Νόρμα (όπερα)
Η Νόρμα είναι μελόδραμα σε δύο πράξεις του Βιντσέντζο Μπελίνι. Το λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνι είναι βασισμένο στην τραγωδία Norma, ou L'infanticide του Γάλλου Αλεξάντρ Σουμέ. Η όπερα έκανε πρεμιέρα στις 26 Δεκεμβρίου 1831 στη Σκάλα του Μιλάνου με τη μεγάλη υψίφωνο του 19ου αιώνα, Τζουντίτα Πάστα, στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Νόρμα. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα όπερας Μπελ κάντο και η άρια Casta diva, που ερμηνεύει η πρωταγωνίστρια στην Α΄ Πράξη, συγκαταλέγεται στις διασημότερες άριες του λυρικού θεάτρου. Η υπόθεση περιστρέφεται γύρω από μια διαχρονική και αρχέτυπη κατάσταση: μια γυναίκα προδίδει τα ιδανικά της για τον έρωτα, μόνο για να βρεθεί προδομένη από τον εραστή της. Η παρτιτούρα της Νόρμα είναι μια απαράμιλλη συγχώνευση εξαιρετικής μελωδίας και δραματικής δύναμης.[1]
| Νόρμα | |
|---|---|
 To εξώφυλλο της πρώτης έκδοσης της παρτιτούρας, Μιλάνο, 1831 | |
| Πρωτότυπος τίτλος | Norma |
| Γλώσσα πρωτοτύπου | Ιταλικά |
| Είδος | Όπερα σέρια |
| Μουσική | Βιντσέντζο Μπελίνι |
| Λιμπρέτο | Φελίτσε Ρομάνι |
| Λογοτεχνική πηγή | Norma, ou L'infanticide του Αλεξάντρ Σουμέ |
| Πράξεις | δύο |
| Περίοδος σύνθεσης | 1831 |
| Πρεμιέρα | 26 Δεκεμβρίου 1831 |
| Θέατρο | Σκάλα του Μιλάνου |
| Ρόλοι | |
|
Νόρμα, Ανταλτζίζα, Πολλιόνε | |
Ιστορικό σύνθεσης Επεξεργασία
Μετά το επιτυχημένο ανέβασμα της Υπνοβάτιδος στη Σκάλα τον Μάρτιο του 1831, ανατέθηκε στον Μπελίνι μια νέα όπερα για τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Ο Μπελίνι με τον σταθερό συνεργάτη του, τον λιμπρετίστα Ρομάνι, άρχισαν τότε να διαλέγουν το θέμα αυτής της όπερας και μέχρι το καλοκαίρι, είχαν αποφασίσει να το βασίσουν στην τραγωδία του Αλεξάντρ Σουμέ, που παιζόταν στο Παρίσι εκείνη την εποχή, έργο που με τη σειρά ο Σουμέ είχε εμπνευστεί από το έργο Les Martyrs, ou le Triomphe de la foi chrétienne (Οι Μάρτυρες, ή Ο θρίαμβος της Χριστιανικής πίστης, 1809) του Σατωβριάνδου και από τον μύθο της Μήδειας. Στην τραγωδία του Σουμέ, η Νόρμα σκότωνε τα παιδιά της, σαν άλλη Μήδεια και αυτή ήταν η μεγάλη τροποποίηση του λιμπρετίστα. Ο Ρομάνι εμπλούτισε τον πρωταγωνιστικό γυναικείο χαρακτήρα με τον άσβεστο έρωτα της Νόρμα για τον Πολλιόνε και τη βαθιά αγάπη για τα παιδιά τους, αντί για την εκδίκηση. Οι συναισθηματικές συγκρούσεις, που οφείλονται στο ασυμβίβαστο των ιερών όρκων της Νόρμα ως πρωθιέρεια και του απελπισμένου έρωτά της, θα βρουν την κάθαρση μέσω της επιλογής της να θυσιαστεί στην πυρά. Το φινάλε αποτελεί μία από τις συγκλονιστικότερες οπερατικές σκηνές, δομημένη γύρω από υπέροχη μελωδία.[2]
Μέχρι τα τέλη Αυγούστου φαίνεται ότι ο Ρομάνι είχε ολοκληρώσει ένα σημαντικό μέρος του λιμπρέτου, αρκετό τουλάχιστον για να επιτρέψει στον Μπελίνι να αρχίσει να δουλεύει, κάτι που ασφαλώς έκανε τις πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου. Στη Νόρμα ο Μπελίνι συμπεριέλαβε μερικά αποσπάσματα από την όπερα Ερνάνης, της οποίας τη δημιουργία είχε εγκαταλείψει. Η Νόρμα ολοκληρώθηκε περίπου στα τέλη Νοεμβρίου.
