Καλαμπάκα

κωμόπολη στην Ελλάδα

Η Καλαμπάκα είναι κωμόπολη του Νομού Τρικάλων και πρωτεύουσα του Δήμου Μετεώρων.[2][3]

Καλαμπάκα
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Καλαμπάκα
39°42′16″N 21°37′37″E
ΧώραΕλλάδα[1]
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Μετεώρων
Γεωγραφική υπαγωγήΘεσσαλία
Έκταση1.650 km²
Υψόμετρο250 μέτρα
Πληθυσμός8.330 (2011)
Ταχ. κωδ.42200
Τηλ. κωδ.24320
Ζώνη ώραςUTC+02:00 (επίσημη ώρα)
UTC+03:00 (θερινή ώρα)
ΙστότοποςΕπίσημος ιστότοπος
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Γενικά Επεξεργασία

Η Καλαμπάκα βρίσκεται στο βορειοδυτικό μέρος του Θεσσαλικού κάμπου. Είναι χτισμένη δίπλα στο σπάνιο γεωλογικό φαινόμενο των Μετεώρων, ενώ κοντά της περνάει ο Πηνειός ποταμός.[4] Ο μόνιμός της πληθυσμός στην απογραφή του 2011 ανερχόταν σε 8.330 κατοίκους[5] και είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Περιφερειακής Ενότητας, μετά τα Τρίκαλα.

Στην πόλη της Καλαμπάκας υπάρχουν 5 Δημοτικά Σχολεία, 2 Γυμνάσια, 1 Επαγγελματικό Λύκειο (ΕΠΑΛ) και 1 Γενικό Λύκειο (ΓΕΛ).[6]

Αξιοθέατα Επεξεργασία

Στην πόλη της Καλαμπάκας υπάρχουν το Κέντρο Ψηφιακής προβολής της Ιστορίας και του Πολιτισμού των Μετεώρων,[7] η σύγχρονη Βιβλιοθήκη της Καλαμπάκας[8] και το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας & Μουσείο Μανιταριών[9] και ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Συγκοινωνίες Επεξεργασία

Από την πόλη της Καλαμπάκας ξεκινά το σιδηροδρομικό δίκτυο που ενώνει την Καλαμπάκα με τα Τρίκαλα την Καρδίτσα την κωμόπολη των Φαρσάλων και την Αθήνα. Η σύνδεση έχει βοηθήσει σημαντικά την περιοχή όσον αφορά την οικονομία καθώς επιβάτες από κοντινές περιοχές μεταβαίνουν στην πόλη για να χρησιμοποιήσουν τον σιδηρόδρομο. Τα κτίρια του σταθμού της Καλαμπάκας έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία.[10]

Ονομασία Επεξεργασία

 
Πανοραμική φωτογραφία της πόλης.

Η ονομασία Καλαμπάκα αναφέρεται για πρώτη φορά[11] ως قلپاققیا (Kalbakkaya[12] / Qalabaqqaya[13]) και απαντά σε απογραφικό κατάστιχο μιας φορολογικής απογραφής που διενεργήθηκε το Έτος Εγίρας 859 (από τις 22 Δεκεμβρίου του 1454 ως τις 10 Οκτωβρίου του 1455) στην περιοχή του σαντζακίου των Τρικάλων (Tırhala Sancağı). Στο απογραφικό κατάστιχο αναφέρεται: «KARYE-İ İSTAGOS, El-meşhur KALBAKKAYA»,[14] που σημαίνει «Οικισμός Σταγοί, η φημισμένη Καλαμπάκα».

