2-μεθυλοπεντάνιο

χημική ένωση
(Ανακατεύθυνση από Ισοεξάνιο)

Το ισοεξάνιο ή 2-μεθυλοπεντάνιο είναι ένα αλκάνιο, δηλαδή άκυκλος κορεσμένος υδρογονάνθρακας, με χημικό τύπο C6H14 και σύντομο συντακτικό τύπο CH3CH2CH2CH(CH3)2.

2-μεθυλοπεντάνιο
Γενικά
Όνομα IUPAC 2-μεθυλοπεντάνιο
Άλλες ονομασίες Ισοεξάνιο
Χημικά αναγνωριστικά
Χημικός τύπος C6H14
Μοριακή μάζα 86,18 amu
Σύντομος
συντακτικός τύπος
3CH2CH2CH(CΗ3)2
Συντομογραφίες iBuΕτ, iPrPr
Αριθμός CAS 73513-42-5
SMILES CCCC(C)C
PubChem CID 7892
Ισομέρεια
Ισομερή θέσης 4
εξάνιο
3-μεθυλοπεντάνιο
2,2-διμεθυλοβουτάνιο
2,3-διμεθυλοβουτάνιο
Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης -153 °C
Σημείο βρασμού 60 °C
Εμφάνιση Άχρωμο υγρό
Χημικές ιδιότητες
Βαθμός οκτανίου 73,5
Βαθμός κετανίου 23
Ελάχιστη θερμοκρασία
ανάφλεξης
-32 °C
Σημείο αυτανάφλεξης 264 °C
Επικινδυνότητα
Εξαιρετικά εύφλεκτο (F+), Επιβλαβές (Xn), Τοξικό για τους υδρόβιους οργανισμούς (N)
Φράσεις κινδύνου 12, 51/53, 65, 66, 67
Φράσεις ασφαλείας 2, 9, 16, 29, 33, 61, 62
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος (25°C, 100 kPa).

Ονοματολογία

Επεξεργασία

Η ονομασία «2-μεθυλοπεντάνιο» από την ονοματολογία κατά IUPAC. Συγκεκριμένα, το αρχικό πρόθεμα «μεθυλο-» δηλώνει την παρουσία διακλάδωσης ενός (1) ατόμου άνθρακα και συγκεκριμένα στο άτομο άνθρακα #2, όπως δηλώνει ο αρχικός αριθμός θέσης, το τμήμα «πεντ-» δηλώνει την παρουσία πέντε (5) ατόμων άνθρακα στην κύρια ανθρακική αλυσίδα της ένωσης, το ενδιάμεσο «-αν-» δείχνει την παρουσία μόνο απλών δεσμών μεταξύ ατόμων άνθρακα στο μόριο και η κατάληξη «-ιο» φανερώνει ότι δεν περιέχει χαρακτηριστικές ομάδες, δηλαδή ότι είναι υδρογονάνθρακας.

Το μόριό του αποτελείται από έξι (6) άτομα άνθρακα (τρία (3) πρωτοταγή,[1] δύο (2) δευτεροταγή[2]), ένα (1) τριτοταγές[3]) και δεκατέσσερα (14) άτομα υδρογόνου.

Δεσμοί[4]
Δεσμός τύπος δεσμού ηλεκτρονική δομή Μήκος δεσμού Ιονισμός
C-H σ 2sp3-1s 109 pm 3% C- H+
C-C σ 2sp3-2sp3 154 pm
Κατανομή φορτίων
σε ουδέτερο μόριο
C#1,#5,#1' -0,09
C#3,#4 -0,06
C#2 -0,03
H +0,03

Παραγωγή

Επεξεργασία

Απομόνωση από φυσικές και βιομηχανικές πηγές

Επεξεργασία
  1. Απομονώνεται από το πετρέλαιο.
  2. Απομονώνεται από μίγματα που προκύπτουν από πυρόλυση βαρύτερων προϊόντων διύλισης πετρελαίου ή πολυμερών υδρογονανθράκων.

