπής προκαταρκτικής εξέτασης συγκέντρωσε την απόλυτη πλειοψηφία των βουλευτών και για τα δέκα πολιτικά πρόσωπα τα οποία αναφέρονταν στην πρόταση.[18]

Πρώτη αντιπαράθεση ΣΥ.ΡΙΖ.Α. - Νέας Δημοκρατίας για τη δικογραφία Επεξεργασία

Η, τότε στην αξιωματική αντιπολίτευση, Νέα Δημοκρατία ισχυρίστηκε ότι οι κατηγορίες εναντίον των πολιτικών στελεχών της είναι αβάσιμες μαρτυρίες ανωνύμων που κατέθεσαν στην ελληνική Δικαιοσύνη. Στα πρώτα έγγραφα που έστειλαν οι αμερικανικές αρχές στις 13 Δεκεμβρίου 2017 μετά από αίτημα της εισαγγελέως Ε. Τουλουπάκη, και τα οποία ενσωματώθηκαν στη δικογραφία της Novartis, εμφανίζεται το όνομα του Γ. Στουρνάρα και του Κωνσταντίνου Φρουζή μεταξύ άλλων, μη πολιτικών προσώπων. Τα έγγραφα αναφέρουν ότι το FBI δεν έχει καταλήξει σε πραγματολογικά ή νομικά συμπεράσματα για την υπόθεση και ότι η έρευνα συνεχίζεται. Στη συνέχεια, η Ε. Τουλουπάκη ζήτησε από το FBI να χρησιμοποιήσει επτά ονόματα συγκεκριμένων πολιτικών προσώπων.[19][7]

Στις 23 Ιανουαρίου 2018 το FBI έστειλε νέο έγγραφο-απάντηση με τα επτά ονόματα που ζήτησε η Ε. Τουλουπάκη (Λοβέρδος, Σαλμάς, Γεωργιάδης, Λυκουρέντζος, Σαμαράς, Στουρνάρας και Αβραμόπουλος) και χωρίς να αναφέρονται τα ονόματα των Πικραμμένου, Βενιζέλου και Κουτρουμάνη. Στα έγγραφα δεν περιλαμβανόταν κανένα στοιχείο και καμία κατηγορία. Το γεγονός αυτό επιβεβαίωσε και ο δικηγόρος των προστατευόμενων μαρτύρων που κατέθεσαν στις Η.Π.Α., Παύλος Σαράκης, σύμφωνα με τον οποίο στην έκθεση της έρευνας του FBI δεν αναφέρονταν όλα τα ονόματα των πολιτικών που προστέθηκαν έπειτα στη δικογραφία που εστάλη στη Βουλή, αλλά μόνο κάποια από αυτά.[19][7]

Η Νέα Δημοκρατία χαρακτήρισε τους προστατευόμενους μάρτυρες ως ψευδομάρτυρες, αναφέρθηκε στη μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης που πέτυχε και ισχυρίστηκε ότι τα κέρδη της Novartis μειώθηκαν κατά τη διάρκεια της θητείας τους. Υποστήριξε επίσης ότι στελέχη του ΣΥ.ΡΙΖ.Α είχαν εξαγγείλει πως στην υπόθεση Novartis εμπλέκονται και πολιτικά πρόσωπα, όταν ακόμα οι καταθέσεις που ενέπλεκαν τα περισσότερα από αυτά δεν είχαν ληφθεί και ενώ δεν αναφέρονταν στην έκθεση του FBI πριν το ζητήσει η Ε. Τουλουπάκη. Στελέχη της τότε κυβέρνησης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α., από την άλλη, θεωρούσαν τους μάρτυρες αξιόπιστους και υποστήριξαν πως οι αποφάσεις των πολιτικών προσώπων που κατηγορούνται ευνόησαν τη Novartis.[7] Στις αρχές Φεβρουαρίου 2018, ο Δημήτρης Παπαγγελόπουλος δήλωσε ότι η υπόθεση Novartis συνιστά «το μεγαλύτερο σκάνδαλο από συστάσεως Ελληνικού κράτους», ενώ ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Σταύρος Κοντονής εκτίμησε ότι «θα συγκλονίσει την ελληνική κοινωνία πολύ περισσότερο από το σκάνδαλο της Siemens».[20]

Αρχικές καταθέσεις των προστατευόμενων μαρτύρων Επεξεργασία

Ολόκληρη η δικογραφία βασίζεται κυρίως στις καταθέσεις τριών μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος, γεγονός που από την αρχή υπήρξε σημείο αντιπαράθεσης και προκάλεσε την αντίδραση των εμπλεκόμενων προσώπων και της αντιπολίτευσης.[21][4][7] Δεν υπήρχαν στοιχεία από λογαριασμούς που να αποδείκνυαν διακίνηση πολιτικού χρήματος ή ξέπλυμά του.[22]

Σύμφωνα με τη δικογραφία που έφθασε στη Βουλή το Φεβρουάριο του 2018, οι προστατευόμενοι μάρτυρες είναι τρεις, δύο άνδρες και μία γυναίκα, που αναφέρονται με τα ψευδώνυμα «Μάξιμος Σαράφης», «Ιωάννης Αναστασίου» (πρόκειται για τον Νίκο Μανιαδάκη) και «Αικατερίνη Κελέση».[23][22] Στη δικογραφία υπάρχουν και άλλοι 17 μάρτυρες που έχουν καταθέσει επώνυμα αλλά δεν αναφέρονται σε δωροδοκίες πολιτικών.[22] Σύμφωνα με τους τρεις μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, οι παράνομες πληρωμές γίνονταν με βαλίτσες γεμάτες χαρτονομίσματα ή μέσω συνεργατών, ανέρχονται σε ποσά που αγγίζουν τα 50 εκατομμύρια ευρώ και έλαβαν χώρα σε χρονικό διάστημα που ξεκινά από το 2007 και φτάνει έως το 2015. Οι μάρτυρες υποστήριξαν ότι οι ίδιοι δεν πήραν μέρος στη δωροδοκία αλλά γνώριζαν για τις συναντήσεις ή είχαν ακούσει ότι κορυφαίο στέλεχος της Novartis θα έδινε χρήματα και παρείχαν δικές τους, προσωπικές εκτιμήσεις σχετικά με τα εμπλεκόμενα ποσά.[23][24] Οι καταθέσεις τους έγιναν τμηματικά και με χρονική απόσταση δέκα ή και είκοσι ημερών, από τα τέλη του 2017 ως τις αρχές του 2018,[4] και φαινόταν να είναι αόριστοι στις καταθέσεις τους και να μην έχουν άμεση και προσωπική γνώση των συμβάντων που περιγράφουν. Ο πρώην αντιπρόεδρος της Novartis Hellas Κωνσταντίνος Φρουζής, παρόλο που περιγράφηκε στη δικογραφία του Φεβρουαρίου 2018 από τους προστατευόμενους μάρτυρες ως το κεντρικό πρόσωπο που χρημάτιζε τα πολιτικά πρόσωπα, εντούτοις δεν είχε κληθεί να καταθέσει από την Εισαγγελία Διαφθοράς στο πλαίσιο της έρευνας.[22]

Μαρτυρία «Μάξιμου Σαράφη» Επεξεργασία

Ο προστατευόμενος μάρτυρας «Μάξιμος Σαράφης» στις συνολικά επτά τμηματικές καταθέσεις του κατονόμασε ως δωρολήπτες τους πρώην υπουργούς Υγείας Δημήτρη Αβραμόπουλο, Ανδρέα Λοβέρδο, Μάριο Σαλμά και Αδωνι Γεωργιάδη.[24]

Για τον Δημήτρη Αβραμόπουλο ο μάρτυρας κατέθεσε ότι παρέσυρε τον τότε πρωθυπουργό Κώστα Καραμανλή να εξαγγείλει ότι η Ελλάδα έπρεπε να παραγγείλει πανδημικά εμβόλια έναντι της γρίπης για το σύνολο του πληθυσμού και ότι ο πρώην αντιπρόεδρος της Novartis Hellas Κωνσταντίνος Φρουζής έλεγε ότι δωροδόκησε τον Δ. Αβραμόπουλο, μεταξύ άλλων. Ο μάρτυρας ενέπλεξε τον Δ. Αβραμόπουλο και στον διαγωνισμό ύψους 200 εκατομμυρίων ευρώ για την προμήθεια διαγνωστικών τεστ μοριακού έλεγχου του αίματος για τον ιό του AIDS, τα οποία διέθεταν μόνο εταιρείες του ομίλου Novartis.[24]

Για τον Ανδρέα Λοβέρδο ο μάρτυρας ανέφερε ότι εξέδωσε δελτίο τιμών για την κατ’ εξαίρεσιν τιμολόγηση δύο φαρμάκων της Novartis και τη μη έγκριση ανταγωνιστικού φαρμάκου.[24]

Για τον Μάριο Σαλμά ο μάρτυρας κατέθεσε ότι «κυκλοφορούσε στην αγορά η φήμη» ότι έριχνε τις τιμές των φαρμάκων, ώστε να αναγκάζονται έπειτα οι εταιρείες να τον προσεγγίσουν με παράνομο τρόπο για να επαναφέρει τις τιμές, καθώς και ότι ο Κ. Φρουζής παρέδωσε στον Μ. Σαλμά το ποσό των 120.000 ευρώ.[24]

Για τον Άδωνι Γεωργιάδη ο μάρτυρας υποστήριξε ότι επί υπουργίας του εκδόθηκαν δελτία τιμών με αυξήσεις στα φάρμακα της Novartis, ότι κυκλοφόρησαν νέα ακριβά φάρμακα της εταιρείας και ότι λάμβανε χρηματικά δώρα από τη Novartis.[24]

Για τον Ευάγγελο Βενιζέλο ο μάρτυρας κατέθεσε ότι ο Κ. Φρουζής δωροδοκούσε τον τότε πρόεδρο του ΕΟΦ Δημήτρη Λιντζέρη, για τον οποίο, σύμφωνα με τον μάρτυρα, ο Κ. Φρουζής ανέφερε ότι «στην αγορά κυκλοφορούσε ότι [ο Λιντζέρης] λειτουργεί ως ταμίας του Βενιζέλου».[24]

Για τον Γιάννη Στουρνάρα, ο μάρτυρας ανέφερε ότι οι φαρμακευτικές εταιρείες κέρδισαν από απόφασή του να συμψηφιστούν χρέη του Δημοσίου με τις μεθόδους rebate και clawback και ότι την ίδια περίοδο υπήρξε αύξηση των χορηγιών εταιρειών προς εταιρεία συμφερόντων της συζύγου του Γ. Στουρνάρα.[24]

Μαρτυρία «Ιωάννη Αναστασίου» Επεξεργασία

Ο προστατευόμενος μάρτυρας «Ιωάννης Αναστασίου» (Νίκος Μανιαδάκης) έκανε λόγο για δωροδοκία του Μάριου Σαλμά, χωρίς ωστόσο να παρουσιάσει συγκεκριμένα στοιχεία για όσα κατήγγειλε.[24]

Ο μάρτυρας κατέθεσε ότι «ήταν διάχυτη η φήμη στον χώρο των φαρμακευτικών εταιρειών» ότι ο Μ. Σαλμάς λάμβανε χρήματα από εκπροσώπους φαρμακευτικών εταιρειών προκειμένου να εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εταιρειών. Ο μάρτυρας δήλωσε επίσης ότι μετά από μια συνάντηση του Μ. Σαλμά, την οποία όμως δεν μπορούσε να προσδιορίσει, με εκπροσώπους φαρμακευτικής επιχείρησης, είδε στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του πρώην αναπληρωτή υπουργού, μία «μεγάλη δεσμίδα χαρτονομισμάτων των 50 ευρώ».[24]

Σχετικά με την εταιρεία Novartis, ο μάρτυρας σε επόμενη κατάθεση του υποστήριξε ότι «ήταν γνωστή στην αγορά για τις αθέμιτες πρακτικές και την επιθετικότητά της» και ότι το μερίδιό της στην ελληνική αγορά ήταν το τρίτο ψηλότερο στην Ευρώπη (10%).[24]

Μαρτυρία «Αικατερίνης Κελέση» Επεξεργασία

Η προστατευόμενη μάρτυρας «Αικατερίνη Κελέση» εμφανίστηκε να καταθέσει συνολικά οκτώ φορές, με την πρώτη κατάθεση στις 6 Νοεμβρίου του 2017 και την τελευταία στις 4 Φεβρουαρίου 2018.[24]

Η μάρτυρας υποδείκνυε ως χρηματισθέντες από τον Κ. Φρουζή της Novartis, μεταξύ άλλων, τους Αντώνη Σαμαρά, Παναγιώτη Πικραμμένο, Ανδρέα Λοβέρδο, Ανδρέα Λυκουρέντζο, Αδωνι Γεωργιάδη, Γιάννη Στουρνάρα και Μάριο Σαλμά. Σύμφωνα με τη μάρτυρα, ο Κ. Φρουζής δωροδόκησε στο Μέγαρο Μαξίμου τον τότε πρωθυπουργό Αντώνη Σαμαρά, έχοντας μαζί του «μια μαύρη τσάντα samsonite τύπου τρόλεϊ, την οποία είχε γεμίσει με δεσμίδες χαρτονομισμάτων χρώματος μοβ, κίτρινου, πράσινου, τα οποία παρέδωσε στον Αντώνη Σαμαρά».[24]

Για τον Παναγιώτη Πικραμμένο η μάρτυρας υποστήριξε ότι ο Κ. Φρουζής διέδιδε ότι του έδωσε 100.000 ευρώ προκειμένου να προωθήσει την ταχύτερη καταβολή των χρεών του Δημοσίου προς τη Novartis.[24]

Για τον Ανδρέα Λοβέρδο η μάρτυρας κατέθεσε ότι εξυπηρετούσε την ταχεία τιμολόγηση των προϊόντων της εταιρείας και ότι χρησιμοποιούσε μια εταιρεία για τη νομιμοποίηση μέρους από τα χρήματα που λάμβανε.[24]

