Γεωγραφία

επιστήμη η οποία με βάση την φυσική και πολιτισμική ιστορία μελετάει την επιφάνεια της Γης

Η Γεωγραφία είναι η επιστήμη η οποία περιγράφει, αναλύει και προβλέπει την εξέλιξη της Γης στις βασικές πτυχές της, τόσο του ανθρωπογενούς, όσο και του φυσικού χώρου.

Παγκόσμιος χάρτης, 1689

Η Γεωγραφία, σύμφωνα με τη Διεθνή Γεωγραφική Ένωση, είναι η συστηματική σπουδή και περιγραφή τόσο της επιφάνειας της Γης όσο και των φαινομένων που συμβαίνουν σ΄ αυτή.

Είναι η επιστήμη που μελετά και τις κατ΄ επέκταση σχέσεις του ανθρώπου προς τη Γη. Μελετά το πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν, αλλά και διαμορφώνουν τον χώρο μέσα στον οποίο ζουν, καθώς και το πώς η Γη επηρεάζει τον τρόπο που ζουν οι άνθρωποι. Γενικότερα, η Γεωγραφία διαμορφώνει τους γενικούς όρους κατανομής και ζωής των όντων στην επιφάνειά της.

Γεωγραφία

Όπως αναφέρει η Ένωση Γεωγράφων Ελλάδας, η Γεωγραφία είναι η επιστήμη της φύσης και του ανθρώπου, του χώρου και του χρόνου. Είναι τόσο κοινωνική όσο και φυσική επιστήμη. Δεν έχει σχέση με την απλή αποστήθιση δεδομένων, αριθμών και ονομάτων, αλλά με τον διαρκή αναστοχασμό και την αναζήτηση αιτιών. Έχει σχέση με την ενδυνάμωση της έλλογης σκέψης αλλά και την πυροδότηση της φαντασίας. Με την αναπαράσταση αλλά και τα βιώματα. Με την ανάλυση και την ερμηνεία των σχέσεων ανθρώπου και χώρου. Η Γεωγραφία είναι μια επιστήμη που δίνει βάση στον εντοπισμό, την περιγραφή, την ανάλυση και διαχείριση των πολυδιάστατων ζητημάτων της κοινωνίας, της φύσης, της κουλτούρας, της οικονομίας, της τεχνολογίας, κ.α., με έμφαση στις χωρικές τους διαστάσεις, ενώ έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Η Γεωγραφία είναι κατεξοχήν η επιστήμη που αναπτύσσει τη χωρική σκέψη.

Με άλλα λόγια, η Γεωγραφία δεν διερευνά μόνο τι είναι και πού βρίσκεται στη Γη, αλλά επίσης και το γιατί βρίσκεται εκεί (και όχι κάπου αλλού) με γνώμονα το εάν η αιτία είναι φυσική ή/και ανθρωπογενής και με αναφορά στις συνέπειες.

Όπως ο Ουίλιαμ Χιουζ (William Hughes) - που δίδασκε τη γεωγραφία των Ιερών Τόπων στους μαθητές της Θεολογίας στο Βασιλικό Κολέγιο του Λονδίνου (King's College London) - το έθεσε σε μία προσφώνηση το 1863: «Η απλή ονομασία χωρών δεν είναι γεωγραφία. Το να ξέρεις από στήθους ένα γεωγραφικό λεξικό δεν κάνει κάποιον, από μόνο του, γεωγράφο. Η γεωγραφία έχει υψηλότερες βλέψεις από αυτές: αναζητά την ταξινόμηση φαινομένων (ομοίως του φυσικού και πολιτικού κόσμου στον βαθμό που διερευνά τον δεύτερο) ούτως ώστε να συγκρίνει, να γενικεύσει, να περάσει από τις επιπτώσεις στα αίτια και κάνοντάς το αυτό να ανακαλύψει τους σημαντικούς νόμους της φύσης και να επισημάνει την επιρροή τους στον άνθρωπο. Με μια λέξη, η γεωγραφία είναι επιστήμη, όχι απλών ονομάτων, αλλά επιχειρημάτων και λογικής, αιτιών και επιπτώσεων».