Αρχές Δεκεμβρίου ξεκίνησαν οι πρόβες. Η Πάστα έφερε αντιρρήσεις για την άρια Casta diva στην Α' πράξη, επειδή ένιωθε ότι δεν ταίριαζε στις φωνητικές της ικανότητες, αλλά ο Μπελίνι κατάφερε να την πείσει να συνεχίσει να προσπαθεί για μια εβδομάδα, μετά από την οποία προσαρμόστηκε και ομολόγησε το λάθος της. Η άρια αυτή έμελλε να γίνει μια από τις πιο διάσημες άριες του δέκατου ένατου αιώνα.
Τη βραδιά των εγκαινίων, η όπερα έγινε δεκτή με ψυχρή αδιαφορία. Σε έναν φίλο του ο Μπελίνι έγραψε το βράδυ της πρεμιέρας: "Φιάσκο! Φιάσκο! Μέγα φιάσκο!". Επιπλέον, σε επιστολή του προς τον θείο του στις 28 Δεκεμβρίου, ο Μπελίνι προσπάθησε να εξηγήσει τους λόγους των αντιδράσεων. Υπήρξαν προβλήματα έμφυτα και προβλήματα εξωτερικής φύσης. Ο Μπελίνι αποδίδει εν μέρει την κακή απόδοση ορισμένων νούμερων στην κούραση των τραγουδιστών (την ημέρα της πρεμιέρας είχαν προβάρει νωρίτερα ολόκληρη τη Β’ πράξη). Μεταξύ των εξωτερικών λόγων, ο Μπελίνι ανέφερε τους κλακαδόρους που δημιούργησαν αρνητικό κλίμα στην αίθουσα του θεάτρου, κλακαδόροι υποκινούμενοι από εχθρικές προς τον συνθέτη φατρίες, από τον ιδιοκτήτη ενός περιοδικού και από τον αντίζηλό του, συνθέτη Τζιοβάνι Πατσίνι. Από την επιστολή φαίνεται ότι η παράσταση της δεύτερης βραδιάς ήταν πιο επιτυχημένη και το θέατρο ήταν γεμάτο.[3]
Συνολικά, η Νόρμα παίχτηκε 34 φορές στην πρώτη της σεζόν στη Σκάλα, και μετά το ανέβασμα στο Μπέργκαμο, στα τέλη του 1832, γινόταν όλο και πιο δημοφιλής. Η Νόρμα γρήγορα κατέκτησε ολόκληρη την Ευρώπη μέσα σε λίγα χρόνια. 11 Μαΐου 1833 ανέβηκε στη Βιέννη (γερμανική εκδοχή του Ignaz von Seyfried), 20 Ιουνίου 1833 στο Λονδίνο και 8 Δεκεμβρίου 1835 στο Παρίσι. 208 παραστάσεις δόθηκαν μόνο στη Σκάλα μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα.[4] Στο τέλος του 19ου αιώνα η Νόρμα είχε παρουσιαστεί ήδη σε 35 χώρες, μεταφρασμένη σε 16 διαφορετικές γλώσσες. Στον ελληνικό χώρο η Νόρμα παίχτηκε πρώτη φορά το 1834 στην υπό αγγλική κατοχή Κέρκυρα, ενώ η πρώτη παράσταση στην Αθήνα πραγματοποιήθηκε το 1840.[5] Κατά τη διάρκεια των αγώνων για Ενοποίηση των Ιταλών, τα επαναστατικά χορωδιακά των Γαλατών από τη Νόρμα υιοθετούνταν συχνότατα στις πατριωτικές διαδηλώσεις.[6]
Χαρακτήρες Επεξεργασία
| Χαρακτήρας | Είδος φωνής | Ερμηνευτές παγκόσμιας πρεμιέρας, 26 Δεκεμβρίου 1831 (Διευθυντής ορχήστρας: Αλεσσάντρο Ρόλλα | |
|---|---|---|---|
| Νόρμα | σοπράνο | Τζουντίτα Πάστα | |