Για τον Άδωνι Γεωργιάδη η μάρτυρας υποστήριξε ότι είχε πολύ στενή επαφή με τον Κ. Φρουζή και ότι μεσολάβησε για την αποπληρωμή χρεών του Δημοσίου προς τη Novartis ότι έλαβε ως αντάλλαγμα ποσό 2 εκατομμυρίων ευρώ.[24] Η μάρτυρας υποστήριξε επίσης ότι ο Κ. Φρουζής έδωσε μεγάλο χρηματικό ποσό μέσω συνεργάτιδος του στον Άδωνι Γεωργιάδη για να ανακαινίσει το σπίτι του. Σύμφωνα, όμως, με ρεπορτάζ του τηλεοπτικού σταθμού STAR, η κατοικία του Γεωργιάδη δεν είχε κανένα ίχνος πρόσφατης ανακαίνισης.[25]

Για τον Γιάννη Στουρνάρα, η μάρτυρας ανέφερε ότι χρηματιζόταν μέσω εταιρείας της συζύγου του και ότι έλαβε «απευθείας συνολικά ως δώρα τουλάχιστον 1 εκατ. ευρώ».[24]

Καταθέσεις εναντίον του μάρτυρα «Ιωάννη Αναστασίου» (Νίκου Μανιαδάκη) Επεξεργασία

Όπως έγινε γνωστό στις αρχές του 2019, η προστατευόμενη μάρτυρας «Αικατερίνη Κελέση», με κατάθεση της στις 6 Νοεμβρίου 2017, υποστήριξε πως ο επίσης προστατευόμενος μάρτυρας «Ιωάννης Αναστασίου» (Νίκος Μανιαδάκης), σύμβουλος του τότε υπουργού Α. Λοβέρδου, εισέπραττε χρήματα από τη Novartis προκειμένου να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της, εν γνώση του υπουργού.[26] Επιπλέον, η μάρτυρας κατέθεσε ότι η Novartis στήριζε οικονομικά εταιρεία της συζύγου του Μανιαδάκη και ότι ο τελευταίος δωροδοκήθηκε με ποσά των 50.000 και 200.000 ευρώ. Σχετικά με το τελευταίο ποσό η «Αικατερίνη Κελέση» άλλαξε έπειτα την κατάθεση της.[27]

Ο προστατευόμενος μάρτυρας «Μάξιμος Σαράφης» έχει επίσης καταθέσει πως ο Ν. Μανιαδάκης πήρε 120.000 ευρώ από τη Novartis.[27] Παρά τις καταγγελίες αυτές των δύο προστατευόμενων μαρτύρων εναντίον του τρίτου, οι Εισαγγελείς Διαφθοράς ενέταξαν τον Ν. Μανιαδάκη στο πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων κατά παράβαση του νόμου.[27]

Ο ίδιος ο Νίκος Μανιαδάκης, τον Ιούνιο του 2019, κατέθεσε μήνυση για ψευδορκία, ψευδή καταμήνυση και συκοφαντική δυσφήμηση εναντίον των δύο άλλων προστατευόμενων μαρτύρων με τα ψευδώνυμα «Αικατερίνη Κελέση» και «Μάξιμος Σαράφης», αλλά με την πραγματική ταυτότητά τους την οποία ο ίδιος γνωρίζει και υποστήριξε ότι πρόκειται για τους Φιλίστωρ Δεστεμπασίδη, στέλεχος της Novartis, και Μαρία Μαραγγέλη, γραμματέα του Κωνσταντίνου Φρουζή.[28]

Οι αντιδράσεις Επεξεργασία

Η Νέα Δημοκρατία κατηγόρησε την κυβέρνηση ότι επεμβαίνει στην απονομή της δικαιοσύνης.[29] Σύμφωνα με την Καθημερινή, πηγές της Νέας Δημοκρατίας αναφέρουν ότι η υπόθεση βασίζεται σε 3 ανώνυμους μάρτυρες, πως καμιά κατηγορία δεν βασίζεται σε μαρτυρία, αλλά σε τι “άκουσαν”, “τους είπαν”, “υποθέτουν”, “εικάζουν” οι 3 μάρτυρες κατηγορίας, και στον τρόπο διαχείρισης της υπόθεσης από τη βουλη και τον πρωθυπουργό.[30] O πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας ζήτησε να διαλευκανθεί άμεσα η υπόθεση χωρίς κουκούλες και να παρουσιαστούν οι ανώνυμοι μάρτυρες στη Βουλή.[31]

Ο Αντώνης Σαμαράς αρνήθηκε τις κατηγορίες και μίλησε για σκευωρία.[32] O Παναγιώτης Πικραμμένος αρνήθηκε τις κατηγορίες.[33] Ο Δημήτρης Αβραμόπουλος ανέφερε πως «πρόκειται για απόλυτη γελοιότητα και ανυπόστατες φήμες».[34] Ο Ευάγγελος Βενιζέλος έκανε λόγο για «οχετό συκοφαντιών» και «πλήρη γελοιοποίηση των θεσμών».[35] Ο Ανδρέας Λοβέρδος ανέφερε πως θα καταθέσει μηνύσεις και αγωγές «κατά των φυσικών και ηθικών αυτουργών της ελεεινής σκευωρίας».[36]

Στις 7 Φεβρουαρίου ο Δημήτρης Αβραμόπουλος χαρακτήρισε "αλητήριους" και "συκοφάντες" τους μάρτυρες της υπόθεσης και έκανε λόγο για μεγάλη σκευωρία.[37][38]

Μετέπειτα εξελίξεις το 2018 Επεξεργασία

Τον Μάρτιο του 2018 ο Κωνσταντίνος Φρουζής έστειλε εξώδικο κατά της πρώην εταιρείας του, Novartis, ζητώντας να εμφανιστεί αντιπρόσωπος της εταιρείας στην Εισαγγελέα Διαφθοράς, Ελένη Τουλουπάκη, και να γνωστοποιήσει ότι ο Φρουζής δεν είχε καμία πρόσβαση σε εταιρικούς λογαριασμούς.[39]

Τον Απρίλιο του 2018 η κοινοβουλευτική επιτροπή προκαταρκτικής εξέτασης που είχε συσταθεί στις αρχές του έτους, αποφάσισε ότι η Βουλή είναι αναρμόδια να προχωρήσει σε τυχόν διώξεις για την υπόθεση Novartis και επαναδιαβίβασε τη δικογραφία στην Εισαγγελία Διαφθοράς. Η εισήγηση αυτή έγινε μετά από συνεδρίαση της επιτροπής με βουλευτές του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και των ΑΝ.ΕΛ. και χωρίς την παρουσία των βουλευτών των κομμάτων της αντιπολίτευσης που είχαν αποχωρήσει από τη διαδικασία.[40]

Τον Μάιο του 2018, οι μηνύσεις που είχαν καταθέσει οι Αντώνης Σαμάρας, Ευάγγελος Βενιζέλος και Δημήτρης Αβραμόπουλος εναντίον των εισαγγελέων Διαφθοράς (Ε.Τουλουπάκη, Χ.Ντζουρα και Σ.Μανώλη) για τους χειρισμούς τους στην υπόθεση Novartis, τέθηκαν στο αρχείο από τον αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Γιάννη Αγγελή.[41]

Καταγγελίες πρώην Εισαγγελέως Διαφθοράς Ράικου και αγωγή στην εν ενεργεία Εισαγγελέα Τουλουπάκη Επεξεργασία

Τον Οκτώβριο του 2018, η πρώην Εισαγγελέας Διαφθοράς Ελένη Ράικου, μετά από δημοσίευμα εφημερίδας που ενέπλεκε τον σύζυγό της, γιατρό Λάζαρο Καρνέση, με την υπόθεση της Novartis, δήλωσε ότι το δημοσίευμα είναι ανυπόστατο και κατασκευασμένο με στόχο να πληγεί ηθικά. Επιπλέον, η Ε. Ράικου κατήγγειλε παρεμβάσεις στο έργο της στην Εισαγγελία από τότε κυβερνητικό παράγοντα του ΣΥ.ΡΙΖ.Α στον οποίο αναφέρθηκε ως «Ρασπούτιν». Σύμφωνα με τη Ράικου, ο συγκεκριμένος πολιτικός υποδείκνυε πώς πρέπει να διεκπεραιωθούν συγκεκριμένες κρίσιμες υποθέσεις ανάλογα με τα συμφέροντά του απαιτώντας, αναλόγως, από την Εισαγγελέα να ασκήσει ποινικές διώξεις ή να αρχειοθετήσει δικογραφίες.[42][43]

Τον Νοέμβριο του 2018 η Ελένη Ράικου κατέθεσε αγωγή στο Ειδικό Δικαστήριο Αγωγών Κακοδικίας εναντίον της διαδόχου της και εν ενεργεία Εισαγγελέως Διαφθοράς Ελένης Τουλουπάκη. Η αγωγή έγινε καθώς η Ε. Ράικου θεώρησε υπεύθυνη για τη διαρροή στοιχείων της ανάκρισης και τα δημοσιεύματα που υποστήριζαν εμπλοκή του συζύγου της στην υπόθεση Novartis, την Ε. Τουλουπάκη και τους συνεργάτες της. Η Ε. Ράικου επικαλέστηκε στην αγωγή παραβίαση της μυστικότητας της ανάκρισης, παραβίαση προσωπικών δεδομένων και προσβολή προσωπικότητας και ζήτησε αποζημίωση.[44][45] Η Ράικου κατέθεσε επίσης πειθαρχική αναφορά και αίτηση εξαίρεσης των Εισαγγελέων Διαφθοράς από την υπόθεση Novartis όσον αφορά το σκέλος των αμοιβών σε γιατρούς. Το αίτημα αυτό απορρίφθηκε λίγες μέρες αργότερα από το Συμβούλιο Εφετών.[46][47]

Ποινική δίωξη στον Ν. Μανιαδάκη Επεξεργασία

Στα τέλη Δεκεμβρίου 2018 η Εισαγγελία Διαφθοράς άσκησε ποινική δίωξη για παθητική δωροδοκία σε βάρος του Νίκου Μανιαδάκη, έναν από τους βασικούς προστατευόμενους μάρτυρες της υπόθεσης Novartis. Ως αποτέλεσμα της δίωξης ο Ν. Μανιαδάκης μετατράπηκε από μάρτυρα σε κατηγορούμενο και διατάχθηκε η απαγόρευση εξόδου του από τη χώρα, ενώ ετοιμαζόταν να μεταβεί μαζί με την οικογένειά του προς την Ισπανία,[48][49][50] αν και ο ίδιος υποστήριξε ότι είχε ενημερώσει την Εισαγγελία ότι πρόκειται να μετοικήσει στη Μαδρίτη.[51]

Εξελίξεις το 2019 Επεξεργασία

Καταγγελίες Ν. Μανιαδάκη εναντίον της Εισαγγελέως Διαφθοράς Ε. Τουλουπάκη Επεξεργασία

Στις αρχές του 2019 ο Νίκος Μανιαδάκης δήλωσε πολλάκις σε μέσα ενημέρωσης ότι η Εισαγγελέας Διαφθοράς Ελένη Τουλουπάκη τον πίεζε να πει ότι έδωσε βαλίτσες με χρήματα στον Άδωνι Γεωργίαδη και τον Αντώνη Σαμαρά και τον πίεζε να ομολογήσει ότι είχε πάρει χρήματα ο ίδιος ή πρόσωπα με τα οποία είχε συνεργασθεί, όπως οι Γεωργιάδης, Στουρνάρας και Σαμαράς, και να καταθέσει εναντίον τους. Ο Μανιαδάκης δήλωσε ακόμα ότι απάντησε στους Εισαγγελείς πως δεν μπορούσε να μιλήσει για πράγματα που δεν γνώριζε και ότι οι Εισαγγελείς του έδωσαν προθεσμία μίας εβδομάδας για να το σκεφτεί.[51][52] Τους ισχυρισμούς του αυτούς επανέλαβε σε κατάθεσή του τον Οκτώβριο του 2019 ενώπιον αντιεισαγγελέων του Αρείου Πάγου στα πλαίσια της έρευνας που είχε στο μεταξύ ξεκινήσει για τυχόν διάπραξη αξιόποινων πράξεων από τους Εισαγγελείς Διαφθοράς.