Η μελέτη της Γεωγραφίας ξεκίνησε από τις απαρχές του ανθρώπινου πολιτισμού, όμως οι απαρχές της ως ξεχωριστού κλάδου συστηματικής έρευνας και μελέτης τοποθετούνται στην Ελλάδα του 8ου αιώνα π.Χ., την εποχή της ομηρικής περιπλάνησης. Με τον Ποιητή ξεκινά το Ταξίδι, ο Ευρωπαϊκός Λόγος και η Γεωγραφική Αναζήτηση. Με τις θεότητες ως έμψυχη φύση… και το τοπίο να ενσαρκώνεται στον Αίολο, στην Κίρκη, στους Κύκλωπες και στη θεόμορφη Καλυψώ… και να αποτυπώνεται, ως χάρτης, στην περίφημη ασπίδα του ήρωα της Ιλιάδας, Αχιλλέα. Με την Ευρώπη να ταυτίζεται με τη Μεσόγειο, στις γεωγραφικές φαντασίες, στις ουτοπίες και στις τοπογραφικές αναφορές των πρώτων Ευρωπαίων. Με τη Γεωγραφία να συνομιλεί με τις υπόλοιπες επιστήμες.

Ο Όμηρος εισηγήθηκε τη γεωγραφική αναζήτηση (8ος αι. π.Χ), ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος (3ος αι. π.Χ.), ως συγγραφέας των "Γεωγραφικών" (τριών βιβλίων που χάθηκαν) την ονομάτισε "Γεωγραφία" προσδιορίζοντας τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της (από τις ελληνικές λέξεις "γη" και "γράφω"), μέτρησε την περίμετρο της Γης και σχεδίασε τον πρώτο χάρτη, ενώ ο Στράβων (1ος αι. π.Χ - 1ος αι. μ.Χ.) διαμόρφωσε την εξέλιξή της με επιστημολογική παρέμβαση μέσα από το έργο του "Γεωγραφικά" που τη συνέδεε με τη Φιλοσοφία και τη διαχώριζε από τη Γεωμετρία (Λεοντίδου, 2000), προσπαθώντας να εξηγήσει τις πολιτισμικές διαφορές από τόπο σε τόπο.

Γνωστικές περιοχές και γνωστικά αντικείμενα

Επεξεργασία

Οι γνωστικές περιοχές και κατευθύνσεις της Γεωγραφίας είναι οι εξής:

  1. Φυσική γεωγραφία
  2. Ανθρωπογεωγραφία
  3. Ανάπτυξη και Σχεδιασμός Χώρου
  4. Γεωπληροφορική

Γνωστικά αντικείμενα:

Ως προς τον επαγγελματικό τομέα, σύμφωνα με το Π.Δ. 147 (Φ.Ε.Κ. 124, 04/06/2002), οι Γεωγράφοι μπορούν:

- Να μελετούν και να αναλύουν τα γεωγραφικά φαινόμενα στην ολότητα και στις ποικίλες αλληλεπιδράσεις τους, στην κοινωνική, οικονομική, πολιτική, ιστορική, πολιτισμική και φυσικοπεριβαλλοντική τους διάσταση. Για τον σκοπό αυτό χρησιμοποιούν τόσο ποσοτικές όσο και ποιοτικές μεθόδους και τεχνικές ανάλυσης και έρευνας βάσει των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων.

- Να αναλαμβάνουν την εκπόνηση πάσης φύσεως γεωγραφικών μελετών καθώς και την ανάπτυξη και διαχείριση πληροφορικών συστημάτων απόκτησης, επεξεργασίας, αποθήκευσης και μετάδοσης γεωγραφικών δεδομένων και με σύνθεση των οικονομικών, πολιτισμικών, πληθυσμιακών, χωροταξικών, πολεοδομικών και περιβαλλοντικών διαστάσεων, καθώς και των θεσμών ανάπτυξης του γεωγραφικού χώρου, συμβάλλουν στη διαμόρφωση αναπτυξιακών πολιτικών και προγραμμάτων, τόσο σε κεντρικό, περιφερειακό όσο και σε τοπικό επίπεδο.

Ο Γεωγράφος ως επιστήμονας και οι δραστηριότητες των Γεωγράφων

Επεξεργασία

Ο επιστήμονας που ασχολείται με αυτή την επιστήμη ονομάζεται γεωγράφος. Ο γεωγράφος, ανά τον κόσμο, θεωρείται τόσο γεωεπιστήμονας, όσο και κοινωνικός επιστήμονας. Σπουδές στην Ελλάδα παρέχονται από τα δυο ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα (Α.Ε.Ι) Πανεπιστήμιο Αιγαίου και Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Αθηνών από τα τμήματα Γεωγραφίας αντίστοιχα. Η Γεωγραφία υπάρχει και ως Θεματική Ενότητα στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, ενώ μαθήματα Γεωγραφίας διδάσκονται σε κάποια ακαδημαϊκά τμήματα ανά την Ελλάδα.

