Βικιπαίδεια

Νιπούρ

κατάλογος εγχειρήματος Wikimedia

Συντεταγμένες: 32°07′35.2″N 45°14′0.17″E / 32.126444°N 45.2333806°E / 32.126444; 45.2333806

Η Νιπ(π)ούρ (σουμεριακά: Nibru, συχνά καταγράφεται ως 𒂗 𒆤 𒆠, EN. LÍL KI, "Πόλη του Ενλίλ",[2] ακκαδικά: Nibbur) ήταν αρχαία πόλη των Σουμερίων. Ήταν η έδρα λατρείας του θεού των Σουμερίων Ενλίλ, κυβερνήτη του σύμπαντος, υποκείμενου μόνο στον Άνου. Η Νιπούρ βρίσκεται στη σύγχρονη Νουφάρ στο Αφάκ, στο Κυβερνείο Αλ Κασιντίγια του Ιράκ.

Νίπουρ
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Νίπουρ
32°7′34″N 45°13′51″E
ΧώραΙράκ
Διοικητική υπαγωγήΑλ Καντισιγιά Γκοβερνοράτε
Έκταση150 εκτάριο[1]
Ζώνη ώραςUTC+03:00 (επίσημη ώρα)
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα (π • σ • ε )

Βρίσκεται περίπου 200 χιλιόμετρα νότια της σύγχρονης Βαγδάτης και περίπου 97 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της αρχαίας πόλης της Βαβυλώνας. Η κατοχή στην τοποθεσία επεκτάθηκε στην περίοδο Ουμπαΐντ, την περίοδο Ουρούκ και την περίοδο Τζεμντέτ Νασρ. Η προέλευση του αρχαίου ονόματος είναι άγνωστη, αλλά έχουν γίνει διαφορετικές προτάσεις.[3]

Ιστορία

Επεξεργασία

Η Νιπούρ δεν απόλαυσε ποτέ την πολιτική ηγεμονία από μόνη της, αλλά ο έλεγχός της ήταν κρίσιμος, καθώς θεωρούνταν ικανός να εκχωρήσει τη συνολική «βασιλεία» σε μονάρχες από άλλες πόλεις-κράτη. Ήταν ξεκάθαρα μια ιερή πόλη, σημαντική λόγω του περίφημου ναού Έκουρ του Ενλίλ. Ο Νινουρτά, γιος του Ενλίλ, είχε επίσης το κύριο κέντρο λατρείας του στην πόλη-κράτος.[4][5]

Σύμφωνα με το Χρονικό Τουμάλ, ο Ενμεμπαραγκέσι, πρώιμος ηγεμόνας της σουμεριακής Κις, ήταν ο πρώτος που έχτισε αυτόν τον ναό.[6] Η επιρροή του στη Νιπούρ έχει επίσης εντοπιστεί αρχαιολογικά. Το Χρονικό απαριθμεί διαδοχικούς πρώιμους Σουμερίους ηγεμόνες, που έκαναν διαλείπουσες τελετές στο ναό: ο Αγκά του Κις, γιος του Ενμεμπαραγκέσι, ο Μεσανιπαδάς της Ουρ, ο γιος του, Μεσκιάνγκ Νούννα, ο Γκιλγκαμές της Ουρούκ, ο γιος του, Ουρ Νουνγκάλ, ο Νάνι της Ουρ και ο γιος του, Μεσκιάνγκ-νάννα. Υποδεικνύει επίσης ότι η πρακτική αναβίωσε κατά την Γ' Δυναστεία της Ουρ από τον Ουρ Ναμμού της Ουρ και συνεχίστηκε έως ότου ο Ιμπί Σιν διόρισε τον Ενμεγκαλάνα αρχιερέα στην Ουρούκ (~1950 ΠΚΕ).

Επιγραφές των Λουγκαλζαγκέσι και Λουγκαλ-κιγκουμπ-νιντούντου, βασιλέων της Ουρούκ και της Ουρ αντίστοιχα, και άλλων πρώιμων ηγεμόνων, σε υποδοχές θυρών και πέτρινα αγγεία, δείχνουν την τότε λατρεία για το αρχαίο ιερό και τη σημασία της κατοχής του, καθώς δίνει μια ορισμένη σφραγίδα νομιμότητας. Στα αναθήματά τους, μερικοί από αυτούς τους ηγεμόνες αυτοπροσδιορίζονται ως Ένσι ή κυβερνήτες.

 
Χάντρα καρνεόλης του Πολιτισμού της κοιλάδας του Ινδού με λευκό σχέδιο, ~2900–2350 π.Χ. Βρέθηκε στη Νιπούρ. Ένα παράδειγμα πρώιμων σχέσεων Κοιλάδας Ινδού-Μεσοποταμίας.[7]

Ακκάδιοι, Γ' Δυναστεία της Ουρ και Παλαιά Βαβυλωνιακή περίοδος

Επεξεργασία
 
Εγχάρακτη λατρευτική πλακέτα, Νιπούρ.
 
Το αγγείο του Λουγκαλζαγκέσι, που βρέθηκε στη Νιπούρ.

Στα τέλη της 3ης χιλιετίας π.Χ., η Νιπούρ κατακτήθηκε και καταλήφθηκε από Ακκάδες ηγεμόνες και πολλά αναθηματικά αντικείμενα του Σαργών, του Ριμούς και του Ναράμ Σιν μαρτυρούν τη λατρεία σε αυτό το ιερό. Ο Ναράμ Σιν ανοικοδόμησε τόσο τον ναό Έκουρ όσο και τα τείχη της πόλης, και στα ερείπια, που σηματοδοτούν τώρα την αρχαία τοποθεσία, τα λείψανά του βρίσκονται περίπου στα μισά του δρόμου από την κορυφή προς τα κάτω. Μία από τις λίγες περιπτώσεις όπου η Νιπούρ έχει καταγραφεί ότι έχει δικό της κυβερνήτη προέρχεται από μια πλάκα, που απεικονίζει εξέγερση πολλών πόλεων της Μεσοποταμίας εναντίον του Ναράμ Σιν, συμπεριλαμβανομένης της Νιπούρ υπό τον Αμάρ-ενλίλ. Η πλάκα συνεχίζει να αναφέρει ότι ο Ναράμ Σιν νίκησε αυτές τις επαναστατικές πόλεις σε εννέα μάχες και τις επανέφερε υπό τον έλεγχό του. Η πινακίδα Βάιντνερ (ABC 19) υποδηλώνει ότι η Ακκαδική Αυτοκρατορία έπεσε ως θεϊκή ανταπόδοση, λόγω του ότι ο Σαργών ξεκίνησε τη μεταφορά του καθεστώτος της «ιερής πόλης» από τη Νιπούρ στη Βαβυλώνα.