Ο δικηγόρος του Ν. Μανιαδάκη, Θεόδωρος Μαντάς, υποστήριξε στις αρχές του 2019 ότι το σύνολο των καταθέσεων του Μανιαδάκη για την υπόθεση Novartis πρέπει να μπει στο αρχείο και να μην χρησιμοποιηθεί, αφού διώκεται ποινικά και δεν αποτελεί πλέον προστατευόμενο μάρτυρα.[52]

Αναφορά και καταγγελίες Αγγελή, πειθαρχική έρευνα σε βάρος της Εισαγγελίας Διαφθοράς και αρχειοθέτηση Επεξεργασία

Τους πρώτους μήνες του 2019 ο αντιεισαγγελέας Ιωάννης Αγγελής, εποπτεύων της Εισαγγελίας Διαφθοράς για την έρευνα της υπόθεσης Novartis, παραιτήθηκε από την έρευνα και κατέθεσε δύο αναφορές σε βάρος της επικεφαλής της εισαγγελίας Διαφθοράς Ελένης Τουλουπάκη και των επίκουρων συναδέλφων της, Χρήστου Ντζούρα και Στέλιου Μανώλη. Την πειθαρχική έρευνα για την αναφορά διενήργησε ο αντιεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Γρηγόρης Πεπόνης, ο οποίος όμως τελικά ζήτησε την αρχειοθέτηση της από την εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου, αίτημα το οποίο εκείνη ενέκρινε τον Μάρτιο του 2019.[53]

Αφορμή για την αναφορά του Ι. Αγγελή υπήρξε δημοσίευμα φιλικά προσκείμενης στην τότε κυβέρνηση του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. εφημερίδας, το οποίο υποστήριζε ότι ο Αγγελής αρνήθηκε να παραλάβει στικάκι με ηλεκτρονικά στοιχεία που παρείχαν στους Εισαγγελείς Διαφθοράς οι Αμερικανοί αξιωματούχοι. Στην αναφορά του ο Αγγελής αρνήθηκε κατηγορηματικά ότι δόθηκε στικάκι με πληροφορίες από το FBI και περιέγραφε αναλυτικά όσα συνέβησαν σε συνάντηση στη Βιέννη των εισαγγελέων Τουλουπάκη, Ντζούρα και Μανώλη με τους Αμερικανούς αξιωματούχους.[53] Αργότερα το 2019 με επιστολή του, ο Αγγελής κατήγγειλε ότι υπεύθυνος για το δημοσίευμα ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος της τότε κυβέρνησης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. γνωστός ως «Ρασπούτιν» τον οποίο κατηγόρησε για προσπάθεια δημιουργίας σκευωρίας εναντίον του.[54]

Στην αναφορά του ο Αγγελής υποστήριξε επίσης ότι η Εισαγγελέας Διαφθοράς Ε. Τουλουπάκη αμφισβητούσε τις οδηγίες και συστάσεις του, καθώς και το δικαίωμά του ως επόπτη της Εισαγγελίας να ενημερώνεται για τα στοιχεία των υπό έρευνα δικογραφιών. Υποστήριξε ακόμα ότι καταγγελίες του αυτές δεν ερευνήθηκαν από την Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ξένη Δημητρίου πριν η τελευταία αρχειοθετήσει τελικά την αναφορά του.[54]

Αρχειοθέτηση της δικογραφίας για Πικραμμένο, Βενιζέλο, Λυκουρέντζο, Κουτρουμάνη και άρση ασυλίας Λοβέρδου Επεξεργασία

Τον Απρίλιο του 2019 η υπόθεση τέθηκε στο αρχείο για τους Παναγιώτη Πικραμμένο, Γιώργο Κουτρουμάνη, Ευάγγελο Βενιζέλο και Ανδρέα Λυκουρέντζο, εις βάρος των οποίων δεν προέκυψαν στοιχεία. Η έρευνα συνεχίστηκε εκείνη την περίοδο για τους Αντώνη Σαμαρά, Άδωνι Γεωργιάδη, Μάριο Σαλμά, Δημήτρη Αβραμόπουλο και Γιάννη Στουρνάρα.[55]

Παράλληλα, η Εισαγγελία Διαφθοράς διαβίβασε σκέλος της δικογραφίας στη Βουλή και ζήτησε να αρθεί η βουλευτική ασυλία του Ανδρέα Λοβέρδου, ώστε να κληθεί να δώσει εξηγήσεις ως ύποπτος για το αδίκημα της παθητικής δωροδοκίας στρεφόμενης κατά του Δημοσίου, για την περίοδο 2011-2012.[55][56][57] Τον ίδιο μήνα αποφασίστηκε η άρση της ασυλίας του από τη Βουλή.[58] Τον Μάιο του 2019 ο Ανδρέας Λοβέρδος κατέθεσε άλλες δύο μηνύσεις, κατά του Νικόλαου Μανία και της «Αικατερίνης Κελέση», τους οποίους χαρακτήρισε ψευδομάρτυρες.[59]

Τον Μάιο του 2019 κλήθηκαν επίσης από την Εισαγγελία Διαφθοράς να δώσουν εξηγήσεις συνολικά πέντε μη πολιτικά πρόσωπα, τέσσερα μέλη επιτροπών τιμολόγησης φαρμάκων και ένας ιδιοκτήτης διαφημιστικής εταιρείας, ο Εμμανουήλ Βουλκίδης. Ο τελευταίος κλήθηκε να δώσει εξηγήσεις για χρηματικά ποσά τα οποία φέρεται να πήρε από τη Novartis, αλλά ο ίδιος υποστήριξε ότι επέστρεψε χρήματα στη Novartis. Συγκεκριμένα, κατέθεσε ότι το πρώην στέλεχος της Novartis Φιλίστωρ Δεστεμπασίδης του είπε πως θα του παρέχει διαφήμιση από την εταιρεία, αλλά σε αντάλλαγμα ο Βουλκίδης θα επιστρέφει στον ίδιο τον Δεστεμπασίδη μεγάλο μέρος των χρημάτων, ποσό περίπου 400.000 ευρώ σε μία πενταετία. Ο Δεστεμπασίδης στη συνέχεια δήλωσε ότι οι πληροφορίες αποτελούν «κατασκευασμένα μυθεύματα» και χαρακτήρισε τον Βουλκίδη λασπολόγο. Ο διαφημιστής στην κατάθεση του αρνήθηκε επίσης υπερτιμολογήσεις στις συναλλαγές του με την εταιρεία και πρόσθεσε ότι οι χρεώσεις ήταν αντίστοιχες με τις χρεώσεις άλλων εταιρειών. Επιπλέον, τόσο από το δικό του υπόμνημα όσο και από αυτά των υπόλοιπων μαρτύρων, δεν προέκυψε κάποιο στοιχείο για χρηματισμό κανενός πολιτικού προσώπου.[60][61][62]

Νέες καταγγελίες Αντεισαγγελέα Αγγελή εναντίον Εισαγγελέων και κυβερνητικού στελέχους του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Επεξεργασία

Τον Ιούνιο του 2019 ο Ιωάννης Αγγελής, αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και πρώην εποπτεύων της Εισαγγελίας Διαφθοράς για την υπόθεση Novartis, με δημόσια ανακοίνωση-επιστολή του κατήγγειλε δικονομικές παραβάσεις στις έρευνες για τη Novartis, άσκηση ποινικών διώξεων με γρήγορες διαδικασίες και εμπλοκή στελέχους της τότε κυβέρνησης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α..[63] Έδωσε επίσης πληροφορίες σχετικά με το περιεχόμενο της αναφοράς σε βάρος των Εισαγγελέων Διαφθοράς που είχε καταθέσει νωρίτερα το ίδιο έτος.[54]

Στην επιστολή του, ο Ι. Αγγελής υποστήριξε ότι ο ίδιος παρείχε συνεχή ενημέρωση, τόσο στην προϊσταμένη του Ξένη Δημητρίου (Εισαγγελέα Αρείου Πάγου) όσο και στον τότε υπουργό Δικαιοσύνης Μιχάλη Καλογήρου, για την πορεία των ερευνών και τις «άστοχες δικονομικές ενέργειες» των Εισαγγελέων Διαφθοράς τους οποίους χαρακτήρισε ανεπαρκείς.[54]

Στις 21 Ιουνίου, ο Ι. Αγγελής δεν προσήλθε σε προγραμματισμένο ραντεβού με τον αντεισαγγελέα Δημήτρη Δασούλα σχετικά με το περιεχόμενο των δύο προηγούμενων αναφορών του προς την εισαγγελέα για την υπόθεση Novartis. Ζήτησε όμως γραπτώς από τον Δ. Δασούλα, αυτός και η Ξ. Δημητρίου να απέχουν αυτοβούλως από την έρευνα της υπόθεσης για λόγους ευπρέπειας και σε αντίθετη περίπτωση το έγγραφο του να θεωρηθεί επίσημα αίτηση εξαίρεσης των δύο εισαγγελέων.[64] Το αίτημα αυτό απορρίφθηκε τελικά έναν μήνα μετά από το Ποινικό Τμήμα του Αρείου Πάγου, ως απαράδεκτο, αν και η έρευνα για τις καταγγελίες του Ι. Αγγελή είχε ήδη ανατεθεί σε άλλους αντεισαγγελείς (Ζαχαρή και Σοφουλάκη).[65]

Αναφορά στον «Ρασπούτιν» Επεξεργασία

Ο Ι. Αγγελής υπήρξε επίσης ο δεύτερος εισαγγελέας, μετά την Ελένη Ράικου, που μίλησε για ένα υψηλόβαθμο στέλεχος της τότε κυβέρνησης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. με την επωνυμία «Ρασπούτιν», ο οποίος, σύμφωνα με τον Ι. Αγγελή, προσπάθησε να δημιουργήσει σκευωρία εναντίον του με τη βοήθεια φιλικών Μ.Μ.Ε.. Για τον «Ρασπούτιν», ο Αγγελής δήλωσε ότι ήταν μέλος της τότε κυβέρνησης ΣΥ.ΡΙΖ.Α. και μπορούσε να διορίζει «παιδιά και νύφες» ατόμων που βρίσκονται στις ανώτερες βαθμίδες της δικαιοσύνης, «ενδεχομένως δε και ατόμων της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου». Υποστήριξε επίσης ότι στο χώρο της Δικαιοσύνης, αν και όλοι γνωρίζουν ποιος είναι στην πραγματικότητα, φοβούνται να τον κατονομάσουν.[54]

Επαναφορά και διερεύνηση μηνύσεων Σαμαρά, Βενιζέλου, Αβραμόπουλου και αρχειοθέτηση δικογραφίας για τον Μ. Σαλμά Επεξεργασία

Στα τέλη Ιουνίου 2019 οι μηνύσεις που είχαν καταθέσει για την υπόθεση Novartis οι Αντώνης Σαμαράς, Ευάγγελος Βενιζέλος και Δημήτρης Αβραμόπουλος ανασύρθηκαν από το αρχείο και ξεκίνησαν να διερευνώνται (στο σκέλος τους που αφορά τους Εισαγγελείς Διαφθοράς) εκ νέου, αρχικά από την αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Βασιλική Θεοδώρου. Αφορμή για την εκ νέου έρευνα των μηνύσεων ήταν αίτημα του αντιεισαγγελέα Ι. Αγγελή λίγες μέρες πριν, ο οποίος είχε αρχικά αρχειοθετήσει τις μηνύσεις ζητώντας τώρα την ανάσυρση τους λόγω νέων στοιχείων. Η νέα έρευνα που ξεκίνησε αφορούσε μόνο το σκέλος της τυχόν διάπραξης αξιόποινων πράξεων, όπως παράβαση καθήκοντος, από την Εισαγγελέα Διαφθοράς Ελένη Τουλουπάκη και τους επίκουρους συναδέλφους της Χ. Ντζούρα και Σ. Μανώλη.[66]

Από τον Ιούλιο του 2019 τη διερεύνηση τυχόν διάπραξης αξιόποινων πράξεων από τους Εισαγγελείς Διαφθοράς σύμφωνα με τις μηνύσεις, τη διερεύνηση των καταγγελιών Αγγελή για παρεμβάσεις στην υπόθεση Novartis, αλλά και τη διερεύνηση των εις βάρος του καταγγελιών από τους Εισαγγελείς Διαφθοράς, ανέλαβαν πλέον οι αντεισαγγελείς Ευάγγελος Ζαχαρής και Λάμπρος Σοφουλάκης.[67]

Τον Ιούλιο του 2019, επιπλέον, η υπόθεση τέθηκε στο αρχείο και για τον Μάριο Σαλμά, καθώς από την έρευνα δεν προέκυψε κανένα επιβαρυντικό στοιχείο για ξέπλυμα βρόμικου χρήματος ή δωροδοκία.[68]

Αρχειοθέτηση της δικογραφίας για τον Α. Σαμαρά και τον Γ. Στουρνάρα και δίωξη στον Α. Λοβέρδο Επεξεργασία

Στις αρχές Αυγούστου 2019, η δικογραφία της υπόθεσης Novartis για τον Αντώνη Σαμαρά τέθηκε στο αρχείο από την Εισαγγελία Διαφθοράς, καθώς δεν προέκυψε κανένα στοιχείο τέλεσης οποιουδήποτε αδικήματος.[69]

Στα τέλη του ίδιου μήνα αρχειοθετήθηκε η δικογραφία και για τον Γιάννη Στουρνάρα και, παράλληλα, η Εισαγγελία Διαφθοράς διαβίβασε στη Βουλή τη δικογραφία για τον Ανδρέα Λοβέρδο και ζήτησε άδεια για άσκηση ποινικής δίωξης εναντίον του για το αδίκημα της δωροδοκίας.[70] Τον Ιούνιο του 2022 η Ελένη Τουλουπάκη κατήγγειλε το Υπουργείο Εξωτερικών για παραποίηση εγγράφου του FBI, που έκανε λόγο για δωροδοκία του Ανδρέα Λοβέρδου από τη Novartis.[71] Η Εισαγγελία Αθηνών διέταξε προκαταρκτική εξέταση.