Ο επίσημος επαγγελματικός φορέας των Γεωγράφων είναι η Ένωση Γεωγράφων Ελλάδας.

Κάποιες από τις βασικές δραστηριότητες των Γεωγράφων είναι οι εξής:

- Παραγωγή αγροτικών, δημογραφικών, πολιτισμικών, ιστορικών, χαρτογραφικών, τουριστικών, χωροταξικών και άλλων πληροφοριών με έμφαση στις χωρικές τους διαστάσεις.

- Διαμόρφωση αναπτυξιακών και κοινωνικών πολιτικών με βάση τον χώρο.

- Σχεδιασμός αναπτυξιακών και κοινωνικών προγραμμάτων.

- Εκπόνηση μελετών/ερευνών διαχείρισης φυσικών και πολιτισμικών πόρων, περιβαλλοντικής προστασίας και περιβαλλοντικών επιπτώσεων και μελετών τοπίου.

- Φυσικογεωγραφικές μελέτες και έρευνες (γεωμορφολογικές και κλιματολογικές, βιογεωγραφικές).

- Μελέτες σκοπιμότητας, έρευνες αγοράς και επιχειρηματικά σχέδια.

- Μελέτες διαμόρφωσης πολιτικής σε θέματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, δημογραφικά, οικονομικά, χωροταξικά, διεθνών σχέσεων, κ.α., όπως αυτά εξαρτώνται από τις σχέσεις ανθρώπου και χώρου

- Μελέτες και προγράμματα βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης που προϋποθέτουν σύνδεση παραγωγής, μεταποίησης, πολιτισμού και τουρισμού και ενεργοποίηση του ανθρώπινου, πολιτισμικού, φυσικού, κοινωνικού και του οικονομικού κεφαλαίου ενός τόπου.

- Βελτίωση και διεύρυνση των σχέσεων μεταξύ γεωργίας-διατροφής και παραγωγού-καταναλωτή στο πλαίσιο της μετα-παραγωγικής και συνεργατικής υπαίθρου (ηθικό εμπόριο, αγορές παραγωγών, άμεσο μάρκετινγκ, προϊόντα κοινωνικής οικονομίας, κλπ).

- Οργάνωση και διαχείριση χώρου, δραστηριοτήτων και χρήσεων γης.

- Διάδοση και προαγωγή της προστασίας, διαχείρισης και σχεδιασμού του τοπίου και ενδυνάμωση της συνείδησης των πολιτών, των οργανισμών και των φορέων σε σχέση µε την αξία του τοπίου, τον ρόλο του και τις μεταβολές στις οποίες αυτό υπόκειται.

- Συλλογή, επεξεργασία, ανάλυση και αξιοποίηση γεωγραφικών πληροφοριών με εφαρμογή μεθόδων Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS) και Τηλεπισκόπησης.

Ιστορία της Γεωγραφίας

Επεξεργασία

Οι πρώτες έννοιες της Γεωγραφίας αποκαλύπτονται στην Ελληνική Μυθολογία όπου οι πολύ πρώιμες παρατηρήσεις των γεωλογικών αναστατώσεων και των επακόλουθων διαμορφώσεων, τουλάχιστον του αρχαίου ελλαδικού χώρου, διαμορφώνονται ως μυθολογικές ανθρωπόμορφες έννοιες και μυθικές δραστηριότητες αυτών. Ασφαλώς και από την άποψη αυτή ο Όμηρος και ο Ησίοδος θα πρέπει να θεωρούνται οι πρώτοι γεωγράφοι. Αλλά και στην αρχαία Βαβυλώνα και την Αίγυπτο οι πρώτες γεωγραφικές αναφορές χαρακτηρίζονται ως τοπογραφία περιοχών που εξαφανίζονται από πλημμύρες.

