Εθνική Ένωσις Ελλάς

Η Εθνική Ένωσις «Ελλάς» ή Ένωσις Ελλήνων Εθνικιστών (περισσότερο γνωστή με τα αρχικά της, ΕΕΕ ή Τρία Έψιλον) ήταν μια από τις μεγαλύτερες αντισημιτικές και πρωτοφασιστικές/φασιστικές οργανώσεις της Ελλάδας και η σημαντικότερη της βόρειας Ελλάδας την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ιδρύθηκε το 1927 στη Θεσσαλονίκη από Μικρασιάτες πρόσφυγες. Τα μέλη της, γνωστά ως «τριεψιλίτες» ή «χαλυβδόκρανοι», ήταν κυρίως πρόσφυγες και δρούσαν ως παραστρατιωτική οργάνωση, έχοντας έντονη αντισημιτική δράση. Η δράση της οργάνωσης κορυφώθηκε το 1931, με το μοναδικό αντισημιτικό πογκρόμ στη μεσοπολεμική Ελλάδα, το πογκρόμ του Κάμπελ.

Εθνική Ένωσις «Ελλάς»
Ηγέτης	Γεώργιος Κοσμίδης
Ίδρυση	1927 (Δημιουργία οργάνωσης) 1941 (Κατοχική ανασύσταση)
Διάλυση	1936 (από το καθεστώς 4ης Αυγούστου) 1944 (άτυπα, Εκτέλεση Σκανδάλη)
Έδρα	Πανταζίδου 8, Θεσ/νίκη (1927) Σίνα 8, Αθήνα (1941)
Εφημερίδα	Δράσις
Πτέρυγα νεολαίας	Εθνική Παμφοιτητική Ένωση
Μέλη	7.000 (1931)
Θέσεις	Αλυτρωτισμός Αντικομμουνισμός Εθνικοσοσιαλισμός Ελληνικός Εθνικισμός
Σύνθημα	«Έλληνες Εξοντώστε Εβραίους»
Σημαία κόμματος

Μετά τη διάλυση της από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ορισμένα μέλη της εντάχθηκαν στην δικτατορική κυβέρνηση,θεωρώντας πως τα ιδεώδη της οργάνωσης πραγματώνονται από το μεταξικό καθεστώς. Ανασυστάθηκε το 1941 με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης όπου αρκετά μέλη της συμμετείχαν στα δωσιλογικά Τάγματα Ασφαλείας. Μετά τη δολοφονία του ηγετικού στελέχους της,Βασίλη Σκανδάλη,το 1944 από την ΟΠΛΑ, η ΕΕΕ αποδυναμώθηκε σημαντικά. Την ίδια περίοδο, ορισμένα στελέχη της αποχώρησαν μαζί με τις κατοχικές δυνάμεις για να υπερασπιστούν τα τελευταία απομεινάρια της Ναζιστικής Γερμανίας.

Ίδρυση της ΕΕΕ

Ιδρύθηκε το 1927 από πρόσφυγες της Μικράς Ασίας εμπόρους που αντιμετώπιζαν τον εβραϊκό ανταγωνισμό. Κατά την Ρένα Μόλχο, επειδή στις κατώτερες τάξεις των Εβραίων ήταν διαδεδομένος ο κομμουνισμός, ο αντικομμουνισμός και ο αντισημιτισμός,αποτέλεσαν αλληλένδετες ιδεολογίες.

Ιδρυτής της ΕΕΕ και πρόεδρός της ήταν ο έμπορος ρούχων Γεώργιος Κοσμίδης, γραμματέας της ο τραπεζικός Δ. Χαριτόπουλος, ενώ τη δράση της προπαγάνδιζε, υποδαυλίζοντας παράλληλα το μίσος μέσω κειμένων της η φιλοβενιζελική εφημερίδα «Μακεδονία», με κύριους συνεισφέροντες τον αρχισυντάκτη της, Νίκο Φαρδή, καθώς και βοηθούς του. Το καταστατικό της ΕΕΕ, που είχε συσταθεί ως αλληλοβοηθητικό σωματείο και επέτρεπε μόνο σε Χριστιανούς να γίνουν μέλη της, στην πραγματικότητα αποτελούσε μία «υπερπατριωτική παραστρατιωτική οργάνωση». Τα μέλη της ΕΕΕ, τα οποία ήσαν κυρίως προσφυγικής καταγωγής, έφτασαν, το 1931, τον αριθμό των 7.000, εκ των οποίων 3.000 βρίσκονταν στη Θεσσαλονίκη. Στα εγκαίνια της παραβρέθηκε ο Στυλιανός Γονατάς ως Γενικός Διοικητής Μακεδονίας στις 4 Ιανουαρίου 1931. Πολλά μέλη της οργάνωσης είχαν επαφές με το κόμμα των Φιλελευθέρων, ενώ ταυτόχρονα η ΕΕΕ έχαιρε της στήριξης του Βενιζελικού πολιτικού Λεωνίδα Ιασωνίδη.