Κατηγορίες εναντίον του Α. Τσίπρα, του Δ. Παπαγγελόπουλου και των Εισαγγελέων Διαφθοράς Επεξεργασία

Καταγγελίες Α. Σαμαρά και διαβίβαση δικογραφίας στη Βουλή Επεξεργασία

Τον Σεπτέμβριο του 2019 ο Αντώνης Σαμαράς σε κατάθεσή του στον αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ε. Ζαχαρή κατήγγειλε ως σκευωρούς του τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Δικαιοσύνης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Δημήτρη Παπαγγελόπουλο και τον πρώην πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα. Επιπλέον, κατονόμασε ως τον «Ρασπούτιν», στον οποίο είχαν αναφερθεί στο παρελθόν οι Εισαγγελείς Ράικου και Αγγελής, τον Δημήτρη Παπαγγελόπουλο τον οποίο και θεώρησε υπεύθυνο για παρασκηνιακές κινήσεις στις έρευνες της Εισαγγελίας Διαφθοράς.[72]

Στη συνέχεια, τον ίδιο μήνα, ο αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου Ε. Ζαχαρής διαβίβασε τη δικογραφία της υπόθεσης Novartis στο υπουργείο Δικαιοσύνης, το οποίο στη συνέχεια τη διαβίβασε στη Βουλή για να ερευνηθούν τυχόν αξιόποινες πράξεις από πολιτικά πρόσωπα.[73]

Μήνυση Α. Λοβέρδου εναντίον Εισαγγελέων Διαφθοράς Επεξεργασία

Στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο Ανδρέας Λοβέρδος κατέθεσε μήνυση ενάντια στην Εισαγγελέα Διαφθοράς Ελένη Τουλουπάκη και στους επίκουρους συναδέλφους της στην Εισαγγελία, αλλά και κατά παντός άλλου υπευθύνου για κατάχρηση εξουσίας και παράβαση καθήκοντος. Ο Λοβέρδος κατηγόρησε τους εγκαλούμενους στη μήνυση ότι ενήργησαν με δόλο, εφαρμόζοντας εντολή του Δ. Παπαγγελόπουλου-«Ρασπούτιν» να εμπλέξει πολιτικούς αντιπάλους της κυβέρνησης στην υπόθεση Novartis.[74]

Καταγγελίες Ι. Αγγελή και Ε. Ράικου Επεξεργασία

Τον Σεπτέμβριο του 2019, ο αντεισαγγελέας Ι. Αγγελής σε κατάθεση του επανέλαβε ότι η Εισαγγελέας Τουλουπάκη «ήθελε μια fast track δίωξη χωρίς την τήρηση δικονομικών κανόνων» στην υπόθεση της Novartis και ότι στη Βιέννη ανακοίνωσε ότι θα ασκούσε ποινική δίωξη κατά των Α. Λοβέρδου, Μ. Σαλμά και Α. Γεωργιάδη. Για τον επονομαζόμενο «Ρασπούτιν», ο Αγγελής δήλωσε ότι η Εισαγγελέας Ξ. Δημητρίου γνώριζε ποιος είναι και ότι ο «Ρασπούτιν» επικοινωνούσε με την Τουλουπάκη μέσω τρίτου προσώπου.[75][76] Η Ε. Τουλουπάκη σε απάντηση δήλωσε ότι όσα αναφέρθηκαν τα διέψευσε πλήρως «η ίδια η πορεία της υπόθεσης».[77]

Στα τέλη του ίδιου μήνα, η πρώην επικεφαλής της Εισαγγελίας Διαφθοράς Ελένη Ράικου σε κατάθεσή της στον αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Λ. Σοφουλάκη, κατονόμασε τον Δημήτρη Παπαγγελόπουλο ως τον «Ρασπούτιν» που προσπάθησε να παρέμβει στο έργο της και στον οποίο είχε αναφερθεί για πρώτη φορά με την παραίτηση της το 2017.[78]

Καταγγελίες πρώην προστατευόμενου μάρτυρα Ν. Μανιαδάκη και διάψευση δημοσιεύματος Επεξεργασία

Στα μέσα Οκτωβρίου του 2019, ο ένας από τους τρεις προστατευόμενους μάρτυρες, Νίκος Μανιαδάκης, έδωσε κατάθεση στους αντεισαγγελείς του Αρείου Πάγου Ζαχαρή και Σοφουλάκη που έχουν αναλάβει την εξέταση των δικονομικών χειρισμών που έγιναν στην υπόθεση Novartis. Ο Ν. Μανιαδάκης κατέθεσε ότι η τότε ηγεσία της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου επιχείρησε να χειραγωγήσει την έρευνα της υπόθεσης Novartis και τους εισαγγελείς Διαφθοράς και ότι δέχτηκε πιέσεις από τους εισαγγελείς για να ενοχοποιήσει πολιτικά πρόσωπα.[79]

Συγκεκριμένα επανέλαβε, όπως είχε δηλώσει και στο παρελθόν, ότι του ασκήθηκαν πιέσεις να εμπλέξει στην υπόθεση Novartis τους Αντώνη Σαμαρά, Άδωνι Γεωργιάδη και Γιάννη Στουρνάρα, κατήγγειλε ψυχολογικό εκβιασμό από τους αρμόδιους εισαγγελείς και υποστήριξε εκ νέου ότι οι προστατευόμενοι μάρτυρες δεν θα έπρεπε να λάβουν καθεστώς προστασίας, καθώς έχουν οικονομικά κίνητρα αφού θα λάβουν ποσοστό από τα οικονομικά πρόστιμα.[79]

Τον ίδιο μήνα, δημοσίευμα του ηλεκτρονικού Τύπου υποστήριξε ότι ο Νίκος Μανιαδάκης ανέφερε στους τρεις εισαγγελείς Διαφθοράς ότι ο Γιάννης Στουρνάρας τον είχε εκβιάσει απειλώντας τον ότι «όταν αλλάξει η κυβέρνηση ο ίδιος με δύο άλλα πολιτικά πρόσωπα είχαν αποφασίσει να τσακίσουν τους εισαγγελείς». Υιοθετώντας τα όσα αναφέρονταν στο δημοσίευμα, ο πρώην αναπληρωτής υπουργός Δικαιοσύνης Δημήτρης Παπαγγελόπουλος δήλωσε ότι «το τοπίο άρχισε να ξεκαθαρίζει» και ζήτησε να διερευνηθούν άμεσα οι ισχυρισμοί (σύμφωνα με το δημοσίευμα) του Ν. Μανιαδάκη.[80] Ωστόσο, μία μέρα μετά ο Νίκος Μανιαδάκης διέψευσε τους ισχυρισμούς του δημοσιεύματος και των τριών εισαγγελέων, δηλώνοντας ότι ποτέ δεν δέχθηκε απειλές από τον Γ. Στουρνάρα και ούτε μετέφερε στους εισαγγελείς τέτοιον ισχυρισμό, καθώς δεν συναντήθηκε μαζί τους εκείνο το διάστημα, ευρισκόμενος στο εξωτερικό.[81]

Καταγγελίες Π. Πικραμμένου Επεξεργασία

Ο Παναγιώτης Πικραμμένος κατέθεσε στις αρχές Νοεμβρίου του 2019 ενώπιον του αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Ε. Ζαχαρή, στο πλαίσιο της έρευνας του τελευταίου για τους δικονομικούς χειρισμούς που έγιναν στην υπόθεση Novartis. Σύμφωνα με τον Π. Πικραμμένο, ο Δημήτρης Παπαγγελόπουλος είχε ανάμειξη στην έρευνα της υπόθεσης Novartis και συνέβαλλε στον σχεδιασμό των διώξεων του ίδιου και των υπόλοιπων πολιτικών προσώπων, ενώ εκτίμησε επίσης ότι η εισαγγελέας Διαφθοράς χειρίστηκε την υπόθεση με τρόπο που του «δημιουργεί την αίσθηση ότι υπήρχε κεντρικός σχεδιασμός» με σκοπό τη στοχοποίησή του.[82][83]

Αίτημα για παροχή στοιχείων από την αμερικανική Δικαιοσύνη Επεξεργασία

Τον Οκτώβριο του 2019, οι αντεισαγγελείς του Αρείου Πάγου που χειρίζονται την έρευνα για τους δικονομικούς χειρισμούς στην υπόθεση Novartis ζήτησαν με έγγραφο τους προς το υπουργείο Δικαιοσύνης των Η.Π.Α. να τους γνωστοποιήσει αν έχει καταθέσει στις Η.Π.Α. κάποιος από τους τρεις προστατευόμενους στην Ελλάδα μάρτυρες και, αν ναι, να τους ενημερώσει αν από τις καταθέσεις τους επιδίωξαν ή αποκόμισαν χρηματικά οφέλη. Οι αντεισαγγελείς ζήτησαν ακόμα να τους σταλούν αντίγραφα τυχόν καταθέσεων άλλων μαρτύρων που πιθανώς εξετάστηκαν για την υπόθεση.[84]

Προανακριτική επιτροπή στη Βουλή για τον Δ. Παπαγγελόπουλο Επεξεργασία

Στα τέλη Σεπτεμβρίου του 2019, η Νέα Δημοκρατία κατέθεσε στη Βουλή πρόταση για τη σύσταση ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης για το ρόλο του πρώην αναπληρωτή υπουργού Δικαιοσύνης του ΣΥ.ΡΙΖ.Α. Δημήτρη Παπαγγελόπουλου στην υπόθεση Novartis. Η πρόταση υπογράφηκε από 30 βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και αφορούσε τέσσερα αδικήματα: Ηθική αυτουργία στο αδίκημα της κατάχρησης εξουσίας κατά φυσική αυτουργία και άμεση συνέργεια δικαστικών λειτουργών, πρόκληση και προσφορά για την τέλεση εγκλήματος, ηθική αυτουργία σε παράβαση καθήκοντος και ηθική αυτουργία σε ψευδορκία. Η πρόταση βασίστηκε στις καταθέσεις του Ι. Αγγελή, του Γ. Στουρνάρα, της Ε. Ράικου, καθώς και των Α. Σαμαρά, Δ. Αβραμόπουλου και Ε. Βενιζέλου.[85]

Στη συζήτηση επί της πρότασης στη Βουλή, ο Δ. Παπαγγελόπουλος κατήγγειλε πολιτική δίωξη και σκευωρία σε βάρος του, αρνήθηκε ότι είναι ο επονομαζόμενος «Ρασπούτιν» όπως κατηγορήθηκε και απάντησε στις καταγγελίες εναντίον του από την Ε. Ράικου και τον Ι. Αγγελή. Για την Ελένη Ράικου υποστήριξε ότι του είχε ζητήσει να μεσολαβήσει για την ανανέωση της θητείας της στον Άρειο Πάγο, αίτημα που εκείνος αρνήθηκε ότι μπορούσε να ικανοποιήσει. Για τον Ι. Αγγελή, υποστήριξε ότι οι πάντες «γνωρίζουν τις γνώσεις τον χαρακτήρα και κυρίως τη συμπεριφορά του» και μίλησε για αλλοπρόσαλλους ισχυρισμούς του.[86] Σε τηλεοπτική του συνέντευξη τον Οκτώβριο του 2019 ο Παπαγγελόπουλος επανέλαβε την εκτίμηση του ότι η υπόθεση συνιστά «το μεγαλύτερο σκάνδαλο της μεταπολίτευσης».[87]

Η πρόταση εγκρίθηκε στις αρχές Οκτωβρίου και ακολούθως συστάθηκε επιτροπή προκαταρκτικής εξέτασης, έπειτα από μυστική ψηφοφορία με 173 ψήφους υπέρ, 83 κατά, 4 άκυρα ψηφοδέλτια και 1 λευκό.[88]

Κατάθεση Κ. Φρουζή Επεξεργασία

Τον Νοέμβριο του 2019 ο πρώην αντιπρόεδρος της Novartis Κωνσταντίνος Φρουζής υπήρξε ο πρώτος που κλήθηκε να καταθέσει ενώπιον της προανακριτικής επιτροπής της Βουλής, η οποία είχε συσταθεί έναν μήνα πριν. Αυτή ήταν και η πρώτη κατάθεσή του, παρόλο που του είχε ασκηθεί ποινική δίωξη από το 2018. Στην κατάθεση του, ο Κ. Φρουζής δήλωσε ότι αφότου του ασκήθηκε δίωξη προσεκλήθη σε άτυπη συνάντηση με τους τρεις εισαγγελείς Διαφθοράς, στην οποία η επικεφαλής Εισαγγελέας Ε. Τουλουπάκη του είπε πως έχει συντριπτικά στοιχεία εναντίον του ίδιου και των δέκα πολιτικών προσώπων και του ζήτησε να καταθέσει κατά των δέκα πολιτικών και να ενταχθεί σε πρόγραμμα προστασίας μαρτύρων.[89]

Κατάθεση Μ. Μαραγγέλη Επεξεργασία

Στα τέλη Νοεμβρίου 2019, η πρώην γραμματέας του Κωνσταντίνου Φρουζή, Μαρία Μαραγγέλη, κατέθεσε ενώπιον της προανακριτικής επιτροπής ότι δεν είχαν υποπέσει στην αντίληψη της δωροδοκίες των Δημήτρη Αβραμόπουλου, Ανδρέα Λοβέρδου, Άδωνι Γεωργιάδη και Ανδρέα Λυκουρέντζου, ούτε είχε προσέξει να φεύγει ο Κ. Φρουζής από τη Novartis με βαλίτσα με χρήματα για τον Α. Σαμαρά, αλλά δήλωσε ότι ο Φρουζής συνάντησε τουλάχιστον μια φορά τους Α. Λοβέρδο, Α. Σαμαρά και Γ. Στουρνάρα. Επίσης, αρνήθηκε ότι έχει εξεταστεί για την υπόθεση εκτός Ελλάδας καθώς και ότι είναι μία εκ των τριών προστατευόμενων μαρτύρων, όπως περιγράφηκε σε δημοσιεύματα και όπως είχε υποστηρίξει ο Ν. Μανιαδάκης.[90]

Κατάθεση Φ. Δεστεμπασίδη Επεξεργασία

Τις ίδιες μέρες κλήθηκε να καταθέσει στην επιτροπή και ο Φιλίστωρ Δεστεμπασίδης, πρώην υπεύθυνος επικοινωνίας της Novartis, ο οποίος αρνήθηκε να απαντήσει σε ερωτήσεις των μελών της επιτροπής, οι οποίες θεώρησε ότι δεν έχουν σχέση με την υπόθεση. Στην κατάθεση του αρνήθηκε επίσης ότι είναι ένας από τους προστατευόμενους μάρτυρες, όπως είχε δηλώσει ο Ν. Μανιαδάκης.[91]

Κατάθεση Ν. Μανιαδάκη Επεξεργασία

Ο Νίκος Μανιαδάκης, πρώην προστατευόμενος μάρτυρας στην Ελλάδα, κατέθεσε στην επιτροπή της Βουλής στις αρχές Δεκεμβρίου του 2019. Στην κατάθεση του επέμεινε ότι οι άλλοι δύο προστατευόμενοι μάρτυρες με τα ψευδώνυμα «Κελέση» και «Σαράφης» είναι χωρίς αμφιβολία οι Φιλίστωρ Δεστεμπασίδης και Μαρία Μαραγγέλη.[92] Δήλωσε επίσης ότι το 2015 ένας Έλληνας δικηγόρος του πρότεινε να καταθέσει με άλλους 2 μάρτυρες στις αρχές των ΗΠΑ για παράνομες πρακτικές της Novartis και όταν εκείνος αρνήθηκε υπήρξαν ανώνυμες καταγγελίες σε βάρος του στην εισαγγελία διαφθοράς, αλλά αρνήθηκε ότι δέχθηκε πιέσεις από τον Δ. Παπαγγελόπουλο, χωρίς να γνωρίζει εάν ασκήθηκαν σε άλλους. Ο Μανιαδάκης δήλωσε ακόμη ότι ο αντεισαγγελέας Διαφθοράς Χ. Ντζούρας κανόνισε συνάντηση του Μανιαδάκη με πράκτορες του FBI και του είπε ότι μπορεί με τον τρόπο αυτό να λάβει χρήματα, καθώς και ότι ο δικηγόρος Παύλος Σαράκης μετέφερε τρεις μάρτυρες από την Ελλάδα στις Η.Π.Α., από τους οποίους οι δυο είναι προστατευόμενοι μάρτυρες στην Ελλάδα.[93]