Η Γεωγραφία έφτασε σε πολύ μεγάλη ακμή στον ελληνικό κόσμο καθότι οι Έλληνες είχαν ακριβή εικόνα της περιοχής της Μεσογείου. Ο πρώτος συγγραφέας από τον οποίο έχουμε γεωγραφικές περιγραφές στο έργο του είναι ο ποιητής Όμηρος. Στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια περιγράφει τόπους, φυσικά φαινόμενα, κοινωνίες και ανθρώπους. Κέντρο του κόσμου του Ομήρου είναι ο Όλυμπος, η κατοικία των θεών. Τα τοπωνύμια που χρησιμοποιεί ο Όμηρος είναι γνωστά αλλά δύσκολα προσδιορίσιμα λόγω των αλλαγών που έχουν επέλθει, με την πάροδο του χρόνου, στη μορφολογία του εδάφους. Ο Όμηρος υπήρξε ο εισηγητής της Γεωγραφίας. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ο Όμηρος ήταν περισσότερο ποιητής παρά γεωγράφος με τη σημερινή έννοια (Λεοντίδου, 2011).

Αν η γεωγραφία εισήχθη από την εποχή του Ομήρου, αναβαθμίστηκε σε επιστήμη, έναν αιώνα αργότερα, την εποχή των Ιώνων φιλοσόφων, οι οποίοι αποτέλεσαν τη γέφυρα μεταξύ μύθου και έλλογης σκέψης. Αυτοί υπήρξαν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν το σχήμα της Γης και τη σχέση της με τον ήλιο και τα άλλα ουράνια σώματα. Οι φιλόσοφοι Θαλής, Αναξίμανδρος και Εκαταίος έδωσαν νόημα στη λέξη "γεωγραφία". Ο πρώτος, σπουδαίος γεωμέτρης, μίλησε για τη σφαιρικότητα της Γης, παρουσιάζοντάς την ως δίσκο που επιπλέει στον ωκεανό και προβλέποντας την ολική έκλειψη ηλίου το 585 π.Χ αναφερόμενος στον πολικό αστέρα ως μόνιμο σημείο προσανατολισμού, ο δεύτερος υποστήριξε την ιδέα της κίνησης της Γης και του σύμπαντος και την ισορροπία των φυσικών δυνάμεων έφτιαξε το πρώτο γεωγραφικό πίνακα/χάρτη του τότε γνωστού κόσμου (όπως μας λέει ο Στράβων στα "Γεωγραφικά", βιβλίο Α ΄, Κεφ. 1, παρ. 11), ενώ ο τρίτος συνέγραψε το πρώτο γεωγραφικό έργο για την Ευρώπη και την Ασία βάσει ναυσιπλοϊκών καταγραφών (αναφέρεται από τον Ηρόδοτο), βελτίωσε τον χάρτη του Αναξίμανδρου και κατέγραψε μύθους πολλών λαών (Λεοντίδου, 2011).

Ο Μέγας Αλέξανδρος επίσης ενδιαφέρθηκε για την ανάπτυξη της Γεωγραφίας σαν μέσο για την καλύτερη διοίκηση της αυτοκρατορίας του, στο επιτελείο των επιστημόνων που τον ακολούθησε στις εκστρατείες του περιλαμβάνονταν πολλοί γεωγράφοι και τοπογράφοι οι επονομαζόμενοι «βηματιστές» (Λεοντίδου, 2011). Ο Μέγας Αλέξανδρος διέταξε και μια σειρά εξερευνητικών αποστολών σε μέρη εντός και εκτός της αυτοκρατορίας του ενώ ίδρυσε και πολλές πόλεις σε κομβικά γεωγραφικά σημεία της επικράτειας του.

Στη Σάμο, που την εποχή εκείνη πρέπει να θεωρείται σαν μέρος της Ιωνίας, ο Αρίσταρχος (320-250 π.Χ.) ανακάλυψε το ηλιοκεντρικό σύστημα, περίπου δυο χιλιάδες χρόνια πριν τον Κοπέρνικο, ο οποίο αρχικά μνημόνευσε τον Αρίσταρχο αλλά μετά το αφαίρεσε, όπως μας λέει ο Thomas Heath [en]) με αποτέλεσμα η ηλιοκεντρική θεωρία να πάρει το όνομα του Κοπέρνικου. Ο εν λόγω φιλόσοφος είχε θητεύσει στη σχολή του Αριστοτέλη στην Αθήνα. Έζησε και δίδαξε στην Αλεξάνδρεια. Από τα πολλά έργα που είχε συγγράψει διασώζονται ελάχιστα αποσπάσματα, διατύπωσε πάντως με σαφήνεια ότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο. Η έλλειψη μεγάλου μέρους του έργου, παρότι επαναστατικού για την εποχή του, δεν του έδωσε την αναγνώριση που πιθανόν να του ανήκε (Λεοντίδου, 2011).