Το όνομα προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις ḳalabaḳ[15] / kalpak[16], που σημαίνει καλπάκι, και kaya, που σημαίνει βράχος. Η ονομασία πρέπει να προέκυψε είτε επειδή κάποιοι βράχοι (π.χ. του Άλτσου ή της Αγίας Τριάδας) πάνω από την Καλαμπάκα μοιάζουν με καλπάκι είτε διότι πάνω στους βράχους, σε μοναστήρια, εγκαταβιούσαν καλόγεροι που φορούσαν σχετικά καπέλα / σκούφους.[17]

Έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι σημαίνει «φρούριο στην κορυφή του βράχου» (από τις τουρκικές λέξεις kale = φρούριο + baş = κεφάλι, μεταφορικά κορυφή + kaya = βράχος).[18]

Ιστορία Επεξεργασία

Η θέση της σημερινής Καλαμπάκας έχει ταυτιστεί με ασφάλεια με το αρχαίο Αιγίνιον. Πρώτος ο Άγγλος περιηγητής William Leake είχε προχωρήσει σε αυτή την ταύτιση, με βάση αρχαία επιγραφή στον τοίχο μιας από τις παλιότερες εκκλησίες της πόλης (Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστή). Αργότερα, την ταύτιση αυτή επιβεβαίωσαν λείψανα οχυρωμένης πόλης που βρέθηκαν κάτω από την Καλαμπάκα.[19]

 
Η σελίδα που αφορά στην Καλαμπάκα στο απογραφικό κατάστιχο του 1454 / 1455.[20]

Το 10ο αίωνα μ.Χ. ήταν γνωστή ως Σταγοί, βυζαντινό φρούριο και επισκοπή. Από τα μεσαιωνικά μνημεία της σώζεται μόνο η Εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου. Ήταν κτίσμα του τέλους του 11ου ή αρχών του 12ου αιώνα, που χτίστηκε πάνω στα υπολείμματα παλιότερης εκκλησίας της ύστερης αρχαιότητας. Υπολείμματα αρχαίου ελληνικού ναού -πιθανόν του θεού Απόλλωνα- έχουν ενσωματωθεί στον τοίχο της παλιότερης και γνωστότερης εκκλησίας της πόλης, αφιερωμένης στην Παναγία.

Οι Σταγοί μνημονεύονται για πρώτη φορά στο έργο Διατύπωσις του βυζαντινού αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού (886-812). Το 1163 υπήρξε αναφορά στο κάστρο των Σταγών. Το 1204 οι Σταγοί περιήλθαν στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Στο τέλος του 13ου αιώνα περιήλθαν στο Δουκάτο των Νέων Πατρών. Το 1334 καταλήφθηκαν εκ νέου από το Δεσπότη της Ηπείρου Ιωάννη Β΄ Ορσίνι και στη συνέχεια περιήλθαν πάλι για λίγο υπό τον έλεγχο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το 1348 καταλήφθηκαν από τους Σέρβους του Στέφανου Δουσάν. Έφθασαν επί της βασιλείας του αδελφού του, Βασιλιά Συμεών Ούρεση. Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Θεσσαλία η Καλαμπάκα τέθηκε υπό τη διοίκηση του Πασά της Λάρισας και αργότερα του Σαντζακίου των Τρικάλων.

Δημογραφικά στοιχεία[21]
Ετος 1889 1896 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
Κάτοικοι 1939 2326 2695   2695 3482 4041   4640 5453 5692 5699 7392 8889

Κλίμα και Περιβάλλον Επεξεργασία

Η πόλη της Καλαμπάκας έχει ηπειρωτικό κλίμα στο πλαίσιο του μεσογειακού. Ο χειμώνας είναι υγρός και δριμύς ενώ το καλοκαίρι υγρό και θερμό. Το φθινόπωρο και η άνοιξη είναι βροχερές, με αρκετό κρύο καί υγρασία.

Μήνας Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαι Ιον Ιολ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Έτος
Μέση Θερμοκρασία μηνός °C 2 3,4 7,3 11,6 16,2 20,3 23 22,8 17,6 12,1 7,2 3 12,2
Μέση βροχόπτωση (χιλιοστά βροχής,μμ) 61,3 63,8 59 64 64,6 82,9 14,1 15,7 56,6 66,7 82,1 83,7 714,4
Υψηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C 19,5 20,4 23,6 29,6 35,3 39,1 40,7 39,7 35,7 31,8 24,6 21,7 40,7
Χαμηλότερη καταγεγραμμένη θερμοκρασία °C -27,8 -23 -7,8 -15,8 -1,8 2,8 6,8 5,6 1,6 -4,6 -8 -27 -27,8
Source: [1]