Για την επικεφαλής της εισαγγελίας Διαφθοράς, Ε. Τουλουπάκη, ο Ν. Μανιαδάκης κατέθεσε ότι, αφότου η δικογραφία της υπόθεσης έφθασε στη Βουλή το 2018, η Τουλουπάκη είπε στους μάρτυρες να μη φοβούνται τους πολιτικούς καθώς δεν θα επανεκλεγούν και το κυβερνών κόμμα (ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α) θα κερδίσει τις εκλογές. Ο Μανιαδάκης δήλωσε ακόμα ότι ποτέ δεν είχε πει στην Ε. Τουλουπάκη ότι ο Γ. Στουρνάρας τον είχε εκβιάσει ή απειλήσει, όπως εκείνη ανέφερε σε υπόμνημα της προς τον αντεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Ε. Ζαχαρή. Υποστήριξε επίσης ότι δεχόταν αφόρητες πιέσεις από τους Εισαγγελείς Διαφθοράς για να δώσει στοιχεία εναντίον πολιτικών και συγκεκριμένα για τους Γεωργιάδη, Σαμαρά, Στουρνάρα, Λοβέρδο και Βενιζέλο.[93][94][95]

Κατάθεση Ι. Αγγελή Επεξεργασία

Ο Ιωάννης Αγγελής, αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου και πρώην εποπτεύων της εισαγγελέως διαφθοράς Ε. Τουλουπάκη, δήλωσε ενώπιον της επιτροπής ότι όταν επεσήμανε στην Τουλουπάκη ότι δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία για την άσκηση ποινικής δίωξης εναντίον του Α. Σαμαρά, του Α. Λοβέρδου ή του Μ.Σαλμά, εκείνη απάντησε ότι για την ίδια τα στοιχεία είναι αρκετά, οπότε ο Αγγελής την προειδοποίησε ότι θα προσφύγει σε βάρος της για κατάχρηση εξουσίας. Σχετικά με βίντεο που φερόταν να υποδείκνυε ότι ο Π. Πικραμμένος είχε χρηματιστεί, ο Ι. Αγγελής υποστήριξε ότι ενώ αρχικά η Ε. Τουλουπάκη επιβεβαίωσε την ύπαρξη του, την επόμενη μέρα δήλωσε ότι το βίντεο αφορά τελικά άλλο πρόσωπο. Υποστήριξε επίσης ότι εφόσον η Ε. Τουλουπάκη γνώριζε ότι ο Ν. Μανιαδάκης ήταν ύποπτος, ήταν παράνομη η είσοδος του σε καθεστώς προστατευόμενου μάρτυρα και θα έπρεπε να κληθεί ως ύποπτος, ενώ για τον Δ. Παπαγγελόπουλο ο Αγγελής απέφυγε να τον κατονομάσει ξεκάθαρα ως τον «Ρασπούτιν».[96][97]

Ο Ι. Αγγελής κατέθεσε επίσης ενώπιον της προανακριτικής επιτροπής ένα έγγραφο το οποίο, αν και διέθετε η Ε. Τουλουπάκη, δεν συμπεριλήφθηκε στη δικογραφία που εστάλη στη Βουλή το 2018, και σύμφωνα με το οποίο το FBI είχε ενημερώσει την εισαγγελία Διαφθοράς τουλάχιστον από τον Αύγουστο του 2017 πως δεν έχει στοιχεία για χρηματισμό ή εμπλοκή πολιτικών προσώπων στην υπόθεση Novartis, αλλά μόνο για χρηματισμούς γιατρών.[98] Ο Αγγελής δήλωσε επίσης ότι η Τουλουπάκη απέκρυπτε όσα έγγραφα λάμβανε, γεγονός το οποίο ο ίδιος συνειδητοποίησε όταν ο, υπεύθυνος για τις μεταφράσεις, Χ. Ντζούρας του έδωσε περισσότερες μεταφράσεις απ' όσα ήταν τα συνολικά έγγραφα.[97] Ο Αγγελής δήλωσε ακόμη ότι σε διάλογο που είχε με τον υπεύθυνο του FBI στην Αθήνα Αριστείδη Παπαδάκο, ο τελευταίος του μετέφερε ότι είναι σε θέση να γνωρίζει ότι δεν υπάρχει ευθύνη πολιτικών στην υπόθεση και ότι ο Αμερικανός πρέσβης είχε ενημερώσει σχετικά τους πρώην υπουργούς Κοντονή και Καλογήρου.[97]

Κατάθεση Ε. Βουλκίδη Επεξεργασία

Στις αρχές του 2020, κλήθηκε να καταθέσει στην επιτροπή ο Εμμανουήλ Βουλκίδης, ιδιοκτήτης διαφημιστικής εταιρείας, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για νομιμοποίηση παράνομων εσόδων της Novartis. Ο Ε. Βουλκίδης κατέθεσε ότι ο Φ. Δεστεμπασίδης ήταν υπεύθυνος για τη διανομή της διαφήμισης της Novartis και το 2009 είπε στον Βουλκίδη ότι θα του παρέχει διαφημίσεις από την εταιρεία έναντι προμήθειας από τα έσοδα, την οποία ο Βουλκίδης θα επιστρέφει στον ίδιο το Δεστεμπασίδη. Ο Ε. Βουλκίδης υποστήριξε ότι έδωσε ως προμήθεια 400.000€ στον Φ. Δεστεμπασίδη μέσα σε πέντε χρόνια και αρνήθηκε ότι έχει δώσει χρήματα σε οποιονδήποτε άλλο.[99]

Κατάθεση Ε. Ράικου Επεξεργασία

Η Ελένη Ράικου, εισαγγελέας Διαφθοράς μέχρι τον Μάρτιο του 2017, σχετικά με τις συνθήκες της παραίτησης της από την εισαγγελία κατέθεσε στην επιτροπή ότι τον Φεβρουάριο του 2017 την προσέγγισε η δημοσιογράφος Γ. Παπαδάκου και τη ρώτησε αν έχει στοιχεία εναντίον πολιτικών για την υπόθεση, στο οποίο η Ε. Ράικου απάντησε αρνητικά. Τις επόμενες μέρες, σύμφωνα με την Ε. Ράικου, τη ρώτησε τηλεφωνικά ο Δ. Παπαγγελόπουλος αν έχει στοιχεία εναντίον πολιτικών και εκείνη και πάλι το αρνήθηκε. Στις αρχές του επόμενου μήνα η Γ. Παπαδάκου ρώτησε και πάλι αν υπάρχουν στοιχεία εναντίον πολιτικών και όταν η Ράικου απάντησε εκ νέου αρνητικά η Παπαδάκου υποστήριξε ότι γνωρίζει πως υπάρχουν στοιχεία τα οποία θα παρέχει στη Ράικου, αλλά τελικά δεν το έκανε ποτέ. Σύμφωνα με την κατάθεση της Ε. Ράικου, ο Δ. Παπαγγελόπουλος απαιτούσε τη δίωξη συγκεκριμένων πολιτικών προσώπων με κατασκευή πλαστών στοιχείων και λίγες μέρες αργότερα εκείνη την περίοδο της τηλεφώνησε εκ νέου ζητώντας της να στείλει τη δικογραφία στη Βουλή. Όταν εκείνη αρνήθηκε επειδή δεν είχε στοιχεία ο Δ. Παπαγγελόπουλος την απείλησε, σύμφωνα με την κατάθεση της στην επιτροπή, και εκείνη εν τέλει υπέβαλλε την παραίτησή της το Μάρτιο του 2017 καθώς αισθάνθηκε εκβιαζόμενη και θεσμικά απροστάτευτη και θεώρησε ότι υπάρχει «συμβόλαιο θανάτου» και «σχέδιο εκτέλεσής» της σε τελική φάση. Η Ράικου δήλωσε ακόμα στην επιτροπή ότι η στάση του Δ. Παπαγγελόπουλου προκάλεσε ζημιά εκατομμυρίων ευρώ στο Δημόσιο καθώς έστρεψε την υπόθεση προς τα πολιτικά πρόσωπα και όχι εκεί που οδηγούσαν τα στοιχεία, ενώ τον κατήγγειλε για παρεμβάσεις και σε άλλες υποθέσεις.[100][101][102] Μετά την κατάθεση της Ε. Ράικου στην επιτροπή, ο Δ. Παπαγγελόπουλος αρνήθηκε τις κατηγορίες και σχολίασε ότι είναι «αυτοπαγιδευμένη στο βούρκο των ευθυνών και των ψεμάτων της» και ότι «προσπαθεί με νέα βρωμερά ψέματα να σωθεί».[103]

Η Ε. Ράικου, σε επόμενες καταθέσεις της στην προανακριτική επιτροπή στα τέλη Ιανουαρίου 2020, υποστήριξε ότι όταν ξεκίνησε τη δρομολόγηση διαδικασιών αποζημίωσης του ελληνικού Δημοσίου από τη Novartis όπως είχε συμβεί και σε άλλες χώρες, μετά από έρευνα σε ελληνικές και ξένες τράπεζες εμβασμάτων από ένα λογαριασμό της εταιρείας, τότε ξεκίνησε να της ασκείται πίεση από τον Δ. Παπαγγελόπουλο και τη δημοσιογράφο για να ερευνήσει πολιτικά πρόσωπα.[104] Η Ε. Ράικου κατέθεσε επίσης ότι ο Δ. Παπαγγελόπουλος επεδίωκε την κατάλυση της Δημοκρατίας και του κράτους Δικαίου και ότι παρενέβαινε στο έργο και άλλων δικαστικών λειτουργών, όπως στου οικονομικού εισαγγελέα Παναγιώτη Αθανασίου, τον οποίο και η επιτροπή κάλεσε έπειτα για κατάθεση.[105][106]

Κατάθεση Π. Αθανασίου Επεξεργασία

Ο πρώην οικονομικός εισαγγελέας Παναγιώτης Αθανασίου κατέθεσε ενώπιον της προανακριτικής επιτροπής της Βουλής στα τέλη Ιανουαρίου 2020 ότι ο Δ. Παπαγγελόπουλος παρενέβαινε σε υποθέσεις οικονομικού ενδιαφέροντος, ασκούσε πιέσεις προς τον ίδιο αναφορικά με τις υποθέσεις που χειριζόταν και τον προέτρεπε να κατασκευάσει στοιχεία. Ο Αθανασίου υποστήριξε επίσης ότι η εισαγγελέας Διαφθοράς Τουλουπάκη είχε στενές σχέσεις και συχνή επικοινωνία με τον Παπαγγελόπουλο. Ο ίδιος ο Παπαγγελόπουλος χαρακτήρισε τον Π. Αθανασίου «ψεύτη και βραδυφλεγή» και υποστήριξε ότι θα αποκαλύψει άμεσα τα ψέματα του, ενώ ο Αθανασίου επέμεινε ότι όσα κατέθεσε είναι απολύτως αληθή και ότι «ο κ. Παπαγγελόπουλος το γνωρίζει πάρα πολύ καλά».[107]

Κατάθεση Ν. Μανία Επεξεργασία

Ο Νίκος Μανίας, σύμβουλος για θέματα φαρμακευτικής πολιτικής και υπεύθυνος του μηχανογραφικού συστήματος για την τιμολόγηση των φαρμάκων, κατέθεσε στην επιτροπή ότι στις αρχές Απριλίου 2019 η πρώην Γενική Επιθεωρήτρια Δημόσιας Διοίκησης, Μαρία Παπασπύρου, τον πληροφόρησε ότι υπήρχε μία μαρτυρία σε βάρος του που τον ενέπλεκε σε παρανομίες με τον Α. Λοβέρδο και του πρότεινε να γίνει μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος. Ο Μανίας συμφώνησε και την επόμενη μέρα πήγε στην Εισαγγελέα Διαφθοράς, Ε. Τουλουπάκη, η οποία τον ενημέρωσε ότι προκειμένου να καταστεί μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος θα πρέπει να καταγγείλει αξιόποινες πράξεις, για οποίες όμως ο ίδιος δήλωσε ότι δεν γνώριζε. Ο Μανίας υπέβαλλε στη συνέχεια μια αναγγελία αξιόποινων πράξεων, χωρίς να καταθέσει, και, αν και εξέφρασε το σεβασμό του για το έργο της Εισαγγελίας, υποστήριξε ότι αισθάνθηκε πίεση από την Ε. Τουλουπάκη να μιλήσει για τον Α. Λοβέρδο και τον Α. Γεωργιάδη, το οποίο ο ίδιος αρνήθηκε να κάνει δηλώνοντας ότι δεν γνωρίζει τους δύο πολιτικούς και ότι ο Λοβέρδος δεν μπορούσε να παρεμβαίνει στις τιμές των φαρμάκων. Υποστήριξε επίσης ότι δεν διάβασε την αναφορά που υπέγραψε καθώς δεν ενημερώθηκε από τους Εισαγγελείς ότι έχει το δικαίωμα να το κάνει.[108][109]

Η Εισαγγελέας Διαφθοράς Ε. Τουλουπάκη, σε έγγραφη απάντηση της, χαρακτήρισε αναληθείς τους ισχυρισμούς του Ν. Μανία και υποστήριξε ότι κατά την αναγγελία αξιόποινων πράξεων ο Μανίας ανέφερε όσα ήθελε και δεν του υποβλήθηκαν ερωτήσεις, καθώς και ότι διάβασε και συμφώνησε με την έκθεση που συνέταξε η δικαστική γραμματέας. Η Τουλουπάκη ζήτησε ακόμη να διερευνηθεί εάν συντρέχουν ενδείξεις τέλεσης αξιόποινης πράξης από τον Ν.Μανία και συγκεκριμένα αυτή της ψευδούς καταμήνυσης.[110]