Η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, πόλη που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος, ήταν η πόλη διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη της Γεωγραφίας κατά την ύστερη αρχαιότητα. Στην πόλη αυτή, με τη σπουδαία βιβλιοθήκη, έδρασαν πολλοί επιστήμονες που ώθησαν τη Γεωγραφία σε πρωτόγνωρα επίπεδα. Πρώτος απ΄ όλους ο Ερατοσθένης (3ος αι. π.Χ.) ο άνθρωπος στον οποίον οφείλει το όνομα της η επιστήμη της Γεωγραφίας. Ο Ερατοσθένης, ποιητής, μαθηματικός, φιλόσοφος, υπήρξε επικεφαλής στη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Συνέγραψε ένα βιβλίο με τον τίτλο "Γεωγραφικά" και υπολόγισε με σχετική ακρίβεια την περίμετρο της Γης (με σφάλμα μικρότερο από 1%), ενώ κατασκεύασε τον πρώτο χάρτη που αντιστοιχούσε στην πραγματικότητα. Στο σωζόμενο απόσπασμα από το ποίημά του "Ερμής" αναφέρεται στις πέντε γεωγραφικές ζώνες της Γης, σε παλιές μυθικές αφηγήσεις και στις αρχές της αστρονομίας (Λεοντίδου, 2011), συνδέοντας τον ομηρικό κόσμο με τους προσωκρατικούς φιλοσόφους και την ποίηση με τη γεωγραφία, συνεισφέροντας έτσι στη διαπλάτυνση του έμπυρου ομηρικού σύμπαντος και στην περαιτέρω πυροδότηση της γεωγραφικής φαντασίας.

Τη σκυτάλη πήραν οι Στράβων και Κλαύδιος Πτολεμαίος. Ο Στράβων στις αρχές της 1ης χιλιετίας μ.Χ. συνέγραψε το έργο του με τίτλο Γεωγραφικά (17 τόμοι), το έργο παρότι στηρίχθηκε κατά κύριο λόγο σε περιγραφές των ταξιδίων του σε Νείλο, Αλεξάνδρεια, Αιθιοπία, Αρμενία, Σαρδηνία, Ρώμη, και αλλού, εντούτοις προσπάθησε να εξηγήσει τις πολιτισμικές διαφορές των ανθρώπων τα ήθη και έθιμα τους καθώς και τα συστήματα διακυβέρνησής τους (Λεοντίδου, 2011). Το έργο σώζεται ακέραιο και αποτελεί έναν Παγκόσμιο Άτλα της εποχής του. Ο Πτολεμαίος ο Αλεξανδρεύς ή Κλαύδιος Πτολεμαίος (2ος αι. μ.Χ) θεωρείται ο "πατέρας της Χαρτογραφίας" με κύριο έργο του τη "Γεωγραφική Υφήγησις".

Ο Ελληνικός πολιτισμός είναι ο πρώτος πολιτισμός που ενεργά εξερεύνησε τη Γεωγραφία ως επιστήμη και φιλοσοφία, με κύριους συντελεστές (χρονολογικά από τον 8ο αι. π.Χ. έως τον 2ο αι. μ.Χ) τον Όμηρο, τον Θαλή τον Μιλήσιο, τον Εκαταίο τον Μιλήσιο, τον Ηρόδοτο, τον Ιπποκράτη[1], τον Αριστοτέλη, τον Δικαίαρχο τον Μεσσηνό, τον Ερατοσθένη, τον Στράβωνα, τον Μαρίνο τον Τύριο, τον Πτολεμαίο, τον Αρριανό και τον Παυσανία. Η χαρτογράφηση από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια των εξερευνήσεων τους πρόσθεσε νέες τεχνικές στη Γεωγραφία (π.χ. σειρά διαφόρων ιστορικών βιβλίων που ασχολούνται με το θέμα, όπως το αξιόλογο «Geographia» του Κλαύδιου Πτολεμαίου). Μία από τις τεχνικές είναι ο περίπλους: η περιγραφή λιμανιών και της στεριάς που ένας ναύτης θα συναντούσε στη διάρκεια του ταξιδιού κατά τη στεριά. Ο πολυγραφότατος Πλίνιος υπήρξε ο κύριος εκπρόσωπος της ρωμαϊκής Γεωγραφίας.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, Άραβες όπως οι Ιντρισί (12ος αι.), Ιμπν Μπατούτα (14ος αι.) και Ιμπν Χαλντούν (14ος αι.) διατήρησαν τις ελληνικές και ρωμαϊκές τεχνικές και πάνω σε αυτές βασίστηκαν για να δημιουργήσουν δικές τους. Με την αποικιοκρατία (16ος αι.) το ενδιαφέρον για τη Γεωγραφία άρχισε να επαναπτύσσεται μέσω της αναζωπύρωσης του ενδιαφέροντος συστηματικής σπουδής νέων χώρων, εδαφών, τόπων, κοινωνιών, ανθρώπων και τοπίων.

