Μεθανικός προπυλεστέρας

Ο μεθανικός προπυλεστέρας ή φορμικός προπυλεστέρας ή μυρμηκιικός προπυλεστέρας, είναι ο εστέρας που παράγεται από την εστεροποίηση μεθανικού οξέος και προπανόλης-1. Έχει σύντομο συντακτικό τύπο HCOOCH₂CH₂CH₃, που γράφεται συντομογραφικά HCOOPr. Είναι ένα άχρωμο υγρό με χαρακτηριστική μέτριας ισχύος αλκοολική φρουτένια και γλυκιά οσμή, ανάλογα με τη συγκέντρωσή των ατμών του και την παρουσία προσμίξεων. Χρησιμοποιείται ως γευστικός ή αρωματικός παράγοντας σε μήλα, ζαχαροπλαστική, κεράσια, καφέδες, ξηρούς καρπούς και δαμάσκηνα. Όριο ανίχνευσης οσμής από ανθρώπους 10%. Τοξικότητα LD₅₀ (σε ποντίκια) 3,98 g/kg.

Μεθανικός προπυλεστέρας
Γενικά
Όνομα IUPAC	Μεθανικός προπυλεστέρας
Άλλες ονομασίες	Φορμικός προπυλεστέρας Μυρμηκικός προπυλεστέρας
Χημικά αναγνωριστικά
Χημικός τύπος	C4H8O2
Μοριακή μάζα	88,1051200 amu
Σύντομος συντακτικός τύπος	HCOOCH2CH2CH3
Συντομογραφίες	HCOOPr
Αριθμός CAS	110-74-7
SMILES	O=COCCC
Αριθμός EINECS	203-798-0
Αριθμός RTECS	UH8225000
Αριθμός UN	UN 1281
PubChem CID	151193
Ισομέρεια
Ισομερή θέσης	97
Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης	-92,5 ± 0,5 °C
Σημείο βρασμού	81 ± 1 °C
Πυκνότητα	903-909 kg/m3 (20 °C)
Δείκτης διάθλασης , nD	1,37500 - 1,38000 (20 °C)
Τάση ατμών	82,6 mmHg
Χημικές ιδιότητες
Ελάχιστη θερμοκρασία ανάφλεξης	-2,78 °C
Επικινδυνότητα
Xi (Ερεθιστικό)
Φράσεις κινδύνου	R11, R36/37, R67
Φράσεις ασφαλείας	S2, S16, S23, S24/25, S26, S36-39
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος (25°C, 100 kPa).

Δομή

Δεσμοί
Δεσμός	τύπος δεσμού	ηλεκτρονική δομή	Μήκος δεσμού	Ιονισμός
C#1',#2',#3'-H	σ	2sp3-1s	109 pm	3% C- H+
C#1-H	σ	2sp2-1s	106 pm	3% C- H+
C#1'-C#2'	σ	2sp3-2sp3	154 pm
C=O	σ	2sp2-2sp2	132 pm	19% C+ O-
	π	2p-2p
C#1-O	σ	2sp2-2sp3	147 pm	19% C+ O-
C#1'-O	σ	2sp3-2sp3	150 pm	19% C+ O-
Γωνίες
HC#1'H	109°28'
HC#1'O	109°28'
HC#1'C#2	109°28'
HC#1O	120°
C#1OO	120°
OC#1O	120°
COC	104,45°
Στατιστικό ηλεκτρικό φορτίο
Ο (-O-)	-0,38
Ο (=O)	-0,38
C#3'	-0,09
C#2'	-0,06
Η (HC)	+0,03
C#1'	+0,13
C#1	+0,54

Παραγωγή

Εστεροποίηση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας μπορεί να παραχθεί με αντίδραση εστεροποίησης προπανόλης-1 (CH₃CH₂CH₂OH) και μεθανικού οξέος (HCOOH) σε όξινο περιβάλλον:

$\mathrm {HCOOH+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH{\xrightarrow {H^{+}}}HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+H_{2}O}$

Αλκυλίωση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας μπορεί να παραχθεί με αντίδραση αλκυλίωσης μεθανικού νατρίου (HCOONa) με προπυλαλογονίδιο (CH₃CH₂CH₂X):

$\mathrm {HCOONa+CH_{3}CH_{2}CH_{2}X{\xrightarrow {}}HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+NaX}$

Ακυλίωση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας μπορεί να παραχθεί με αντίδραση ακυλίωσης προπανόλης-1 (CH₃CH₂CH₂OH), με τις ακόλουθες χημικές ενώσεις:

1. Με φορμυλαλογονίδιο (HCOX):

$\mathrm {HCOX+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH{\xrightarrow {}}HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+HX}$

2. Με ανθρακικό οξύ (H₂CO₃):

$\mathrm {H_{2}CO_{3}+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH{\xrightarrow {}}HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+HCOOH}$

3. Με άλλον μεθανικό αλκυλεστέρα (μετεστεροποίηση, HCOOR):

$\mathrm {HCOOR+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH{\overrightarrow {\longleftarrow }}HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+ROH}$

4. Με κετένη (H₂C=C=O):

$\mathrm {H_{2}C=C=O+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH{\xrightarrow {}}HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}}$

Χημικές ιδιότητες

Σαπωνοποίηση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας δίνει αντίδραση σαπωνοποίησης με υδροξείδιο του νατρίου (NaOH), σχηματίζοντας μεθανικό νάτριο (HCOONa) και προπανόλη-1 (CH₃CH₂CH₂OH):

$\mathrm {HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+NaOH{\xrightarrow {}}HCOONa+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH}$

Μετεστεροποίηση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας δίνει αντίδραση μετεστεροποίησης με αλκοόλη (ROH), σχηματίζοντας μεθανικό αλκυλεστέρα και προπανόλη-1:

$\mathrm {HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+ROH{\overrightarrow {\longleftarrow }}HCOOR+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH}$

Αμμωνιόλυση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας δίνει αντίδραση αμμωνιόλυσης με αμμωνία (NH₃), σχηματίζοντας μεθαναμίδιο (HCONH₂) και προπανόλη-1 (CH₃CH₂CH₂OH):

$\mathrm {HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+NH_{3}{\xrightarrow {}}HCONH_{2}+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH}$

Επίδραση οργανομαγνησιακών ενώσεων

Ο μεθανικός προπυλεστέρας δίνει αντίδραση επίδρασης οργανομαγνησιακών ενώσεων (RMgX), σχηματίζοντας αλδεΰδη (RCHO) και προπυλομαγνησιοαλογονίδιο (CH₃CH₂CH₂OMgX):

$\mathrm {HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+RMgX{\xrightarrow {}}CH_{3}CH_{2}CH_{2}OCH(R)OMgX{\xrightarrow {}}RCHO+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OMgX\downarrow }$

Αναγωγή

Ο μεθανικός προπυλεστέρας δίνει αντιδράσεις οξειδοαναγωγής, σχηματίζοντας μεθανόλη (CH₃OH) και προπανόλη-1 (CH₃CH₂CH₂OH):

1. Με νάτριο (Na) και αιθανόλη (CH₃CH₂OH):

$\mathrm {HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+3Na+3CH_{3}CH_{2}OH{\xrightarrow {}}CH_{3}OH+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH+3CH_{3}CH_{2}ONa}$

2. Με διυδρογόνο (H₂) και νικέλιο (Ni):

$\mathrm {HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+{\frac {3}{2}}H_{2}{\xrightarrow {Ni}}CH_{3}OH+CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH}$

3. Με λιθιοαργιλιοτετραϋδρίδιο (LiAlH₄):

$\mathrm {2HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+LiAlH_{4}{\xrightarrow {+2H_{2}O}}2CH_{3}OH+2CH_{3}CH_{2}CH_{2}OH+LiAlO_{2}}$

Συμπύκνωση

Ο μεθανικός προπυλεστέρας δίνει χημική αντίδραση συμπύκνωσης με επίδραση νατρίου σε απρωτικούς διαλύτες, σχηματίζοντας αιθανοδιάλη και προπανολικό νάτριο (CH₃CH₂CH₂ONa):

$\mathrm {2HCOOCH_{2}CH_{2}CH_{3}+2Na{\xrightarrow {}}HCOCHO+2CH_{3}CH_{2}CH_{2}ONa}$

Πηγές

• Ν. Αλεξάνδρου, Γενική Οργανική Χημεία, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1985
• Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
• SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
• Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982
• Πολυχρόνη Σ. Καραγκιοζίδη: Ονοματολογία οργανικών ενώσεων, Θεσσαλονίκη 1991, Έκδοση Β΄.
• Ν. Αλεξάνδρου, Α. Βάρβογλη, Δ. Νικολαΐδη: Χημεία Ετεροκυκλικών Ενώσεων, Θεσσαλονίκη 1985, Έκδοση Β΄.
• Δ. Νικολαΐδη: Ειδικά κεφάλαια Οργανικής Χημεία, Θεσσαλονίκη 1983.