Βικιπαίδεια

Χρυσή Ελευθερία

Η Χρυσή Ελευθερία (λατινικά: Aurea Libertas, πολωνικά: Złota Wolność, λιθουανικά: Auksinė laisvė), μερικές φορές αναφέρεται ως Χρυσές Ελευθερίες, Δημοκρατία των Ευγενών ή Κοινοπολιτεία των Ευγενών (πολωνικά: Rzeczpospolita Szlachecka ή Złota wolność szlachecka), ήταν πολιτικό σύστημα στο Στέμμα του Βασιλείου της Πολωνίας και, μετά την Ένωση του Λούμπλιν (1569), στην Πολωνική-Λιθουανική Κοινοπολιτεία. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, όλοι οι ευγενείς (σλάχτα), ανεξαρτήτως βαθμού ή οικονομικής κατάστασης, θεωρούνταν ότι είχαν το ίδιο νομικό καθεστώς και απολάμβαναν εκτεταμένα νομικά δικαιώματα και προνόμια. Η ευγενείς έλεγχαν το νομοθετικό σώμα (το Σέιμ - το πολωνικό κοινοβούλιο) και τον εκλεγμένο βασιλιά της Κοινοπολιτείας.

Η Δημοκρατία στο ζενίθ της δύναμής της. Χρυσή Ελευθερία. Βασιλικές εκλογές του 1573. Πίνακας του Γιαν Ματέικο

Ανάπτυξη Επεξεργασία

Αυτό το πολιτικό σύστημα, μοναδικό στην Ευρώπη, προήλθε από την εδραίωση της εξουσίας από τη σλάχτα (αριστοκρατία) πάνω σε άλλες κοινωνικές τάξεις και πάνω στο μοναρχικό πολιτικό σύστημα. Με τον καιρό, η σλάχτα συγκέντρωσε αρκετά προνόμια (καθιερώθηκαν από την Πράξη Nihil novi (1505), τα Άρθρα του Βασιλιά Ερρίκου (1573) και διάφορα Pacta conventa) ώστε κανένας μονάρχης δεν θα μπορούσε να ελπίζει να σπάσει τη δύναμη της σλάχτα στην εξουσία.

Το πολιτικό δόγμα της Κοινοπολιτείας των δύο Εθνών ήταν «το κράτος μας είναι μια δημοκρατία υπό την προεδρία του Βασιλιά». Ο Καγκελάριος Γιαν Ζαμόισκι συνόψισε αυτό το δόγμα όταν είπε ότι «Rex regnat et non gubernat» («Ο βασιλιάς βασιλεύει αλλά [κυριολεκτικά 'και'] δεν κυβερνά»).[1] Η Κοινοπολιτεία είχε ένα κοινοβούλιο, το Σέιμ, καθώς και μια Γερουσία και έναν εκλεγμένο βασιλιά. Ο βασιλιάς ήταν υποχρεωμένος να σέβεται τα δικαιώματα των πολιτών που καθορίζονται στα Άρθρα του Ερρίκου καθώς και στο Pacta conventa που είχε διαπραγματευτεί κατά την εκλογή του.

Η εξουσία του μονάρχη ήταν περιορισμένη, υπέρ της μεγάλης τάξης των ευγενών. Κάθε νέος βασιλιάς έπρεπε να εγγραφεί στα Άρθρα του Βασιλιά Ερρίκου, τα οποία αποτελούσαν τη βάση του πολιτικού συστήματος της Πολωνίας και περιλάμβαναν σχεδόν άνευ προηγουμένου εγγυήσεις θρησκευτικής ανοχής. Με την πάροδο του χρόνου, τα Άρθρα του Βασιλιά Ερρίκου συγχωνεύτηκαν με το pacta conventa, συγκεκριμένες δεσμεύσεις που συμφώνησε ο εκλεκτός βασιλιάς. Από εκεί και πέρα, ο βασιλιάς ήταν ουσιαστικά συνεργάτης της τάξης των ευγενών και εποπτευόταν πάντα από μια ομάδα γερουσιαστών. Το δόγμα είχε τις ρίζες του την αρχαία ρεπουμπλικανική σκέψη, η οποία στη συνέχεια εφαρμόστηκε ξανά με ποικίλη επιτυχία στην πολιτική πραγματικότητα μιας εκλεκτορικής μοναρχίας.[2]