Παρασκευή με αντιδράσεις σύνθεσης: Από πρώτες ύλες με μικρότερη ανθρακική αλυσίδα

Επεξεργασία

Δομικά το ισοεξάνιο αποτελείται από δυο μέρη: ισοπροπύλιο (CH3CHCH3) και προπύλιο (CH3CH2CH2). Επομένως, ο απλούστερος τρόπος παρασκευής καθαρού ισοεξανίου είναι η αντίδραση ζεύγους ισοπροπυλαλογονιδίου - προπυλολιθίου ή ισοπροπυλολιθίου - προπυλαλογονιδίου:[5]

 
 
ή
 
 

Παρασκευή με αντιδράσεις χωρίς αλλαγή ανθρακικής αλυσίδας

Επεξεργασία

Με αναγωγή αλογονούχων ενώσεων

Επεξεργασία

1. Με αναγωγή από «υδρογόνο εν τω γεννάσθαι», δηλαδή μέταλλο + οξύ, των κατάλληλων αλκυλαλογονιδίων:[6]

 
ή
 
ή
 
ή
 
ή
 

2. Με αναγωγή από LiAlH4 ή NaBH4 των κατάλληλων αλκυλαλογονιδίων:[7]

 
ή
 
ή
 
ή
 
ή
 

3. Με αναγωγή των αντίστοιχων αλκυλιωδιδίων από HI:[8]

 
ή
 
ή
 
ή
 
ή
 

4. Με αναγωγή των κατάλληλων αλκυλαλογονιδίων από σιλάνιο, παρουσία τριφθοριούχου βορίου παράγεται βουτάνιo:[9]

 
ή
 
ή
 
ή
 
ή
 

5. Αναγωγή των κατάλληλων αλκυλαλογονιδίων από ένα αλκυλοκασσιτεράνιο. Π.χ.:[10]

 
ή
 
ή
 
ή
 
ή
 

6. Με αναγωγή από μέταλλα και στη συνέχεια υδρόλυση των παραγόμενων οργανομεταλλικών ενώσεων:

1. Με χρήση Li:[11]

 
 
ή
 
 
ή
 
 
ή
 
 
ή
 
 

2. Με χρήση Mg:[12]

 
 
ή
 
 
ή
 
 
ή
 
 \
ή
 
 

Με υδρογόνωση ακόρεστων υδρογονανθράκων

Επεξεργασία

1. Από 2-μεθυλο-1-πεντένιο:[13]

 

2. 2-μεθυλο-2-πεντένιο:[13]

 

3. 4-μεθυλο-2-πεντένιο:[13]

 

4. 4-μεθυλο-1-πεντένιο:[13]

 

5. 4-μεθυλο-1,2-πενταδιένιο:[13]

 

6. 2-μεθυλο-1,3-πενταδιένιο:[13]

 

7. 4-μεθυλο-1,3-πενταδιένιο:[13]

 

8. 2-μεθυλο-1,4-πενταδιένιο:[13]

 

9. 4-μεθυλο-1-πεντίνιο:[14]

 

10. 4-μεθυλο-2-πεντίνιο:[14]

 

11. μεθυλο-1,2,3-πεντατριένιο:[13]

 

12. 4-μεθυλο-1,2,4-πεντατριένιο:[13]

 

13. 2-μεθυλο-4-πεντεν-2-ίνιο:[13][14]

 

14. 2-μεθυλο-4-πεντεν-1-ίνιο:[13][14]

 

15. 2-μεθυλο-3-πεντεν-1-ίνιο:[13][14]

 

Με αναγωγή οξυγονούχων ενώσεων

Επεξεργασία

1. Με αναγωγή κατάλληλων αλδεϋδών - Αντίδραση Wolf-Kishner:[15]

