Βικιπαίδεια

Μονή Βατοπεδίου

μοναστήρι - διατηρητέο κτίριο

Συντεταγμένες: 40°18′51″N 24°12′40″E / 40.31417°N 24.21111°E / 40.31417; 24.21111

Η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Βατοπεδίου (ή και Βατοπαιδίου) είναι μια εκ των είκοσι μονών του Αγίου Όρους και κατατάσσεται δεύτερη στην ιεραρχία των αγιορείτικων μονών. Κτήτορες της μονής, τον 10 αιώνα, αποτέλεσαν τρεις Θρακιώτες ευγενείς που ήρθαν για να ζήσουν στο όρος Άθω από την Αδριανούπολη, οι άγιοι Νικόλαος, Αθανάσιος και Αντώνιος.

Ιερά Μονή Βατοπεδίου Αγίου Όρους
Βατοπέδι
Χάρτης
Είδοςμοναστήρι
Γεωγραφικές συντεταγμένες40°18′51″N 24°12′40″E
ΘρήσκευμαΟρθόδοξη Εκκλησία
Διοικητική υπαγωγήΑυτόνομη Μοναστική Πολιτεία Αγἰου Όρους
ΧώραΕλλάδα
Έναρξη κατασκευής10ος αιώνας
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
Ιστότοπος
Επίσημος ιστότοπος
Commons page Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Η Μονή ήταν αρχικά αφιερωμένη στην Υπαπαντή και αργότερα στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Βρίσκεται στη μέση της βορειανατολικής πλευράς της χερσονήσου και στο ανατολικό τμήμα ενός μεγάλου όρμου, που παλιά ονομαζόταν Λιμήν του Κλήμεντος.[1] Σήμερα, καθηγούμενος της Μονής είναι ο Αρχιμανδρίτης Εφραίμ Βατοπεδινός.

Ιστορία

Επεξεργασία

Σύμφωνα με το σύγγραμα "Ἀνάμνησις μερικὴ περὶ τοῦ Ἁγίου Ὄρους"[2], που παραδίδεται σε χειρόγραφα τα παλαιότερα των οποίων χρονολογούνται στον 15ο αιώνα, στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται η μονή χτίστηκε από τον αυτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνο μοναστήρι τον 4ο αιώνα μ.Χ., το οποίο καταστράφηκε από τον αυτοκράτορα Ιουλιανό τον Παραβάτη[3]. Σύμφωνα πάντα με την ίδια παράδοση, ανοικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο τον Μέγα, από ευγνωμοσύνη για τη «θαυματουργή διάσωση του γιου του Αρκάδιου ο οποίος, αφού έπεσε από το καράβι του στο αρχιπέλαγος, βγήκε στη στεριά γερός χάρη στις μεσιτείες της Θεοτόκου η οποία τον μετέφερε δίπλα σε μια βάτο».

Από την παράδοση αυτή ετυμολογείται και η γραφή του ονόματος της μονής «Βατοπαίδιον»[4][5]. Η ετυμολογία της συνηθέστερης γραφής Βατοπέδι προέρχεται από την παρουσία πλούσιας βλάστησης και βάτων γύρω από τη μονή, που υπάρχει ακόμα και σήμερα[6][7]

Νεότερη παράδοση θέλει τη μονή αυτή να τη λεηλάτησαν Σαρακηνοί μαζί με άλλα μοναστήρια του όρους Άθω το 862 μ.Χ.[8], και να ξαναχτίζεται χάρη στη στήριξη τριών Θρακών ευγενών που ήρθαν για να ζήσουν στο όρος Άθω από την Αδριανούπολη το 10ο αι. και δαπάνησαν για την ανοικοδόμηση 3.000 χρυσά νομίσματα. Τα ονόματα αυτών των μοναχών είναι Νικόλαος, Αθανάσιος και Αντώνιος[9].Το καθολικό της μονής ανοικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής[10]. Οι τοιχογραφίες του είναι των αρχών του 1312, της λεγόμενης Μακεδονικής Σχολής. Οι τοιχογραφίες της λιτής του Καθολικού είναι χωρίς επιζωγραφήσεις, ενώ οι περισσότερες από τις υπόλοιπες επιζωγραφήθηκαν, μερικές φορές κατ᾽ επανάληψη. Το μαρμαροθετημένο δάπεδό του είναι εξαιρετικής τέχνης.

