Ταμπούν

Το Ταμπούν ή GA (Αιθυλικό διμεθυλικό αμιδοφωσφορικό κυάνιο) είναι μία εξαιρετικά τοξική ουσία. Είναι διαφανές, άγευστο υγρό με αμυδρή φρουτώδη οσμή. Επειδή επιδρά εύκολα στην κανονική λειτουργία του νευρικού συστήματος των θηλαστικών, έχει ταξινομηθεί ως παράγοντας νεύρων. Ως χημικό όπλο, έχει ταξινομηθεί στα Όπλα Μαζικής Καταστροφής από τα Ηνωμένα Έθνη σύμφωνα με την υπ’ αριθμόν 687 απόφαση των Ηνωμένων Εθνών, έτσι η παραγωγή και η αποθήκευσή του είναι απαγορευμένη από την Συνθήκη Χημικών Όπλων του 1993. Το ταμπούν είναι το πρώτο που ανακαλύφθηκε από την αποκαλούμενη σειρά G παραγόντων νεύρων, μαζί με το GB (σαρίν), το GD (σομάν) και το GF(κυκλοσαρίν).

Ταμπούν
Γενικά
Όνομα IUPAC	Αιθύλιο Ν,Ν-διμεθυλφωσφοραμιδοκυανιδικό
Άλλες ονομασίες	GA (Βλέπε και εναλλακτικές ονομασίες)
Χημικά αναγνωριστικά
Μοριακή μάζα	162,1126801 g/mol
Αριθμός CAS	77-81-6
SMILES	CCOP(=O)(C#N)N(C)C
InChI	InChI=1S/C5H11N2O2P/c1-4-9-10(8,5-6)7(2)3/h4H2,1-3H3
Αριθμός UN	2810
PubChem CID	6500
Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης	-50 °C
Σημείο βρασμού	247,5 °C (252,15 K)
Πυκνότητα	1,0887 g/cm³ στους 25 °C 1.102 g/cm³ στους 20 °C
Διαλυτότητα στο νερό	9,8 g/100 g στους 25 °C 7,2 g/100 g στους 20 °C
Δείκτης διάθλασης , nD	1,439
Τάση ατμών	0,0389 mmHg (20 °C) 0,07 mmHg (25 °C)
Εμφάνιση	Άχρωμo προς καφέ υγρό, άοσμο ή με φρουτώδη μυρωδιά. Σε μεγάλες ποσότητες αναδίδει οσμή ψαριών
Χημικές ιδιότητες
pKa	Καμία
Ελάχιστη θερμοκρασία ανάφλεξης	98,9 °C
Επικινδυνότητα
Πολύ Τοξικό (Τ+) Εύφλεκτο (F)
Κίνδυνοι κατά NFPA 704	2 4 1
Άλλοι κίνδυνοι	Η ανάφλεξη μπορεί να προκαλέσει την δημιουργία υδροκυανίου
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος (25°C, 100 kPa).

Το ταμπούν είναι ένα άχρωμο προς καφέ υγρό (εξαρτάται από την ποιότητα). Είναι πτητικό (εξατμίζεται δηλαδή εύκολα σε κανονική θερμοκρασία), ωστόσο λιγότερο από το σαρίν ή το σομάν. Το ταμπούν μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για να μολύνει το νερό, αφού διαλύεται σχετικά εύκολα σε αυτό.

Το ταμπούν μπορεί εύκολα να καταστραφεί με χλωρίνη (υποχλωριώδες νάτριο, NaClO), ωστόσο έτσι παράγεται το, επίσης δηλητηριώδες, αέριο χλωριούχο κυάνιο.

Τρόπος δράσης

Το ταμπούν, όπως και όλα τα αέρια νεύρων, παρεμβαίνει στο νευρικό σύστημα του ανθρώπου και προκαλεί το θάνατο. Συγκεκριμένα, αναστέλλει την τη δράση του ενζύμου χολινεστεράση, η οποία έχει την ιδιότητα να διασπά τον νευροδιαβιβαστή (ουσία απαραίτητη για την ομαλή μετάδοση των νευρικών παλμών) ακετυλοχολίνη.