| Ανταλτζίζα | σοπράνο | Τζούλια Γκρίζι | |
| Πολλιόνε | τενόρος | Ντομένικο Ντονζέλι | |
| Οροβέζο | βαρύτονος | Βιντσέντσο Νεγρίνι | |
| Κλοτίλδη | σοπράνο | Μαριέττα Σάκι | |
| Φλάβιο | τενόρος | Λορέντσο Λομπάρντι | |
| Τα δυο παιδιά της Νόρμα | |||
| Χορός: δρυΐδες, βάρδοι, ιέρειες, πολεμιστές και στρατιώτες | |||
Υπόθεση Επεξεργασία
Διαδραματίζεται στη Γαλατία, την εποχή της Ρωμαϊκής κυριαρχίας. Η ιέρεια Νόρμα, κόρη του αρχηγού των δρυϊδών Οροβέζο, έχει αποκτήσει, εν αγνοία όλων, δυο παιδιά από τον κρυφό εραστή της, τον Ρωμαίο ανθυπάτο Πολλιόνε. Τα παιδιά έχει αναλάβει η πιστή Κλοτίλδη.[7]
Α' Πράξη Επεξεργασία
Σκηνή Πρώτη Επεξεργασία
Οι Γαλάτες συγκεντρωμένοι στο ιερό δάσος του Ιρμινσούλ, με επικεφαλής τον Οροβέζο, ψάλλουν ύμνους υπέρ της απελευθέρωσης από τον ρωμαϊκό ζυγό. Εν τω μεταξύ, ο Πολλιόνε, ο οποίος έχει επίσης μπει στο ιερό δάσος, εκμυστηρεύεται στον φίλο του Φλάβιο ότι έχει ερωτευτεί μια νεαρή ιέρεια του ναού, την Ανταλτζίζα, και ότι θέλει να αφήσει τη Νόρμα. Στο μεταξύ, η Νόρμα επεμβαίνει στη συνέλευση των Γαλατών εξηγώντας ότι οι θεοί της αποκάλυψαν ότι η Ρώμη θα πρέπει να πέσει, αλλά όχι εκείνη τη στιγμή και όχι από το χέρι τους. Με μια δέηση στη σελήνη καταφέρνει να κατευνάσει τα πνεύματα.
Σκηνή Δεύτερη Επεξεργασία
Η Νόρμα βρίσκεται στην οικία της και είναι ανήσυχη γιατί νιώθει την ψυχρότητα του Πολλιόνε. Η Ανταλτζίζα ζητά να μιλήσει στη Νόρμα, της ανοίγει την καρδιά της και της ομολογεί ότι έχει αθετήσει τον όρκο της αγνότητας, ωστόσο δεν αποκαλύπτει το όνομα του άντρα που αγαπά. Η Νόρμα, που αναγνωρίζει τα δικά της συναισθήματα και την αμαρτία της στη νεαρή ιέρεια, την απελευθερώνει από τους όρκους της. Καταφθάνει ο Πολλιόνε, και γίνεται φανερό ότι αυτός είναι ο αγαπημένος της Ανταλτζίζα. Έξαλλη, η Νόρμα αποκαλύπτει τα πάντα στην Ανταλτζίζα, η οποία απορρίπτει αγανακτισμένη την Πολλιόνε.
Β' Πράξη Επεξεργασία
Σκηνή Πρώτη Επεξεργασία
Στο σπίτι της, η Νόρμα, συγκλονισμένη από την αποκάλυψη, αρχικά σκέφτεται να σκοτώσει τα δύο παιδιά της, αλλά τα μητρικά της αισθήματα υπερισχύουν. Αποφασισμένη λοιπόν να αυτοκτονήσει, καλεί την Ανταλτζίζα και την παρακαλεί να υιοθετήσει τα παιδιά της και να τα πάρει μαζί της στη Ρώμη, αφού παντρευτεί τον Πολλιόνε. Αλλά η Ανταλτζίζα αρνείται και της υπόσχεται να πείσει τον Πολλιόνε να επιστρέψει κοντά της, αποτρέποντάς την από το να αυτοκτονήσει.
Σκηνή Δεύτερη Επεξεργασία
Στο ιερό δάσος, η Νόρμα μαθαίνει από την έμπιστη Κλοτίλδη ότι η απόπειρα της Ανταλτζίζα δεν είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Τότε, εκείνη, που ήταν πάντα αντίθετη στη θέληση του λαού της για εξέγερση, καλεί τους Γαλάτες σε συγκέντρωση και κηρύσσει τον πόλεμο στους Ρωμαίους. Ο Οροβέζο της ζητά τότε να υποδείξει το εξιλαστήριο θύμα για την αναγκαία ανθρωποθυσία στον θεό, όταν φθάνει η είδηση ότι ένας Ρωμαίος μπήκε στο περίβολο των ιερειών: είναι ο Πολλιόνε, που ήρθε να απαγάγει την Ανταλτζίζα. Η Νόρμα ετοιμάζεται να τον μαχαιρώσει με ένα στιλέτο, αλλά μετά σταματά, καλεί τους πάντες να βγουν έξω με το πρόσχημα ότι θα τον ανακρίνει και μένοντας μόνη μαζί του, προσπαθεί να τον ξανακερδίσει. Ο άντρας αρνείται, δεν θέλει να εγκαταλείψει την Ανταλτζίζα, τότε η Νόρμα καλεί τους δικούς της. Έχει αποφασίσει ποιος θα προσφερθεί θυσία στους θεούς: μια ιέρεια που αθέτησε τους ιερούς όρκους της και πρόδωσε τη χώρα της. Είναι έτοιμη να προφέρει το όνομα της Ανταλτζίζα όταν συνειδητοποιεί ότι το σφάλμα της Ανταλτζίζα είναι και δικό της και, μέσα στη γενική αναστάτωση, προφέρει το όνομά της. Συγκινημένος, ο Πολλιόνε αντιλαμβάνεται το μεγαλείο της Νόρμα και αποφασίζει να πεθάνει μαζί της. Κρυφά, η Νόρμα εκμυστηρεύεται στον Οροβέζο ότι είναι μητέρα και τον ικετεύει να φροντίσει τα παιδιά της ώστε να σωθούν μαζί με την Κλοτίλδη. Ύστερα, ανεβαίνει στην πυρά με τον άντρα που αγαπά.[8]
Ορχήστρα Επεξεργασία
Αξιοσημείωτα κομμάτια Επεξεργασία
- Α' Πράξη
- Casta diva, Νόρμα και χορωδία
- Va, crudele, al Dio spietato, Πολλιόνε
- Sola, furtiva, al tempio, Νόρμα και Ανταλτζίζα
- Β' Πράξη
- Deh, con te, con te li prendi, Νόρμα και Ανταλτζίζα
- Mira o Norma, Νόρμα και Ανταλτζίζα
- Deh, non volerli vittime, φινάλε[8]
Ανταλζίζα, σοπράνο ή μέτζο-σοπράνο; Επεξεργασία
Και οι δύο πρωταγωνίστριες της παγκόσμιας πρεμιέρας της Νόρμα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως σοπράνο: η Τζούλια Γκρίζι, που ενσάρκωσε την πρώτη Ανταλτζίζα, επρόκειτο να καθιερωθεί ως το πρωτότυπο της αγγελικής σοπράνο του ρομαντικού ύφους, με καθαρή χροιά και υψηλή τεσιτούρα. Η Τζιουντίτα Πάστα, η οποία είχε τον ρόλο της απόλυτης πρωταγωνίστριας, είχε αρχικά χαρακτηριστεί ως κοντράλτο, αλλά, ενώ διατηρούσε αντίστοιχους ρόλους στο ρεπερτόριό της, είχε στη συνέχεια συγκλίνει χωρίς προβλήματα σε κεντρικούς ρόλους σοπράνο. Στην πραγματικότητα μπορούσε να θεωρηθεί, μια μέτζο-σοπράνο με υψηλή έκταση. Τις επόμενες δεκαετίες, ωστόσο, καθιερώθηκε η πρακτική να ανατίθενται τα μέρη που αρχικά γράφτηκαν για τη δεύτερη σοπράνο σε μέτζο-σοπράνο, δηλαδή στην περίπτωσή μας, ο χαρακτήρας της Ανταλτζίζα. Φτάσαμε έτσι στην αντίφαση, σε ό,τι αφορά τα ρομαντικά, μουσικά και δραματικά στιλιστικά χαρακτηριστικά, την παρθενική νεαρή ιέρεια να αποδίδουν φωνές μέτζο-σοπράνο, που παραπέμπουν κατά κανόνα στον αισθησιασμό και τον ηδονιστικό χαρακτήρα, ενώ η πιο ώριμη ηρωίδα, η Νόρμα, να αποδίδεται από σοπράνο.
Αυτή η παράδοση, που διατηρήθηκε μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, μάλλον έρχεται σε αντίθεση με την αρχική πρόθεση του συνθέτη και μόνο πρόσφατα αναθεωρήθηκε. Σε κάποιες περιπτώσεις ο ρόλος της πρωταγωνίστριας ανατέθηκε σε μεσόφωνο (όπως θα πρέπει να ήταν η αρχική ερμηνεύτρια), ενώ η Ανταλτζίζα ερμηνεύτηκε από τυπική λυρική σοπράνο του ύφους bel canto, ενώ σε κάποιες άλλες δόθηκαν οι δυο ρόλοι σε δυο σοπράνο διαφορετικής χροιάς, ώστε να αποκατασταθεί η επαρκής ηχοψυχολογική αντίθεση των δύο γυναικών με τον ρόλο της Ανταλτζίζα να τον αναλαμβάνει μια σοπράνο κολορατούρα και της Νόρμα μια δραματική σοπράνο.
Casta Diva Επεξεργασία
Η Casta Diva είναι το καντάμπιλε της καβατίνας που τραγουδά η Νόρμα του στην Α' Πράξη. Είναι η πιο διάσημη σελίδα που συνέθεσε ο Μπελίνι. Αποτελεί μια προσευχή που η ιέρεια Νόρμα απευθύνει στη Σελήνη, προσφωνώντας την Casta Diva δηλαδή Αγνή θεά. Αντιμέτωπη με την επιθυμία των Γαλατών να επαναστατήσουν ενάντια στον ρωμαϊκό ζυγό, η ιέρεια προσπαθεί να κατευνάσει τις ψυχές. Η σκηνή, σύμφωνα με τις οδηγίες του λιμπρέτου, έχει ως εξής: Η Νόρμα κόβει το γκι, οι ιέρειες το μαζεύουν σε ψάθινα καλάθια. Η Νόρμα προχωρά και απλώνει τα χέρια της στον ουρανό. Η σελήνη λάμπει σε όλο της το μεγαλείο. Όλοι προσκυνούν.
Casta Diva che inargenti
Queste sacre antiche piante,
A noi volgi il bel sembiante
Senza nube e senza vel.Tempra o Diva,
Tempra tu de' cori ardenti,
Tempra ancor lo zelo audace,
Spargi in terra quella pace
Che regnar tu fai nel ciel.[9]
Αγνή Θεά, εσύ που με ασήμι ντύνεις
Αυτά τα θεία αρχαία φυτά,
Στρέψε πάνω μας την όμορφη όψη σου
Χωρίς νέφη και χωρίς πέπλο.Μαλάκωσε ω Θεά,
Μαλάκωσε τις φλογερές καρδιές,
Μαλάκωσε τον τολμηρό ζήλο,
Άπλωσε στη γη την ειρήνη
Που από σένα βασιλεύει στον ουρανό.
Μια από τις σπουδαιότερες ερμηνεύτριες του ρόλου της Νόρμα ήταν η Μαρία Κάλλας, η δε άρια Casta Diva έχει ταυτιστεί με αυτήν.[10] Πρωτοτραγούδησε τον ρόλο της Νόρμα στη Φλωρεντία το 1948 και το 1960 παρουσίασε τη Νόρμα στο Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου[σημ. 1]. Η Κάλλας ανέδειξε τον ρόλο σε μέτρο καταξίωσης για δραματικές υψιφώνους, ενώ η ίδια κέρδισε επάξια τη φήμη της αδιαφιλονίκητης Νόρμας του 20ού αιώνα. Άλλες σοπράνο που άφησαν το στίγμα τους ερμηνεύοντας Νόρμα ήταν οι Τζίνα Τσίνια, Ρόζα Πονσέλ, Τζόαν Σάδερλαντ, Μονσεράτ Καμπαγιέ και Ρενάτα Σκότο.
Σημειώσεις Επεξεργασία
- ↑ Την παράσταση στην Επίδαυρο σκηνοθέτησε ο Αλέξης Μινωτής, τα σκηνικά ήταν του Γιάννη Τσαρούχη και τη διεύθυνση ορχήστρας είχε ο Τούλιο Σεραφίν.[5]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ «Norma». Metropolitan Opera. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Φεβρουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ Kατερίνα Παρρή (31 Μαΐου 2010). «Νόρμα του Βιντσέντσο Μπελλίνι». elculture.gr. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ John Rosselli (1996). «4. At the height of his powers». The Life of Bellini. New York: Cambridge University Press. σελίδες 80-101. ISBN 0-521-46781-0.
- ↑ Harold Rosenthal -John Warrack (ed. italiana Luciano Alberti) (1991). «Norma». Dizionario enciclopedico dell'opera lirica. Φλωρεντία: Le lettere. σελ. 621. ISBN 88 7166 038 2.
- ↑ 5,0 5,1 «Νόρμα». Εθνική Λυρική Σκηνή. Ιούνιος 2019. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ Νίκος Α. Δοντάς (6 Ιουνίου 2010). «Νόρμα, μια «ελληνική υπόθεση»». Καθημερινή. Ανακτήθηκε στις 13 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ «NORMA di Vincenzo Bellini-Trama, Libretto, Opera completa e Personaggi». cantarelopera.com. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ 8,0 8,1 «NORMA». Liricamente. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ «Casta diva». opera-arias.com. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2023.
- ↑ «Maria Callas, Casta diva». Rai. Ανακτήθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 2023.