Κατάθεση Κ. Ράνου Επεξεργασία

Ο Κωνσταντίνος Ράνος, πρώην μέλος της επιτροπής τιμών για τα φάρμακα, κατέθεσε στην προανακριτική επιτροπή ότι το 2014 ο τότε υπουργός Υγείας Ά. Γεωργιάδης παρενέβη στην τιμολόγηση των φαρμάκων και ζήτησε αλλαγή απόφασης για 30 φάρμακα. Ο Ράνος υποστήριξε επίσης ότι η Ελλάδα ήταν πρώτη στην Ευρώπη και τρίτη στον κόσμο στην κατά κεφαλήν φαρμακευτική δαπάνη έως το 2011 οπότε και ξεκίνησε να μειώνεται, μέχρι να εκλεγεί ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α και να αρχίσει εκ νέου αύξηση. Για τον Α. Λοβέρδο, ο Ράνος κατέθεσε ότι απέρριπτε σημειώματα, όπως έκαναν και οι προηγούμενες κυβερνήσεις, που του παρείχε σχετικά με την τιμολόγηση των φαρμάκων, αλλά επέμεινε ότι ο Λοβέρδος δεν ζημίωσε με τις ενέργειές του το ελληνικό δημόσιο.[111]

Κατάθεση Γ. Τσατάνη Επεξεργασία

Η Γεωργία Τσατάνη, πρώην εισαγγελέας Εφετών, κατέθεσε στην προανακριτική επιτροπή της Βουλής στις αρχές Φεβρουαρίου 2020. Η Γ. Τσατάνη, η οποία είχε χειριστεί μεταξύ άλλων και την υπόθεση Βγενόπουλου, κατήγγειλε παρεμβάσεις, πιέσεις και απειλές στο έργο της από τον πρώην Υπουργό του ΣΥ.ΡΙΖ.Α Δ. Παπαγγελόπουλο, καθώς και επικριτικά σε βάρος τη δημοσιεύματα από συγκεκριμένο δημοσιογράφο. Σχετικά με τη Novartis, η Τσατάνη υποστήριξε ότι δεν γνωρίζει αν έχει παρέμβει ο Δ. Παπαγγελόπουλος στη συγκεκριμένη υπόθεση.[112][113]

Κατάθεση Ε. Κυβέλου Επεξεργασία

Η Ε. Κυβέλου, πρώην αντεισαγγελέας Εφετών, κατέθεσε στην επιτροπή ότι όταν διαφώνησε με την ανάθεση της Εισαγγελίας Διαφθοράς στην Ε. Τουλουπάκη ως μη επαρκή για τη θέση καθώς δεν είχε χειριστεί καμία σοβαρή περίπτωση διαφθοράς, τότε στράφηκαν σε βάρος της διάφορα δημοσιεύματα. Η Κυβέλου υποστήριξε επίσης ότι μόνο φιλικοί προς τον Δ. Παπαγγελόπουλο εισαγγελείς συμφωνούσαν με την τοποθέτηση της Τουλουπάκη στην Εισαγγελία Διαφθοράς ενώ οι περισσότεροι στο εισαγγελικό σώμα διαφωνούσαν, καθώς και ότι ο Παπαγγελόπουλος στοχοποίησε την πρώην εισαγγελέα Εφετών Γ. Τσατάνη.[114]

Καταθέσεις προστατευόμενων μαρτύρων Επεξεργασία

Στα μέσα Φεβρουαρίου 2020 οι δύο προστατευμένοι μάρτυρες, με τα ψευδώνυμα «Μάξιμος Σαράφης» και «Αικατερίνη Κελέση», εξέφρασαν αντιρρήσεις για τη δια ζώσης εξέταση τους από την προανακριτική επιτροπή της Βουλής σε ειδικό χώρο της ΓΑΔΑ. Ο «Μάξιμος Σαράφης» ζήτησε να καταθέσει με ηλεκτρονικά μέσα και αλλοιωμένη φωνή, επικαλούμενος φόβο διαρροής της πραγματικής του ταυτότητας, αντίποινα και κίνδυνο της ζωής του και της οικογένειάς του. Η «Αικατερίνη Κελέση» αρνήθηκε να εξεταστεί συνολικά, ζητώντας να ανακληθεί η κλήση της ως μάρτυρας επικαλούμενη ευρωπαϊκή οδηγία περί υποχρέωσης της εμπιστευτικότητας.[115]

Η προανακριτική επιτροπή αποφάσισε τελικά οι δύο προστατευμένοι μάρτυρες να εξεταστούν με αυτοπρόσωπη παρουσία τους και χωρίς καλυμμένα χαρακτηριστικά σε ειδικό χώρο της ΓΑΔΑ. Η απόφαση αυτή λήφθηκε κατά πλειοψηφία με σύμφωνη γνώμη όλων των κομμάτων, πλην του ΣΥ.ΡΙΖ.Α που ζήτησε οι μάρτυρες να εξεταστούν με καλυμμένα χαρακτηριστικά. Το ΚΚΕ ζήτησε να καταθέσουν οι δύο μάρτυρες χωρίς καλυμμένα πρόσωπα και επιπλέον χωρίς τις κωδικές τους ονομασίες, με την πραγματική τους ταυτότητα. Ο Ιωάννης Μπούγας, πρόεδρος της προανακριτικής επιτροπής, υποστήριξε ότι ο νόμος για την προστασία αποδίδεται στους μάρτυρες για να προστατεύονται από το οργανωμένο έγκλημα και τον υπόκοσμο και όχι από τους βουλευτές.[116] Το εξαμελές κλιμάκιο της προανακριτικής επιτροπής υπεύθυνο για την εξέταση των μαρτύρων αποτελούνταν από τον πρόεδρο της επιτροπής Ιωάννη Μπούγα και τους Θανάση Πλεύρη από τη ΝΔ, Σπύρο Λάππα από τον ΣΥΡΙΖΑ, Βασίλη Κεγκέρογλου από το ΚΙΝΑΛ, Νίκο Καραθανασόπουλο από το ΚΚΕ και Βασίλη Βιλιάρδο από την Ελληνική Λύση.[114] Παρόλ' αυτά, ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. αποφάσισε τελικά να απέχει από την εξέταση των προστατευόμενων μαρτύρων, επιμένοντας να καταθέσουν οι μάρτυρες με προστατευμένα χαρακτηριστικά.[117]

Στις 18 Φεβρουαρίου, ημέρα που είχε οριστεί για την εξέταση του μάρτυρα «Μάξιμου Σαράφη» στη ΓΑΔΑ από το κλιμάκιο της επιτροπής, ο μάρτυρας δεν εμφανίστηκε να καταθέσει επικαλούμενος την απόρριψη του αιτήματος του για κατάθεση με ηλεκτρονικά μέσα, και ακολούθως εκδόθηκε ένταλμα βίαιης προσαγωγής του και ξεκίνησε η αναζήτηση του από την αστυνομία, αλλά το ένταλμα δεν κατέστη εφικτό να εκτελεστεί. Την ίδια μέρα, δεν προσήλθε να καταθέσει και η «Αικατερίνη Κελέση» και εκδόθηκε και γι'αυτήν ένταλμα βίαιης προσαγωγής.[118][117]

Μετά την εξαφάνιση των προστατευόμενων μαρτύρων, η επιτροπή της Βουλής ζήτησε με επιστολή προς τον Άρειο Πάγο να διασφαλίσει, μεταξύ άλλων, ότι οι δύο μάρτυρες θα καταθέσουν στην επιτροπή με τον τρόπο που τους εξέτασε στο παρελθόν ο αντεισαγγελέας Σοφουλάκης.[119] Ο εποπτεύων της εισαγγελίας Διαφθοράς, αντεισαγγελέας Παναγιώτης Μπρακουμάτσος, απάντησε ότι οι δύο προστατευόμενοι μάρτυρες μπορούν να καθορίσουν οι ίδιοι τον τρόπο με τον οποίο επιθυμούν να καταθέσουν στην επιτροπή της Βουλής. Μετά την ανακοίνωση της απάντησης αυτής, ο «Μάξιμος Σαράφης» προσήλθε στη ΓΑΔΑ και ζήτησε να καταθέσει με ηλεκτρονικά μέσα και αλλοιωμένη φωνή, σε διαφορετικό δωμάτιο από τα μέλη της επιτροπής, ενώ την επόμενη μέρα εμφανίστηκε και η «Αικατερίνη Κελέση» ζητώντας επίσης να καταθέσει με ηλεκτρονικά μέσα.[120][121]

Οι διαρροές των κομμάτων αναφορικά με το περιεχόμενο της κατάθεσης του προστατευόμενου μάρτυρα «Μάξιμου Σαράφη» στις 24 Φεβρουαρίου στη ΓΑΔΑ υπήρξαν αντικρουόμενες. Σύμφωνα με πηγές της Νέας Δημοκρατίας και του ΚΙΝΑΛ, ο μάρτυρας φέρεται να διέψευσε, χαρακτηρίζοντας πιθανολογήσεις, όσα είχε καταθέσει στο παρελθόν και να δήλωσε πως και δεν έχει κανένα στοιχείο για εμπλοκή πολιτικών προσώπων στην υπόθεση. Από την άλλη, σύμφωνα με πηγές του ΣΥΡΙΖΑ, ο μάρτυρας φέρεται να επανάλαβε τις καταγγελίες του αναφορικά με διαφθορά χιλιάδων ιατρών και δωροδοκία του Α. Λοβέρδου και του Α. Γεωργιάδη, να παρείχε αποδεικτικά στοιχεία για τους ισχυρισμούς του και να κατέθεσε ότι δεν του ασκήθηκε καμία πίεση ή καθοδήγηση.[122]

Την ίδια μέρα, το ΚΚΕ αποχώρησε από την προανακριτική επιτροπή, κατηγορώντας τα υπόλοιπα κόμματα και δηλώνοντας την αντίθεση του στην εξέταση των μαρτύρων με προστατευμένα χαρακτηριστικά.[123]

Την επόμενη μέρα κατέθεσε και η «Αικατερίνη Κελέση» η οποία αρνήθηκε να απαντήσει στις ερωτήσεις του κλιμακίου της επιτροπής και υποστήριξε ότι δεν δέχτηκε πιέσεις ή εκβιασμούς κατά τις προηγούμενες καταθέσεις της.[124]

Πόρισμα και απαλλαγές Επεξεργασία

Οι εργασίες της επιτροπής ολοκληρώθηκαν και το πόρισμα εγκρίθηκε από την πλειοψηφία στις 15 Ιουλίου 2020.[125] Το πόρισμα της πλειοψηφίας κατέληξε ότι τελέστηκαν από τον Δημήτρη Παπαγγελόπουλο τα αδικήματα ηθική αυτουργία σε κακουργηματική κατάχρηση εξουσίας, ηθική αυτουργία σε πλημμεληματική κατάχρηση εξουσίας, ηθική αυτουργία σε παράβαση καθήκοντος, παράβαση καθήκοντος κατά εξακολούθηση, απόπειρα εκβίασης, δωροληψία πολιτικού αξιωματούχου και υπαλλήλου και για σύσταση εγκληματικής οργάνωσης.[126] Επίσης πρότεινε την απαλλαγή του για δύο αδικήματα.[125] Στο πόρισμά της η Νέα Δημοκρατία ανέφερε ότι έγινε απόπειρα εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων του ΣΥΡΙΖΑ μέσω της υπόθεσης NOVARTIS κατονομάζοντας ως υπεύθυνους την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ.[127] Ο ΣΥΡΙΖΑ χαρακτήρισε το κατηγορητήριο κατασκευασμένο από Νέα Δημοκρατία και ΚΙΝΑΛ[128] και βασισμένο σε καταθέσεις υποδίκων.[126] Στο πόρισμά του το ΚΙΝΑΛ ανέφερε ότι «υπήρξε σκευωρία την οποία έστησε το παραδικαστικό κύκλωμα με επικεφαλής τον πρώην αναπληρωτή υπουργό Δικαιοσύνης Δημήτρη Παπαγγελόπουλο και το οποίο επιχείρησε να σπιλώσει Έλληνες πολιτικούς.», ενώ ότι υπήρχε και σκάνδαλο με τις φαρμακευτικές δαπάνες την περίοδο 2004-2009.[126] Στην ολομέλεια της Βουλής υπερψηφίστηκε η παραπομπή του σε ειδικό δικαστήριο.[129]