 
Η Βαβυλωνία την εποχή του Χαμουραμπί .

Την ακκαδική κατοχή διαδέχτηκε η κατοχή κατά τη διάρκεια της Γ' δυναστείας της Ουρ, και οι κατασκευές του Ουρ-Ναμμού, του μεγάλου οικοδόμου ναών, επικαλύπτονται αμέσως από αυτές του Ναράμ-Σιν. Ο Ουρ Ναμμού έδωσε στον ναό την τελευταία χαρακτηριστική του μορφή. Ισοπεδώνοντας εν μέρει τις κατασκευές των προκατόχων του, έστησε μια βεράντα από τούβλα, περίπου 12 μ. ύψος, καλύπτοντας χώρο περίπου 32.000 τετραγωνικών μέτρων. Κοντά στο βορειοδυτικό άκρο, προς τη δυτική γωνία, κατασκεύασε ένα ζιγκουράτ τριών σταδίων από ξερό τούβλο, που είχε όψη με τούβλα, που ψήνονται σε κλίβανο στρωμένα με πίσσα. Στην κορυφή βρισκόταν, όπως στην Ουρ και στην Ερίντου, ένας μικρός θάλαμος, το ειδικό ιερό ή κατοικία του θεού. Η πρόσβαση στα στάδια του ζιγκουράτ, από την αυλή κάτω, γινόταν με κεκλιμένο επίπεδο στη νοτιοανατολική πλευρά. Στα βορειοανατολικά του ζιγκουράτ βρισκόταν, προφανώς, ο Οίκος του Βήλου και στις αυλές κάτω από το ζιγκουράτ υπήρχαν διάφορα άλλα κτίρια, ιερά, θάλαμοι θησαυρών και άλλα παρόμοια. Όλη η δομή ήταν προσανατολισμένη με τις γωνίες προς τα κύρια σημεία της πυξίδας.

Ο Ουρ Ναμμού ανοικοδόμησε επίσης τα τείχη της πόλης στη γραμμή των τειχών του Ναράμ Σιν. Η αποκατάσταση των γενικών χαρακτηριστικών του ναού αυτού, και των αμέσως επόμενων περιόδων, διευκολύνθηκε πολύ από την ανακάλυψη ενός σχεδιαγράμματος σε θραύσμα πήλινης πλάκας. Αυτός ο χάρτης αντιπροσωπεύει το ένα τέταρτο της πόλης στα ανατολικά του καναλιού Σατ-εν-Νιλ. Αυτή η συνοικία περικλειόταν από δικά της τείχη, πόλη μέσα σε πόλη, σχηματίζοντας ένα ακανόνιστο τετράγωνο, με πλευρές περίπου 820 μέτρα μάκρος, χωρισμένη από τις άλλες συνοικίες και από τη χώρα προς τα βόρεια και τα ανατολικά, με κανάλια από όλες τις πλευρές, με φαρδιές αποβάθρες κατά μήκος των τειχών. Ένα μικρότερο κανάλι χώριζε αυτή τη συνοικία της ίδιας της πόλης σε δύο μέρη. Στο νοτιοανατολικό τμήμα, στο μέσο της νοτιοανατολικής πλευράς του, βρισκόταν ο ναός, ενώ στο βορειοδυτικό τμήμα, κατά μήκος του Σατ-εν-Νιλ, υποδεικνύονται δύο μεγάλες αποθήκες. Ο ίδιος ναός, σύμφωνα με αυτό το σχέδιο, αποτελούνταν από μια εξωτερική και εσωτερική αυλή, η καθεμία από τις οποίες κάλυπτε περίπου 32.000 τετραγωνικά μέτρα, περιβαλλόμενες από διπλούς τοίχους, με ζιγκουράτ στο βορειοδυτικό άκρο της τελευταίας.

Ο ναός συνέχισε να χτίζεται ή να ξαναχτίζεται από βασιλιάδες διαφόρων επόμενων δυναστειών, όπως φαίνεται από τούβλα και αναθηματικά αντικείμενα, που έφεραν τις επιγραφές των βασιλιάδων διαφόρων δυναστείων της Ουρ και της Ισίν. Φαίνεται ότι υπέφερε σοβαρά με κάποιο τρόπο κατά ή περίπου την εποχή που εισέβαλαν οι Ελαμίτες, όπως φαίνεται από σπασμένα θραύσματα αγαλμάτων, αναθηματικά αγγεία και άλλα παρόμοια, από εκείνη την περίοδο. Ο Ριμ-Σιν Α', ο βασιλιάς της Λάρσα, αυτοπροσδιορίζεται ως «ποιμένας της γης της Νιπούρ». Με την ίδρυση της Βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας υπό τον Χαμουραμπί, στις αρχές της 2ης χιλιετίας π.Χ., το θρησκευτικό, καθώς και το πολιτικό κέντρο επιρροής, μεταφέρθηκε στη Βαβυλώνα, ο Μαρντούκ έγινε κύριος στο πάνθεον, πολλά από τα χαρακτηριστικά του Ενλίλ μεταφέρθηκαν σε αυτόν, και ο Έκουρ, ο ναός του Ενλίλ, ήταν σε κάποιο βαθμό παραμελημένος.[8]