Τα θεμέλια του πολιτικού συστήματος της Κοινοπολιτείας, η «Χρυσή Ελευθερία» (πολωνικά: Złota Wolność, όρος που χρησιμοποιείται από το 1573), περιλαμβάναν:

  • εκλογή του βασιλιά από όλους τους ευγενείς που επιθυμούν να συμμετάσχουν, γνωστή ως wolna elekcja (ελεύθερη εκλογή) ·
  • Σέιμ, το κοινοβούλιο της Κοινοπολιτείας, το οποίο ο βασιλιάς έπρεπε να διεξάγει κάθε δύο χρόνια.
  • pacta conventa (λατινικά), «συμφωνηθέντες συμφωνίες» που διαπραγματεύτηκαν με τον εκλεγμένο βασιλιά, συμπεριλαμβανομένου ενός νομοσχεδίου δικαιωμάτων, δεσμευτικό για τον βασιλιά, που προέρχεται από τα προηγούμενα Άρθρα του Βασιλιά Ερρίκου
  • rokosz (εξέγερση), το δικαίωμα της σλάχτα να σχηματίσει μια νόμιμη εξέγερση εναντίον ενός βασιλιά που παραβίασε τις εγγυημένες ελευθερίες τους
  • θρησκευτική ελευθερία την οποία εγγυόταν η Πράξη του 1573 της Συνομοσπονδίας της Βαρσοβίας[3]
  • liberum veto (λατινικά), το δικαίωμα ενός μεμονωμένου απεσταλμένου γαιοκτήμονα να αντιταχθεί στην απόφαση της πλειοψηφίας σε μια σύνοδο του Σέιμ. Η διατύπωση ενός τέτοιου «δωρεάν βέτο» ακύρωνε όλη τη νομοθεσία που είχε ψηφιστεί σε εκείνη τη σύνοδο. Κατά τη διάρκεια της κρίσης του δεύτερου μισού του 17ου αιώνα, οι Πολωνοί ευγενείς θα μπορούσαν επίσης να χρησιμοποιήσουν το liberum veto σε επαρχιακά σέιμικ.
  • konfederacja (από το λατινικό confederatio), το δικαίωμα δημιουργίας μιας οργάνωσης που θα επιβάλλει μέσω ενός κοινού πολιτικού σκοπού.

Το πολιτικό σύστημα της Κοινοπολιτείας είναι δύσκολο να ενταχθεί σε μια απλή κατηγορία, αλλά μπορεί να περιγραφεί προσωρινά ως ένα μείγμα από:

  • συνομοσπονδία και ομοσπονδία, όσον αφορά την ευρεία αυτονομία των περιοχών της. Ωστόσο, είναι δύσκολο να αποκαλείται αποφασιστικά η Κοινοπολιτεία είτε συνομοσπονδία είτε ομοσπονδία, καθώς είχε ορισμένες ιδιότητες και των δύο.
  • ολιγαρχία, καθώς μόνο οι άνδρες σλάχτα, περίπου το 15% του πληθυσμού, είχαν πολιτικά δικαιώματα.
  • δημοκρατία, καθώς όλοι οι σλάχτα ήταν ίσοι σε δικαιώματα και προνόμια και το Σέιμ μπορούσε να ασκήσει βέτο στον βασιλιά για σημαντικά θέματα, όπως νομοθεσία (έγκριση νέων νόμων), εξωτερικές υποθέσεις, κήρυξη πολέμου και φορολογία (αλλαγές υφιστάμενων φόρων ή επιβολή νέων). Επίσης, το 10% του πληθυσμού της Κοινοπολιτείας που απολάμβανε αυτά τα πολιτικά δικαιώματα (η σλάχτα) ήταν σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό από οποιαδήποτε άλλη ευρωπαϊκή χώρα, και οι ευγενείς εκτείνονταν από ισχυρούς πρίγκιπες έως ιππότες φτωχότερους από πολλούς χωρικούς. Συγκριτικά, στη Γαλλία, μόνο το 1% του πληθυσμού είχε δικαίωμα ψήφου το 1831 και το 1832, στο Ηνωμένο Βασίλειο, μόνο το 14% περίπου των ενηλίκων ανδρών μπορούσε να ψηφίσει.
  • εκλεκτορική μοναρχία, καθώς ο μονάρχης, που εκλέγοταν από τη σλάχτα, ήταν ο αρχηγός του κράτους.
  • συνταγματική μοναρχία, καθώς ο μονάρχης δεσμευόταν από το pacta conventa και άλλους νόμους, και η σλάχτα μπορούσε να μην υπακούσει σε κανένα από τα διατάγματα του βασιλιά που θεωρούσαν παράνομα

