Αλέκσινατς

Το Αλέξινατς (Алексинац) είναι πόλη και δήμος στην Επαρχία Νισάβα της Νότιας και Ανατολικής Σερβίας. Είναι κτισμένο στη συμβολή του ποταμού Νότιου Μοράβα με τον πολύ μικρότερο Μοραβίτσα. Κατά την απογραφή του 2011 η πόλη είχε πληθυσμό 16.420 κατοίκους, ενώ ο δήμος 51.462. Η ονομασία Αλέξινατς έχει την απώτερη ρίζα της στο βαφτιστικό όνομα Αλέξανδρος. Σήμερα στον Δήμο του Αλέξινατς υπάγονται, εκτός από την πόλη, 71 οικισμοί.

Αλέξινατς
Έμβλημα
Αλέξινατς 43°32′18″N 21°42′17″E
Χώρα	Σερβία
Διοικητική υπαγωγή	Aleksinac Municipality
Ίδρυση	1836
Έκταση	707 km²
Υψόμετρο	257 μέτρα
Ταχ. κωδ.	18220
Ζώνη ώρας	UTC+01:00
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
Σχετικά πολυμέσα

Ιστορία

Προϊστορία και αρχαιότητα

Τα εδάφη του δήμου κατοικούνται από τη Νεολιθική εποχή. Οι περισσότεροι οικισμοί ανήκαν στον Πολιτισμό Βίντσα και εντοπίζονται στη δυτική όχθη του Νότιου Μοράβα.

Κατά τη Ρωμαϊκή εποχή η περιοχή υπαγόταν στην επαρχία της Άνω Μοισίας και μετά το 293 μ.Χ. στη μεσογειακή επαρχία Δακία. Μία ρωμαϊκή στρατιωτική οδός, η Via Militaris ή Via Diagonalis, διερχόταν από εδώ, συνδέοντας το σημερινό Βελιγράδι με την Ανατολική Θράκη. Υπήρχαν στην περιοχή του σημερινού Αλέξινατς δύο κρατικοί σταθμοί αναπαύσεως (mansia) και αλλαγής αλόγων: οι Praesidium Pompei και Rappiana. Το ακριβές σημείο τους παραμένει αβέβαιο. Επίσης λίγα φρούρια, με άγνωστες ονομασίες, εκτός του Castell Milareca στον λόφο Γκράντιστε (228 μέτρα).

Μεσαίωνας

Από το 476 μ.Χ. η περιοχή υπαγόταν στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Υπάρχουν ενδείξεις οικισμών της περιόδου αυτής, αλλά τα ονόματά τους παραμένουν άγνωστα.

Επί των αυτοκρατόρων Φωκά (602-610) και Ηράκλειου (610-641) τα σλαβικά φύλα εποίκισαν την περιοχή, έχοντας καταστρέψει την κοντινή Ναϊσσό το 614. Η παλαιά Via Militaris χρησιμοποιήθηκε αιώνες αργότερα από τους πολεμιστές των 4 πρώτων Σταυροφοριών μέχρι την Κωνσταντινούπολη: πέρασαν έτσι όλοι από το Αλέξινατς.

Κατά την εποχή της δυναστείας Νεμάνια η περιοχή ήταν υπό τον άμεσο έλεγχο της κεντρικής εξουσίας, ενώ μετά τον θάνατο του Ούρος Ε΄ συμπεριλήφθηκε στα εδάφη της Σερβίας του Μοράβα υπό τον πρίγκιπα Λάζαρο και τους διαδόχους του. Δύο μεσαιωνικές κωμοπόλεις, το Μπολβάν και το Λίποβατς, χρονολογούνται από την εποχή αυτή.

Τουρκοκρατία

Το Αλέξινατς στα τέλη του 19ου αιώνα

Το Αλέξινατς αναφέρεται για πρώτη φορά το 1516 στο «Κρουσεβάτσκι Τεφτέρ», έναν κατάλογο οικισμών που συντάχθηκε από τους Οθωμανούς για την παρακολούθηση της συλλογής των φόρων. Σε αυτόν μνημονεύεται ως χωριό υπαγόμενο στην επαρχία του Μπολβάν, του σαντζακίου του Κρούσεβατς. Παρέμεινε χωριό μέχρι τα τέλη του 16ου αιώνα, οπότε και αναπτύχθηκε σε κωμόπολη.

Κατά τα μέσα του 17ου αιώνα είχε περισσότερα από 100 μαγαζιά και, εξαιτίας της στρατηγικής θέσεώς του πάνω στον δρόμο για την Πόλη, έγινε σημαντικός σταθμός για τους ταξιδιώτες και τα καραβάνια. Η αύξηση της σημασίας του επιβεβαιώνεται από την ανέγερση φρουρίου για την προστασία από τους Χατζούκους το 1616.