Φυσιολογικά, ένας νευρικός παλμός μεταδίδεται μέσω της ακετυλοχολίνης, η οποία μετά το πέρας του παλμού διασπάται από την χολινεστεράση, «καθαρίζοντας» έτσι τον νευρώνα, προκειμένου να μπορέσει να μεταδώσει ένα νέο παλμό. Το ταμπούν αντιδρά με την χολινεστεράση, έτσι η ακετυλοχολίνη δεν μπορεί πλέον να διασπαστεί. Ως αποτέλεσμα, στους νευρώνες συσσωρεύονται τοξικές ποσότητες ακετυλοχολίνης, προκαλώντας την παρεμπόδιση της λειτουργίας του παρασυμπαθητικού νευρικού συστήματος - δηλαδή, αποκλείεται η μεταφορά πληροφοριών από και προς τον εγκέφαλο. Οι μύες του θύματος ακινητοποιούνται, χάνεται ο έλεγχος της αφόδευσης, της αναπνοής κ.λπ. και τελικά ο θάνατος επέρχεται από παράλυση των αναπνευστικών ή των καρδιακών μυών, σε ελάχιστο χρόνο.

Συμπτώματα της υπερβολικής έκθεσης

Τα ακριβή συμπτώματα της υπερβολικής έκθεσης σε ταμπούν είναι όμοια με αυτά που προκαλούνται από όλους τους παράγοντες νεύρων. Το ταμπούν, όπως όλοι οι παράγοντες νεύρων, είναι θανάσιμα τοξικό ακόμη και σε ελάχιστες δόσεις. Το πόσα και πόσο έντονα είναι τα συμπτώματα διαφέρουν ανάλογα με την ποσότητα του παράγοντα που απορροφήθηκε από τον οργανισμό, καθώς και τον ρυθμό απορρόφησής του από το σώμα. Πολύ μικρές δόσεις απορροφούμενες από το δέρμα προκαλούν μερικές φορές τοπικό ιδρώτα και ρίγη, συνοδευόμενα από χαρακτηριστική διαστολή της κόρης των οφθαλμών, με λίγα άλλα συμπτώματα. Το ταμπούν έχει τη μισή τοξικότητα του σαρίν αν προσληφθεί από το αναπνευστικό σύστημα, αλλά το ταμπούν σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις ερεθίζει περισσότερο τα μάτια απ’ ό,τι το σαρίν. Επίσης το ταμπούν δηλητηριάζει βραδέως το σώμα και συσσωρεύεται σε αυτό μετά από παρατεταμένη έκθεση.

Τα συμπτώματα της έκθεσης εμφανίζονται πολύ αργότερα όταν το ταμπούν απορροφάται από το δέρμα παρά από όταν εισπνέεται. Ακόμη και αν το θύμα απορροφήσει μία θανατηφόρο δόση γρήγορα, ο θάνατος μπορεί να καθυστερήσει από μία έως δύο ώρες. Οι δόσεις που εισπνέονται μπορούν να προκαλέσουν τον θάνατο σε χρονικό διάστημα ενός έως δέκα λεπτών, ενώ ανάλογα μπορεί να σκοτώσει η απορρόφηση του παράγοντα από το μάτι. Παρ’ όλα αυτά, οι περισσότεροι άνθρωποι που εκτίθενται ελαφρά ή μέτρια σε ταμπούν μπορούν να αναρρώσουν τελείως αν νοσηλευθούν περίπου όταν τα συμπτώματα της έκθεσης εμφανισθούν. Η ελάχιστη θανατηφόρος δόση (LD₅₀) για το ταμπούν είναι περίπου 400 mg · min/m³.