Αξιολόγηση Επεξεργασία

Η «Χρυσή Ελευθερία» ήταν ένα μοναδικό και αμφιλεγόμενο χαρακτηριστικό του πολιτικού συστήματος της Πολωνίας. Ήταν μια εξαίρεση, που χαρακτηριζόταν από μια ισχυρή αριστοκρατία και έναν αδύναμο βασιλιά, σε μια εποχή που η αυτοκρατία αναπτύχθηκε στις ισχυρότερες χώρες της Ευρώπης, αλλά η εξαίρεση, χαρακτηρίστηκε από μια εντυπωσιακή ομοιότητα με ορισμένες σύγχρονες αξίες.[4] Σε μια εποχή που οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες κατευθύνονταν προς τον συγκεντρωτισμό, την απόλυτη μοναρχία και τον θρησκευτικό και δυναστικό πόλεμο, η Κοινοπολιτεία πειραματίστηκε με την αποκέντρωση,[5] την συνομοσπονδία και την ομοσπονδία, τη δημοκρατία, τη θρησκευτική ανοχή, ακόμη και τον ειρηνισμό. Δεδομένου ότι το Σέιμ έθετε συνήθως βέτο στα σχέδια ενός μονάρχη για πόλεμο, ήταν ένα αξιοσημείωτο επιχείρημα για τη θεωρία δημοκρατικής ειρήνης.[6] Το σύστημα ήταν πρόδρομος των σύγχρονων εννοιών της ευρύτερης δημοκρατίας και της συνταγματικής μοναρχίας, καθώς και της ομοσπονδίας. Οι πολίτες σλάχτα της Κοινοπολιτείας επαίνεσαν το δικαίωμα αντίστασης, το κοινωνικό συμβόλαιο, την ελευθερία του ατόμου, την αρχή της διακυβέρνησης με συναίνεση, την αξία της αυτοδυναμίας, όλες τις διαδεδομένες έννοιες που βρίσκονται στις σύγχρονες, φιλελεύθερες δημοκρατίες.[4] Ακριβώς όπως οι φιλελεύθεροι δημοκράτες του 19ου και του 20ού αιώνα, οι Πολωνοί ευγενείς ανησυχούσαν για τη δύναμη του κράτους.[7] Οι Πολωνοί ευγενείς ήταν έντονα αντίθετοι στην ίδια την έννοια του αυταρχικού κράτους.[8]

Ίσως οι πιο κοντινοί παραλληλισμοί με την «Δημοκρατία των Ευγενών» της Πολωνίας μπορούν να βρεθούν εντελώς εκτός Ευρώπης, στην Αμερική, μεταξύ της δουλοκτητικής αριστοκρατίας του Νότου, όπου οι δημοκράτες ιδιοκτήτες σκλάβων και ιδρυτές πατέρες των ΗΠΑ, όπως ο Τόμας Τζέφερσον ή ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, είχε πολλές κοινές αξίες με τους αναμορφωτές ευγενείς της Κοινοπολιτείας.[9]