Η παλαιότερη γνωστή μαρτυρία για την ύπαρξη της μονής Βατοπεδίου χρονολογείται στο 985, σε έγγραφο όπου υπάρχει και η υπογραφή του πρώτου ηγουμένου, και ενός εκ των κτητόρων, Νικολάου («Νικόλαος μοναχὸς καὶ ἡγούμενος μονῆς τοῦ Βατοπεδίου»)[11].

Ο Μητροπολίτης Δράμας Γεράσιμος στα τέλη του 18ου αι. (1788) εφησύχασε στη Μονή. Στο αρχονταρίκι της Μονής ο Γεράσιμος ανήγειρε με έξοδά του το 1788 το παρεκκλήσιο του Αποστόλου Ανδρέου.[12]

Σημαντικοί καθηγούμενοι της μονής Βατοπεδίου διετέλεσαν οι Μικρασιάτες ιερομόναχοι: Φιλόθεος ο Μουδανιώτης (1785), Μελέτιος ο Εφέσιος (1841), Άνθιμος (1867) και Γαβριήλ (1896) οι Ίμβριοι, Θεόφιλος Προυσαεύς (1901), ο οποίος διετέλεσε Επίτροπος της μονής Σταυρονικήτα, Θεόφιλος από την Πέργαμο και οι εκ Παλλαδαρίου Προύσης Παγκράτιος, Πολύκαρπος και Πορφύριος (1886-1961).[13][14]

Διακονία αγίου Δανιήλ του Σμυρναίου

Επεξεργασία

Ο Άγιος Δανιήλ ο Σμυρναίος (ο μετέπειτα καλούμενος Κατουνακιώτης), διώχθηκε από τη Μονή Αγίου Παντελεήμονος καθώς προσπάθησε να αναχαιτίσει τον εθνικιστικό Πανσλαβισμό στον Άθωνα. Τον εξόρισαν από το Άγιο Όρος και κατέφυγε αρχικά στη Μονή Αγίας Αναστασίας Φαρμακολύτριας στα Βασιλικά Θεσσαλονίκης. Μετέπειτα ανακλήθηκε η εξορία του Δανιήλ και αυτό σήμαινε ότι μπορούσε να επανέλθει στο Άγιον Όρος, αλλά όχι στη Μονή Παντελεήμονος. Επιστρέφοντας στο Άγιο Όρος παρέμεινε για πέντε περίπου έτη στη Μονή Βατοπεδίου, όπου συνέβη η θαυματουργική θεραπεία του από τον κολικό νεφρού που τον ταλαιπωρούσε συχνά. Εστάλη από τη Μονή Βατοπαιδίου στην πατρίδα του, τη Σμύρνη, για να διευθετήσει υποθέσεις του εκεί μετοχίου της Μονής. Παρέμεινε στη Σμύρνη εννέα μήνες και τόσο πολύ εκτιμήθηκε από τον τότε μητροπολίτη Σμύρνης Μελέτιο, ώστε του έγινε η πρόταση να μείνει εκεί και να χειροτονηθεί επίσκοπος βοηθός του. Ο Δανιήλ όμως αρνήθηκε και επέστρεψε στο Άγιο Όρος. Το 1881 δημιούργησε στα Κατουνάκια του Αγίου Όρους την καλύβη του, η οποία υπήρξε το θεμέλιο για το σημερινό ησυχαστήριο της αδελφότητας των Δανιηλαίων.[15]

Διακονία Μητροπολίτη Λιτίτσης Νικοδήμου

Επεξεργασία

Το 1929 εγκαταστάθηκε στην Ιερά Μονή Βατοπαιδίου ο τελευταίος Μητροπολίτης Λιτίτσης Νικόδημος. Είχε εκδιωχθεί μαζί με όλους τους Έλληνες από την έδρα του - το Ορτάκιοϊ της Βόρειας Θράκης - κατά τους διωγμούς του Ελληνισμού της Θράκης από τον βουλγαρικό στρατό το 1912. Εκοιμήθη στη Μονή την 1η Ιουνίου 1930.[16][17][18]

