Γιούκα
Το Γιούκα (Yucca) είναι γένος πολυετών θάμνων και δέντρων στην οικογένεια Ασπαραγίδες, υποοικογένεια Αγαυοΐδες.[1] Τα 40-50 είδη του είναι αξιοσημείωτα για τα αειθαλή, σκληρά φύλλα σε σχήμα σπαθιού και μεγάλους κορύμβους λευκών ή υπόλευκων λουλουδιών. Είναι ιθαγενή στα ζεστά και ξηρά (άνυδρα) μέρη της Αμερικής και της Καραϊβικής.
| Γιούκα | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Yucca filamentosa
| ||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||
|
Σε πρώτες αναφορές του είδους συγχέονταν με την μανιόκα (Manihot esculenta).[2] Κατά συνέπεια, ο Λινναίος επέλεξε εσφαλμένα το γενικό όνομα από τη λέξη ταΐνο για το τελευταίο, yuca.[3] Οι Αζτέκοι που ζουν στο Μεξικό από πριν την άφιξη των Ισπανών, στο Ναχουάτλ, αποκαλούν το τοπικό είδος γιούκα (Yucca gigantea) iczotl, που έδωσε το ισπανικό izote.[4][5] Izote ονομάζεται επίσης το Yucca filifera.[6]
Διανομή Επεξεργασία
Το φυσικό εύρος κατανομής του γένους Γιούκα (49 είδη και 24 υποείδη) καλύπτει μια τεράστια περιοχή της Αμερικής. Το γένος είναι παρόν σε όλο το Μεξικό και εκτείνεται στη Γουατεμάλα (Yucca guatemalensis). Εκτείνεται επίσης προς τα βόρεια μέσω της Μπάχα Καλιφόρνια στα δυτικά, προς τα βόρεια στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω των ξηρότερων κεντρικών πολιτειών βόρεια ως τη νότια Αλμπέρτα στον Καναδά (Yucca glauca ssp. albertana).
Το γιούκα είναι επίσης ιθαγενές προς τα βόρεια προς τις παράκτιες πεδιάδες και τις ξηρές παραλίες στις παράκτιες περιοχές των νοτιοανατολικών Ηνωμένων Πολιτειών, κατά μήκος του Κόλπου του Μεξικού και των Νοτίων Ατλαντικών πολιτειών, από το παράκτιο Τέξας έως το Μέριλαντ.
Τα γιούκα έχουν προσαρμοστεί σε τεράστιο φάσμα κλιματικών και οικολογικών συνθηκών. Βρίσκονται σε βραχώδεις ερήμους, σε λιβάδια, σε ορεινές περιοχές, σε ανοιχτό δάσος, σε παράκτιες αμμουδιές (Yucca filamentosa), ακόμη και σε υποτροπικές και ημιεύκρατες ζώνες, αν και αυτές είναι γενικά άνυδρες έως ημίξηρες.