Άλλοι όμως επικρίνουν τη Χρυσή Ελευθερία, επισημαίνοντας ότι περιοριζόταν μόνο στην αριστοκρατία, καθώς εξαιρούσαν τους χωρικούς ή τους κατοίκους των πόλεων[10] και δεν παρείχε κανένα νομικό σύστημα που να παρείχε πολιτική ελευθερία και ελευθερία στην πλειοψηφία του πληθυσμού, απογοητεύοντάς τους αποτυγχάνοντας να τους προστατεύσουν από την υπερβολές της αριστοκρατίας, με αποτέλεσμα την αργή ανάπτυξη των πόλεων και τη δεύτερη δουλοπαροικία μεταξύ των αγροτών. Η Κοινοπολιτεία ονομαζόταν Παράδεισος των Ευγενών, μερικές φορές - ο Εβραϊκός Παράδεισος, αλλά και Καθαρτήριο για τους κατοίκους της πόλης (Αστοί) και Κόλαση για τους Αγρότες.[11] Ακόμη και μεταξύ των ευγενών (σλάχτα), η Χρυσή Ελευθερία καταχράστηκε και στρεβλώθηκε από τους πιο ισχυρούς από αυτούς (άρχοντες).[10][12] Ωστόσο, αυτός ο «εβραϊκός παράδεισος, αλλά και το καθαρτήριο για τους κατοίκους της πόλης και η κόλαση για τους αγρότες» ήταν μια δήλωση κοινωνικής σάτιρας και πρέπει να αξιολογηθεί αν αντικατοπτρίζει το γεγονός της εποχής. Ένας αριθμός Ρώσων χωρικών έφυγε από τους πολύ πιο βάναυσους άρχοντές του για να εγκατασταθεί στη φιλελεύθερη Πολωνία,[13] κάτι που θα μπορούσε να ξεχωρίσει ως παράδειγμα αντένδειξης για τον ισχυρισμό «Κόλαση για τους αγρότες».

Στα άκρα της, η Χρυσή Ελευθερία έχει επικριθεί ως υπεύθυνη για «εμφύλιους πολέμους και εισβολές, εθνική αδυναμία, ανευθυνότητα και φτώχεια πνεύματος».[14] Αδυνατώντας να εξελιχθεί στο «σύγχρονο» σύστημα μιας απολυταρχικής και εθνικής μοναρχίας, η Κοινοπολιτεία υπέστη μια σταδιακή παρακμή στα πρόθυρα της αναρχίας λόγω του liberum veto[12] και άλλων καταχρήσεων του συστήματος. Με την πλειοψηφία των σλάχτα να πιστεύουν ότι ζούσαν στην τέλεια κατάσταση, πολύ λίγοι αμφισβήτησαν τη Χρυσή Ελευθερία και τη φιλοσοφία του σαρματισμού μέχρι να ήταν πολύ αργά.[15] Με τη σλάχτα να αρνείται να πληρώσει φόρους για έναν μεγαλύτερο και σύγχρονο στρατό και άρχοντες που δωροδοκήθηκαν από ξένες δυνάμεις παραλύοντας το πολιτικό σύστημα της Κοινοπολιτείας,[16] [17] η Κοινοπολιτεία δεν μπόρεσε να συμβαδίσει με τους όλο και πιο στρατιωτικοποιημένους και αποτελεσματικούς (μέσω γραφειοκρατικοποίησης) γείτονές της[18] και έγινε δελεαστικός στόχος για ξένη επιθετικότητα. Τελικά διαμελίστηκε και προσαρτήθηκε από ισχυρότερες απολυταρχικές γειτονικές χώρες στους διαμελισμούς της Πολωνίας στα τέλη του 18ου αιώνα.

Παρόμοια συστήματα Επεξεργασία

Η Χρυσή Ελευθερία δημιούργησε ένα κράτος που ήταν ασυνήθιστο για την εποχή του, αλλά κάπως παρόμοια πολιτικά συστήματα υπήρχαν σε άλλα σύγχρονα κράτη, όπως η Βενετική Δημοκρατία.[19] (Και οι δύο πολιτείες χαρακτηρίστηκαν ως η «Πιο Γαλήνια Δημοκρατία»).[20]

Μια παρόμοια μοίρα απέτρεψε η Ιταλία, πρώτα λόγω της κοσμικής αδυναμίας των βασιλιάδων της Γαλλίας και της Ισπανίας και του Παπισμού, να καταλήξουν στο πώς να διαιρέσουν τη χώρα, στη συνέχεια μέσω της αντίδρασης κατά της κυριαρχίας των Αψβούργων, η οποία, ήδη από το 1861, ευθυγράμμισε τελικά τα περισσότερα κράτη της χώρας υπέρ μιας εθνικής μοναρχίας υπό τον Βασιλιά Βίκτωρ Εμμανουήλ Β΄ του Οίκου της Σαβοΐας, μέχρι τότε βασιλιά της Σαρδηνίας.