Πυρκαγιά και αποκατάσταση

Επεξεργασία

Το Φεβρουάριο του 1966 μεγάλη πυρκαγιά είχε ξεσπάσει στη Μονή και κατέστρεψε τμήμα της βόρειας πτέρυγας της Μονής. Το κτήριο, που καταστράφηκε, είχε μήκος 48 μέτρα και πλάτος 12 μέτρα περίπου. Το δυτικό τμήμα του κτηρίου ήταν τριώροφο και το υπόλοιπο τμήμα τετραώροφο. Εργασίες αποκατάστασης των ζημιών έγιναν μεταξύ των ετών 1966-1973. Μετά την αποκατάσταση των ζημιών στο ισόγειο του κτηρίου δημιουργήθηκε χώρος, για να εκτεθούν τα γλυπτά της Μονής. Στον πρώτο όροφο δημιουργήθηκε Αίθουσα Πινακοθήκης. Στον δεύτερο όροφο στεγάστηκε η βιβλιοθήκη της Μονής. Δημιουργήθηκε εργαστήριο βιβλιοδεσίας και συντηρήσεως χειρογράφων. Στον Πύργο του Αρχονταρικιού δημιουργήθηκε αποθήκη βιβλίων. Στον τρίτο όροφο στο ανατολικό μέρος ανακατασκευάστηκε το Συνοδικό και τα Γραφεία της Μονής. Στο δυτικό τμήμα του τρίτου ορόφου υπάρχει ο Ξενώνας του Αρχονταρικιού. Ο ξενώνας έχει ενοποιηθεί με τον ανώτερο όροφο του Πύργου του Αρχονταρικιού.[1]

Εικόνες της Θεοτόκου

Επεξεργασία
 
Η εικόνα της Παναγίας Παραμυθίας του 14ου αι.

Στη Μονή βρίσκονται επτά εικόνες της Θεοτόκου:

  • Η Παναγία η Βηματάρισσα η οποία είναι η εφέστιος εικόνα της Μονής Βατοπαιδίου και βρίσκεται στο ιερό βήμα του καθολικού της Μονής
  • Η Παναγία η Εσφαγμένη η οποία είναι τοιχογραφία του 14ου αιώνα και βρίσκεται στον νάρθηκα του παρεκκλησίου του Αγίου Δημητρίου, το οποίο είναι ενσωματωμένο στο καθολικό της Μονής
 
Η εικόνα της Παναγίας Παντανάσσης από τη Μικρά Ασία (17ος αι).
  • Η Παναγία η Παντάνασσα, η οποία προέρχεται από τη Μικρά Ασία και βρίσκεται στο καθολικό της Μονής. Συνδέεται με πλήθος θαυμάτων ίασης ασθενειών. Τη δώρισαν ηλικιωμένοι Μικρασιάτες μοναχοί προς φύλαξη και διατήρηση στον γέροντα Ιωσήφ τον Βατοπεδινό όταν διέμενε στη Νέα Σκήτη του Αγίου Όρους.
  • Η Παναγία η Αντιφωνήτρια, ονομάστηκε έτσι σε ανάμνηση του θαύματος της αντιφώνησης της Θεοτόκου προς την κόρη του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Πλακιδία.
  • Η Παναγία η Παραμυθία, η οποία συνδέεται με τη θαυματουργική επέμβαση για τη διάσωση της Μονής από τους πειρατές το 1320 και ονομάσθηκε Παραμυθία δηλαδή παρηγοριά
  • Η Παναγία η Ελαιοβρύτισσα, η οποία συνδέεται με το θαύμα της υπερχείλισης των δοχείων του λαδιού σε μία περίοδο ελλείψεως λαδιού στην μονή
  • Η Παναγία η Πυροβοληθείσα, η οποία είναι τοιχογραφία στην εξωτερική πύλη της μονής. Το 1822 μία ομάδα Τούρκων οπλιτών έφθασε στην μονή, και ένας από αυτούς, βλέποντας την εικόνα, την πυροβόλησε.

