Ισλάμ στην Αρμενία

Το Ισλάμ άρχισε να εισβάλλει στο οροπέδιο της Αρμενίας κατά τον έβδομο αιώνα. Αραβικές, και αργότερα κουρδικές, φυλές άρχισαν να εγκαθίστανται στην Αρμενία μετά τις πρώτες αραβικές εισβολές και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική και κοινωνική ιστορία της Αρμενίας. Με τις επιδρομές των Σελτζούκων του ενδέκατου και δωδέκατου αιώνα, το τουρκικό στοιχείο αντικατέστησε τελικά αυτό των Αράβων και Κούρδων. Με την ίδρυση της ιρανικής δυναστείας των Σαφαβιδών, της δυναστείας Αφσαριδών, της δυναστείας Ζαντ και της δυναστείας των Κατζάρ, η Αρμενία έγινε αναπόσπαστο μέρος του σιιτικού κόσμου, διατηρώντας παράλληλα μια σχετικά ανεξάρτητη χριστιανική ταυτότητα. Οι πιέσεις, που επέφερε η επιβολή της ξένης κυριαρχίας από μια διαδοχή μουσουλμανικών κρατών ανάγκασαν πολλούς Αρμένιους στην Ανατολία και την σημερινή Αρμενία να εξισλαμιστούν και να αφομοιωθούν στη μουσουλμανική κοινότητα. Πολλοί Αρμένιοι αναγκάστηκαν επίσης να εξισλαμιστούν, με την ποινή του θανάτου, κατά τα χρόνια της Γενοκτονίας των Αρμενίων.

Ιστορία

Οι πρώτοι μουσουλμάνοι Αρμένιοι

Ο Φάρκαντ Σαμπάχι (πέθανε 729) ήταν Αρμένιος μουσουλμάνος ιεροκήρυκας και σύντροφος του Χασάν Μπασρί. Ως αποτέλεσμα, θεωρείται ένας από τους Tabins (η επόμενη γενιά συντρόφων). Ο Φάρκαντ Σαμπάχι ήταν αρχικά χριστιανός. Ο Φάρκαντ Σαμπάχι πιθανότατα μεγάλωσε τον περίφημο Κάρχι, ο οποίος έπαιξε κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση του Σουφισμού. Ο Σαμπάχι ήταν γνωστός για την ασκητική του ζωή και τη γνώση των ιουδαιοχριστιανικών γραφών.

Αραβικές εισβολές

Οι Μουσουλμάνοι Άραβες εισέβαλαν για πρώτη φορά στην Αρμενία το 639, υπό την ηγεσία του Αμπντ αρ-Ραχμάν ιμπν Ραμπίαχ, 18.000 Άραβες εισέβαλαν στην περιοχή Ταρόν και στην περιοχή της λίμνης Βαν. Ο Πρίγκιπας Θεόδωρος Ρστούνι ηγήθηκε της αρμενικής άμυνας. Περίπου το 652, συνήφθη συμφωνία ειρήνης, επιτρέποντας στους Αρμένιους την ελευθερία της θρησκείας. Ο Πρίγκιπας Θεόδωρος ταξίδεψε στη Δαμασκό, όπου αναγνωρίστηκε από τους Άραβες ως ηγεμόνας της Αρμενίας, της Γεωργίας και της Καυκάσιας Αλβανίας.

Στα τέλη του έβδομου αιώνα, η πολιτική του Χαλιφάτου απέναντι στην Αρμενία και τη χριστιανική πίστη σκλήρυνε. Ειδικοί εκπρόσωποι του Χαλίφη, που ονομάζονταν ostikans (κυβερνήτες), στάλθηκαν, για να κυβερνήσουν την Αρμενία. Οι κυβερνήτες έκαναν την πόλη Ντβίν κατοικία τους. Παρόλο που η Αρμενία ανακηρύχθηκε υπό την κυριαρχία του Χαλίφη, σχεδόν όλοι οι Αρμένιοι, αν και όχι όλοι, παρέμειναν πιστοί στον Χριστιανισμό . Στις αρχές του όγδοου αιώνα, αραβικές φυλές από το Χετζάζ και τη Εύφορη Ημισέληνο άρχισαν να μεταναστεύουν και να εγκαθίστανται σε μεγάλα αστικά κέντρα της Αρμενίας, όπως το Ντβιν, το Ντιγιάρμπακιρ, το Μαντζικέρτ και το Απαχούνικ».