Περίοδος των Κοσσαίων έως και περίοδο των Σασσανιδών

Επεξεργασία

Υπό την επόμενη δυναστεία των Κοσσαίων, λίγο μετά τα μέσα της 2ης χιλιετίας, ο Έκουρ αποκαταστάθηκε για άλλη μια φορά στην παλιά του λαμπρότητα, αρκετοί μονάρχες αυτής της δυναστείας τον έχτισαν και τον διακοσμούσαν και χιλιάδες επιγραφές, που χρονολογούνται από την εποχή αυτών των ηγεμόνων, έχουν ανακαλύφθηκε στα αρχεία του. Ένας νέος ναός μέσα στον Έκουρ, ο Εκουριγκιμπάρα, χτίστηκε από τον Κουριγκάλζου Α' (περίπου 1375 π.Χ.)[9]. Μετά τα μέσα του 12ου αιώνα π.Χ. ακολουθεί μια άλλη μακρά περίοδος συγκριτικής παραμέλησης λόγω της αλλαγής της πορείας του ποταμού Ευφράτη, αλλά με την επιστροφή των νερών και την κατάκτηση της Βαβυλωνίας από τον βασιλιά των Ασσυρίων Σαργών Β', στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ. συναντάμε ξανά οικοδομικές επιγραφές και υπό τον Ασουρμπανιπάλ, περίπου στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., βρίσκουμε τον Έκουρ ανακαινισμένο με λαμπρότητα μεγαλύτερη από ποτέ: το ζιγκουράτ εκείνης της περιόδου ήταν 58x39 μέτρα[10][11]. Μετά την πτώση της Νεοασσυριακής Αυτοκρατορίας, ο Έκουρ φαίνεται να έπεσε σταδιακά σε φθορά, ώσπου τελικά, την περίοδο των Σελευκιδών, ο αρχαίος ναός μετατράπηκε σε φρούριο. Τεράστια τείχη υψώθηκαν στις άκρες της αρχαίας πλατφόρμας, οι αυλές του ναού γέμισαν σπίτια και δρόμους και το ίδιο το ζιγκουράτ χτίστηκε περίεργα πάνω σε σταυροειδές σχήμα και μετατράπηκε σε ακρόπολη για το φρούριο. Αυτό το φρούριο καταλήφθηκε και χτίστηκε περαιτέρω μέχρι το τέλος της περιόδου των Πάρθων, περίπου το 250 μ.Χ. αλλά υπό την επακόλουθη κυριαρχία των Σασσανιδών, με τη σειρά του εφθάρη και το αρχαίο ιερό έγινε, σε σημαντικό βαθμό, ένας απλός τόπος καταφυγίου, μόνο ένα μικρό χωριό από καλύβες από λάσπη στριμωγμένο γύρω από το αρχαίο ζιγκουράτ, που συνέχιζε να κατοικείται.

Ισλαμική εγκατάλειψη

Επεξεργασία

Η Νιπούρ παρέμεινε κατοικημένη κατά τους ισλαμικούς χρόνους και αναφέρεται από τους πρώτους μουσουλμάνους γεωγράφους με το όνομα Νιφάρ. Βρισκόταν στο κανάλι Ναχρ αν-Ναρς, που πιστεύεται ότι χτίστηκε από τον Ναρσή. Μέχρι τα τέλη του 800, ωστόσο, οι γεωγράφοι δεν το ανέφεραν πλέον, γεγονός που δείχνει ότι η πόλη είχε παρακμάσει εκείνη την εποχή.[12] Αυτό ήταν μέρος μιας ευρύτερης μείωσης των οικισμών σε όλο το Ιράκ, ειδικά στο νότο, καθώς οι υποδομές σε αποσύνθεση και η πολιτική βία οδήγησαν στην πλήρη εγκατάλειψη μεγάλων περιοχών.[13] Ωστόσο, η Νιπούρ παρέμεινε η έδρα μιας ασσυριακής εκκλησίας της ανατολικής χριστιανικής επισκοπής μέχρι τα τέλη του 900, όταν η επισκοπή μεταφέρθηκε στην πόλη Νιλ, βορειοδυτικά. Η ίδια η Νιπούρ μπορεί να παρέμεινε κατειλημμένη ακόμη και αργότερα, καθώς κεραμικά που βρέθηκαν ανάμεσα στα ερείπια εμφανίζουν σχέδια sgraffiato με υάλωμα, τα οποία δεν χρησιμοποιήθηκαν πολύ πριν από τα τέλη του 10ου αιώνα. Μέχρι την εποχή του Γιακούτ αλ-Χαμάουι στις αρχές του 1200, η Νιπούρ είχε οριστικά εγκαταλειφθεί, αν και ο Γιακούτ εξακολουθούσε να αναγνωρίζει τα ερείπιά της ως την τοποθεσία ενός διάσημου μέρους[12].

Στην επάνω επιφάνεια αυτών των τύμβων βρέθηκε μια σημαντική εβραϊκή πόλη, που χρονολογείται από τις αρχές περίπου της αραβικής περιόδου και μετά έως τον 10ο αιώνα μ.Χ., στα σπίτια της οποίας υπήρχαν μεγάλοι αριθμοί αραμαϊκών κύπελλων εξορκισμού.[14] Τα εβραϊκά ονόματα, που εμφανίζονται στα περσικά έγγραφα που ανακαλύφθηκαν στη Νιπούρ, δείχνουν, ωστόσο, ότι ο εβραϊκός οικισμός σε αυτήν την πόλη χρονολογείται στην πραγματικότητα από πολύ προγενέστερη περίοδο.[15]

Αρχαιολογία

Επεξεργασία
 
Χάρτης της τοποθεσίας στα γαλλικά
 
Νιπούρ, ανασκαφή του ναού του Βήλου, 1896.
 
Ανασκαφές στη Νιπούρ, 1893.
 
Τρισδιάστατη ανακατασκευή του Ναού του Ενλίλ
 
Βαβυλωνιακή σφηνοειδής πλάκα με χάρτη από τη Νιπούρ, περίοδος Κοσσαίων, 1550–1450 π.Χ.

Η Νιπούρ βρισκόταν και στις δύο πλευρές του καναλιού Σατ εν-Νιλ, ενός από τα πρώτα ρεύματα του Ευφράτη, μεταξύ της σημερινής κοίτης αυτού του ποταμού και του Τίγρη, σχεδόν 160 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της Βαγδάτης. Αντιπροσωπεύεται από το μεγάλο σύμπλεγμα ερειπίων αναχωμάτων που είναι γνωστό στους Άραβες ως Νουφάρ (απαντάται από παλαιότερους εξερευνητές και ως Νιφέρ). Το υψηλότερο σημείο αυτών των ερειπίων, ένας κωνικός λόφος που υψώνεται περίπου 30 μέτρα πάνω από το επίπεδο της γύρω πεδιάδας, βορειοανατολικά της κοίτης του καναλιού, αποκαλείται από τους Άραβες Μπιντ ελ-Αμιρόρ, η «κόρη του πρίγκιπα».