Η μονή έχει ως μέγα θησαύρισμα την Αγία Ζώνη της Θεοτόκου, στην οποία αποδίδονται πολλά θαύματα. Την Αγία Ζώνη δώρησε στη μονή ο αυτοκράτορας Ιωάννης ο Καντακουζηνός.

Κτήρια

Επεξεργασία
 
Το εσωτερικό της μονής
 
Αρσανάς Μονής Βατοπεδίου

Η συνολική έκταση των κτισμάτων, που βρίσκονται σήμερα στη Μονή Βατοπεδίου, ανέρχεται σε 15900 τ.μ. Όλη η αυλή της Μονής είναι πλακόστρωτη. Στην Αυλή της Μονής υπάρχουν ως ανεξάρτητα κτήρια:

α. το Καθολικό, έργο του 10ου αιώνα με πολλές μεταγενέστερες ανακαινίσεις, β. η Τράπεζα, που έχει κατασκευαστεί την ίδια χρονική περίοδο με το Καθολικό, γ. το Σκευοφυλάκιο, που βρίσκεται επάνω από το ανατολικό τμήμα της Τράπεζας και κατασκευάστηκε μετά το 1792,

 
Φιάλη

δ. η Φιάλη, που έχει ανακατασκευαστεί το 1810, ε. το Κωδωνοστάσιο, που διαθέτει πέντε ορόφους και καλύπτεται με στέγη του 18ου αιώνα, στ. η Κρήνη του Μυλλέρου, που βρίσκεται νοτίως του Δοχείου, και είναι ένα μικρό κτίσμα σε νεοκλασικό στυλ, ζ. Νεοκλασική Κρήνη, που είναι ενσωματωμένη στο βάθρο του Κωδωνοστασίου και έχει εντοιχισμένη πλάκα με χρονολογία 1788, η. το Δοχείο ή Αποθήκη Υγρών, που βρίσκεται στο ισόγειο διώροφου κτίσματος νότια της Τράπεζας και έχει υποστεί τουλάχιστον τρεις ανακαινίσεις. Στο ανώγειο του ίδιου κτηρίου υπάρχει Σκευοφυλάκιο, θ. το Φρεατοστέγασμα, που είναι ένα οκταγωνικό κτήριο ανατολικά του Κωδωνοστασίου,

 

ι. διώροφο κτήριο νοτίως του Κωδωνοστασίου, που χρησιμεύει ως Αποθήκη Υγρών Καυσίμων το ισόγειο και ως Αποθήκη Αλεύρων το ανώγειο, ια. ο ναός της Αγίας Ζώνης, που βρίσκεται στο δυτικό μέρος της Αυλής και έχει κατασκευαστεί το 1794 πάνω σε παλαιότερο κτήριο, ιβ. ο ναός των Αγίων Αναργύρων, που είναι ένα από τα αρχαιότερα κτίσματα της Μονής. Επιγραφή στο νάρθηκα αναφέρει ως χρονολογία το έτος 1847.[1] Στη Μονή υπάρχουν τα τρία μοναδικά εντοίχια ψηφιδωτά του Αγίου Όρους από τη Βυζαντινή εποχή (10ος - 14ος αιώνας) και οι τοιχογραφίες της Μακεδονικής Σχολής (1312) που βρίσκονται στο καθολικό της Μονής, το ιερό σκευοφυλάκιο, το μουσείο της Μονής καθώς και το αρχαιότερο καμπαναριό του Αγίου Όρους. Στο ναό υπάρχει πύργος με ρολόι, όπου οι ώρες σημαίνονται με μηχανισμό από μορφή ανθρώπου που κρατά σφύρα.