Τον Ιούλιο του 2022, δημοσιεύθηκε το βούλευμα του Δικαστικού Συμβουλίου σύμφωνα με το οποίο η παραπομπή της Ελένης Τουλουπάκη στη δικαιοσύνη δεν σχετιζόταν τελικώς με την Υπόθεση Novartis, αλλά για κατάχρηση εξουσίας, που αφορά τη μη αποστολή στη Βουλή των καταγγελιών του ΚΙΝΑΛ – ΠΑΣΟΚ για τον τότε υπουργό Παναγιώτη Κουρουμπλή, που είχε διατελέσει υπουργός Υγείας και είχε καταγγελθεί για την υπόθεση της Novartis.[130] Επίσης, για την ίδια παράλειψη της μη αποστολής του φακέλου Κουρουμπλή παραπέμπεται στο Ειδικό Δικαστήριο ο Δημήτρης Παπαγγελόπουλος, μαζί με παράβαση καθήκοντος σε βαθμό πλημμελήματος κατ΄εξακολούθηση για άσκηση πιέσεων στην Ελένη Ράικου, που χειριζόταν την υπόθεση Novartis πριν την Ελένη Τουλουπάκη.[130] Στο πόρισμα, επίσης, απαλλάχτηκαν όλα τα δημοσιογραφικά πρόσωπα που κατηγορήθηκαν αρχικά.[131] Οι διαφορές μεταξύ του πορίσματος και των αρχικών δημοσιευμάτων στον τύπο, στα οποία γινόταν λόγος ότι η Τουλουπάκη και ο Παπαγγελόπουλος διώκονταν για την υπόθεση Novartis έκαναν τη δικαστική δημοσιογράφο Ιωάννα Μάνδρου να υποστηρίξει ότι υπήρξε οργανωμένο σχέδιο παραπληροφόρησης, πιθανόν με πολιτικά κίνητρα.[132]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Παπαντωνίου, Σ, (27 Ιουνίου 2020). «Υπόθεση Novartis: Αποκατάσταση της ζημίας του Δημοσίου». Η Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  2. Staff, Reuters (2020-06-25). «Novartis, former unit to pay $346 million to resolve U.S. bribery charges» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/article/novartis-corruption-settlements-idUKL1N2E21E6. Ανακτήθηκε στις 2021-06-08. 
  3. «Υπόθεση Novartis: Ποινική δίωξη για παράβαση καθήκοντος στον αντεισαγγελέα του ΑΠ Γ. Αγγελή». www.naftemporiki.gr. 6 Ιουλίου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2021. 
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (8 Φεβρουαρίου 2018). «Μόνο στην Ελλάδα κατηγορούνται πολιτικοί για την υπόθεση Novartis | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  5. «Όσα γνωρίζουμε για το σκάνδαλο Novartis. Οι μάρτυρες-κλειδιά, οι πρωθυπουργοί, οι υπουργοί και η δικογραφία που σήμερα πάει στη Βουλή». HuffPost Greece. 2018-02-06. http://www.huffingtonpost.gr/entry/osa-ynorizoeme-yia-to-skandalo-novartis-oi-marteres-kleidia-oi-prothepoeryoi-oi-epoeryoi-kai-e-dikoyrafia-poe-semera-paei-ste-voele_gr_5a793a83e4b00f94fe9450ee. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  6. «Υπόθεση Novartis: Νέα λίστα με ονόματα 300 γιατρών που ελέγχονται για δωροδοκία | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 «Υπόθεση Novartis: Σκάνδαλο ή σκευωρία;». LiFO. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2018. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  8. tvxs.gr (2018-02-08). «Πώς οι αμερικανικές αρχές ξετύλιξαν το κουβάρι της Novartis». TVXS - TV Χωρίς Σύνορα. http://tvxs.gr/news/ellada/pos-oi-amerikanikes-arxes-ksetyliksan-koybari-tis-novartis. Ανακτήθηκε στις 2018-02-08. 
  9. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (12 Δεκεμβρίου 2016). «Σκάνδαλο διαφθοράς της Novartis στην Ελλάδα ερευνά η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ | ΕΛΛΑΔΑ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  10. Ελευθερία, Κόλλια (16 Νοεμβρίου 2017). «Στις ΗΠΑ για το σκάνδαλο της Novartis η εισαγγελέας διαφθοράς». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  11. in.gr (5 Φεβρουαρίου 2018). «Σκάνδαλο Novartis: Πρώην πρωθυπουργοί και υπουργοί φέρονται εμπλεκόμενοι». in.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  12. 12,0 12,1 Ελευθερία, Κόλλια (16 Νοεμβρίου 2017). «Στις ΗΠΑ για το σκάνδαλο της Novartis η εισαγγελέας διαφθοράς». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  13. «Βαρύ κλίμα μετά την παραίτηση Ράικου, της Ιωάννας Μάνδρου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Ιουνίου 2017. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  14. 14,0 14,1 14,2 in.gr (5 Φεβρουαρίου 2018). «Σκάνδαλο Novartis: Πρώην πρωθυπουργοί και υπουργοί φέρονται εμπλεκόμενοι». in.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  15. «Μήνυση για την υπόθεση Novartis κατέθεσε ο Ευ. Βενιζέλος». Newpost.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  16. «Μήνυση και από τον Άδωνι Γεωργιάδη για την υπόθεση Novartis». Newpost.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  17. «Μήνυση Σαμαρά σε Τσίπρα: «Δεν θα επιβάλει καθεστώς Μαδούρο στην Ελλάδα» [βίντεο]». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  18. «Προανακριτική και για τους δέκα πολιτικούς που εμπλέκονται στην υπόθεση Novartis | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  19. 19,0 19,1 IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (8 Φεβρουαρίου 2018). «Αυτά είναι τα έγγραφα του FBI για τη Novartis -Ποια ονόματα περιλαμβάνουν | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Οκτωβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  20. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (6 Φεβρουαρίου 2018). «Μαξίμου: Το μεγαλύτερο σκάνδαλο από συστάσεως ελληνικού κράτους | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2020. 
  21. «Υπόθεση Novartis: «Μάξιμος» και «Κελέση» μίλησαν για όλους και για όλα». in. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2018. 
  22. 22,0 22,1 22,2 22,3 «Υπόθεση Novartis: Πολλά ερωτήματα από τις καταθέσεις με... δόσεις, της Ιωάννας Μάνδρου | Kathimerini». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-08. https://web.archive.org/web/20180208083721/http://www.kathimerini.gr/947507/article/epikairothta/politikh/ypo8esh-novartis-polla-erwthmata-apo-tis-kata8eseis-me-doseis. Ανακτήθηκε στις 2018-02-08. 
  23. 23,0 23,1 «Novartis: Τρεις άγνωστοι μάρτυρες «έχτισαν» το κατηγορητήριο». in. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2018. 
  24. 24,00 24,01 24,02 24,03 24,04 24,05 24,06 24,07 24,08 24,09 24,10 24,11 24,12 24,13 24,14 24,15 24,16 «Υπόθεση Νovartis: Τι υποστηρίζουν οι μάρτυρες | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 22 Νοεμβρίου 2019. 
  25. «Αυτοψία STAR στο σπίτι του Άδωνη Γεωργιάδη». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2018. 
  26. «Υπόθεση Novartis: Από «Γιάννης Αναστασίου» σε Νίκος Μανιαδάκης - Όταν ο πρώην σύμβουλος υπουργού "έδωσε" υπουργούς». www.news247.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  27. 27,0 27,1 27,2 Κανέλλης, Βασίλης Σ (4 Ιανουαρίου 2019). «Τινάζεται στον αέρα η υπόθεση Novartis - Θα μιλήσει και δεύτερος προστατευόμενος μάρτυρας;». in.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  28. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (5 Ιουνίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Μήνυση κατά των δύο άλλων προστατευόμενων μαρτύρων καταθέτει ο Ν. Μανιαδάκης | ΕΛΛΑΔΑ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  29. «Opposition accuses gov’t of interfering with justice over Novartis scandal» (στα αγγλικά). ekathimerini.com. http://www.ekathimerini.com/225541/article/ekathimerini/news/opposition-accuses-govt-of-interfering-with-justice-over-novartis-scandal. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  30. «Eξι ερωτήματα για την υπόθεση Novartis θέτει η ΝΔ | Kathimerini». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-06. https://web.archive.org/web/20180206212641/http://www.kathimerini.gr/947282/article/epikairothta/politikh/e3i-erwthmata-gia-thn-ypo8esh-novartis-8etei-h-nd. Ανακτήθηκε στις 2018-02-08. 
  31. «Μητσο­τάκης: «Οχι στη συκοφαντία από κουκουλοφόρους», Αριστοτελίας Πελώνη | Kathimerini». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-08. https://web.archive.org/web/20180208100718/http://www.kathimerini.gr/947533/article/epikairothta/politikh/mhtsotakhs-oxi-sth-sykofantia-apo-koykoyloforoys. Ανακτήθηκε στις 2018-02-08. 
  32. «Μηνύει Τσίπρα - Παπαγγελόπουλο ο Σαμαράς για τη Novartis». Η Καθημερινή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-06. https://web.archive.org/web/20180206194118/http://www.kathimerini.gr/947269/article/epikairothta/politikh/mhnyei-tsipra---papaggelopoylo-o-samaras-gia-th-novartis. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  33. Carassava, Anthee (2018-02-06). «Greek ex-prime ministers deny involvement in alleged bribery scandal» (στα αγγλικά). The Times. ISSN 0140-0460. https://www.thetimes.co.uk/article/greek-ex-prime-ministers-deny-involvement-in-alleged-bribery-scandal-2mpb60fk7. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  34. «Αβραμόπουλος για Novartis: Τελικά πρόκειται για απόλυτη γελοιότητα». Η Καθημερινή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-06. https://web.archive.org/web/20180206234110/http://www.kathimerini.gr/947290/article/epikairothta/politikh/avramopoylos-gia-novartis-telika-prokeitai-gia-apolyth-geloiothta. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  35. «Βενιζέλος για Novartis: Οχετός συκοφαντιών - Αυτή τη φορά τα «πάμπερς» είναι... βρεγμένα». Η Καθημερινή. 2018-02-06. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-07. https://web.archive.org/web/20180207141231/http://www.kathimerini.gr/947265/article/epikairothta/politikh/venizelos-gia-novartis-oxetos-sykofantiwn---ayth-th-fora-ta-pampers-einai-vregmena. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  36. «Λοβέρδος: Καταθέτω μηνύσεις και αγωγές κατά των φυσικών και ηθικών αυτουργών της ελεεινής σκευωρίας». Η Καθημερινή. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-02-06. https://web.archive.org/web/20180206215005/http://www.kathimerini.gr/947277/article/epikairothta/politikh/loverdos-kata8etw-mhnyseis-kai-agwges-kata-twn-fysikwn-kai-h8ikwn-aytoyrgwn-ths-eleeinhs-skeywrias. Ανακτήθηκε στις 2018-02-06. 
  37. «EU boss slams 'sick' Greek bribery probe» (στα αγγλικά). BBC News. 2018-02-07. http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-42981572. Ανακτήθηκε στις 2018-02-07. 
  38. «Αβραμόπουλος για Novartis: Συκοφάντες και νοσηρά μυαλά μου έστησαν σκευωρία». http://www.protothema.gr/politics/article/758843/avramopoulos-gia-novartis-sukofades-kai-nosira-muala-mou-estisan-skeuoria/. Ανακτήθηκε στις 2018-02-07. 
  39. Newsroom (1 Μαρτίου 2018). «Εξώδικο του Κ. Φρουζή κατά της Novartis». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  40. «Τέλος η προανακριτική για Novartis. Aναρμόδια η Βουλή να προχωρήσει σε διώξεις». HuffPost Greece. 17 Απριλίου 2018. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Αυγούστου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  41. «Οργή Σαμαρά – Βενιζέλου για την αρχειοθέτηση των μηνύσεων για τη Novartis». Newpost.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  42. «Ποιος είναι ο «Ρασπούτιν» που καταγγέλλει για παρεμβάσεις η Ράικου;». Protagon.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  43. Ελευθερία, Κόλλια (20 Οκτωβρίου 2018). «Η εισαγγελέας Ράικου, ο «Ρασπούτιν» και οι παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  44. Ελευθερία, Κόλλια (7 Νοεμβρίου 2018). «Αγωγή Ράικου κατά Τουλουπάκη για διαρροές στην υπόθεση Novartis». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  45. «Εισαγγελέας μηνύει εισαγγελέα! Κόντρα Ράικου-Τουλουπάκη μέχρις εσχάτων». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  46. Newsroom (11 Νοεμβρίου 2018). ««Παγώνει» προσωρινά η έρευνα για τη Novartis». CNN.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  47. Newsroom (13 Νοεμβρίου 2018). «Υπόθεση Novartis: Απορρίφθηκε το αίτημα της Ράικου για εξαίρεση των εισαγγελέων Διαφθοράς». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  48. «Υπόθεση Novartis: Ποινική δίωξη στον Ν. Μανιαδάκη για παθητική δωροδοκία». Newpost.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  49. «Novartis: Προστατευόμενος μάρτυρας προσπάθησε να εξαφανιστεί». www.news247.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  50. Newsroom. «Novartis: Αυτός είναι ο προστατευόμενος μάρτυρας που προσπάθησε να διαφύγει». Newsbomb. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Δεκεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  51. 51,0 51,1 «Απρόβλεπτες εξελίξεις στην υπόθεση Novartis, του Τάσου Τέλλογλου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  52. 52,0 52,1 Newsroom (5 Ιανουαρίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Σε μηνύσεις προχωρά ο Μανιαδάκης». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  53. 53,0 53,1 IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (3 Μαρτίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Αντιδράσεις για τη fast track αρχειοθέτηση της πειθαρχικής έρευνας κατά Τουλουπάκη | ΕΛΛΑΔΑ». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  54. 54,0 54,1 54,2 54,3 54,4 Newsroom (12 Ιουνίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Βαριές καταγγελίες από τον Ιωάννη Αγγελή». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  55. 55,0 55,1 Capital.gr. «Άνθρακες ο θησαυρός για τη Novartis: 4 στο αρχείο, 5 υπό έρευνα και ένας καλείται ως ύποπτος (Λοβέρδος)». Capital.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  56. Newsroom (8 Απριλίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Αίτημα για άρση ασυλίας του Ανδρέα Λοβέρδου λόγω «ενδείξεων δωροδοκίας»». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  57. Παναγιωτίδου, Όλγα (9 Απριλίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Τι αναφέρει το διαβιβαστικό για τον Ανδρέα Λοβέρδο». CNN.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  58. «Υπόθεση Novartis: Στην εισαγγελία Διαφθοράς την Παρασκευή ο Ανδρέας Λοβέρδος». ΤΑ ΝΕΑ. 30 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  59. Team, ΤοΒΗΜΑ (20 Μαΐου 2019). «Νέες Μηνύσεις Λοβέρδου για την υπόθεση Novartis». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  60. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (22 Μαΐου 2019). «Ανατροπή στην υπόθεση Novartis: Αναμένεται να προχωρήσουν οι μηνύσεις κατά προστατευόμενου μάρτυρα | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  61. «Υπόθεση Novartis: Χωρίς νέα στοιχεία για χρηματισμό πολιτικών, της Ιωάννας Μάνδρου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2019. 