Οικολογία Επεξεργασία
Τα γιούκα έχουν πολύ εξειδικευμένο, αμοιβαίο σύστημα επικονίασης, το οποίο επικονιάζεται από νυχτοπεταλούδες γιούκα (οικογένεια Προβοξίδες). Το έντομο μεταφέρει τη γύρη από τους στήμονες ενός φυτού στο στίγμα ενός άλλου και ταυτόχρονα γεννά ένα αυγό στο λουλούδι. Η προνύμφη στη συνέχεια τρέφεται με μερικούς από τους αναπτυσσόμενους σπόρους, αφήνοντας πάντα αρκετό σπόρο για να διαιωνίσει το είδος. Ορισμένα είδη νυχτοπεταλούδας γιούκα έχουν αναπτύξει ανταγωνιστικά χαρακτηριστικά έναντι του φυτού και δεν βοηθούν στις προσπάθειες επικονίασης του φυτού ενώ συνεχίζουν να γεννούν τα αυγά τους στο φυτό για προστασία.[7]
Χρήσεις Επεξεργασία
Τα γιούκα καλλιεργούνται ευρέως ως καλλωπιστικά φυτά σε κήπους. Πολλά είδη φέρουν επίσης βρώσιμα μέρη, όπως φρούτα, σπόρους, άνθη, ανθοφόρους μίσχους[8] και σπανιότερα ρίζες. Οι αναφορές στη ρίζα γιούκα ως τροφή προκύπτουν συχνά από σύγχυση με την παρόμοια προφορά, αλλά άσχετη βοτανικά, κασάβα ή μανιόκα (Manihot esculenta). Οι ρίζες του Yucca elata έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε σαπωνίνες και χρησιμοποιούνται ως σαμπουάν σε τελετουργίες των ιθαγενών της Αμερικής. Τα αποξηραμένα φύλλα γιούκα και οι ίνες του κορμού έχουν χαμηλή θερμοκρασία ανάφλεξης, καθιστώντας το φυτό επιθυμητό για χρήση στην ανάφλεξη πυρκαγιών μέσω τριβής. Το στέλεχος (όταν στεγνώσει) που φέρνει τα λουλούδια χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με ένα στιβαρό κομμάτι κέδρου για την παραγωγή φωτιάς. Στις αγροτικές περιοχές των Αππαλαχίων, είδη όπως το Yucca filamentosa αναφέρονται ως «κρεμάστρες κρέατος». Τα σκληρά, ινώδη φύλλα, με τις αιχμηρές άκρες τους, χρησιμοποιήθηκαν για να τρυπήσουν το κρέας και να σχηματίσουν μια θηλιά με την οποία κρεμούσαν το κρέας για να ωριμάσουν το αλάτι ή σε καπνιστήρια. Οι ίνες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή κορδονιού, είτε πρόκειται για κλωστή είτε για σχοινί.
Τα πέταλα των λουλουδιών τρώγονται συνήθως στην Κεντρική Αμερική, αλλά τα αναπαραγωγικά της όργανα (οι ανθήρες και οι ωοθήκες) αφαιρούνται πρώτα επειδή είναι μικρά.[9] Τα πέταλα ζεματίζονται για 5 λεπτά και στη συνέχεια μαγειρεύονται α λα μεξικάνα (με ντομάτα, κρεμμύδι, τσίλι) ή σε τορτίγιες με σάλτσα. Στη Γουατεμάλα, τα βράζουν και τα τρώνε με χυμό λεμονιού.[9]
Καλλιέργεια Επεξεργασία
Το πιο κοινό είδος γιούκα που χρησιμοποιείται ως καλλωπιστικό είναι το Yucca gigantea.[10]
Τα γιούκα καλλιεργούνται ευρέως ως αρχιτεκτονικά φυτά που παρέχουν μια δραματική έμφαση στο σχεδιασμό τοπίου. Ανέχονται μεγάλη ποικιλία συνθηκών, αλλά καλλιεργούνται καλύτερα σε ηλιόλουστες περιοχές σε υποτροπικές ή ήπιες εύκρατες περιοχές. Σε κέντρα κηπουρικής και κηπουρικούς καταλόγους συνήθως ομαδοποιούνται με άλλα αρχιτεκτονικά φυτά όπως κορδυλίνες και φόρμια.[11]
Πολλά είδη γιούκα μπορούν να καλλιεργηθούν σε εξωτερικούς χώρους σε εύκρατα κλίματα, όπως:[11]
Συμβολισμός Επεξεργασία
Μεξικό
Το λουλούδι Γιούκα είναι το λουλούδι της πολιτείας του Νέου Μεξικού στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες. Δεν αναφέρεται όνομα είδους στην αναφορά. Ωστόσο, το Μπλε Βιβλίο Εκατονταετίας του Νέου Μεξικού αναφέρει το Yucca elata ως ένα από τα πιο διαδεδομένα είδη στο Νέο Μεξικό.
Κεντρική Αμερική
Το λουλούδι του Γιούκα είναι επίσης το εθνικό λουλούδι του Ελ Σαλβαδόρ, όπου είναι γνωστό ως flor de izote.[12]
Ελλάδα
Παράλληλα στο χρονικό συνεχές εσωτερικών μαχών στη Γουατεμάλα στις 15 Σεπτεμβρίου 1821 κατά τον Άγιο Αθανάσιο προσήλθαν πληρεξούσιοι στην Ελλάδα τριών φατριών για διαπραγματεύσεις με τους Έλληνες. Η ελληνική πλευρά επανέλαβε τις προηγούμενες απαιτήσεις της και οι Τούρκοι επέστρεψαν στην πόλη για συνεννοήσεις. Ένα κρίσιμο σημείο για την ελληνική ιστορία με νικηφόρο έκβαση για τους Έλληνες 27 Μαρτίου 1821. Τα λογχοειδή φύλλα του φυτού (yucca gloriosa) μπορούν με αρμονική καλλιτεχνική ματιά να φαντάζουν όπλα κρητικών κατά την επανάσταση του έτους 1821. Το υποτροπικό κλίμα της Κρήτης κατά τις καιρικές συνθήκες της σημερινής εποχής ενδείκνυται για την φιλοξενία ενός είδους που φαντάζει να προστατεύει τόσο ισχυρά τον ανθό του όπως οι Έλληνες την πατρίδα τους. Τιμώντας το εθνικό σύμβολο του Ελ Σαλβαδόρ έχουν εισαχθεί στον ελλαδικό χώρο τα φυτά (yucca gloriosa) από γεωπόνους με επαρκή αισθαντικότητα στην αρχιτεκτονική τοπίου.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Chase, M.W.; Reveal, J.L.; Fay, M.F. (2009), «A subfamilial classification for the expanded asparagalean families Amaryllidaceae, Asparagaceae and Xanthorrhoeaceae», Botanical Journal of the Linnean Society 161 (2): 132–136, doi:
- ↑ Irish, Gary (2000). Agaves, Yuccas, and Related Plants: a Gardener's Guide. Timber Press. σελ. 18. ISBN 978-0-88192-442-8.
- ↑ Quattrocchi, Umberto (2000). CRC World Dictionary of Plant Names. 4 R-Z. Taylor & Francis US. σελ. 2862. ISBN 978-0-8493-2678-3.
- ↑ ASALE, RAE-· RAE. «izote | Diccionario de la lengua española». «Diccionario de la lengua española» - Edición del Tricentenario (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2021.
- ↑ «Yucca gigantea Spineless yucca, Izote PFAF Plant Database». pfaf.org. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2021.
- ↑ Guillot Ortiz, Daniel (2009). El género Yucca L. en España. Piet van der Meer. Jaca: Jolube. σελ. 55. ISBN 978-84-937291-8-9.
- ↑ Segraves, Kari A.; Althoff, David M.; Pellmyr, Olle (1 October 2008). «The evolutionary ecology of cheating: does superficial oviposition facilitate the evolution of a cheater yucca moth?». Ecological Entomology 33 (6): 765–770. doi:.
- ↑ Couplan, François (1998). The Encyclopedia of Edible Plants of North America. McGraw Hill Professional. ISBN 978-0-87983-821-8.
- ↑ 9,0 9,1 Pieroni, Andrea (2005). Prance, Ghillean, επιμ. The Cultural History of Plants. Routledge. σελ. 33. ISBN 0415927463.
- ↑ «Yucca: the November 2020 Houseplant of the Month».
- ↑ 11,0 11,1 RHS A-Z encyclopedia of garden plants. United Kingdom: Dorling Kindersley. 2008. σελ. 1136. ISBN 978-1405332965.
- ↑ «maquilishuat tree | plant | Britannica». www.britannica.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2021.