Η μονή Βατοπεδίου διαθέτει συνολικά τριάντα τρία παρεκκλήσια. Τα δώδεκα βρίσκονται εκτός μονής και τα υπόλοιπα στο κτιριακό της συγκρότημα. Πέντε από αυτά βρίσκονται ενσωματωμένα στο Καθολικό (Αγ. Δημητρίου, Αγ. Νικολάου, Παραμυθίας, Αγ. Αρχαγγέλων και Αγ. Τριάδος) και τρία στους αμυντικούς πύργους της (Γενέσιον της Θεοτόκου, Μεταμορφώσεως και Τιμίου Προδρόμου). Στις πτέρυγες της Μονής υπάρχουν έντεκα παρεκκλήσια. Ένα από αυτά είναι του Αγίου Ανδρέα, με ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Τέλος δύο είναι στην αυλή. Το ένα είναι της Αγίας Ζώνης και το άλλο των Αγίων Αναργύρων. Το εξαιρετικής τέχνης επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο του παρεκκλησίου της Αγίας Ζώνης είναι του 1816. Θεωρείται ένα από τα ωραιότερα του Αγίου Όρους. Ο κοιμητηριακός ναός είναι αφιερωμένος στους Αγίους Αποστόλους. Η βιβλιοθήκη της μονής Βατοπεδίου και το αρχείο της μονής Βατοπεδίου στεγάζονται σε έναν από τους αμυντικούς πύργους της μονής και σε δύο άλλα κτήρια. Περιέχει 2.050 χειρόγραφα, από τα οποία το ένα τρίτο είναι γραμμένα σε περγαμηνή και 25 περγαμηνά ειλητάρια. Εκεί φυλάγονται μέρος από τα 60.000 έντυπα, από τα οποία πολλά είναι αρχέτυπα και παλαιότυπα. Το αρχείο της μονής περιλαμβάνει τριακόσιες δέκα χιλιάδες έγγραφα.

Εξαρτήματα

Επεξεργασία

Η μονή Βατοπεδίου έχει δύο Σκήτες: την Σκήτη Αγίου Δημητρίου και την Σκήτη Αγίου Ανδρέα. Έχει επίσης είκοσι έξι κελιά και ένδεκα καθίσματα. Στην περιοχή της Κολλιτσούς βρίσκονται οκτώ κελιά. Δύο κελιά είναι στην περιοχή Αιγυπτάδικα ή Γυφτάδικα (ίσως από κάποιον αιγύπτιο μοναχό που εμόναζε εκεί) και δύο στις Καρυές.

Μοναστική δύναμη

Επεξεργασία

Η Μοναστική δύναμη της Μονής, σύνολο κοινοβιατών και εξαρτηματικών, είναι πάνω από 160.

Η μονή έχει 104 μοναχούς και 12 δοκίμους (Νοέμβριος 2012). Τα εξαρτήματα τής μονής (σκήτες, κελιά, καλύβες κλπ.), έχουν γύρω στους 50 μοναχούς, πολλοί από τους οποίους είναι Ρουμανοί. Στη μονή ανήκει η Κοινοβιακή Σκήτη του Αγίου Ανδρέου, η οποία σήμερα κατοικείται από 20 περίπου Έλληνες μοναχούς.

Ονομασία της Μονής

Επεξεργασία

Σύμφωνα με όσα αναγράφονται στον ιστοχώρο της Μονής, το όνομα της Μονής ορθογραφείται και με «ε» (Βατοπεδίου) και με «αι» (Βατοπαιδίου), από τις πρώτες ιστορικές μαρτυρίες που αφορούν το Άγιο Όρος.

Το Σεπτέμβριο 2009 η Πατριαρχική Επιτροπή για το Άγιο Όρος ζήτησε από τη Μονή να μη χρησιμοποιεί τον όρο «Μεγίστη» στην ονομασία της, επειδή αυτός προστέθηκε αυθαίρετα από την ίδια τη Μονή[19], χωρίς να αναγνωρίζεται έτσι επισήμως στο Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους.