Τα μέλη της φορούσαν στολή που αποτελούνταν από κίτρινα πουκάμισα και μαύρες μπότες με χαλύβδινα βρετανικά κράνη. Η εν λόγω αμφίεση, είχε επιλεχθεί για να τονίζεται η -κατά την οργάνωση- Βυζαντινοελληνική προέλευση.

Δράση της ΕΕΕ

Σύμφωνα με τον ιστορικό Ιάκωβο Χονδροματίδη, «Το κάλεσμα των τριών έψιλον δεν βρήκε την ανταπόκριση που η ηγεσία του επιθυμούσε. Σταδιακά όμως οι μαζικές επιδείξεις δύναμης, οι εξορμήσεις στην επαρχία αλλά κυρίως η οικονομική κρίση και οι αντιθέσεις στο ντόπιο και στο εβραϊκό στοιχείο, κατέστησαν την οργάνωση εξαιρετικά δημοφιλή στους Θεσσαλονικείς». Τα μέλη της συμμετείχαν σε επίσημες παρελάσεις, σε εθνικές εορτές και είχαν αναπτύξει παραστρατιωτική δράση, διαλύοντας απεργίες και τρομοκρατώντας τον πληθυσμό. Στο πλαίσιο του αντικομμουνισμού οι τοπικές αρχές στη βόρεια Ελλάδα ανέχονταν, αν δε συνεργάζονταν με την ΕΕΕ, ενώ φημολογούνταν ότι η αστυνομία και ο στρατός δείχνανε απροθυμία στη δίωξή τους.

Σε συνεργασία με την «Μακεδονία», η ΕΕΕ εξαπέλυσε αντισημιτικού χαρακτήρα εκστρατεία, πραγματοποιώντας ανοιχτά καλέσματα για την άσκηση βίας σε βάρος μελών της εβραϊκής κοινότητας. Η αντισημιτική εκστρατεία της ΕΕΕ και της «Μακεδονίας», κορυφώθηκε με το πογκρόμ του Κάμπελ.

Στις 18 Ιουνίου του 1933, η ΕΕΕ ξεκίνησε την οργάνωση της «προς Αθήναις πορείας», μία πορεία 3.000 Χαλυβδόκρανων, στα πρότυπα της πορείας των Μελανοχιτώνων του Μουσολίνι προς τη Ρώμη, στην οποία οι αστοί πολιτικοί επιφύλαξαν θερμή υποδοχή.Το βράδυ της 24ης προς 25ης Ιουνίου, μέλη του ΚΚΕ είχαν παραταχθεί κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής ενώ παράλληλα λιθοβολούσαν τα βαγόνια που είχαν σταθμεύσει στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λάρισας,προκειμένου να αναβάλουν την πορεία της οργάνωσης. Η πλειοψηφία των εφημερίδων εκείνης της περιόδου, αποδοκίμασε τις ενέργειες του ΚΚΕ, ενώ, παράλληλα, τάχθηκε υπέρ της Εθνικής Ένωσης Ελλάδος. Η διαδήλωση, η οποία έχαιρε της υποστήριξης αριθμού μελών των αθηναϊκών σωμάτων ασφαλείας, έλαβε χώρα στις 25 Ιουνίου και ολοκληρώθηκε σε πανηγυρικό κλίμα, με τους παριστάμενους να χειροκροτούν τα μέλη της οργάνωσης. Έπειτα από την επιτυχία της συγκεκριμένης πορείας, η ηγεσία της οργάνωσης γνωστοποίησε τον μετασχηματισμό της σε πολιτικό κόμμα, του οποίου, ωστόσο, τα αποτελέσματα κατά τη διάρκεια των εκλογών του 1936 απεδείχθησαν απογοητευτικά, λαμβάνοντας, συνολικά, μόλις 505 ψήφους.

Πτέρυγα νεολαίας

Η ΕΕΕ είχε προχωρήσει στην ίδρυση δικής της πτέρυγας νεολαίας υπό την ονομασία «Εθνική Παμφοιτητική Ένωση», η οποία «λειτουργούσε ως αντίβαρο στην εξαπλούμενη δράση των κομμουνιστών στα Πανεπιστήμια». Μέλη της ΕΠΕ συμμετείχαν σε συγκρούσεις εναντίον τόσο των αστυνομικών δυνάμεων της Θεσσαλονίκης, όσο και μελών της εβραϊκής οργάνωσης «Μακαμπή».