Η Νεότερη Γεωγραφία

Επεξεργασία

Γερμανοί διανοητές του 18ου και 19ου αιώνα βοήθησαν στην ανάδυση της Γεωγραφίας ως σύγχρονης επιστήμης του χώρου και του χρόνου.

Ο Ιμμάνουελ Καντ (1724-1804) μπορεί να θεωρηθεί ως ο πνευματικός πατέρας της (ανθρωπο)γεωγραφίας. Υπήρξε πανεπιστήμονας στα αρχαιοελληνικά και αναγεννησιακά πρότυπα. Ενίσχυσε τη συνομιλία γεωγραφίας-φιλοσοφίας όπως παλαιότερα έκανε ο Στράβων. Θεωρούσε ότι η γνώση εξαρτάται από την εμπειρία που αποκτάται μέσω των πέντε αισθήσεων (Αριστοτέλης) και ότι ο άνθρωπος δημιουργεί την πραγματικότητα, ο κόσμος αντιμετωπίζεται ως «σύνολο ανθρώπινης εμπειρίας». Δίδαξε γεωγραφία σε επίπεδο ανώτατης εκπαίδευσης. Αν και δεν είχε ταξιδέψει, οι περιγραφές του ήταν λεπτομερείς, αναλυτικές και εμπνευσμένες.

Ο Καρλ Ρίτερ (1779-1859) καθιέρωσε τη διδασκαλία της γεωγραφίας στην ακαδημία (πανεπιστημιακή γεωγραφία). Δίδαξε εφαρμοσμένη (ανθρωπο)γεωγραφία προσαρμοσμένη στους στόχους της διοίκησης, της πολιτικής και διαχείρισης του χώρου. Μαζί με τον Αλεξάντερ φον Χούμπολτ (1769-1859) επηρέασαν τις εξελίξεις στη γεωγραφία. Ο φον Χούμπολτ εξερεύνησε τη φύση (σε λατινική Αμερική και Ρωσία) και έγραψε για τη Φυσική Γεωγραφία. Η συστηματική γεωγραφία τους έθετε τον άνθρωπο μέσα στο φυσικό του περιβάλλον χωρίς σκληρό αιτιοκρατικό πρόταγμα και οδήγησε εμμέσως σε κριτική της αποικιοκρατίας.

Ο Φρίντριχ Ράτσελ (1844-1904) θεωρείται ιδρυτής της Ανθρωπογεωγραφίας (1882 εκπονεί το έργο "Ανθρωπογεωγραφία"). Πρόκειται για μια συστηματική αιτιοκρατική προσέγγιση, οι κοινωνικές σχέσεις σαν φυσικές σχέσεις (διακυβερνώνται από τους ίδιους φυσικούς νόμους), όπου ο χώρος μέσα από το κλίμα (π.χ. εύκρατο/τροπικό), τη γεωμορφολογία (βουνά/πεδιάδες), τη θέση, κλπ, καθορίζει την ανάπτυξη πολιτισμών και χαρακτήρων. Ορίζει το κράτος ως ζωντανό οργανισμό που προσαρμόζεται στο γεωγραφικό περιβάλλον και στους νόμους του χώρου, ως «ένα οργανισμό που συνδέεται άμεσα με τη γη», φυσική οντότητα που απαιτεί ζωτικό χώρο (Lebensraum) για να αναπτυχθεί (οργανική θεώρηση του κράτους, ανεξάρτητο από έθνος ή κοινωνία). Επηρεάστηκε από την πολιτική γεωγραφία του Αριστοτέλη, που όμως δεν έφτασε σε τόσο βάθος αιτιοκρατίας, αφού προσέδιδε μέτρο και σοφία στην εδαφικότητα. Το 1891 με τον δεύτερο τόμο ο Ράτσελ διαφοροποιεί τον ντετερμινισμό του.