Μεσαιωνική περίοδος

Μουσουλμάνοι στην Αρμενία (1886-1890),

πράσινο ανοικτό χρώμα	Σιίτες Μουσουλμάνοι
σκούρο πράσινο χρώμα	Σουνίτες Μουσουλμάνοι

Το μουσουλμανικό στοιχείο στην Αρμενία ενισχύθηκε προοδευτικά κατά τη μεσαιωνική περίοδο. Μετά τη βυζαντινή ήττα στο Μαντζικέρτ το 1071, κύματα Τούρκων νομάδων, που έφταναν από την Κεντρική Ασία και το βόρειο Ιράν διείσδυσαν και τελικά εγκαταστάθηκαν σε όλο το εύρος της Αρμενίας και της Ανατολίας.

Οι περισσότεροι Αρμένιοι παρέμειναν χριστιανοί κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, όταν η Δυτική Αρμενία μοιράστηκε μεταξύ μουσουλμανικών κρατών μετά την εισβολή των Σελτζούκων. Παρόλο που μερικοί Αρμένιοι εξισλαμίστηκαν και έγιναν μέλη με επιρροή στην κοινωνία του Μπεηλίκ, η αρμενική αρχιτεκτονική επηρέασε την αρχιτεκτονική των Σελτζούκων και πολλοί Αρμένιοι ναχαράρ παρέμειναν αυτόνομοι ηγέτες της αρμενικής κοινωνίας υπό μουσουλμάνους εμίρηδες στο Ερζίντζαν, Ταΐκ, Σάσουν και Βαν. Οι μουσουλμάνοι εμίρηδες παντρεύτηκαν με Αρμένιες γυναίκες, ιδίως οι Σαδαδίδες της Ανί, που παντρεύτηκαν με γυναίκες των Βαγρατιδών. Υπήρχε ένας εμίρης του Βαν με το όνομα Εζντίν, ο οποίος συμπαθούσε τους Αρμένιους, και λέγεται ότι κατάγονταν από τον Σενεκερίμ-Χοβχαννές Αρτσρούνι, τον βασιλιά του Βασπουρακάν. Ο γιος του Αρμένιου πρίγκιπα Ταχάρτεν, κυβερνήτη του Ερζίντζαν, που ήταν ο γιος του από μια κόρη του αυτοκράτορα της Τραπεζούντας, εξισλαμίστηκε και ανακηρύχθηκε κυβερνήτης της Ερζίντζαν από τον Τιμούρ.

Υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κυβέρνησε σύμφωνα με τον Ισλαμικό νόμο. Ως εκ τούτου, οι Άνθρωποι του Βιβλίου (οι Χριστιανοί και οι Εβραίοι ) έπρεπε να πληρώσουν φόρο, για να εκπληρώσουν το καθεστώς τους ως Ζιμμήδες και σε αντάλλαγμα να τους εξασφαλιστεί θρησκευτική αυτονομία. Ενώ οι Αρμένιοι της Κωνσταντινούπολης επωφελήθηκαν από την υποστήριξη του Σουλτάνου και έγιναν μια ευημερούσα κοινότητα, το ίδιο δεν θα μπορούσε να ειπωθεί για τους κατοίκους της ιστορικής Αρμενίας. Σε περιόδους κρίσης, οι απομακρυσμένες περιοχές των ορεινών περιοχών έπρεπε επίσης να υποστούν (παράλληλα με τον εγκατεστημένο μουσουλμανικό πληθυσμό) επιδρομές από νομαδικές κουρδικές φυλές. Οι Αρμένιοι, όπως και οι άλλοι Οθωμανοί Χριστιανοί (αν και όχι στον ίδιο βαθμό), έπρεπε να μεταφέρουν μερικά από τα υγιή αρσενικά παιδιά τους στην κυβέρνηση του Σουλτάνου λόγω των υφιστάμενων πολιτικών του παιδομαζώματος.

Κατά την Οθωμανική περίοδο πολλοί Αρμένιοι αναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν σε όλη τη Δυτική Αρμενία μέσω σφαγών, κοινωνικής πίεσης και σκληρής φορολογίας. Πολλοί εξισλαμισμοί σημειώθηκαν σε όλη την ανατολική Ανατολία, ιδιαίτερα στο Χεμσίν, Γιουσουφέλι, Τόρτουμ, Ίσπιρ, Μπαϊμπούρτ, Ερζίντζαν. Ιδιαίτερα μια μαζική μεταστροφή στο Ισλάμ περιγράφηκε από τον Αρμένιο κληρικό Χάκομπ (Γιάκομπ) Καρνέτσι. Στην περιοχή του Ταΐκ με επίκεντρο το Τόρτουμ, ένας μουσουλμάνος κληρικός με το όνομα Μουλά Τζαφάρ έλαβε την ευθύνη από την οθωμανική κυβέρνηση να κάνει απογραφή της επαρχίας Ερζερούμ και να επιβάλει φόρους. Αφού ο Μουλά Τζαφάρ έβαλε υπερβολικά μεγάλους φόρους, οι Χαλκηδόνιοι Αρμένιοι, που ανήκαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Γεωργίας, και αποτελούσαν τον μισό πληθυσμό στην κοιλάδα του Τόρτουμ εξισλαμίστηκαν, ενώ οι Αποστολικοί Αρμένιοι όχι, όπως περιγράφεται από τον Καρνέτσι.

Στην περιοχή Ίσπιρ (Sper στα αρμενικά), 100 αρμενικά χωριά κάηκαν το 1723 και μεγάλο μέρος του πληθυσμού εξισλαμίστηκε με τη βία. Στην περιοχή Γιουσουφέλι (Pertakrak στα αρμένικα), ο Αρμένιος καθολικός ιερέας Ιντσιτσιάν γράφει ότι ο περισσότερος μουσουλμανικός πληθυσμός ήταν Αρμενικής καταγωγής, αλλά είχε στραφεί στο Ισλάμ, για να αποφύγει τη μεγάλη φορολογία και την καταπίεση στις αρχές του 1700. Ο Ιντσιτσιάν επισκέφτηκε το χωριό Khewag (Yaylalar) και συνάντησε εξισλαμισμένους Αρμένιους στο χωριό. Οι Αρμένιοι του Γιουσουφέλι ήταν κυρίως Χαλκηδόνιοι όπως οι Αρμένιοι του Τόρτουμ πριν τον εξισλαμισμό τους. Στην επαρχία Σανλιούρφα, υπήρχαν τρία εξισλαμισμένα αρμενικά χωριά, όπου μιλούσαν μία διάλεκτο παρόμοια με την κλασική Αρμενική. Ο Ιντσιτσιάν έγραψε επίσης ότι η περιοχή Κεμάχ στο Ερζινκάν ήταν αρμένικη και ότι οι μουσουλμάνοι κάτοικοί της ήταν επίσης εξισλαμισμένοι Αρμένιοι.

Στις αρχές της δεκαετίας του 1500, οι Οθωμανοί επέβαλαν βάναυσα τη φορολογία σφαγιάζοντας 10.000 Αρμένιους στο Μπαϊμπούρτ, το Ερζινκάν, την Ίσπιρ, το Ερζερούμ και εξισλαμίσθηκαν με το ζόρι άλλες 50.000. Στην περιοχή του Ντερσίμ, το Αρμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως ανέφερε ότι ομάδες Αρμενίων είχαν μεταστραφεί στο Αλεβίτικο Ισλάμ και είχαν αφομοιωθεί με τους Κούρδους Ζάζα, που είχαν μεταναστεύσει στην Αρμενία κατά την Τουρκοκρατία. Ομοίως στην περιοχή του Πάλου ορισμένα αρμένικα χωριά μετατράπηκαν στο σουνιτικό Ισλάμ και αφομοιώθηκαν στην κοινότητα των σουνιτών Ζάζα.

Οι περιοδικοί προσηλυτισμοί με εξαναγκασμό δημιούργησαν μια κατηγορία κρυπτοχριστιανών Αρμενίων, που ονομάζεται Kes-kes (Μισοί-Μισοί), που ασκούσαν τόσο χριστιανικές όσο και μουσουλμανικές τελετουργίες. Οι Αρμένιοι, που εξισλαμίστηκαν έχασαν την αρμενική τους ταυτότητα, επειδή άλλαξαν μιλλέτ, αλλά πολλοί κράτησαν την αρμενική γλώσσα και τον πολιτισμό. Στην ανατολική Ανατολία, όμως, τελικά εκτουρκίστηκαν εκτός από τους Αρμένιους της Χεμσίν, που κράτησαν τη γλώσσα τους στις απομονωμένες Ποντιακές Άλπεις μέχρι που άνοιξαν τουρκικά μουσουλμανικά σχολεία τη δεκαετία του 1800 και η δυτική Χεμσίν εκτουρκίστηκε, αφού η αρμενική γλώσσα καταδικάστηκε ως αμαρτωλή από μουσουλμάνους καθηγητές. Στην Τουρκία μόνο οι Χόπα Χεμσίν έχουν διατηρήσει τη γλώσσα τους, η οποία αποτελεί τη διάλεκτο Χομσέτσι της Αρμενικής γλώσσας, στη σύγχρονη εποχή.

Κατά τη διάρκεια των σφαγών των Χαμιδιών, όταν οι κουρδικές φυλές υποκινήθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση να επιτεθούν και να καταστρέψουν αρμενικούς οικισμούς, πολλοί Αρμένιοι αναγκάστηκαν να εξισλαμιστούν σε όλη την ανατολική Ανατολία. Στο Ντιγιαρμπακίρ προσηλυτίστηκαν 20.000, ενώ πολλοί επίσης προσηλυτίστηκαν στο Μους, το Βαν και το Ερζερούμ . Παρόλο που μερικοί επέστρεψαν στον Χριστιανισμό μετά το τέλος των σφαγών, πολλοί παρέμειναν Μουσουλμάνοι και κουρδοποιήθηκαν και εκτουρκίστηκαν. Στην περιοχή της Σεβάστειας στις αρχές του 19ου αιώνα πολλά αρμενικά χωριά εξισλαμίστηκαν με το ζόρι από την τοπική κυβέρνηση. Το χωριό Cancova (Cancik) στο Ζάρα ήταν ένα χωριό 400 αρμενικών οικογενειών το 1877, αλλά μόνο 48 οικογένειες παρέμειναν χριστιανικές μέχρι τον 20ό αιώνα. Οι Καθολικοί Αρμένιοι του Περκίνικ έχουν αναφέρει ότι το γειτονικό τους χωριό Γκλκατέγκ (νυν Ουζουντεπέ) ήταν αρμενικό χωριό και οι Αρμένιοι εξισλαμίσθηκαν βίαια και εκτουρκίστηκαν.

Κατά τη γενοκτονία των Αρμενίων του 1915, πολλοί Αρμένιοι εξισλαμίστηκαν, για να γλιτώσουν την απέλαση και τη σφαγή.

Υπό Ιρανικές Αυτοκρατορίες

Το Μπλε Τζαμί, Ερεβάν. Αυτό είναι το μόνο τζαμί, που λειτουργεί στην Αρμενία.

Οι Ιρανοί Σαφαβίδες (οι οποίοι είχαν μεταστραφεί από Σουνίτες σε Σιίτες Μουσουλμάνους μέχρι τότε), καθιέρωσαν οριστικό έλεγχο στην Αρμενία και πολύ πιο πέρα από την εποχή του Σαχ Ισμαήλ Α΄ στις αρχές του 16ου αιώνα. Παρόλο που συχνά ανταγωνίζονταν τους Οθωμανούς για την επικράτεια στην περιοχή, η σημερινή Αρμενία παρέμενε πάντα αναπόσπαστο μέρος της περσικής επικράτειας, κατά τους επόμενους αιώνες μέχρι που έπρεπε να την παραχωρήσουν στη Ρωσία μετά τον Ρωσο-Περσικό Πόλεμο (1826-1828). Πολλοί Αρμένιοι προσχώρησαν στη διοίκηση των Σαφαβιδών, στην πολιτική διοίκηση και τον στρατό (οι λεγόμενοι γκουλάμ) από την εποχή του Σαχ Αμπάς του Μεγάλου. Ειδικά ανάμεσα σε αυτές τις ελίτ στρατιωτικές μονάδες, τους γκουλάμ (κυριολεκτικά σημαίνει σκλάβοι), πολλοί από αυτούς μεταστράφηκαν σε Αρμένιους, παράλληλα με τις μάζες των Κιρκασίων και των Γεωργιανών. Πριν ενταχθούν σε αυτές τις διεργασίες, είτε στην πολιτική διοίκηση είτε στον στρατό, έπρεπε πάντα να εξισλαμιστούν, όπως στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, αλλά αυτοί που παρέμειναν χριστιανοί (αλλά δεν μπορούσαν να φτάσουν στις υψηλότερες θέσεις) δεν έπρεπε να πληρώσουν επιπλέον φόρους σε αντίθεση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ως μέρος της πολιτικής του Αμπάς της «καμμένης γης» κατά τη διάρκεια των πολέμων του εναντίον των Οθωμανών, καθώς και για να ενισχύσει την οικονομία της αυτοκρατορίας του, μόνο αυτός απέλασε περίπου 300.000 Αρμένιους από τα υψίπεδα της Αρμενίας, συμπεριλαμβανομένου του εδάφους της σύγχρονης Αρμενίας, στην καρδιά του Ιράν. Για να καλύψει το κενό, που δημιουργήθηκε σε αυτές τις περιοχές, εγκατέστησε πλήθος μουσουλμάνων Τουρκομάνων και Κούρδων στις περιοχές, για να υπερασπιστούν τα σύνορα ενάντια στους Οθωμανούς Τούρκους, καθιστώντας την περιοχή της Αρμενίας μουσουλμανική περιοχή. Οι διάδοχοί του συνέχισαν να κάνουν περισσότερες από αυτές τις απελάσεις και αντικαταστάσεις με Τουρκομάνους και Κούρδους. Το κυρίαρχο κράτος των Σαφαβιδών δημιούργησε επίσης το Εριβάν Χανάτο στην περιοχή, καθιστώντας το παρόμοιο με ένα σύστημα, όπως έγινε κατά την εποχή των Αχαιμενιδών, όταν οι σατράπες θα κυβερνούσαν την περιοχή αντί του βασιλιά, αφήνοντας ολόκληρη την αρμενική ορεινή περιοχή να παραμείνει μουσουλμανική, μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.

Μέχρι τη στιγμή που οι Ιρανοί έπρεπε να παραχωρήσουν τη μακραίωνη κυριαρχία τους στην Αρμενία, η πλειοψηφία του πληθυσμού στην σημερινή Αρμενία ήταν μουσουλμάνοι. (Πέρσες, κάτοικοι του Αζερμπαϊτζάν, Κούρδοι και Βόρειοι Καυκάσιοι).