Φωτογραφίες Επεξεργασία

 
Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Καλαμπάκας
Ο σιδηροδρομικός σταθμός της Καλαμπάκας  
 
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου  

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. (Γερμανικά, Αγγλικά, Γαλλικά, Ισπανικά, Ιταλικά) archINFORM. 3144. Ανακτήθηκε στις 6  Αυγούστου 2018.
  2. Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα. 31. Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος. 1996. σελ. 204. 
  3. «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των ΟΤΑ». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  4. Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. 15. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 256. 
  5. «ΦΕΚ αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ πληθυσμού 2011 Αρχειοθετήθηκε 2023-03-26 στο Wayback Machine.», σελ. 10624 (σελ. 150 του pdf) και σε μορφή Excel «Πίνακας αποτελεσμάτων ΜΟΝΙΜΟΥ Πληθυσμού-Απογραφής 2011 Αρχειοθετήθηκε 2015-11-13 στο Wayback Machine.» στην ιστοσελίδα της ΕΛΣΤΑΤ Αρχειοθετήθηκε 2018-07-06 στο Wayback Machine.. Αρχειοθετήθηκε 24/11/2017. Ανακτήθηκε 09/01/2018.
  6. «Σχολεία | Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων». srv-dide.tri.sch.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  7. «Κέντρο Ψηφιακής προβολής της Ιστορίας και του Πολιτισμού των Μετεώρων». Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2024. 
  8. «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ». ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΚΑΛΑΜΠΑΚΑΣ. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  9. «Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Μετεώρων & Μουσείο Μανιταριών». meteoramuseum.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  10. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  11. «Είναι πολύ πιθανό το τουρκικό τοπωνύμιο να είναι προγενέστερο της απογραφής του 1454/1455 κι ότι η αναφορά αυτή αποτελεί την παλιότερη του τουρκικού τοπωνυμίου.» Nicoară Beldiceanu, Petre Ștefan Vasiliu Năsturel, «Η Θεσσαλία στην περίοδο 1454/55–1506», Θεσσαλικό Ημερολόγιο, 19 (1991) 121.
  12. Melek Delilbaşı, Muzaffer Arıkan, Hicri 859 Tarihli Suret–i Defter–i Sancak–ı Tırhala, εκδ. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Άγκυρα 2001, τ. 1, ISBN 9799751614727, σελ. 71.
  13. Beldiceanu–Năsturel 1991, 121.
  14. Delilbaşı–Arıkan 2001, 71.
  15. Ο τύπος ḳalabaḳ (πρόδρομος τύπος τού kalpak) απαντά πριν το 1461. βλ. Sevan Nişanyan, Nişanyan Sözlük: Çağdaş Türkçenin Etimolojisi, εκδ. Liber Plus Yayınları, Κωνσταντινούπολη 2018, ISBN‎ 978-605-81364-2-7, λήμμα kalpak.
  16. Προέρχεται από την οθωμανική τουρκική قلپاق (kalpak).
  17. «Μπορούμε να το αποδώσουμε ως: ο βράχος με τους καλογερικούς σκούφους.» Beldiceanu–Năsturel 1991, 121.
  18. Νίκος Μαλαβάκης, «Ετυμολογημένα τοπωνύμια Νομού Τρικάλων», Τρικαλινά, 21 (2001) 115-116.
  19. Ντάσιος, Φώτης. «Αιγίνιον - Arcgaeological Atlas of Thessaly». atlasthessalias.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2022. 
  20. Melek Delilbaşı, Muzaffer Arıkan, Hicri 859 Tarihli Suret–i Defter–i Sancak–ı Tırhala, εκδ. Türk Tarih Kurumu Yayınları, Άγκυρα 2001, τ. 2, ISBN 9799751614734, σελ. 120a.
  21. «ΕΕΤΑΑ-Διοικητικές Μεταβολές των ΟΤΑ». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2023.