Η Νιπούρ ανασκάφηκε για πρώτη φορά, εν συντομία, από τον Σερ Όστιν Χένρι Λέιαρντ το 1851.[16] Η εκσκαφή πλήρους κλίμακας ξεκίνησε από μια αποστολή από το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια . Η εργασία περιελάμβανε τέσσερις εποχές ανασκαφής μεταξύ 1889 και 1900 και ηγήθηκαν οι Τζον Πάνετ Πίτερς, Τζον Χέντρι Χέινς και Χέρμαν Βόλρατ Χίλπρεχτ.[17][18][19][20][21] Χιλιάδες πλάκες βρέθηκαν σε ένα μικρότερο ανάχωμα περίπου 7,5 μέτρα σε μέσο ύψος και 52 τετραγωνικά μέτρα σε έκταση, νοτιοανατολικά του τύμβου του ναού.[22] Βρέθηκε επίσης μια αψίδα, ένα από τα παλαιότερα παραδείγματα του κόσμου.[23][24] Στο παρθικό στρώμα βρέθηκε κιβώτιο με θραύσματα αναθηματικών τσεκουριών από γυαλί της κοσσιτικής περιόδου. Εκπροσωπούνται αρκετοί ύστεροι ηγεμόνες των Κοσσαίων, συμπεριλαμβανομένου του Κουριγκάλζου Β'.[25]

Η Νιπούρ ανασκάφηκε 19 φορές μεταξύ 1948 και 1990 από μια ομάδα από το Ινστιτούτο Ανατολής του Σικάγο, ενώ κατά καιρούς συμμετείχαν το Μουσείο Αρχαιολογίας και Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια και οι Αμερικανικές Σχολές Ανατολικής Έρευνας.[26][27][28][29][30][31][32][33][34][35][36][37][38][39][40]

Ένας ναός της Ινάννα, που ξεκίνησε την Πρώιμη Δυναστική περίοδο, ανασκάφηκε πλήρως. Οι επόμενες επάλληλες νέες επαναλήψεις του ναού επεκτάθηκαν μέχρι τους Παρθικούς χρόνους.[41] Τα ευρήματα περιελάμβαναν μια πλάκα, που χρονολογείται στο 4ο έτος του βασιλιά των Κοσσαίων Σαγκαράκτι-Σουριάς, μια χρονολογημένη στο 44ο έτος του βασιλιά Σουλγκί της Γ' Δυναστείας της Ουρ και μια σφραγίδα της Κοιλάδας του Ινδού. Το 1977 ανέσκαψαν για λίγο στην κοντινή τοποθεσία Ουμ αλ-Χαφριγιάτ, η οποία βρισκόταν βαριά λεηλατημένη.[42]

Οι προκαταρκτικές προσπάθειες για την επανεκκίνηση των εργασιών στη Νιπούρ ξεκίνησαν το 2018.[43] Οι εργασίες ανασκαφής στη Νιπούρ ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 2019. Η αρχική εστίαση στη Νιπούρ ήταν ένα σημαντικό κτίριο της παρθικής περιόδου και ένα μικρό σπίτι της Ύστερης Σασσανιδικής εποχής.

Ζιγκουράτ

Επεξεργασία

Εκτενείς ανασκαφικές λεπτομέρειες έχουν καταγραφεί για το ζιγκουράτ του Ουρ-Γκουρ. Συνολικά, η τοποθεσία ζιγκουράτ έχει ύψος 25 μέτρα και μια ορθογώνια βάση 39 μέτρα επί 58 μέτρα.[44] Η βόρεια γωνία του ζιγκουράτ δείχνει 12 μοίρες ανατολικά του μαγνητικού βορρά.[45] Η δομή και τα υλικά κατασκευής είναι ομοιογενή, από μικρά άψητα τούβλα, τοποθετημένα με διαφορετικούς τρόπους: το πρώτο στρώμα τούβλων είναι στις άκρες με τις επίπεδες πλευρές έξω, το δεύτερο στρώμα στις πλευρές με τα άκρα έξω, το τρίτο στρώμα στις επίπεδες πλευρές με οι άκρες έξω.[45]

Το ζιγκουράτ περιέχει ένα σύστημα αγωγών νερού. Από την επάνω επιφάνεια του ζιγκουράτ υπάρχει αγωγός αποχέτευσης νερού στη μέση τριών προσόψεων.[45]

Από το ζιγκουράτ εκτείνονται πεζοδρόμια σε σταυροειδές σχήμα με τετράγωνα μεγάλα τούβλα, στα οποία χρησιμοποιούνται κομμάτια αγγείων για τη στερέωση του πηλού μεταξύ τους.[45] Εκτείνονται 2,4 μέτρα κάτω από το θεμέλιο του ζιγκουράτ και 12 μέτρα μακριά, συνδέονται με το χαμηλότερο στάδιο του ζιγκουράτ, το οποίο προστατεύει το θεμέλιο του ζιγκουράτ από τη βροχή.[45]

Ναός του Ενλίλ

Επεξεργασία

Ο ναός του Ενλίλ, που βρίσκεται βορειοανατολικά του ζιγκουράτ, ανασκάφηκε. Προέκυψε τοπογραφία του Ναού του Ενλίλ. Με στρωματογραφική ανασκαφή μπορούσε να κατασκευαστεί η χρονολογική ακολουθία του ναού. Ο ναός, που χρονολογείται στην περίοδο της Γ' Δυναστείας της Ουρ, κατασκευάστηκε από τον Ουρ Ναμμού και αναστηλώθηκε και ξαναχτίστηκε από βασιλιάδες, που κυβέρνησαν τη Νιπούρ για αιώνες.[27]