Διάλυση και επανασύσταση

Εικόνα λάβαρου από τα γραφεία της Εθνικής Ένωσις «Ελλάς», φέρων την γερμανική ονομασία «Nationale und Sozialistische Partei Griechenlands» (μτφ. «Εθνικόν και σοσιαλιστικόν κόμμα Ελλάδας»), με απώτερο σκοπό την εύνοια των Γερμανών Ναζί κατακτητών.

Η ΕΕΕ διαλύθηκε από τη δικτατορία του Μεταξά, ωστόσο αριθμός μελών της οργάνωσης εντάχθηκαν στη δικτατορική κυβέρνηση «πιστεύοντας πως οι προσπάθειές τους δικαιώθηκαν ως ένα βαθμό και ότι τα οράματά τους για ένα πραγματικά εθνολαϊκό κράτος, ενσαρκώνονταν από την ΕΟΝ και την 4η Αυγούστου»,ενώ τα γραφεία της οργάνωσης στη Θεσσαλονίκη πέρασαν στην κατοχή της ΕΟΝ.

Εκτέλεση Σκανδάλη και οριστική διάλυση

Καταλυτικό ρόλο στην αποδυνάμωση της ΕΕΕ διετέλεσε η εκτέλεση του ηγετικού στελέχους της, Βασίλη Σκανδάλη, στη λαχαναγορά του Ρέντη, από την ΟΠΛΑ, τον Αύγουστο του 1944. Ο Ιάκωβος Χονδροματίδης, αναφέρει πως η συγκεκριμένη ενέργεια τρομοκράτησε τα μέλη της οργάνωσης, καθώς συνέβη εντός των γραφείων της, τα οποία περιφρουρούνταν από ένοπλα μέλη της Οργάνωσης «Χ». Κατά τα τέλη της κατοχικής περιόδου, ορισμένα μέλη της οργάνωσης αποχώρησαν μαζί με τα γερμανικά στρατεύματα, «προκειμένου να δώσουν στα τελευταία οχυρά του Ράιχ την ύστατη μάχη».

Πηγές

Ξενόγλωσσες πηγές

• (Αγγλικά) Mavrogordatos, George (1983). Stillborn Republic: Social Coalitions and Party Strategies in Greece, 1922-1936. Μπέρκλεϊ: University of California Press. ISBN 978-0520043589. 
• (Αγγλικά) Mazower, Mark (2004). Salonica, City of Ghosts: Christians, Muslims and Jews, 1430-1950. Λονδίνο: Harpercollins Pub Ltd. ISBN 9780375727382. 
• (Αγγλικά) Mazower, Mark (1995). Inside Hitler's Greece. Yale University Press. ISBN 978-0300089233. 
• (Γαλλικά) Molho, Rena (2003). «Les Juifs en Grèce au XXe siècle». Matériaux pour l'histoire de notre temps (71): 39-48. doi:https://doi.org/10.3406/mat.2003.919. 

Ελληνόγλωσσες πηγές

• Χονδροματίδης, Ιάκωβος (2017). Η μαύρη σκιά στην Ελλάδα. Εθνικοσοσιαλιστικές και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα του μεσοπολέμου και της κατοχής 1923-1945. Αθήνα: Γνώμων Εκδοτική. ISBN 978-618-5018-67-2. 
• Χονδροματίδης, Ιάκωβος (2004). Η μαύρη σκιά στην Ελλάδα. Εθνικοσοσιαλιστικές και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα του μεσοπολέμου και της Γερμανικής κατοχής. Περισκόπιο. ISBN 960-86822-6-6. 
• Μπερνάρντ, Πιερόν (2004). Εβραίοι και Χριστιανοί στην Νεότερη Ελλάδα. Αθήνα: Πόλις. ISBN 9789604350100. 
• Πριόβολος, Γιάννης (2018). Εθνικιστική "αντίδραση" και Τάγματα Ασφαλείας. Αθήνα: Πατάκη. ISBN 978-960-16-7561-9. 
• Δορδανάς, Στράτος (2006). Έλληνες εναντίον Ελλήνων: Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη. Αθήνα: Επίκεντρο. ISBN 960-6647-31-5. 

Περαιτέρω ανάγνωση

• (Αγγλικά) Kallis, Aristotle A. (2006). «The Jewish Community of Salonica under Siege: The Antisemitic Violence of the Summer of 1931». Holocaust and Genocide Studies 20 (1): 34-56.