1. 2-μεθυλοπεντανάλη:

 

2. 4-μεθυλοπεντανάλη:

 

2. Με αναγωγή κατάλληλων κετονών - Αντίδραση Clemmensen:[16]

1. 2-μεθυλοπεντανόνη:

 

2. 4-μεθυλοπεντανόνη:

 

Με αναγωγή θειούχων ενώσεων

Επεξεργασία

1. Με αναγωγή των κατάλληλων θειολών μπορεί να παραχθεί 2-μεθυλοπεντάνιο. Π.χ. από την αναγωγή της 2-μεθυλο-1-πεντανοθειόλης (μέθοδος Raney):[17]

 

2. Με αναγωγή των κατάλληλων θειεστέρων μπορεί να παραχθεί 2-μεθυλοπεντάνιο. Π.χ. από την αναγωγή του δι(2-μεθυλοπεντυλο)θειαιθέρα (μέθοδος Raney):[17]

 

Παρασκευή με αντιδράσεις αποσύνθεσης με μείωση του μήκους της ανθρακικής αλυσίδας

Επεξεργασία

 
ή
 
ή
 
ή
 
ή
 

Φυσικές ιδιότητες και ισομερή

Επεξεργασία

Το ισοεξάνιο είναι άχρωμο υγρό με ελαφριά χαρακτηριστική οσμή. Ανήκει στην οικογένεια των αλκανίων και μάλιστα είναι ένα από τα μέλη που διατηρεί την εμπειρική του ονομασία ανεξάρτητα από τους κανόνες ονοματολογίας.

Με βάση το χημικό τύπο του προκύπτει ότι η ένωση σχηματίζει τέσσερα (4) ισομερή και συγκεκριμένα τα ακόλουθα:

  1. Εξάνιο: CH3(CH2)4CH3
  2. 3-μεθυλοπεντάνιο: CH3CH2CH(CH3)CH2CH3
  3. 2,2-διμεθυλοβουτάνιο (νεοεξάνιο): CH3CH2C(CH3)3
  4. 2,3-διμεθυλοβουτάνιο: (CH3)2CHCH(CH3)2
Συντακτικός τύπος
Δομή
Όνομα IUPAC
(ελληνική μορφή)
Όνομα
Μοριακό
Βάρος
Σημείο ζέσεως
(°C, 1 atm)
  κ-εξάνιο
εξάνιο
86,18 69
  2-μεθυλοπεντάνιο
ισοεξάνιο
86,18 60
  3-μεθυλοπεντάνιο 86,18 64
  2,2-διμεθυλοβουτάνιο
νεοεξάνιο
86,18 49,73
  2,3-διμεθυλοβουτάνιο 86,18 57,9

Χημικές ιδιότητες

Επεξεργασία

Οξείδωση

Επεξεργασία

1. Όπως όλα τα αλκάνια, το ισοεξάνιο με περίσσεια οξυγόνου καίγεται προς διοξείδιο του άνθρακα και νερό[19]::

 

  • Αν και η αντίδραση είναι μια έντονα εξώθερμη δεν συμβαίνει σε μέτριες θερμοκρασίες, γιατί για την έναρξή της πρέπει να υπερπηδηθεί πρώτα το εμπόδιο της διάσπασης των δεσμών C-C,[20] των δεσμών C-H[21] και των δεσμών (Ο=Ο)[22] του O2:

2. Παραγωγή υδραερίου:

 

3. Καταλυτική οξείδωση κυρίως προς 2-μεθυλοπεντανόλη-2:

 

4. Οξείδωση με υπερμαγγανικό κάλιο προς 2-μεθυλοπεντανόλη-2:

 

Αλογόνωση [23]

Επεξεργασία

 