  62. «Στέλεχος της Novartis καταγγέλλει διαφημιστής». www.iatronet.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  63. «Σοβαρές καταγγελίες του εισαγγελέα Ι.Αγγελή για τη Novartis - Εμπλέκει μέλος της κυβέρνησης». HuffPost Greece. 12 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  64. «Υπόθεση Novartis: Δεν προσήλθε να καταθέσει ο Ι. Αγγελής - Κατέθεσε νέα αίτηση εξαίρεσης | naftemporiki.gr». www.naftemporiki.gr. 21 Ιουνίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  65. Newsroom (30 Ιουλίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Απορρίφθηκε αίτημα Αγγελή - Δεν εξαιρείται της έρευνας ο Δασούλας». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  66. «Ανασύρονται από το αρχείο οι μηνύσεις Σαμαρά- Βενιζέλου- Αβραμόπουλου για την Novartis». www.parapolitika.gr. 24 Ιουνίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  67. Newsroom (26 Ιουλίου 2019). «Νέοι αντεισαγγελείς ερευνούν τις καταγγελίες για παρεμβάσεις στην υπόθεση Novartis». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  68. «Υπόθεση Novartis: Στο αρχείο η έρευνα για τον Μάριο Σαλμά». www.newsit.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  69. Capital.gr. «Υπόθεση Novartis: Στο αρχείο με... 'τροχήλατες βαλίτσες' η δικογραφία για τον Αντώνη Σαμαρά». Capital.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  70. «Υπόθεση Novartis: Αρχείο για Στουρνάρα - δίωξη για Λοβέρδο, της Ιωάννας Μάνδρου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Αυγούστου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  71. «Υπόθεση Novartis: Τι συμβαίνει με τη μετάφραση του εγγράφου του FBI για τον Λοβέρδο». Athens Voice. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2022. 
  72. «Υπόθεση Novartis: Κατονόμασε Τσίπρα και Παπαγγελόπουλο ο Αντ. Σαμαράς, της Ιωάννας Μάνδρου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  73. «Στη Βουλή η δικογραφία για την υπόθεση Novartis». HuffPost Greece. 13 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  74. Newsroom (16 Σεπτεμβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Μήνυση Λοβέρδου κατά των εισαγγελέων (vid)». www.dikaiologitika.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  75. «Αγγελής: Αυτός ήταν ο ρόλος του «Ρασπούτιν» στην υπόθεση Novartis». Protagon.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  76. «Ιω. Αγγελής: Ο ρόλος του «Ρασπούτιν» στην υπόθεση Novartis | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  77. «Υπόθεση Novartis: Η απάντηση της Τουλουπάκη στον Αγγελή για τον "Ρασπούτιν"». www.enikonomia.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  78. Team, ΤοΒΗΜΑ (24 Σεπτεμβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Η Ράικου έδειξε τον Παπαγγελόπουλο». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 24 Νοεμβρίου 2019. 
  79. 79,0 79,1 Newsroom (17 Οκτωβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis: «Δέχθηκα πιέσεις για να ενοχοποιήσω πολιτικούς» λέει ο Μανιαδάκης». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  80. Team, ΤοΒΗΜΑ (24 Οκτωβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis : Να ερευνηθούν οι ισχυρισμοί Μανιαδάκη ζητά ο Παπαγγελόπουλος». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  81. Team, ΤοΒΗΜΑ (25 Οκτωβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis : Διέψευσε τους τρεις εισαγγελείς ο Νίκος Μανιαδάκης». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  82. Voria.gr. «Υπόθεση Novartis: Στη Βουλή η κατάθεση του Πικραμμένου». Υπόθεση Novartis: Στη Βουλή η κατάθεση του Πικραμμένου. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  83. «Υπόθεση Novartis: Τον Παπαγγελόπουλο κατονομάζει ο Πικραμμένος - Τι αναφέρει στην κατάθεσή του». www.enikos.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  84. Newsroom (25 Οκτωβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Στοιχεία από την αμερικανική δικαιοσύνη ζητά ο Άρειος Πάγος». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  85. «Για τέσσερα αδικήματα η προανακριτική κατά του Δ. Παπαγγελόπουλου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  86. «Βουλή: Προανακριτική επιτροπή για τον Δημήτρη Παπαγγελόπουλο». euronews. 9 Οκτωβρίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Οκτωβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  87. «Δ. Παπαγγελόπουλος: «Επιμένω ότι είναι το μεγαλύτερο σκάνδαλο της μεταπολίτευσης»». www.topontiki.gr. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2020. 
  88. Real.gr. «Προανακριτική για Παπαγγελόπουλο με 173 ψήφους - Διαρροές για Νέα Δημοκρατία και Κίνημα Αλλαγής». Real.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  89. Team, ΤοΒΗΜΑ (12 Νοεμβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis : Η κατάθεση Φρουζή στην Προανακριτική». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2019. 
  90. Λάμπρος, Σταυρόπουλος (26 Νοεμβρίου 2019). «Προανακριτική : Διαψεύδει η γραμματέας του Φρουζή ότι είναι προστατευόμενη μάρτυρας». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  91. in.gr (27 Νοεμβρίου 2019). ««Αμίλητος» ο Φιλίστρωρ Δεστεμπασίδης για την υπόθεση της Novartis». in.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  92. Capital.gr. «Υπόθεση Novartis: Ο Μανιαδάκης κατονόμασε τους μάρτυρες με την 'κουκούλα'». Capital.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  93. 93,0 93,1 Παναγιωτίδου, Όλγα (4 Δεκεμβρίου 2019). «Novartis: Συνεχίστηκε για δεύτερη μέρα η κατάθεση Μανιαδάκη στην Προανακριτική». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  94. Παναγιωτίδου, Όλγα (3 Δεκεμβρίου 2019). «Μανιαδάκης: Οι Εισαγγελείς Διαφθοράς με πίεζαν για να δώσω στοιχεία εναντίον πολιτικών». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  95. Team, ΤοΒΗΜΑ (3 Δεκεμβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis - Μανιαδάκης: Δεν παραδέχτηκα πράγματα που δεν έγιναν». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  96. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (11 Δεκεμβρίου 2019). «Novartis: Ο Αγγελής «καίει» Παπαγγελόπουλο - «Ανησυχεί γιατί ξέρει τι έχει κάνει» | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  97. 97,0 97,1 97,2 IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (10 Δεκεμβρίου 2019). «Υπόθεση Novartis: Κεραυνοί Αγγελή για Τουλουπάκη -Τι είπε για Τσίπρα | ΕΛΛΑΔΑ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  98. «Υπόθεση Novartis: Έγγραφο του FBI για μη εμπλοκή πολιτικών κατέθεσε ο Αγγελής». ΤΑ ΝΕΑ. 12 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2020. 
  99. in.gr (9 Ιανουαρίου 2020). «Υπόθεση Novartis: Ποιον «καίει» στην κατάθεση του ο Εμμανουήλ Βουλκίδης». in.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  100. «Υπόθεση Novartis: Ωμό εκβιασμό από τον Παπαγγελόπουλο κατήγγειλε η Ελένη Ράικου». LiFO. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  101. «Νέες βόμβες Ράικου στην Προανακριτική για Novartis: Η έρευνα μετατράπηκε σε σκευωρία με ψευδομάρτυρες». ΤΑ ΝΕΑ. 15 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  102. «Υπόθεση Novartis - Ράικου: Ο Παπαγγελόπουλος πίεζε για κατασκευή στοιχείων και πολιτικά πρόσωπα». LiFO. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  103. Newsroom (14 Ιανουαρίου 2020). «Παπαγγελόπουλος: Αυτοπαγιδευμένη στο βούρκο των ευθυνών και των ψεμάτων της η κ. Ράικου». CNN.gr. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  104. ««Θέλαμε η Novartis να αποζημιώσει το Δημόσιο», του Τάσου Τέλλογλου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  105. Παναγιωτίδου, Όλγα (22 Ιανουαρίου 2020). «Σφυροκόπημα Ράικου σε Παπαγγελόπουλο: «Ήθελε να καταλύσει τη δημοκρατία»». CNN.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  106. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (23 Ιανουαρίου 2020). «Υπόθεση Novartis-Ράικου: Αρνήθηκα να υποκύψω στις παρεμβάσεις Παπαγγελλόπουλου και στοχοποιήθηκα | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  107. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (29 Ιανουαρίου 2020). «Υπόθεση Novartis: Βαριές καταγγελίες και από τρίτο εισαγγελέα -Πιο κοντά στην παραπομπή ο Παπαγγελόπουλος | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2020. 
  108. «Όλη η κατάθεση Μανία στην Προανακριτική». eReportaz. 31 Ιανουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  109. «Προανακριτική για Novartis - Μανίας: «Δεν είχα διαβάσει την κατάθεση που υπέγραψα - Η Τουλουπάκη με πίεσε να μιλήσω για Λοβέρδο και Γεωργιάδη»». Newpost.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  110. «Τουλουπάκη: Ο Μανίας υπέγραψε τις καταθέσεις που μας έδωσε – Ζητά έρευνα για ψευδή καταμήνυση». Newpost.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  111. «Προανακριτική για Παπαγγελόπουλο: Να καταθέσει ως ύποπτη η Τουλουπάκη ζητά το ΚΙΝΑΛ». www.newsit.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  112. «Προανακριτική για Novartis - Τσατάνη: «Άλλαξε ο νόμος για να διωχθώ - Όσα είπε ο Παπαγγελόπουλος για εμένα ήταν στην προκήρυξη των "Πυρήνων της Φωτιάς"»». Newpost.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  113. Λάμπρος, Σταυρόπουλος (6 Φεβρουαρίου 2020). «Τσατάνη για Παπαγγελόπουλο: Με πίεζε εκβιαστικά να επιστρέψω τη δικογραφία Βγενόπουλου». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Φεβρουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Φεβρουαρίου 2020. 
  114. 114,0 114,1 «Novartis: Αστυνομική ταινία θυμίζει η κατάθεση των μαρτύρων». The TOC. 18 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  115. «Υπόθεση Novartis: «Σαράφης» και «Κελέση» αντιδρούν στη δια ζώσης εξέτασή τους». LiFO. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  116. Team, ΤοΒΗΜΑ (18 Φεβρουαρίου 2020). «Υπόθεση Novartis: «Σαράφης» και «Κελέση» καταθέτουν στη ΓΑΔΑ». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  117. 117,0 117,1 «Υπόθεση Novartis: Άφαντη και η προστατευόμενη μάρτυρας «Αικατερίνη Κελέση»». LiFO. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  118. «Προανακριτική για Novartis: Αναζητούν τον «Σαράφη» – Αναμένουν την «Κελέση»». ΤΑ ΝΕΑ. 19 Φεβρουαρίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  119. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (21 Φεβρουαρίου 2020). «Προανακριτική Novartis: Σήμερα θα δώσει διευκρινίσεις ο Άρειος Πάγος για τους προστατευόμενους μάρτυρες | ΠΟΛΙΤΙΚΗ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  120. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (21 Φεβρουαρίου 2020). «Υπόθεση Novartis: Ο «Μάξιμος Σαράφης» παρουσιάστηκε στη ΓΑΔΑ -Τη Δευτέρα θα καταθέσει | ΕΛΛΑΔΑ». iefimerida.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαρτίου 2020. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  121. Team, ΤοΒΗΜΑ (22 Φεβρουαρίου 2020). «Novartis: Στη ΓΑΔΑ η προστατευόμενη μάρτυρας «Αικατερίνη Κελέση»». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020. 
  122. IEFIMERIDA.GR, NEWSROOM (24 Φεβρουαρίου 2020). «Προανακριτική Novartis -«Mάξιμος Σαράφης»: Δεν έχω στοιχεία για κανέναν πολιτικό -Απλώς πιθανολογώ | ΕΛΛΑΔΑ». iefimerida.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  123. «Αποχωρεί το ΚΚΕ από την Προανακριτική | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  124. ΚΟΤΡΩΝΑΚΗΣ, ΣΤΕΦΑΝΟΣ (25 Φεβρουαρίου 2020). «Προανακριτική-κατάθεση "Κελέση: "Δεν γνωρίζω τον κ. Παπαγγελόπουλο-Έχω καταθέσει για Novartis" (video)». ert.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. [νεκρός σύνδεσμος]
  125. 125,0 125,1 «Προανακριτική: Εγκρίθηκε το πόρισμα για τον Δ. Παπαγγελόπουλο». www.kathimerini.gr. 15 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2021. 
  126. 126,0 126,1 126,2 «Προανακριτική για Παπαγγελόπουλο: Σήμερα η τελευταία πράξη στη Βουλή». Τα Νέα. 22 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2021. 
  127. «Πόρισμα ΝΔ για Παπαγγελόπουλο: Πολιτικές ευθύνες στον Αλέξη Τσίπρα». ΤΑ ΝΕΑ. 16 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2021. 
  128. «ΣΥΡΙΖΑ για Παπαγγελόπουλο: Κατασκευασμένο το κατηγορητήριο ΝΔ και ΚΙΝΑΛ». ΤΑ ΝΕΑ. 15 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2021. 
  129. Μάνδρου, Ιωάννα (23 Ιουλίου 2020). «Παραπομπή Παπαγγελόπουλου: Η επόμενη μέρα της Ολομέλειας». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2021. 
  130. 130,0 130,1 Μάνδρου, Ιωάννα. «Γιατί παραπέμπονται τελικά Παπαγγελόπουλος – Τουλουπάκη: Τι λέει το βούλευμα του Δικαστικού Συμβουλίου | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2022. 
  131. «Σκάνδαλο Novartis: Oριστική απαλλαγή Βαξεβάνη και Παπαδάκου, χωρίς παραπομπή σε δίκη, πρότεινε η Εισαγγελέας». The Press Project - Ειδήσεις, Αναλύσεις, Ραδιόφωνο, Τηλεόραση. 14 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2022. 
  132. «Novartis: Η Μάνδρου κάνει λόγο για οργανωμένο σχέδιο διασποράς ψευδών ειδήσεων». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2022.