Η ανάπτυξη του Αλέξινατς σταμάτησε κατά τον Τουρκοαυστριακό πόλεμο του 1683-1699. Η πόλη καταλήφθηκε από τον αυστριακό στρατό (στρατηγός ο Λουδοβίκος της Βάδης) και αργότερα πυρπολήθηκε και καταστράφηκε τελείως από τον στρατό του Τσεγκέν-Οσμάν Πασά. Οι Σέρβοι κάτοικοί του Αλέξινατς ενώθηκαν με εκατοντάδες χιλιάδες άλλους ομοεθνείς τους που μετανάστευσαν στην επικράτεια των Αψβούργων, μερικοί από αυτούς στο Μπούντιμ (τη σημερινή Βούδα της Βουδαπέστης). Το Αλέξινατς καταστράφηκε και πάλι από φωτιά και στον Β΄ Τουρκοαυστριακό Πόλεμο (1716-1718), όταν ο Μεγάλος Βεζίρης Χαλίλ Πασάς ηττήθηκε κάτω από τα τείχη του Βελιγραδίου. Κατά την υποχώρησή του για εκδίκηση έκαψε όλα τα χωριά και τις πόλεις στον δρόμο του μέχρι τη Νις.

Μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1735-1739 η πόλη ξαναχτίστηκε και αναπτύχθηκε σε σημαντικό κέντρο εμπορίου και χειροτεχνίας. Πολλοί ταξιδιώτες περνούσαν από εκεί ανταλλάζοντας πραμάτεια από ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Κεντρική Ευρώπη]. Την ίδια εποχή το Αλέξινατς έγινε η πρωτεύουσα ομώνυμης επαρχίας, η οποία το 1784 είχε 17 χωριά. Η απογραφή του έτους εκείνου κατέγραψε 160 σπίτια στο Αλέξινατς, τα 120 χριστιανικά και τα 40 τουρκικά.

Μετά τον Δ΄ Τουρκοαυστριακό Πόλεμο, που διεξάχθηκε παράλληλα με τον ρωσοτουρκικό του 1787-1792, η πόλη κάηκε για τρίτη φορά, από τον στρατό του στασιαστή Οσμάν Πασβάνογλου.

Νεότερη εποχή

Το Αλέξινατς και η περιοχή του συμμετείχαν στην Πρώτη Σερβική εξέγερση τον Ιανουάριο του 1806. Μόλις η πόλη ελευθερώθηκε, ο λοχαγός Βούκα Ζίκιτς κατασκεύασε τις τάφρους του Ντέλιγκραντ στο βόρειο άκρο του Αλέξινατς, που έγιναν περίφημες από τις μάχες με τους Τούρκους, ιδίως το 1806.

Μετά την κατάπνιξη της Πρώτης Σερβική εξέγερσης, το Αλέξινατς παρέμεινε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μέχρι τον Δεκέμβριο του 1832, οπότε και ενσωματώθηκε στη Σερβία του Μίλος Ομπρένοβιτς. Κατά την πρώτη περίοδο της ηγεμονίας του, το Αλέξινατς έγινε το οικονομικό κέντρο της νοτιοανατολικής Σερβίας, και πάλι με το εμπόριο και τη χειροτεχνία του, ενώ αναπτύχθηκε και ως διοικητικό κέντρο, έδρα επαρχίας και επαρχιακού δικαστηρίου. Το τρίτο ταχυδρομικό γραφείο σε ολόκληρη τη Σερβία (μετά από αυτά του Βελιγραδίου και του Κραγκούγιεβατς) άνοιξε στο Αλέξινατς, στις 25 Μαΐου 1840, εξυπηρετώντας αμφότερα τα σερβικά και αυστριακά ταχυδρομεία, αλλά ήταν και το σημείο όπου οι Άγγλοι ταχυδρομικοί έστελναν και λάβαιναν την αλληλογραφία προς και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκείνη την εποχή ανεγέρθηκαν στην πόλη τελωνείο και σταθμός καραντίνας. Υπήρξε επίσης το θέατρο μεγάλων μαχών του Α΄ Σερβοτουρκικού Πολέμου το 1876, στον οποίο ήταν η έδρα του σερβικού στρατηγείου, με τη μόνη νίκη των Σέρβων στη «Μάχη του Σουμάτοβατς» (οι Ρώσοι και οι Τούρκοι την αποκαλούν «Μάχη του Αλέξινατς», καθώς έλαβε χώρα μόλις 3 χιλιόμετρα έξω από το Αλέξινατς), στις 23 Αυγούστου 1876.

Από το 1929 μέχρι το 1941 το Αλέξινατς υπαγόταν στη μπανόβινα Μοράβα του Βασιλείου της Γιουγκοσλαβίας και έχασε τη μεγάλη σημασία της, αν και εξακολουθούσε να περνά από εκεί η σιδηροδρομική γραμμή Βελιγραδίου-Σόφιας-Κωνσταντινουπόλεως. Η πόλη υπέστη σοβαρές ζημιές όταν βομβαρδίστηκε από τις δυνάμεις του NATO το 1999.

Οικονομία και φυσικοί πόροι

Στο Αλέξινατς υπάρχει μεταλλουργία, αλλά μεγάλο μέρος του δήμου αποτελείται από καλλιεργήσιμα εδάφη κοντά στον ποταμό Μοράβα, όπου παράγονται σιτάρι, καλαμπόκι και πιπεριές. Τα ανθρακωρυχεία ευδοκιμούσαν επίσης προτού συμβεί ένα ατύχημα με πυρκαγιά τον Νοέμβριο του 1989.

Ο δήμος είναι πλούσιος σε φυσικούς πόρους, ιδίως σε γαιάνθρακες, ασφαλτούχο σχιστόλιθο, άμμο και ασβεστόλιθο. Γεωτρήσεις για φυσικό αέριο θα αρχίσουν στο κοντινό μέλλον.

Παιδεία και πολιτισμός

Η πόλη έχει δύο δημοτικά σχολεία, γυμνάσιο, το τεχνικό λύκειο «Πρότα Στεβάν Ντιμιτρίγιεβιτς» και σχολή νηπιαγωγών. Η κατασκευή ξεχωριστής αγροτικής σχολής άρχισε το 2006 (η σχολή στεγάζεται σήμερα στο τεχνικό λύκειο). Υπάρχει επίσης σχολείο για παιδιά με ειδικές ανάγκες και το μουσικό σχολείο «Βλαντίμιρ Τζόρτζεβιτς».

Πολιούχος του Αλέξινατς είναι ο Άγιος Μάρκος. Στην πόλη υπάρχει το «Μουσείο Κληρονομιάς του Αλέξινατς».

Τουρισμός

Οι τουρίστες προσελκύονται από τη λίμνη Μπόβαν, 15 χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλεως. Λίγο μακρύτερα βρίσκεται το μεσαιωνικό μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου στο Λίποβατς (15ος αι.), κτισμένο από τον Δεσπότη Στέφανο Λαζάρεβιτς, που απέχει 25 χιλιόμετρα από το Αλέξινατς. Υπάρχουν επίσης ερείπια δύο μεσαιωνικών πολισμάτων στα βουνά γύρω από την πόλη: του Μπόβαν και του Λίποβατς.

• 
  Η λίμνη Μπόβαν
• 
  Το όρος Όζρεν (ύψος 1175 μέτρα)
• 
  Τοπίο κοντά στο χωριό Βουκάνια του Δήμου Αλέξινατς
• 
  Η Ευρωπαϊκή Οδός 75 (Ε75) κοντά στο Αλέξινατς
• 
  Το Αλέξινατς
• 
  Η κοιλάδα του Αλέξινατς
• 
  Αγρός του χωριού Βουκάνια

Αξιόλογα πρόσωπα από το Αλέξινατς

• Κόστα Ταουσάνοβιτς (1854-1902), υπουργός Αστυνομίας και Εμπορίου, ιδρυτής της πρώτης στην ιστορία ασφαλιστικής εταιρείας στη Σερβία
• Μιχαήλο Ράσιτς (1858-1919), στρατιωτικός διοικητής στο Βασίλειο της Σερβίας και υπουργός Στρατιωτικών (1918-1919)
• Μίλαν Πέσιτς (1865-1959), στρατιωτικός ιατρός, εφευρέτης στρατιωτικού φορείου και στρατιωτικού φαρμακείου
• Στεβάν Ντιμιτρίγιεβιτς (γενν. 1866), πρύτανης του Θεολογικού Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου
• Κόστα Στογιάνοβιτς (1867-1921), υπουργός Εμπορίου (1906-1908 και 1912-1913)

«Αδελφές» πόλεις

Το Αλέξινατς είναι «αδελφοποιημένο» με τις ακόλουθες πόλεις/δήμους (αλφαβητ. σειρά):

• Αιανή, Ελλάδα
• Βύρωνας, Ελλάδα
• Ζαγκόριε επί του Σάβου, Σλοβενία
• Λαύριο, Ελλάδα
• Πάτρα, Ελλάδα
• Χισάρια, Βουλγαρία

Πηγές

• Το αντίστοιχο λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 4, σελ. 105

Βιβλιογραφία

• Istorija Aleksinca i okoline do kraja prve vladavine kneza Miloša, Sprić Miodrag, Aleksinac 1995
• Δρ. Branko Peruničić: Aleksinac i okolina, Βελιγράδι 1978

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Επίσημος ιστότοπος (του δήμου)
• Aleksinac.net