Υπόθεση Μονής Βατοπεδίου

Επεξεργασία

Η μονή βρέθηκε στο επίκεντρο της δημοσιότητας το 2008, όταν ξέσπασε η υπόθεση που τότε ονομάστηκε Υπόθεση Μονής Βατοπεδίου με φερόμενα ως κακουργήματα σε βάρος του Δημοσίου. Κατηγορήθηκαν ως πρωταγωνιστές πολιτικά πρόσωπα, προϊστάμενοι υπηρεσιών και ιδιωτικά νομικά και φυσικά πρόσωπα και του οποίου άμεση εξέλιξη ήταν η πτώση της κυβέρνησης. Η υπόθεση έκλεισε δικαστικά με αθώωση όλων των κατηγορουμένων, χωρίς να διαπιστωθεί κάποια βλάβη του Δημοσίου. [20]

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑΙ ΤΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ A 2003 | Ψηφιακό αποθετήριο της Ακαδημίας Αθηνών». digitallibrary.academyofathens.gr. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2021. 
  2. ↑ Λάμπρος, Σπυρίδων. «Τα Πάτρια του Αγίου Όρους». Νέος Ελληνομνήμων, τ.9 (1912), σελ. 117-244. 
  3. ↑ Λάμπρος, σ. 127-129.
  4. ↑ Λάμπρος, 128-129.
  5. ↑ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΒΑΤΟΠΕΔΙΟΥ[νεκρός σύνδεσμος]
  6. ↑ Ονομασία[νεκρός σύνδεσμος]
  7. ↑ «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία Από το Βατοπέδι στην Τοπλού, τόπια, παιδιά και μπίζνες». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου 2017. 
  8. ↑ Κομνηνός, Ιωάννης (1984). Προσκυνητάριον τοῦ Ἁγίου Ὄρους τοῦ Ἄθωνος. Άγιον Όρος: Πανσέληνος. σελ. 45. 
  9. ↑ Κομνηνός, σ.46.
  10. ↑ Ιωακείμ Παπάγγελος, "Τα πήλινα αγιοπότηρα της Μονής Βατοπεδίου", Το Άγιον Όρος στον 15ο και 16ο αιώνα, Πρακτικά Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 2012, σελ. 367.
  11. ↑ Archives de l'Athos XIV, Actes d'Iviron I, έκδ. J. Lefort, N. Oikonomides, D. Papachryssanthou, Παρίσι 1985, έγγρ. 7, στιχ. 5.
  12. ↑ Μητροπολίτης Δράμας Γεράσιμος, ΙΕΡΑ ΜΕΓΙΣΤΗ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ
  13. ↑ Κοσμά Βλάχου διακόνου, Η χερσόνησος του Αγίου Όρους Άθω, 1903, σσ. 287-288.
  14. ↑ [1]
  15. ↑ «Γέρων Δανιήλ Κατουνακιώτης (1846-1929): 80 χρόνια από την οσιακή κοίμησή του (μέρος 2ο)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2019. 
  16. ↑ «Ο Μητροπολίτης Λιτίτσης Νικόδημος (Οικουμενικό Πατριαρχείο) - users.sch.gr/markmarkou». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2019. 
  17. ↑ Το Ορτάκιοϊ της Θράκης – μια ελληνική κοινότητα.
  18. ↑ Ν.Ροδοοίνος, Ολίγα περί της Μητροπόλεως Λιτίτσης, Θρακικά, τόμος 12, 1939.
  19. ↑ «Μονή Βατοπεδίου: Στο τέλος ξυρίζουν τον... Εφραίμ». tvxs.gr. 2009-09-04. http://tvxs.gr/node/19690. [νεκρός σύνδεσμος]
  20. ↑ ««Δεν υπήρξε δόλος και ζημία για το δημόσιο ταμείο» στην υπόθεση Βατοπεδίου, της Ιωάννας Μάνδρου | Kathimerini». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2020. 

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • «Περιηγητών αναμνήσεις (15ος - 19ος αιώνας)», Ιερά Μέγιστη Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2003[2]
  • Μονή Βατοπεδίου Παύλος Μυλωνάς, Μονή Βατοπεδίου, τεύχος Α΄, Οικιστική Ανάλυση, Πυρκαϊά, Αναστήλωση, Παλαιές Επιγραφές, τόμος 58, Πραγματείες της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 2003, ISBN 960-404-025-1.
  • Μονή Βατοπεδίου Παύλος Μυλωνάς, Μονή Βατοπεδίου, τεύχος Β΄, Πίνακες, τόμος 58, Πραγματείες της Ακαδημίας Αθηνών, Αθήνα 2003, ISBN 960-404-025-1.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μονή_Βατοπεδίου&oldid=10789976"