  • Δηλαδή το μίγμα που προκύπτει είναι: 20,5% 2-μεθυλο-2-χλωροπεντάνιο, 17,1% 2-μεθυλο-2-χλωροπεντάνιο, 26% 2-μεθυλο-3-χλωροπεντάνιο, 26% 4-μεθυλο-2-χλωροπεντάνιο και 10,3% 4-μεθυλο-1-χλωροπεντάνιο.
Δηλαδή το μίγμα που προκύπτει είναι: 0,3% 1-βρωμο-2-μεθυλοπεντάνιο, 82,6% 2-βρωμο-2-μεθυλοπεντάνιο, 8,5% 3-βρωμο-2-μεθυλοπεντάνιο, 8,5% 2-βρωμο-4-μεθυλοπεντάνιο και 0,2% 1-βρωμο-4-μεθυλοπεντάνιο.
Ανάλυση του μηχανισμού της χλωρίωσης του CH3CH2CH2CH(CH3)2:
1. Έναρξη: Παράγονται ελεύθερες ρίζες.

 

  • Η απαιτούμενη ενέργεια προέρχεται από το υπεριώδες φως (UV) ή θερμότητα (Δ).
2. Διάδοση: Καταναλώνονται οι παλιές ελεύθερες ρίζες, σχηματίζοντας νέες.

  [24]
 
 
 
 
 

3. Τερματισμός: Καταναλώνονται μεταξύ τους οι ελεύθερες ρίζες, κατά τη στατιστικά σπάνια περίπτωση της συνάντησής τους.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 [25]
 

  • Είναι όμως πρακτικά δύσκολο να σταματήσει η αντίδραση στην παραγωγή μονοααλογονιδίων.
    • Αν χρησιμοποιηθούν ισομοριακές ποσότητες CH3CH2CH2CH(CH3)2 και Χ2 θα παραχθεί μίγμα όλων των αλογονοπαραγώγων του CH3CH2CH2CH(CH3)2.
    • Αν όμως χρησιμοποιηθει περίσσεια CH3CH2CH2CH(CH3)2, τότε η απόδοση τωμ μονοπαραγώγων αυξάνεται πολύ, λόγω της αύξησης της στατιστική πιθανότητας συνάντισης CH3CH2CH2CH(CH3)2 με X. σε σχέση με την πιθανότητα συνάντισης μονοπαραγώγου και X., που μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή των υπόλοιπων X-παραγώγων.
  • Αντιδρά με ατμούς HNO3 στην αέρια φάση:[26]

 

όπου 0<a,b,c,d,e<1, a + b + c + d + e = 1.

Προσθήκη σε πολλαπλούς δεσμούς

Επεξεργασία

Το 2-μεθυλοπεντάνιο μπορεί να δώσει αντιδράσεις προσθήκης σε πολλαπλούς δεσμούς κατά την έννοια (CH3)2Cδ-(CH2CH2CH3)-Hδ+. Π.χ.:[27]

 

Παρεμβολή καρβενίων

Επεξεργασία
  • Τα καρβένια (π.χ. [:CH2]) μπορούν παρεμβληθούν στους δεσμούς C-H. Π.χ. έχουμε:[28]

 

  • Η αντίδραση είναι ελάχιστα εκλεκτική και αυτό σημαίνει ότι κατά προσέγγιση έχουμε;
  1. Παρεμβολή στους έξι (6) δεσμούς 1-CH2-H: 6
  2. Παρεμβολή στο δεσμό C-H: 1.
  3. Παρεμβολή στους δύο (2) δεσμούς 3-CH-H: 2.
  4. Παρεμβολή στους δύο (2) δεσμούς 4-CH-H: 2.
  5. Παρεμβολή στους τρεις (3) δεσμούς 5-CH2-H: 3

Προκύπτει επομένως μίγμα 3-μεθυλοεξάνιου (~43%), 2,2-διμεθυλοπεντάνιου (~7%), 2,3-διμεθυλοπεντάνιο (~14%), 2,4-διμεθυλοπεντάνιο (~14%) και 2-μεθυλοεξάνιου (-21%).