Λόγω του πρώιμου σιιτικού ζήλου των Σαφαβιδών να προσηλυτίσουν όλους τους πληθυσμούς του Ιράν στο σιιτικό Ισλάμ, πολλοί Αρμένιοι δέχθηκαν μεγάλες πιέσεις να προσηλυτιστούν σε όλη την Ανατολική Αρμενία. Ένας νόμος ψηφίστηκε από ισλαμικούς κληρικούς, που δήλωναν ότι κάθε Αρμένιος, που εξισλαμίστηκε, θα κληρονόμησε τα υπάρχοντα του συγγενή του μέχρι την 7η γενιά. Λόγω αυτού του νόμου πολλοί Αρμένιοι στη Σαββαϊδική Αρμενία άρχισαν να εξισλαμίζονται. Η καθολική επισκοπή Ναχιτσεβάν ανέφερε ότι στα μέσα της δεκαετίας του 1600 130 οικογένειες Αρμενίων από τα χωριά του Σαλτάκ, ο Κίρνε εξισλαμίστηκαν, για να μην χάσουν τα υπάρχοντά τους. Η επισκοπή παρακάλεσε τον Πάπα και τον βασιλιά της Ισπανίας να μεσολαβήσουν στον Σάχη του Ιράν, για να μειώσουν τις διώξεις των Αρμενίων. Στα 1700 Καθολικοί ιεραπόστολοι προειδοποίησαν ότι αν οι αναγκαστικοί εξισλαμισμοί δεν σταματούσαν, το σύνολο του πληθυσμού των Χριστιανών Αρμενίων θα εξαφανιζόταν από τους προσηλυτισμούς και τον εκτουρκισμό, γράφοντας ότι υπήρχαν μόνο μια χούφτα των Αρμενίων μείνει στο χωριό Γκάνζα στην επαρχίαΟρντουμπάντ.

Εκτός από τους Καθολικούς Αρμένιους, πολλοί Αποστολικοί Αρμένιοι εξισλαμίστηκαν και σε άλλες επαρχίες της Σαφαβιδικής Αρμενίας, όπως στο Ναχιτσεβάν, στο Αραράτ, στο Κοταΐκ, στο Γκεγκαρκούνικ, στο Σιουνίκ, στο Βαγιότς Ντζορ, στο Χόι, στο Σαλμάς, στο Λόρι και το Καρς. Μετά τη μεταστροφή τους, εκτουρκίστηκαν και τελικά σχηματίστηκε ένα μεγάλο μέρος του εγκατεστημένου πληθυσμού του Αζερμπαϊτζάν σε αυτές τις επαρχίες. Υπάρχουν εξισλαμισμένα χωριά Αρμενίων σε αυτό που είναι σήμερα το Αζερμπαϊτζάν στο Σαμάχι, Σέκι, Βαρτάσεν (Ογκούζ) και Γκάρντμαν, που προσηλυτίστηκαν κατά τη διάρκεια της περιόδου των Σαφαβιδών. Σήμερα αυτά τα χωριά έχουν αφομοιωθεί με τον Αζερικό πολιτισμό και έχουν χάσει την αρμενική πολιτιστική ταυτότητα. Τα εξισλαμισμένα χωριά του Σέκι ήταν το Κίς, Ζαϊζίτ, Πάρκες, Κουνγκούτ (Μπας και Γκσλαγκ), Τουρκ-Ορμπάν. 

Τσαρική περίοδος

Κατά τη διάρκεια της όψιμης τσαρικής περιόδου, οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί αποτελούσαν σημαντικούς πληθυσμούς στο έδαφος της σημερινής Αρμενίας. Στη Ρωσική Αυτοκρατορική Απογραφή του 1897 οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί ανέρχονταν σε 362.565 άτομα επί συνολικού πληθυσμού 829.556 ατόμων στην κομητεία Εριβάν (Εριβάνσκι Ουγιέζντ). 41.417 Τάταροι Τούρκοι, 27.075 Αρμένιοι και 19.099 Κούρδοι ζούσαν στο Σουρμαλίνσκι Ουγιέζντ. Στο Σαρούρ-Νταραλαγκέζσκι Ουγιέζντ 20.726 Αρμένιοι ήταν επίσης μουσουλμάνοι, αποτελούμενοι από 3.761 Κούρδους και 51.560 Τούρκους Τάταρους. Με την εισροή Αρμενίων προσφύγων μετά τη γενοκτονία των Αρμενίων, η δημογραφική ισορροπία άλλαξε υπέρ των Αρμενικών πληθυσμών.