Αξιοσημείωτο είναι ότι ούτε η Βενετική Δημοκρατία ούτε η Ιταλία είχαν liberum veto μεταξύ των θεσμικών τους οργάνων.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Bruno Aguilera-Barchet, A History of Western Public Law: Between Nation and State, 2014, (ISBN 331911803X)
  2. ↑ Filonik, Jakub (2015). «The Polish Nobility’s "Golden Freedom": On the Ancient Roots of a Political Idea». The European Legacy. doi:10.1080/10848770.2015.1071124. https://zenodo.org/record/896895. 
  3. ↑ Norman Davies, God's Playground. A History of Poland, Vol. 1: The Origins to 1795, Vol. 2: 1795 to the Present. Oxford: Oxford University Press. (ISBN 0-19-925339-0) / (ISBN 0-19-925340-4)
  4. ↑ 4,0 4,1 Norman Davies, God's Playground: A History of Poland in Two Volumes, Oxford University Press, 2005, (ISBN 0-19-925339-0), p.262
  5. ↑ Αλεξάντερ Γκέλα, Development of Class Structure in Eastern Europe: Poland and Her Southern Neighbors, SUNY Press, 1998, (ISBN 0-88706-833-2), Google Print, p13
  6. ↑ Frost, Robert I. The Northern Wars: War, State and Society in northeastern Europe, 1558–1721. Χάρλοου, Αγγλία; Νέα Υόρκη: Longman's.  2000. Especially pp9–11, 114, 181, 323.
  7. ↑ Norman Davies, God's Playground: A History of Poland in Two Volumes, Oxford University Press, 2005, (ISBN 0-19-925339-0), Google Print, p.283
  8. ↑ Jerzy Szacki, Liberalism After Communism, Central European University, 1995, (ISBN 1-85866-016-5), Press Google Print, p. 46
  9. ↑ Norman Davies, God's Playground: A History of Poland in Two Volumes, Oxford University Press, 2005, (ISBN 0-19-925339-0), p.282
  10. ↑ 10,0 10,1 Helmut Georg Koenigsberger, Monarchies, States Generals and Parliaments, Cambridge University Press, 2001, (ISBN 0-521-80330-6), Google Print, p.336
  11. ↑ Norman Davies, God's Playground: A History of Poland in Two Volumes, Oxford University Press, 2005, (ISBN 0-19-925339-0), Google Print, p.160
  12. ↑ 12,0 12,1 Jerzy Lukowski, Hubert Zawadzki, A Concise History of Poland, Cambridge University Press, 2006, (ISBN 0-521-85332-X), Google Print, p.88
  13. ↑ Nicholas Valentine Riasanovsky (2000). A History of Russia. Oxford University Press. ISBN 0-19-512179-1.  Googleブック
  14. ↑ Philip Pajakowski, in Michał Bobrzyński (1849-1935), Peter Brock, John D. Stanley, Piotr Wróbel (ed.), Nation And History: Polish Historians from the Enlightenment to the Second World War, University of Toronto Press, 2006, (ISBN 0-8020-9036-2), Google Print, p.150
  15. ↑ Norman Davies, God's Playground: A History of Poland in Two Volumes, Oxford University Press, 2005, (ISBN 0-19-925339-0), p.279]
  16. ↑ William Bullitt, The Great Globe Itself: A Preface to World Affairs, Transaction Publishers, 2005, (ISBN 1-4128-0490-6), Google Print, pp42–43
  17. ↑ John Adams, The Political Writings of John Adams, Regnery Gateway, 2001, (ISBN 0-89526-292-4), Google Print, p.242
  18. ↑ Brian M. Downing, The Military Revolution and Political Change: Origins of Democracy and Autocracy in Early Modern Europe, Princeton University Press, 1992, (ISBN 0-691-02475-8), Google Print, p.144
  19. ↑ Γιοάννα Ολκιέβιτς, Najaśniejsza Republika Wenecka (Most Serene Republic of Venice), Książka i Wiedza, 1972, Warszawa
  20. ↑ Joseph Conrad, Notes on Life and Letters: Notes on Life and Letters, Cambridge University Press, 2004, (ISBN 0-521-56163-9), Google Print, p422 (notes)

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Χρυσή_Ελευθερία&oldid=9035335"