Καταλυτική ισομερείωση

Επεξεργασία

To 2-μεθυλοπεντάνιο μπορεί να υποστεί καταλυτική ισομερείωση προς εξάνιο, 3-μεθυλοπεντάνιο, νεοεξάνιο και 2,3-διμεθυλοβουτάνιο:

 

Αναφορές και σημειώσεις

Επεξεργασία
  1. ή τριμεθυλομεθάνιοΆτομο C ενωμένο με ένα (1) άλλο άτομο C.
  2. Άτομο C ενωμένο με δύο (2) άλλα άτομα C.
  3. άτομο C ενωμένο με τρία (3) άλλα άτομα C.
  4. Τα δεδομένα προέρχονται εν μέρει από το «Table of periodic properties of thw Ellements», Sagrent-Welch Scientidic Company και Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, Σελ. 34.
  5. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 187, §7.3.5
  6. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.2.1β., με R = CH3CH2CH2CH(CH3)CH2 ή CH3CH2CH2C(CH3)2 ή (CH3)2CHCHCH2CH3 ή CH2CH2CH2CH(CH3)2
  7. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, §6.2.1α., με R = CH3CH2CH2CH(CH3)CH2 ή CH3CH2CH2C(CH3)2 ή (CH3)2CHCHCH2CH3 ή CH2CH2CH2CH(CH3)2
  8. Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.14, §1.1
  9. Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 291-293, §19.1.
  10. SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999, Σελ. 42, §4.3.
  11. Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991, σελ.80-82, §5.1-5.2
  12. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.2.4α., με R = CH3CH2CH2CH(CH3)CH2 ή CH3CH2CH2C(CH3)2 ή (CH3)2CHCHCH2CH3 ή CH2CH2CH2CH(CH3)2
  13. 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.2.5.
  14. 14,0 14,1 14,2 14,3 14,4 Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 158, §6.9.4α.
  15. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.7.6β.
  16. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.7.6α, R = CH3CH2, R' = CH3CHCH3 ή R = CH3, R' = CH3CH2CH(CH3)2
  17. 17,0 17,1 Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ.269, §11.6B7.
  18. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.2.3α., με R = CH3CH2CH(CH3)CH2 ή CH3CH2CH2C(CH3)2 ή CH3CH2CHCH(CH3)2 ή CH2CH(CH3)CH2CH2CH(CH3)2
  19. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 155, §6.7.1, v = 6 και μετατροπή μονάδας ενέργειας σε kJ.
  20. ΔHC-C= +347 kJ/mol
  21. ΔHC-H = +415 kJ/mol
  22. ΔHO-O=+146 kJ/mol
  23. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 152, §6.7.1β.
  24. καθοριστικό ταχύτητας
  25. Δεν πραγματοποιείται λόγω στερεοχημικής παρεμπόδισης.
  26. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 244 , §10.3.2.
  27. SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999, σελ. 85, §6.3.
  28. Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 155, §6.7.3, R = CH3CH(CH3)CHCH3 ή CH3CH2C(CH3)2 ή CH3CH(CH3)CHCH3 ή CH3CH(CH3)CH2CH2.
  • Η σελίδα της Ε.Ε. για την ταξινόμηση και την επισήμανση των επικίνδυνων ουσιών.
  • Παπαγεωργίου Β.Π., “Εφαρμοσμένη Οργανική Χημεία: Άκυκλες Ενώσεις”, Εκδόσεις Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1986.
  • Γ. Βάρβογλη, Ν. Αλεξάνδρου, Οργανική Χημεία, Αθήνα 1972
  • Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
  • SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
  • Μερικές από τις ενέργειες αντιδράσεων υπολογίστηκαν με χρήση κατάλληλου λογισμικού. Θα διασταυρωθούν και βιβλιογραφικά το συντομότερο για μεγαλύτερη ακρίβεια.