Σοβιετική περίοδος

Με τις ιστορικές επαρχίες να υπάγονται στα σύνορα της Δημοκρατίας της Τουρκίας το 1923, η υπόλοιπη Αρμενία έγινε μέρος της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Αρμενίας. Ένας μικρός αριθμός μουσουλμάνων κατοικούσε στην Αρμενία ενώ ήταν μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, αποτελούμενος κυρίως από Αζέρους και Κούρδους, η μεγάλη πλειοψηφία των οποίων έφυγε το 1988 μετά τα πογκρόμ του Σουμγκάιτ και τον πρώτο πόλεμο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που προκάλεσε τις Αρμενικές και τις Αζέρικες κοινότητες της κάθε χώρας να έχουν ανταλλαγή πληθυσμού, με την Αρμενία να υποδέχεται περίπου 500.000 Αρμένιους, που ζούσαν στο Αζερμπαϊτζάν εκτός της Δημοκρατίας του Ναγκόρνο Καραμπάχ, και τους Αζέρους να υποδέχονται περίπου 724.000 ανθρώπους που αναγκάστηκαν να φύγουν από την Αρμενία και το Ναγκόρνο Καραμπάχ.

Ανεξάρτητη Αρμενία

Από τότε που η Αρμενία απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991, η πλειοψηφία των μουσουλμάνων, που εξακολουθούν να ζουν στη χώρα, είναι προσωρινοί κάτοικοι από το Ιράν και άλλες χώρες. Το 2009, το ερευνητικό κέντρο Πιου υπολόγισε ότι το 0,03%, ή περίπου 1.000 άτομα, ήταν μουσουλμάνοι σε συνολικό πληθυσμό των 2.975.000 κατοίκων.

Σύμφωνα με την απογραφή πληθυσμού, που πραγματοποιήθηκε το 2011, 812 μουσουλμάνοι ζουν στην Αρμενία.

Πολιτιστική κληρονομιά

Ένας σημαντικός αριθμός τζαμιών ανεγέρθηκε στην ιστορική Αρμενία κατά την περίοδο της αρχαιότητας, του Μεσαίωνα και της σύγχρονης εποχής, αν και δεν ήταν ασυνήθιστο οι Αρμενικές και άλλες χριστιανικές εκκλησίες να μετατραπούν σε τζαμιά, όπως συνέβη, για παράδειγμα, με τον καθεδρικό ναό του Καρς .

Στο έδαφος της σύγχρονης αρμενικής δημοκρατίας, μόνο ένα τζαμί, αυτό του Μπλε Τζαμιού, έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα.

Το Κοράνι

Η πρώτη έντυπη έκδοση του Κορανίου, που μεταφράστηκε στην αρμενική γλώσσα από τα αραβικά εμφανίστηκε το 1910. Το 1912 δημοσιεύτηκε μια μετάφραση από μια γαλλική έκδοση. Και οι δύο ήταν στη διάλεκτο της Δυτικής Αρμενίας. Μια νέα μετάφραση του Κορανίου στην διάλεκτο της Ανατολικής Αρμενίας ξεκίνησε με τη βοήθεια της πρεσβείας της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν, που βρίσκεται στο Ερεβάν. Η μετάφραση έγινε από τον Έντουαρντ Χαχβερντιάν από τα Περσικά σε τρία χρόνια. Μια ομάδα Αραβολόγων βοήθησε στη μετάφραση. Κάθε ένα από τα 30 μέρη του Κορανίου έχει διαβαστεί και εγκριθεί από το Κέντρο Κορανικών Μελετών της Τεχεράνης. Η δημοσίευση 1.000 αντιγράφων του μεταφρασμένου έργου έγινε το 2007.