Αντιμετώπιση της δηλητηρίασης

Η μέθοδος που ενδείκνυται για να αντιμετωπιστεί η δηλητηρίαση από ταμπούν (και γενικά από παράγοντες νεύρων είναι αρχικά ο αποκλεισμός του παρασυμπαθητικού συστήματος με το αλκαλοειδές ατροπίνη (συνήθως τρεις ενέσεις) και η επανεργοποίηση της χολινεστεράσης με την ουσία οξίμη-2-PAM-χλωρίδιο (ή χλωριούχος πραλιδοξίμη, με το εμπορικό όνομα 2-PAM Cl). Ωστόσο, για να έχει αποτέλεσμα η όλη θεραπεία, τα σκευάσματα αυτά πρέπει να χορηγούνται σε χρόνο λίγων λεπτών ή μερικών ωρών από την έκθεση του θύματος στον παράγοντα.

Ιστορία

Η εφεύρεση

Η χημική βιομηχανία ανέκαθεν ανθούσε στη Γερμανία. Κατά τη δεκαετία του 1930, η Γερμανία έψαχνε τρόπους αύξησης της αγροτικής της παραγωγής, εν όψει του επικειμένου πολέμου, προκειμένου να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες εκατομμυρίων κατοίκων της, κίνηση στην οποία έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα και ο Αδόλφος Χίτλερ.

Έτσι, Γερμανοί χημικοί άρχισαν τις έρευνες για νέα εντομοκτόνα και λιπάσματα, πιο αποτελεσματικά από τα μέχρι τότε υπάρχοντα. Ο Δρ. Γκέρχαρντ Σράντερ (Gerhardt Schrader) στο ερευνητικό του εργαστήριο είχε αφιερωθεί, μαζί με τους συνεργάτες του, στην εφεύρεση ενός νέου, ισχυρού εντομοκτόνου, για λογαριασμό του μεγάλου συγκροτήματος χημικών προϊόντων IG Farben στο Έμπερφιλντ, μελετώντας έναν μεγάλο αριθμό ενώσεων, τις οργανοφωσφορικές ενώσεις. Στις 23 Δεκεμβρίου 1936 εφηύρε ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό εντομοκτόνο, που διατηρούσε την φονικότητά του ακόμα και όταν αραιωνόταν σε αναλογία 1:200.000 με νερό. Όμως, προς μεγάλη του έκπληξη και ανησυχία, διαπίστωσε ότι η ουσία αυτή ήταν τόσο αποτελεσματική εναντίον εντόμων όσο και εναντίον ανθρώπων, ακόμα και αν οι εργαζόμενοι έπαιρναν όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις.

Μία από τις πιο προφανείς παρενέργειες που επέφερε η έκθεση σε ταμπούν ήταν η σοβαρή εξασθένιση της όρασης. Μετά από μερικές ώρες παραμονής στο εργαστήριο, ήταν αδύνατο στους περισσότερους να διαβάσουν ακόμα και κάτω από δυνατό ηλεκτρικό φως. Επιπλέον, όταν έπεφτε τυχαία μία σταγόνα της ουσίας στο δάπεδο, όλοι όσοι βρίσκονταν στο χώρο αισθάνονταν αμέσως δυσκολία στην αναπνοή, η οποία συνοδευόταν από συρρίκνωση της κόρης του ματιού. Εν τέλει, ο Σράντερ και οι συνεργάτες του αναγκάστηκαν να σταματήσουν τις έρευνες για τρεις εβδομάδες, προκειμένου να συνέλθουν.

Οι πρώτες δοκιμές του παράγοντα αυτού έγιναν σε πειραματόζωα και έδειξαν ότι έχαναν αμέσως τον έλεγχο των μυών τους, πάθαιναν διάρροια και πέθαιναν σε δέκα με δεκαπέντε λεπτά. Ήταν φανερό ότι είχαν ανακαλύψει ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό χημικό όπλο, το οποίο είχε πολλά πλεονεκτήματα σε σχέση με τα ήδη υπάρχοντα. Ήταν άχρωμο και άοσμο, έτσι η παρουσία του δεν γινόταν εύκολα αντιληπτή, ενώ διαπερνούσε τα συνήθη μέτρα προστασίας κατά των χημικών όπλων της εποχής και, τέλος, ουδείς κατάφερε να κατασκευάσει ένα αποτελεσματικό αντίδοτό του, μέχρι το τέλος του πολέμου.

Παραγωγή στη Ναζιστική Γερμανία

Φυσικά, μία τέτοια ανακάλυψη, εν όψει του στρατιωτικού επανεξοπλισμού της Ναζιστικής Γερμανίας, δεν ήταν δυνατό να περάσει απαρατήρητη από το Υπουργείο Εξοπλισμών, και ούτε ο Σράντερ είχε ιδιαίτερους λόγους να την αποκρύψει. Με κρατικές επιχορηγήσεις και κονδύλια ύψους εκατομμυρίων μάρκων, άρχισε η βιομηχανική παραγωγή, η έρευνα και η ανάπτυξη και άλλων αερίων νεύρων. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ως μέρος του Προγράμματος Grün 3, ιδρύθηκε ένα εργοστασιακό συγκρότημα για την παραγωγή του ταμπούν στο Ντίχερνφουρτ (Dyhernfurth) της Σιλεσίας (σημερινό Μπρέζγκ Ντόλνυ στην Πολωνία, λίγα χιλιόμετρα από το Μπρεσλάου), παρήγαγε τον παράγοντα με την κωδική ονομασία "Trilon – 83". Διευθυνόμενο από την Anorgana GmbH ή Anorganawerke, το συγκρότημα άρχισε την επιχειρησιακή παραγωγή το 1942, επειδή η προσαρμογή των εργαστηριακών ερευνών στις απαιτήσεις της παραγωγής ήταν δύσκολη και χρονοβόρα. Παρ’ όλα αυτά, όμως, προγραμματιζόταν η παραγωγή 1.000 τόνων το μήνα. Η μεγάλης κλίμακας παραγωγή του παράγοντα οδήγησε σε προβλήματα, καθώς αποσυντίθετο ενώ περνούσε ο χρόνος. Το συγκρότημα αρχικά χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή οβίδων και βομβών για αεροσκάφη, οι οποίες πληρούνταν με μείγμα 95:5 από ταμπούν και χλωροβενζόλιο, με την ονομασία "Variant A" πριν αντικατασταθεί, στα μισά του πολέμου, από το "Variant B", ένα μείγμα 80:20 από ταμπούν και χλωροβενζόλιο που σχεδιάστηκε για να κάνει το μείγμα να διασκορπίζεται ευκολότερα. Τελικά, μόνο περίπου 12.500 – 15.000 τόνοι του υλικού παρασκευάστηκαν πριν το συγκρότημα καταληφθεί από τον προελαύνοντα Κόκκινο Στρατό.

Ασφάλεια των εργαζομένων

Όσον αφορά την ασφάλεια των εργαζομένων,στο εργοστάσιο παραγωγής ταμπούν, φορούσαν στολές που έκλειναν ερμητικά γύρω απ’ το σώμα. Με τη συστολή της κόρης των οφθαλμών, πρώιμο σύμπτωμα της έκθεσης σε ταμπούν, χορηγούσαν στο θύμα άμεσα γάλα, ενώ στις σοβαρότερες περιπτώσεις έκαναν τεχνητή αναπνοή, μασάζ στην καρδιά, ενδομυϊκές ενέσεις ατροπίνης και έδιναν και άλλα φάρμακα για την καρδιά. Ακόμα και έτσι, όμως, δεν καταφέρθηκε να αποφευχθούν θανατηφόρα ατυχήματα στο εργοστάσιο.

Επίσης, για περισσότερη ασφάλεια, οι χημικές αντιδράσεις για την παραγωγή πραγματοποιούνταν πίσω από τοίχους με δύο στρώματα από γυαλί.

Το τέλος

Τον Αύγουστο του 1944 ο Αδόλφος Χίτλερ έδωσε εντολή σε ομάδες ειδικών να καταστρέψουν ό,τι αφορούσε την παραγωγή και την έρευνα (σημειώσεις, αρχεία) των αερίων νεύρων, καθώς και τις ίδιες τις ουσίες, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Σοβιετικών. Από το εργοστάσιο του Ντίχερνφουρτ άρχισαν να απομακρύνονται οι οβίδες με χημική γόμωση, ενώ τα χημικά που ήταν χύμα τα έριχναν στον ποταμό Όντερ.

Μία ομάδα πυροτεχνουργών έφθασε στο εργοστάσιο και το παγίδευσε για να το ανατινάξει, ωστόσο περικυκλώθηκε από τον Κόκκινο Στρατό πριν προλάβει να δράσει. Μία αποστολή βομβαρδισμού του εργοστασίου για άγνωστους λόγους δεν πραγματοποιήθηκε, και έτσι οι Σοβιετικοί κατέλαβαν το εργοστάσιο σχεδόν άθικτο, μαζί με το ολοκαίνουριο του Φαλκεχάγκεν.

Γνώσεις και δραστηριότητες των Συμμάχων

Οι Σοβιετικοί

Η Σοβιετική κυβέρνηση, μετά την κατάληψη του εργοστασίου, αποσυναρμολόγησε το συγκρότημα και το μετέφερε στη Ρωσία, (στις όχθες του Βόλγα) χωρίς φυσικά να αναφέρει τίποτα στους Δυτικούς Συμμάχους.

Οι Σοβιετικοί σύντομα άρχισαν την παραγωγή του παράγοντα, έχοντας έτοιμους τους χημικούς τύπους και την διαδικασία παρασκευής, όμως όπως και οι άλλες Συμμαχικές κυβερνήσεις σύντομα εγκατέλειψαν το ταμπούν για τα αποτελεσματικότερα σαρίν και σομάν. Τεράστιες ποσότητες από τον κατασκευασμένο από τους Γερμανούς παράγοντα ρίχτηκαν στη θάλασσα.

Οι Δυτικοί Σύμμαχοι

Οι Άγγλοι και οι Αμερικανοί είχαν υπ´όψη τους κάποια στοιχεία για το πρόγραμμα αυτό. Πέρα από τις φήμες που κυκλοφορούσαν απ' την αρχή του πολέμου για τα αέρια νεύρων, οι υποψίες τους επιβεβαιώθηκαν, όταν στις 11 Μαρτίου 1943, οι Βρετανοί συνέλαβαν στην Τύνιδα ένα Γερμανό χημικό, ο οποίος εργαζόταν στα εργαστήρια στο Σπαντάου του Βερολίνου. Ο χημικός αυτός φανέρωσε στους Βρετανούς ό,τι γνώριζε σχετικά με το "Trilon - 83", το οποίο δεν ήταν άλλο απ' το ταμπούν. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι επρόκειτο για ένα άχρωμο υγρό με ασθενή μυρωδιά, που προκαλούσε σμίκρυνση στις κόρες των ματιών, άσθμα και αργότερα το θάνατο. Αφηγήθηκε μάλιστα την περίπτωση ενός χημικού ο οποίος πέθανε απ' την ουσία αυτή, παρ´ όλη την ειδική θεραπεία που του έκαναν στα αναρρωτήρια του εργοστασίου. Και πρόσθεσε ότι τις ουσίες που παρήγαγαν τις τοποθετούσαν σε οβίδες πυροβολικού και βόμβες αεροπλάνων, προκειμένου να τις χρησιμοποιήσουν τόσο στο μέτωπο όσο και σε πόλεις. Ο φόβος των Συμμάχων για το όπλο αυτό ίσως τους ώθησε να μεταφέρουν το πλοίο S.S. “John Harvey” με μεγάλη μυστικότητα στο λιμάνι του (υπό Συμμαχική κατοχή) Μπάρι της Ιταλίας, φορτωμένο με βόμβες αερίου μουστάρδας. Αυτό αποκαλύφθηκε μετά από μία επιδρομή της Λουφτβάφε στο λιμάνι, η οποία προξένησε τεράστιες καταστροφές, ενώ το “John Harvey” βυθίστηκε και το αέριο της μουστάρδας προκάλεσε εκατοντάδες απώλειες σε στρατιώτες και αμάχους.

Τον Απρίλιο του 1945, κάποιοι Βρετανοί ειδήμονες των πυρομαχικών ανακάλυψαν πολλά περίεργα βλήματα οβιδοβόλων των 105 mm, τα οποία έφεραν έναν πράσινο δακτύλιο και τα γράμματα GA. Στα εργαστήρια της στρατιωτικής εγκατάστασης του Πόρτον Ντάουν της Μ. Βρετανίας, κάποιοι ανώνυμοι επιστήμονες εξέτασαν τα βλήματα αυτά και ανέφεραν ότι:

«Η περιεχόμενη χημική ουσία είχε σκούρο καφέ χρώμα και γλυκιά οσμή χλωριούχου βενζολίου… περιέχει 20% χλωριούχο βενζόλιο και ένα παράγωγο του αρσενικού (sic) το οποίο εξετάζεται. Προκαλεί δηλητηρίαση διαπερνώντας το δέρμα των θυμάτων… και είναι εξαιρετικά επίμονο.»

Σταδιακά, ανακαλύφθηκαν μισό εκατομμύριο βλήματα και 100.000 βόμβες αεροσκαφών (στις εγκαταστάσεις τις Λουφτβάφε) με γόμωση ταμπούν σε όλη τη Γερμανία. Σύμφωνα με κάποιους, οι βόμβες αυτές δεν επρόκειτο ποτέ να χρησιμοποιηθούν, αλλά γεμίστηκαν για να μην πέσει ο παράγοντας στα χέρια των Σοβιετικών.

Οι Σύμμαχοι ξεκίνησαν και αυτοί την παραγωγή των αερίων νεύρων, έχοντας Γερμανούς επιστήμονες που ασχολήθηκαν με αυτούς, εν όψει του νέου "κινδύνου" των Σοβιετικών.

Πρακτική χρήση

Κατά τον Β’ παγκόσμιο Πόλεμο

Παραδόξως, καίτοι φονικότατο, το ταμπούν (και όλοι οι υπόλοιποι παράγοντες νεύρων) ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε στη μάχη κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο κύριος λόγος γι' αυτό ήταν ότι οι γερμανικές υπηρεσίες πληροφοριών δεν γνώριζαν αν οι Σύμμαχοι είχαν αναπτύξει παρόμοια όπλα. Αν λοιπόν οι Γερμανοί χρησιμοποιούσαν το όπλο αυτό στη μάχη, οι Σύμμαχοι θα απαντούσαν με το ίδιο όπλο. Εφόσον οι Γερμανοί ουδέποτε κατάφεραν να επινοήσουν μία αποτελεσματική άμυνα εναντίον των αερίων νεύρων, οι μεγαλύτερες ποσότητες που (θεωρητικά) διέθεταν οι Σύμμαχοι θα έγερναν την πλάστιγγα προς το μέρος τους. Εν γένει, σε μία τέτοια περίπτωση, οι Γερμανοί ιθύνοντες θα υπέγραφαν την εντολή αφανισμού του Γερμανικού Έθνους.

Ωστόσο, σήμερα γνωρίζουμε ότι οι Σύμμαχοι δεν είχαν στα χέρια τους κάποιο ανάλογο όπλο, και ουδείς μπορεί να γνωρίζει ποια θα ήταν η έκβαση του πολέμου αν οι Γερμανοί αποφάσιζαν να χρησιμοποιήσουν ταμπούν στο Ανατολικό Μέτωπο, εναντίον των Άγγλων και των Αμερικανών στην Απόβαση της Νορμανδίας ή σε οποιαδήποτε άλλη μεγάλης κλίμακας επιχείρηση.

Σύγχρονη εποχή

Στην διάρκεια του πολέμου Ιράν – Ιράκ (1980-1988) το Ιράκ διέθεσε τεράστιες ποσότητες εναντίον των Ιρανικών δυνάμεων ξηράς. Αν και τα πιο κοινά χρησιμοποιούμενα χημικά όπλα ήταν το αέριο μουστάρδας και το σαρίν, το ταμπούν και το κυκλοσαρίν επίσης χρησιμοποιήθηκαν.

Παραγωγή

Από τη στιγμή που το ταμπούν είναι ευκολότερο να παραχθεί σε σχέση με τα άλλα όπλα της σειράς G και η μέθοδος παραγωγής του είναι σχετικά εύκολη, τα κράτη τα οποία προχωρούν στην παραγωγή παραγόντων νεύρων αλλά με έλλειψη προηγμένων εργοστασιακών εγκαταστάσεων συχνά ξεκινούν παράγοντας ταμπούν.

Το ταμπούν παράγεται με την αντίδραση των ενώσεων οξυχλωριούχου φωσφόρου (POCl₃), διμεθυλαμίνης (CH₃-NH-CH₃) και κυανιούχου νατρίου (NaCN), παρουσία αιθυλικής αλκοόλης (CH₃CH₂OH):

$\mathrm {POCl_{3}+C_{2}H_{6}NH+NaCN+C_{2}H_{5}OH{\xrightarrow {}}C_{5}H_{11}N_{2}O_{2}P+2HCl+NaCl}$

Εναλλακτικές ονομασίες

Το ταμπούν κάποιες φορές αποκαλείται με ονόματα διαφορετικά από ταμπούν ή GA:

• Αιθύλιο του διμεθυλοφωσφοραμιδοκυανίου
• Διμεθυλαμινοαιθοξυ-κυανοφωσφινικό οξείδιο
• Διμεθυλαμιδοαιθοξυφωσφορικό κυάνιο
• Διμεθυλαμινοκυανοφωσφονικό αιθύλιο
• Αιθυλεστέρας του διμεθυλοφωσφοραμιδοκυανιδικού οξέος
• Φωσφοροδιμεθυλαμιδοκυανικό αιθύλιο
• Κυανοδιμεθυλαμινοαιθοξυφωσφινικό οξείδιο
• Διμεθυλαμινοαιθυλοδικυανοφωσφινικό οξείδιο
• EA1205
• Gelan ILe-100T-2104
• Taboon A
• TL 1578
• Trilon 83

Στη λαϊκή κουλτούρα

• Στο ηλεκτρονικό πολεμικό παιχνίδι Call Of Duty: World At War, στο κομμάτι του multiplayer ειδικές χειροβομβίδες με "αέριο (sic) ταμπούν" είναι διαθέσιμες στον παίκτη. Το ταμπούν σε αυτή την περίπτωση είναι ένα άχρωμο αέριο, το οποίο "θολώνει την όραση και δυσκολεύει την αναπνοή" του θύματος για μερικά δευτερόλεπτα, κάνοντας τον παίκτη που δέχεται επίθεση να είναι ευάλωτος σε εχθρικές επιθέσεις (δεν μπορεί, π.χ. να δει εύκολα αν τον σημαδεύουν ή αν του έχουν ρίξει μία χειροβομβίδα, ούτε να ανταποδώσει πυρά, ούτε και να τρέξει) καίτοι δεν μπορεί να σκοτωθεί από το όπλο αυτό καθαυτό.

Πηγές

• Γεώργιος Ε. Μανουσάκης, "Χημικός και Βιολογικός Πόλεμος. Από τις Πλαταιές στο Τόκιο και τη Βαγδάτη", εκδόσεις Πατάκη
• Ian Van Hogg, "Η Απόρρητη Τεχνολογία του Χίτλερ", εκδόσεις Ελεύθερη Σκέψις
• Γεώργιος Σ. Ψαρουλάκης, "Τα Μυστικά Όπλα του Γ' Ράιχ: Από τους V-1 και V-2 ως την ατομική βόμβα", μονογραφίες της "Παγκόσμιας Πολεμικής Ιστορίας", εκδόσεις Compupress
• Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος - Λαρούς - Μπριτάνικα