Καθώς ο Ναός του Ενλίλ ξαναχτίστηκε, οι αρχιτεκτονικές πληροφορίες που παρασχέθηκαν βασίστηκαν σε υπολείμματα της περιόδου της Γ' Δυναστείας της Ουρ. Ο ορθογώνιος ναός είχε διαστάσεις περίπου 45×21 μέτρα, με μία είσοδο στον βορειοανατολικό τοίχο και μία είσοδο στον νοτιοδυτικό τοίχο. Τα δάπεδα ήταν στρωμένα με τετράγωνα τούβλα από ψημένα τούβλα μεγέθους 37 εκ. 2 υποδομές χτισμένες κάτω από το πλακόστρωτο με υψόμετρο 1,3 μ.[27] Οι τοίχοι, των οποίων το πάχος κυμαινόταν από 3,35 έως 3,95 μ., κατασκευάστηκαν με άψητα τούβλα με άχυρο και λασποκονίαμα.[27] Δεν υπήρχε ένδειξη για παράθυρα. Οι τοίχοι πάνω από το επίπεδο του δαπέδου δεν διατηρήθηκαν, αλλά απαιτούνταν παράθυρα για πρόσθετο φωτισμό στο Ναό του Ενλίλ.[27] Το πιθανό ύψος των τοίχων ήταν 13,2 μ. καθώς ήταν τριπλάσιο της υποδομής που είναι 4,40 μ. Αν και δεν έμειναν υπολείμματα από τη στέγη, καλύφθηκαν πρώτα τεγίδες και καλάμια και στη συνέχεια στρώθηκε χώμα ανακατεμένο με άχυρο.[27]

Από την κάτοψη του ναού του Ενλίλ στην περίοδο της Γ' Δυναστείας της Ουρ, παρουσιάστηκαν 2 θάλαμοι, που συνδέονταν με 2 μικρότερους θαλάμους με ευρύτερες πόρτες (2,40 μ., 1,45 μ. για κανονική θύρα) και 2 βοηθητικούς θαλάμους.[27] Ο Ναός του Ενλίλ δεν έδειχνε θέση για ενθρονισμένες θεότητες. Έτσι, ο Ναός του Ενλίλ δεν ήταν για λατρεία. Ωστόσο, η θρησκευτική τελετουργία θα μπορούσε να χρησιμεύσει ως σκοπός του Ναού του Ενλίλ.[27]

Αρχείο Μουρασού

Επεξεργασία

Σχεδόν ακριβώς απέναντι από το ναό, ανασκάφηκε ένα μεγάλο παλάτι, προφανώς της Σελευκιδικής περιόδου, και σε αυτή τη γειτονιά και νοτιότερα σε αυτούς τους τύμβους ανασκάφηκε μεγάλος αριθμός ενεπίγραφων πινακίδων διαφόρων περιόδων, συμπεριλαμβανομένων αρχείων ναών των Κοσσαίων και εμπορικών αρχείων της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας. Τα «βιβλία και τα χαρτιά» του οίκου των Μουρασού, εμπορικών παραγόντων της κυβέρνησης, ρίχνουν φως στην κατάσταση της πόλης και της διοίκησης της χώρας κατά την περίοδο των Αχαιμενιδών.

Οι πινακίδες χρονολογούνται μεταξύ 454 π.Χ. και 404 π.Χ. με την πλειοψηφία μεταξύ 440 π.Χ. και 414 π.Χ.[46][47][48] Το αρχείο αντικατοπτρίζει έναν ποικίλο πληθυσμό, καθώς το ένα τρίτο των συμβολαίων απεικονίζουν μη βαβυλωνιακά ονόματα. Διαρκώντας για τουλάχιστον τρεις διαδοχικές γενιές, ο οίκος Μουρασού κεφαλαιοποίησε την επιχείρηση ενοικίασης σημαντικών αγροτεμαχίων, που είχαν δοθεί σε κατοχικούς Πέρσες κυβερνήτες, ευγενείς, στρατιώτες, πιθανώς σε μειωμένες τιμές, των οποίων οι ιδιοκτήτες ήταν πιθανότατα ικανοποιημένοι με μια μέτρια απόδοση. Στη συνέχεια, η επιχείρηση τα υποδιαιρούσε σε μικρότερα οικόπεδα για καλλιέργεια από αυτόχθονες αγρότες και πρόσφατους ξένους εποίκους έναντι προσοδοφόρας αμοιβής. Έτσι επωφελήθηκε τόσο από τα εισπραχθέντα ενοίκια όσο και από το ποσοστό της συσσωρευμένης πίστωσης, που αντικατοπτρίζει τις μελλοντικές συγκομιδές των καλλιεργειών εκείνης της χρονιάς, αφού προμήθευε τα απαραίτητα γεωργικά εργαλεία, μέσα άρδευσης και την πληρωμή φόρων. Το 423/422 π.Χ., ο οίκος Μουρασού πήρε «περίπου 20.000 κιλά ή 20.000 σέκελ ασήμι».[49] «Οι δραστηριότητες του οίκου Μουρασού είχαν καταστρεπτική επίδραση στην οικονομία της χώρας και έτσι οδήγησαν στη χρεοκοπία των ιδιοκτητών γης. Αν και ο οίκος Μουρασού δάνεισε αρχικά χρήματα στους γαιοκτήμονες, μετά από μερικές δεκαετίες άρχισε όλο και περισσότερο να παίρνει τη θέση των γαιοκτημόνων και η γη άρχισε να συγκεντρώνεται στα χέρια τους»[50] .

Ναός της Ινάννα

Επεξεργασία

Ο ναός της Ινάννα είναι ένα ιστορικό σήμα κατατεθέν της Μεσοποταμίας. Αν και ο ναός ήταν θρησκευτικό στοιχείο στη δυναστεία της Ουρ, υπήρχαν πολλά πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, που συνδέονταν με τον ναό. Οι ανασκαφές, που οδήγησαν στην ανακάλυψη των υπολειμμάτων του ναού της Νιπούρ, διεξήχθησαν από τον Ντόναλντ Μακ Κάουν το 1951. Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, η ομάδα αντιμετώπισε δυσκολία στην πρόοδο των εργασιών της.[51] Οι εκσκαφείς έφτασαν σε μια επιφάνεια, που έμοιαζε με ψημένο πλίνθινο πεζοδρόμιο. Συγκεκριμένα, αυτό το περιστατικό τράβηξε μεγάλο ενδιαφέρον στην ομάδα και με περαιτέρω πρόοδο, έφτασαν σε αυτό που φαινόταν σαν δωμάτιο. Περαιτέρω στην ανασκαφή τους, ανακάλυψαν ένα δωμάτιο με επιγραφές, που υποδηλώνουν ότι το κτίριο ήταν ένας ναός που έχτισε ο Σουλγκί, ο δεύτερος βασιλιάς της Γ' δυναστείας της Ουρ.[52] Ωστόσο, το αρχιτεκτονικό σχέδιο του ναού αποδεικνύεται περαιτέρω από τα στρώματα του κτηρίου. Κατά την ανασκαφή διαπιστώθηκε ότι το κτίριο είχε στρώσεις είκοσι τριών επιπέδων. Οι ανασκαφείς αποκάλυψαν ότι κάθε ένα από τα είκοσι τρία στρώματα εξυπηρετεί διαφορετικό σκοπό. Για παράδειγμα, τα επίπεδα 8-9 συνδέθηκαν με γλυπτά και είδωλα, που χρησιμοποιήθηκαν στις θρησκευτικές δραστηριότητες του ναού.[53] Στο εξωτερικό του ναού, οι ανασκαφείς διαπίστωσαν ότι χαρακτηριζόταν από κόγχες, που υποστήριζαν τις θρησκευτικές δραστηριότητες στο ναό. Οι κόγχες είχαν ειδικές πλάκες γραμμένες με έντυπα σχετικά με τις διδασκαλίες στο ναό.

Ο ναός της Ινάννα είχε σημαντική πολιτική επιρροή στη δυναστεία των Ουρ. Χτίστηκε ως έδρα για τη διαχείριση της ηγεσίας της δυναστείας.[54] Ο ναός είχε συγκεκριμένες διοικητικές μονάδες που ήταν υπόλογες στον βασιλέα της δυναστείας.[55] Αυτό θα μπορούσε να αποδοθεί στο γεγονός ότι η κορυφαία θεά του ναού, η Ινάννα, συνδέθηκε με την εξουσία. Οι βασιλείς πίστευαν ότι η θεά Ινάννα έχει τη δύναμη να επηρεάζει πολιτικά ζητήματα, γεγονός που εξηγεί τη σημασία και τη μακροχρόνια δημοτικότητα του ναού σε όλες τις δυναστείες.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 614578502.
  2. ↑ I. E. S. Edwards, C. J. Gadd, N. G. L. Hammond, "The Cambridge Ancient History: Prolegomena & Prehistory: Vol. 1, Part 1, Cambridge University Press, 1970 (ISBN 9780521070515)
  3. ↑ Jacobsen, T., "The Assumed Conflict between Sumerians and Semites in Early Mesopotamian History", Journal of the American Oriental Society 59/4, σσ. 485–495, 1939
  4. ↑ Robson, Eleanor (2015), «Ninurta, god of victory», Nimrud: Materialities of Assyrian Knowledge Production (Open Richly Annotated Cuneiform Corpus, UK Higher Education Academy), http://oracc.museum.upenn.edu/nimrud/ancientkalhu/thepeople/ninurta/index.html 
  5. ↑ Black, Jeremy; Green, Anthony (1992), Gods, Demons and Symbols of Ancient Mesopotamia: An Illustrated Dictionary, Austin, Texas: University of Texas Press, σελ. 142, ISBN 0714117056 
  6. ↑ Jean-Jacques Glassner, Mesopotamian Chronicles, Brill Academic, 2005, (ISBN 90-04-13084-5)
  7. ↑ «Bead | Indus | Early Dynastic». The Metropolitan Museum of Art (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Ιουλίου 2023. 
  8. ↑ Jonathan S. Tenney, "The Elevation of Marduk Revisited: Festivals and Sacrifices at Nippur during the High Kassite Period", Journal of Cuneiform Studies, τόμος 68, σσ. 153–80, 2016
  9. ↑ Bartelmus, A. (2010): Restoring the past. A historical analysis of the royal temple building inscriptions from the Kassite Period, Kaskal 7, σελ. 143–171.
  10. ↑ Mark Altaweel and Carrie Hritz, Assyrians in Nippur, σσ. 41-62 in Studies in Ancient Oriental Civilization 71, Chicago: The Oriental Institute, 2021 (ISBN 978-1-61491-063-3)
  11. ↑ Cole, S. W., "Nippur in Late Assyrian Times (c. 755–612 BC).", State Archives of Assyria Studies, 4ος τόμος, Ελσίνκι, 1996 (ISBN 9514572866)
  12. ↑ 12,0 12,1 Adams, Robert M. (1981). Heartland of Cities, σελ. 236. Chicago: University of Chicago Press. (ISBN 0-226-00544-5)
  13. ↑ Adams, Robert M. (1981). Heartland of Cities, σελ. 215-225. Chicago: University of Chicago Press. (ISBN 0-226-00544-5)
  14. ↑ [1] Montgomery, James A., "Aramaic Incantation Texts from Nippur", Philadelphia: Univ. of Pennsylvania Museum, 1913
  15. ↑ Michael David Coogan, Life in the Diaspora: Jews at Nippur in the Fifth Century B.C., The Biblical Archaeologist, 37ος τόμος, αρ. 1, σσ. 6-12 (Mar., 1974)
  16. ↑ [2] Austen H. Layard, Harper, "Discoveries among the Ruins of Nineveh and Babylon; with Travels in Armenia, Kurdistan, and the Desert: Being the Result of a Second Expedition Undertaken for the Trustees of the British Museum", New York : Putnam, 1856 (also in reprint by Kessinger Publishing, 2007, (ISBN 0-548-16028-7))
  17. ↑ Nippur, or Explorations and Adventures on the Euphrates; the narrative of the University of Pennsylvania expedition to Babylonia in the years 1888-1921, Volume 1, John Punnett Peters, G. P. Putnam's Sons, 1897
  18. ↑ Nippur, or Explorations and Adventures on the Euphrates; the narrative of the University of Pennsylvania expedition to Babylonia in the years 1888-1921 -, Volume 2, John Punnett Peters, G. P. Putnam's Sons, 1897
  19. ↑ Explorations in Bible Lands during the 19th Century, H.V. Hilprecht, 1903
  20. ↑ Fisher, Clarence Stanley (1905). Excavations at Nippur: plans, details and photographs of the buildings, with numerous objects found in them during the excavations of 1889, 1890, 1893-1896, 1899-1900. Philadelphia: Babylonian Expedition of the University of Pennsylvania. 
  21. ↑ Fisher, Clarence Stanley, Excavations at Nippur: plans, details, and photographs of the buildings, with numerous objects found in them during the excavations of 1889, 1890, 1893-1896, 1899-1900: v. 2: The Fortress, Philadelphia: Department of Archaeology of the University of Pennsylvania, 1907
  22. ↑ [3] John P. Peters, The Nippur Library, Journal of the American Oriental Society, 26ος τόμος, σσ. 145–164, 1905
  23. ↑ John P. Peters, University of Pennsylvania Excavations at Nippur. II. The Nippur Arch, The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts, vol. 10, no. 3, pp. 352–368, (Jul. - Sep., 1895)
  24. ↑ [4] Fisher, C. S., "The Archaic Arch at Nippur", Transactions of the Department of Archaeology, University of Pennsylvania, τόμος 1ος, αρ. 3, σσ. 1-9, 1905
  25. ↑ [5] Clayden, T., "Glass Axes of the Kassite Period from Nippur.", Zeitschrift für Orient-Archäologie, vol. 4, pp. 92–135, 2011
  26. ↑ Haines, R. C., "The Latest Report on the Progress of the Excavations at Nippur", Sumer, τόμος 11, σσ. 107–109, 1955
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 27,7 Nippur I, Temple of Enlil, Scribal Quarter, and Soundings: Excavations of the Joint Expedition to Nippur of the University Museum of Philadelphia and the Oriental Institute of the University of Chicago Αρχειοθετήθηκε 2012-03-05 στο Wayback Machine., Donald E. McCown and Richard C. Haines, Oriental Institute Publication 78, 1967
  28. ↑ Cuneiform Texts from Nippur: The Eighth and Ninth Seasons Αρχειοθετήθηκε 2012-07-30 στο Wayback Machine., Giorgio Buccellati and Robert D. Biggs, Oriental Institute Assyriological Studies 17, 1969
  29. ↑ Knudstad, J. E., "A Report on the 1964–1965 Excavations at Nippur.", Sumer, vol. 22, no 1-2, pp. 111–114, 1966
  30. ↑ Knudstad, J. E., "A Preliminary Report on the 1966–1967 Excavations at Nippur.", Sumer, vol. 24, no. 1-2, pp. 95-106, 1968
  31. ↑ Excavations at Nippur: Eleventh Season Αρχειοθετήθηκε 2012-03-19 στο Wayback Machine., McGuire Gibson et al., Oriental Institute Communication 22, 1976, (ISBN 0-226-62339-4)
  32. ↑ Excavations at Nippur: Twelfth Season Αρχειοθετήθηκε 2011-06-14 στο Wayback Machine., McGuire Gibson et al., Oriental Institute Communication 23, 1978, (ISBN 0-918986-22-2)
  33. ↑ [6] Gibson, M. (1976). The Nippur Expedition. The Oriental Institute, 77, 22-28.
  34. ↑ [7] Gibson, M. (1982). Nippur under Assyrian Domination: 15th Season of Excavation, 1981-82. The Oriental Institute 1981–1982 Annual Report, 40-48
  35. ↑ Nippur, Volume 2. The North Temple and Sounding E: Excavations of the Joint Expedition to Nippur of the American Schools of Oriental Research and the Oriental Institute of the University of Chicago Αρχειοθετήθηκε 2012-07-31 στο Wayback Machine., D. E. et al., Oriental Institute Publication 97, 1978, (ISBN 0-918986-04-4)
  36. ↑ Nippur, Volume 3: Kassite Buildings in Area WC-1 Αρχειοθετήθηκε 2012-10-18 στο Wayback Machine., R. L. Zettler, Oriental Institute Publication 111, 1993, (ISBN 0-918986-91-5)
  37. ↑ Nippur, Volume 4: The Early Neo-Babylonian Governor's Archive from Nippur Αρχειοθετήθηκε 2012-07-29 στο Wayback Machine., S. W. Cole, Oriental Institute Publication 114, 1996, (ISBN 1-885923-03-1)
  38. ↑ Nippur V: The Area WF Sounding: The Early Dynastic to Akkadian Transition Αρχειοθετήθηκε 2012-07-31 στο Wayback Machine., Augusta McMahon, Oriental Institute Publication 129, 2006
  39. ↑ McGuire Gibson, James A. Armstrong and Augusta McMahon, The City Walls of Nippur and an Islamic Site beyond: Oriental Institute Excavations, 17th Season, 1987, Iraq, vol. 60, pp. 11-44, 1998
  40. ↑ Gibson, McGuire; McMahon, A. (1995), «Investigation of the Early Dynastic-Akkadian Transition: Report of the 18th and 19th Seasons of Excavation in Area WF, Nippur», Iraq 57: 1–39, doi:10.2307/4200399 
  41. ↑ Haines, R. C., "A Report of the Excavations at Nippur during 1960-1961". Sumer, vol. 17, no. 1-2, pp. 67-70 + (6 plates), 1961
  42. ↑ [8] McGuire Gibson, Nippur Regional Project: UMM AL-HAFRIYAT, The Oriental Institute Annual Report 1977/78
  43. ↑ [9],McGuire Gibson, Nippur Project, Oriental Institute 2017-2018 Annual Report
  44. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. «Nippur». UNESCO World Heritage Centre (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2022. 
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 Peters, John P. (1895). «Some Recent Results of the University of Pennsylvania Excavations at Nippur, Especially of the Temple Hill». The American Journal of Archaeology and of the History of the Fine Arts 10 (1): 13–46. doi:10.2307/496511. ISSN 1540-5079. https://www.jstor.org/stable/496511. 
  46. ↑ [10] Hilprecht, H.V, "Business Documents of Murashu and Sons of Nippur Dated to the Reign of Artaxerxes I", The Babylonian expedition of the University of Pennsylvania. Series A, Cuneiform texts, Volume 9, H Vollrat Hilprecht, ed., 1893
  47. ↑ [11]Albert T. Clay, "Business Documents of Murashu and Sons of Nippur Dated to the Reign of Darius II", The Babylonian expedition of the University of Pennsylvania. Series A, Cuneiform texts, Volume 10, H Vollrat Hilprecht, ed., 1893
  48. ↑ DG Brinton (July 1898). «Review of Business Documents of Murashu Sons, of Nippur by HV Hilprecht». American Anthropologist 11. 
  49. ↑ Muhammad A. Dandamaev, Slavery In Babylonia, 1984, 2009, Northern Illinois University Press, DeKalb, Illinois. pp. 62–63.
  50. ↑ Stolper, Matthew W., "Fifth Century Nippur: Texts of the Murašûs and from Their Surroundings", Journal of Cuneiform Studies, vol. 53, pp. 83–132, 2001
  51. ↑ Sallaberger, W. (2019). The Cupbearer and the Cult-Priest in the Temple: External and Internal Cultic Practitioners in Early Bronze Age Mesopotamia. Journal of ancient near eastern religions, 19(1-2), 90-111.
  52. ↑ Michalowski, P. (2021). The correspondence of the kings of Ur. In The Correspondence of the Kings of Ur. Penn State University Press.
  53. ↑ Verderame, L. (2018). Slavery in third-millennium Mesopotamia: an overview of sources and studies. Journal of global slavery, 3(1-2), 13-40.
  54. ↑ Barnard, B. E. (2020). Domesticated Partners: A New Analysis of a Sumerian Vessel. Metropolitan Museum Journal, 55(1), 91-99.
  55. ↑ Garfinkle, S. J. (2022). The Kingdom of Ur. The Oxford History of the Ancient Near East: Volume II: Volume II: From the End of the Third Millennium BC to the Fall of Babylon, 121.

Πηγές

Επεξεργασία
  •   
    Το παρόν λήμμα ενσωματώνει κείμενο από έκδοση που είναι πλέον κοινό κτήμα: Chisholm, Hugh, επιμ.. (1911) Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάννικα (11η έκδοση) Cambridge University Press 
  • McGuire Gibson, Richard L. Zettler, and James A. Armstrong, "The Southern Corner of Nippur: Summary of Excavations During the 14th and 15th Seasons," Sumer, vol. 39, pp. 170–190, 1983
  • Marcel Sigrist, Drehem, CDL Press, 1993, (ISBN 0-9620013-6-8)
  • McGuire Gibson (Oriental Institute, U. of Chicago) 'Patterns of occupation at Nippur,' 1992
  • Donald E. McCown, Excavations at Nippur, 1948–50, Journal of Near Eastern Studies, vol. 11, no. 3, pp. 169–176, 1952
  • V.E. Crawford, Nippur the Holy City, Archaeology, vol. 12, pp. 74–83, 1959
  • D.P. Hanson and G.f. Dales, The Temple of Inanna Queen of Heaven at Nippur, Archaeology, vol. 15, pp. 75–84, 1962
  • Edward Chiera, Cuneiform Series, Volume I: Sumerian Lexical Texts from the Temple School of Nippur, Oriental Institute Publication 11, 1929 Αρχειοθετήθηκε 2012-07-19 στο Wayback Machine.
  • E. C. Stone, Nippur Neighborhoods, Oriental Institute, Studies in Ancient Oriental Civilization, vol. 44, 1987 Αρχειοθετήθηκε 2013-05-17 στο Wayback Machine., (ISBN 0-918986-50-8)
  • A. L. Oppenheim, Siege Documents from Nippur, Iraq, vol. 17, no. 1, pp. 69–89, 1955
  • T. Fish, The Summerian City Nippur in the Period of the Third Dynasty of Ur, Iraq, vol. 5, pp. 157–179, 1938
  • McGuire Gibson, A Re-Evaluation of the Akkad Period in the Diyala Region on the Basis of Recent Excavations at Nippur and in the Hamrin, American Journal of Archaeology, vol. 86, no. 4, pp. 531–538, 1982
  • Neumann, Hans, "Nippur–‘Heiliger Ort’ der Sumerer", in: Reinhard Achenbach / Nikola Moustakis (eds.), Heilige Orte der Antike – Gesammelte Studien im Anschluss an eine Ringvorlesung des Exzellenzclusters “Religion und Politik in den Kulturen der Vormoderne und der Moderne” an der Universität Münster im Wintersemester 2013/2014(Kasion 1), Münster, pp. 37–66, 2018
  • [12] Elizabeth C. Stone and Paul E. Zimansky, Old Babylonian Contracts From Nippur: Selected Texts From the University Museum University of Pennsylvania, Oriental Institute of the University of Chicago Microfiche Archives, Volume 1 Chicago: University of Chicago Press, 1976
  • Zettler, Richard L., The Ur III Temple of Inanna at Nippur: The Operation and Organization of Urban Religious Institutions in Mesopotamia in the Late Third Millennium B.C. Berliner Beitraege zum vorderen Orient 11. Berlin: Dietrich Reimer, 1992
  • Adams, Robert M. (1981). Heartland of Cities. Chicago: University of Chicago Press. (ISBN 0-226-00544-5)ISBN 0-226-00544-5.
  • Tim Clayden - Bernhard Schneider: Assurbanipal and the Ziggurat at Nippur. KASKAL 12, 2015, 348-382.
  • [13] Hugo Radau, "Letters to Cassite kings from the Temple archives of Nippur", The Babylonian expedition of the University of Pennsylvania. Series A: Cuneiform texts., vol. 17, pt. 1, 1908
  • [14] Fisher, C. S., "Mycenaean Palace at Nippur", American Joumal of Archaeology, vol. 8, pp. 403–32, 1904
  • Sallaberger, W. (2019). The Cupbearer and the Cult-Priest in the Temple: External and Internal Cultic Practitioners in Early Bronze Age Mesopotamia. Journal of ancient near eastern religions, 19(1-2), 90-111.
  • Michalowski, P. (2021). The correspondence of the kings of Ur. In The Correspondence of the Kings of Ur. Penn State University Press.
  • Verderame, L. (2018). Slavery in third-millennium Mesopotamia: an overview of sources and studies. Journal of global slavery, 3(1-2), 13-40.
  • Barnard, B. E. (2020). Domesticated Partners: A New Analysis of a Sumerian Vessel. Metropolitan Museum Journal, 55(1), 91-99.
  • Garfinkle, S. J. (2022). The Kingdom of Ur. The Oxford History of the Ancient Near East: Volume II: Volume II: From the End of the Third Millennium BC to the Fall of Babylon, 121.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Νιπούρ&oldid=10589366"