Οι πρώτες προσεγγίσεις της ακαδημαϊκής Γεωγραφίας είναι οι εξής:

Περιβαλλοντικός Ντετερμινισμός ή Αιτιοκρατία (τέλη 19ου αι.)

Περιφερειακή γεωγραφία και ποσσιμπιλισμός (πιθανοκρατία) (αρχές 20ου αι.)

Εδώ, κατά τον Κουρλιούρο (2013), η πρώτη επιστημολογική τομή ήρθε με την ανάδυση της ποσοτικής επανάστασης και της θετικιστικής προσέγγισης, η οποία ήρθε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που σηματοδότησε νέες κοινωνικές ανάγκες και προτεραιότητες.

Στον σύγχρονο κόσμο, η Γεωγραφία καθιερώθηκε ως επιστημονικός κλάδος στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική τον 19ο αιώνα. Αρχικά ανήκε στις Φυσικές Επιστήμες – μελέτη της επιφάνειας, του ανάγλυφου, της βλάστησης και του κλίματος της γης. Σταδιακά, εξελίχθηκε και σε κοινωνική επιστήμη – μελέτη των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στον χώρο και τον χρόνο. Η σύγχρονη επιστήμη της Γεωγραφίας κινείται ανάμεσα σε δύο κόσμους και επιχειρεί να τους συνθέσει – τον κόσμο των Φυσικών και τον κόσμο των Κοινωνικών Επιστημών. Με βάση τη διεπιστημονική, συνθετική και διαχρονική προσέγγιση, η σύγχρονη Γεωγραφία αναλύει και ερμηνεύει τη συγκρότηση και διαφοροποίηση του χώρου έτσι όπως διαμορφώνεται και μεταβάλλεται κάτω από τη διαρκή αλληλεπίδραση φυσικών παραγόντων – όπως το κλίμα, το ανάγλυφο, η βλάστηση – και κοινωνικο-πολιτισμικών, οικονομικών, ιδεολογικών και πολιτικών διεργασιών.

Επόμενες προσεγγίσεις της ακαδημαϊκής Γεωγραφίας:

Η εξέλιξη των ιδεών στη Γεωγραφία, συνεχίζεται... όλες οι προσεγγίσεις μαζί συνθέτουν το παζλ της κατανόησης της πολυσύνθετης πραγματικότητας, καθότι για να κατανοήσουμε τη Γεωγραφία είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε την Κοινωνία (Massey, 2001) και μαζί της τις διαστάσεις και τους τρόπους παραγωγής του χώρου σε σχέση με τον χρόνο.

Κλάδοι της Γεωγραφίας

Επεξεργασία

Ενδεικτικά:

Ανθρωπογεωγραφία

Γεωπληροφορική

Ανάπτυξη και Σχεδιασμός Χώρου

Σύνδεσμοι

Επεξεργασία

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Bonnett, A. (2010) Γεωγραφία: μια εισαγωγή. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα
  • Ένωση Γεωγράφων Ελλάδας, Φυλλάδιο "Η Γεωγραφία μας Αρχειοθετήθηκε 2020-01-08 στο Wayback Machine."
  • Λεοντίδου, Λ. (2011) Αγεωγράφητος Χώρα, εκδόσεις Προπομπός, Αθήνα.
  • Τερκενλή, Θ.Σ. (1996). Το Πολιτισμικό Τοπίο: Γεωγραφικές Προσεγγίσεις. Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα
  • Τερκενλή Θ.Σ., Ιωσηφίδης, Θ., Χωριανόπουλος, Ι. επιµ. (2007) Ανθρωπογεωγραφία: Άνθρωπος, Κοινωνία και Χώρος, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα
  • Tuan, Y.F. (1977) Space and Place: The Perspective of Experience. Edward Arnold, London

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. «Περί αέρων υδάτων και τόπων». Τerrapapers. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιανουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2019. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία