Αλφάβητο Όγαμ
Το αλφάβητο Όγαμ (/ˈoː(ə)mˠ/), παλαιά Ιρλανδικά, ogam [ˈɔɣamˠ]) είναι πρώιμο μεσαιωνικό αλφάβητο που χρησιμοποιήθηκε για τη γραφή της πρώιμης ιρλανδικής γλώσσας. Υπάρχουν περίπου 400 επιγραφές σε λίθους σε όλη την Ιρλανδία και τη δυτική Βρετανία, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων βρίσκεται στο νότιο Μίνστερ[1]. Ο μεγαλύτερος αριθμός επιγραφών εκτός της Ιρλανδίας βρίσκεται στο Πέμπροκσιρ της Ουαλίας[2].
Σύμφωνα με το μεσαιωνικό Bríatharogam, ονόματα διαφόρων δέντρων αποδίδονται σε ατομικούς χαρακτήρες. Η ετυμολογία του ονόματος όγκαμ ή Όγαμ σημαίνει ασαφής. Πιθανό έτυμο είναι το og-úaim 'ουλή', αυτή που προκαλείται από αιχμηρό όπλο[3]. Το κελτικό έτος διαιρείται σε 12 σεληνιακούς μήνες με την παρεμβολή ενός πρόσθετου σεληνιακού μήνα κάθε 21/2 χρόνια. Είναι σύνθεση προχριστιανικών κελτικών ημερολογιακών στα οποία περιλαμβάνονται ημερολόγιο Κολινύ, που χρησιμοποιείτο από τους Κέλτες για να καθορίσουν τη χρονική έκταση της ημέρας, της εβδομάδας, του μήνα, των εποχών και των εορτασμών[4].
Κάθε μήνας συνδέεται με ένα ιερό δέντρο στην παράδοση των Δρυϊδών[5]. Οι Δρυΐδες πίστευαν πως η ανθρώπινη φυλή προήλθε αρχικά από τα δέντρα και κάθε δέντρο κατείχε ιδιαίτερες μαγικές ιδιότητες. Κωδικοποίησαν αυτά τα μυστήρια σε ένα μυστικό σαμανικό αλφάβητο, γνωστό ως Όγαμ, (Ogham προφέρεται και 'oh-um'), και ογαμικό κατά τους έλληνες μεταφραστές του όρου, η προέλευση του οποίου αποδίδεται στον Όγκμα, τον Κελτικό θεό της Ποίησης. Ο Όγκμα είναι επίσης θεός της ευγλωττίας και της μάθησης. Είναι ο γιος της θεάς Ντάνου και του θεού Ντάγκντα και ένα από τα κύρια μέλη των Τουάθα ντε Ντανάν, ενώ το αλφάβητο που του αποδίδεται χρησιμοποιήθηκε από τους πρώιμους Ιρλανδούς συγγραφείς. Οι 13 μήνες του κελτικού σεληνιακού ημερολογίου έχουν ως σύμβολά τους γράμματα του αλφάβητου του Όγαμ, ένα ιερό δένδρο, έναν τοτεμικό φύλακα του ζωικού βασιλείου και έναν Κελτικό θεό.
Η προέλευση του κελτικού Όγαμ
ΕπεξεργασίαΣε πρώτη εμφάνιση, το Όγαμ φαίνεται να είναι φαινόμενο των κελτικών νήσων: τα ονόματα είναι στην ιρλανδική γλώσσα -και πολλά είναι ακόμα σε χρήση για τα ίδια δέντρα- και ουσιαστικά όλες οι επιγραφές Όγαμ έχουν βρεθεί στην Ιρλανδία ή τη Βρετανία. Υπάρχουν δύο κύριες σχολές σκέψης μεταξύ των μελετητών ως προς τα κίνητρα για τη δημιουργία του αλφάβητου. Μελετητές όπως ο Carney και ο MacNeill θεωρούν ότι το Όγαμ δημιουργήθηκε για πρώτη φορά ως κρυπτικό αλφάβητο, που σχεδιάστηκε από την Ιρλανδική, έτσι ώστε να μη γίνεται κατανοητό από εκείνους που έχουν γνώση του λατινικού αλφαβήτου μόνον[6][7]. Δεδομένου, όμως, ότι υπάρχουν δίγλωσσες επιγραφές σε αλφάβητο όγκαμ και λατινικό αλφάβητο στην Ουαλία, άλλοι ερευνητές θεωρούν ότι το αλφάβητο όγκαμ θα μπορούσε να αποκρυπτογραφηθεί εύκολα από οποιονδήποτε στον μεταρωμαϊκό κόσμο[8]. Υφίσταται, επίσης, η άποψη του McManus,ότι το όγκαμ επινοήθηκε από τις πρώτες χριστιανικές κοινότητες της Ιρλανδίας, για τη συγγραφή σύντομων μηνυμάτων[9].
Σε ό,τι αφορά στις γλωσσολογικές μαρτυρίες, υπάρχουν τρία συνώνυμα μεταξύ των ονομάτων Όγαμ και των αγγλικών ονομάτων για τα ίδια δέντρα: beith, birch, (σημύδα), sail, sallow (αρχαϊκό όνομα για την ιτιά) και iodhadh, yew, (τάξος). Τα επιστημονικά ονόματα βασίστηκαν στα αρχαία ρωμαϊκά ονόματα αυτών των δέντρων, δίνοντας κάποια συνώνυμα ακόμη: beith-Betula, sail-Salix, coll-Corylus και úr-Erica. Δύο επίσης από τα δέντρα Όγαμ βρίσκονται στο γερμανικό ρουνικό αλφάβητο: Η σημύδα, birch (berkana) και το γκι, yew (eihwaz). Πολλά από αυτά τα ονόματα των δέντρων μπορούν επίσης να επισημανθούν σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Ο Πάουλ Φρήντριχ (P. Friedrich) (1970) συζητά τα ινδοευρωπαϊκά ονόματα των δέντρων με μεγάλη λεπτομέρεια[10]. Έτσι, υποδηλώνεται πως αρχικά το αλφάβητο Όγαμ είναι πιθανώς ινδοευρωπαϊκής προέλευσης.
Σε ό,τι αφορά στη βοτανική μαρτυρία, δηλαδή την παρουσία αυτών των δέντρων στο μέγεθος της διασποράς που υποδεικνύουν οι ερευνητές τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οι αρχαιολογικές μαρτυρίες δείχνουν πως οι Ινδοευρωπαίοι ήλθαν από τις στέπες βόρεια της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας, περιοχές δηλαδή στις οποίες τα δέντρα και ιδιαίτερα τα δέντρα του αλφάβητου Όγαμ δεν ήταν συνηθισμένα. Ο Tutin και άλλοι, (1964), ταξινόμησαν την ευρωπαϊκή χλωρίδα σε γεωγραφικές περιοχές, που αντιστοιχούν στις χώρες της Ευρώπης κατά το 1960[11]. (Αυτό κατά τους συγγραφείς είναι συμβατικά ορθό, δεδομένου ότι η χλωρίδα δεν υπακούει σε εθνικά όρια). Αν εξετάσει κανείς τον πλήρη κατάλογο των είκοσι δέντρων Όγαμ, μαζί με το κοινό γκι, ανακαλύπτει πως υπάρχουν σε τέσσερεις χώρες, εκείνες στις οποίες αναπτύχθηκε η δρυϊδική παράδοση: Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ελβετία και η Ιταλία[12]. Η Βρετανία στερείται του ασημένιου έλατου και του σταφυλιού (αν και το τελευταίο είναι καλλιεργημένο), και η Ιρλανδία στερείται, επιπλέον, του γκι. Αν θεωρήσουμε το Quercus ilex αντί του Ilex aquifolia ως ελαιόπρινο, και το Loranthus europaeus αντί του Viscum album ως γκι, η Ιταλία είναι η μόνη χώρα με όλα τα είδη, ενώ η Βρετανία και η Ιρλανδία έχουν ακόμη λιγότερα. Έτσι, το παραδοσιακό σύνολο των δέντρων Όγαμ φαίνεται να είναι αποκλειστικά Κελτικό, αν και όχι απαραιτήτως κληρονομιά των πρωτο-Ινδοευρωπαίων[12].
Κείμενα και δομή του αλφάβητου
ΕπεξεργασίαΟι περίπου 400 επιγραφές Όγαμ που βρέθηκαν στην Ιρλανδία, τη Σκωτία, την Ουαλλία και την Αγγλία χρονολογούνται στον 4ο έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. Υπάρχουν επιγραφές σε αρχαϊκές μορφές της Γαελικής και της Πικτικής γλώσσας, οι οποίες ωστόσο δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί. Επίσης έχουν ανακαλυφθεί στήλες με παράλληλα στοιχεία γραφής Όγαμ και λατινικού αλφάβητου.
Παρόλο που οι υπάρχουσες ενδείξεις αυτής της γραφής βρίσκονται μόνο χαραγμένες σε λίθους σήμερα, το πιθανότερο είναι ότι εκείνη την εποχή χαράσσονταν σε ράβδους και δένδρα. Στις επιγραφές απαντώνται συνήθως ονόματα και τοπωνύμια και είναι πιθανό πως χρησιμοποιούνταν ως ορόσημα. Αξιοσημείωτα στοιχεία της γραφής Όγαμ είναι τα εξής:
- Κάθε γράμμα παίρνει το όνομά του από ένα δέντρο ή φυτό και έχει έναν αριθμό σημαινόντων.
- Τα γράμματα συνδέονται με μια γραμμή, που συμβολίζει τον κορμό του δένδρου, ενώ τα ίδια τα γράμματα απεικονίζουν κλαδιά.
- Η γραφή Όγαμ γράφεται στις επιγραφές κάθετα, από τη βάση προς την κορυφή, και στα χειρόγραφα οριζόντια (από αριστερά προς τα δεξιά).
- Τα σύμβολα Eite (φτερό) και Eite thuathail (ανεστραμμένο φτερό) χρησιμοποιούνται στην αρχή και το τέλος της παραγράφου αντίστοιχα.
Το αλφάβητο Όγαμ
Επεξεργασία
Μπέιθ Σημύδα (24 Δεκεμβρίου - 20 Ιανουαρίου): Για τους Δρυΐδες, η Σημύδα συμβόλιζε την ανανέωση και την αναγέννηση καθώς είναι το πρώτο δέντρο που γεμίζει φύλλα μέσα στην καρδιά του χειμώνα. Ο Κέλτης πολεμιστής θεός Λουγ, εφευρέτης όλων των τεχνών, κυβερνά το σημείο. Τοτεμικό δρυϊδικό ζώο το λευκό αρσενικό ελάφι.
Λουΐς, Σορβιά (21 Ιανουαρίου - 17 Φεβρουαρίου): Οι Σορβιές φυτεύονταν κοντά στις πόρτες και στις πύλες ως προστασία κατά του βασκανού οφθαλμού και του κακού γενικότερα. Πιστευόταν επίσης που φύλαγαν τις πύλες του πνευματικού κόσμου. Η Μπρίγκιντ, η θεά της γονιμότητας και της ποίησης, κυβερνά αυτό το γράμμα και τοτεμικό ζώο είναι ο Δράκοντας.
Νίον, Μελία (18 Φεβρουαρίου - 17 Μαρτίου): Η Μελία ήταν το ιερό δέντρο της λάμψης και ήταν αφιερωμένη στην αστραπή. Το ξύλο της θεωρείτο γητεμένο και χρησιμοποιείτο για τις ράβδους και τις λόγχες των Δρυϊδών. Ο Μάγος, παραμυθάς και Κατεργάρης Γκύντιον κυβερνά αυτό το σημείο του αλφάβητου. Τοτεμικό δρυϊδικό Ζώο εδώ είναι η Έχιδνα.
Φερν, Κλήθρα ή Σκλήθρο (18 Μαρτίου - 14 Απριλίου): Η Σκλήθρα είναι ανθεκτική στο νερό και χρησιμοποιείτο στη γεφυροποιΐα, τη ναυπηγική και την κατασκευή υδροδοχείων και γαλακτοδοχείων. Ήταν έγκλημα το κόψιμο της σκλήθρας, δεδομένου ότι το θυμωμένο πνεύμα του δέντρου θα έκαιγε κατοικίες. Ο Θεός του κόσμου των πνευμάτων, ο Μπραν, κυβερνά το συγκεκριμένο γράμμα και τοτεμικό δρυϊδικό ζώο είναι η Αλεπού.
Σάιλ, Ιτιά, (15 Απριλίου - 12 Μαΐου): Η Ιτιά ήταν ιερό δέντρο, αφιερωμένο στη Σελήνη και στον κελτικό μύθο ο κόσμος εκκολάφθηκε από δύο αυγά κρυμμένα στα μεγάλα κλαδιά της ιτιάς. Η κελτική θεά της Σελήνης Κέριντγουεν κυβερνά αυτό το σημείο και τοτεμικός φύλακας είναι ο Λαγός.
Ουάθ, Κράταιγος (Μουμουτζελιά), (13 Μαΐου - 9 Ιουνίου): Ο Κράταιγος, ήταν ένα σύμβολο της ψυχικής προστασίας εξαιτίας των αιχμηρών αγκαθιών του. Τα ξωτικά λέγεται πως ζούσαν σε φράκτες καμωμένους από κράταιγους, που φυτεύονταν ως προστατευτικές ασπίδες γύρω από χωράφια, σπίτια και αυλές εκκλησιών. Η κυρά των καλοκαιρινών λουλουδιών Όλβεν προΐσταται στο συγκεκριμένο γράμμα και τοτεμικό ζώο είναι η κουκουβάγια.
Ντάιρ, Δρυς (Βελανιδιά), (10 Ιουνίου - 7 Ιουλίου): Η Βελανιδιά ήταν ιερό δέντρο για τους Δρυΐδες και συμβόλιζε την αλήθεια και την ακλόνητη γνώση. Οι πόρτες καμωμένες από βελανιδιά θεωρείτο ότι απομάκρυναν το κακό. Στο γράμμα προΐσταται ο πατέρας όλων των θεών, ο Ντάγκντα. Τοτεμικό ζώο είναι ο Τρυποκάρυδος, ο κελτικός βασιλιάς των πουλιών.
Τίννε, Ελαιόπρινος (8 Ιουλίου - 4 Αυγούστου): Όταν οι Κέλτες αρχηγοί διάλεγαν διάδοχο, τον στεφάνωναν με στέφανο ελαιόπρινου. Ο αιειθαλής Ελαιόπρινος θεωρείτο ότι απωθούσε τους εχθρούς, και οι πολεμιστές έφεραν ιερά ξύλινα ρόπαλα, καμωμένα από το ξύλο του. Ο σιδηρουργός θεός Γκόβανον κυβερνά το σημείο και δρυϊδικό ζώο είναι ο Μονόκερως.
Κολλ, Φουντουκιά, (5 Αυγούστου - 1 Σεπτεμβρίου): Στην κελτική παράδοση θεωρείτο ότι οι μαγικές ικανότητες και η γνώση μπορούσε να κερδηθεί απλά με τη βρώση φουντουκιών. Ο θαλάσσιος θεός Μανάνναν Μακ Λιρ, ο κύριος της μεταμόρφωσης, ανάλογος του ελληνικού Νηρέα, προΐσταται στο συγκεκριμένο γράμμα, ενώ τοτεμικό σύμβολο είναι το αρχαιότερο και σοφότερο για τους Κέλτες ζώο, ο Σολομός.
Μούιν, Άμπελος, (2 Σεπτεμβρίου - 29 Σεπτεμβρίου): Η άμπελος χρειάζεται προσοχή για να φέρει καρπούς στο κρύο κελτικό κλίμα και έτσι έγινε σύμβολο της ιερής γνώσης και της πνευματικής μύησης. Οι θεοί του Φωτός Τουάθα ντε Ντανάν κυβερνούν αυτό το σημείο και δρυϊδικό ζώο είναι ο Κύκνος.
Γκορτ, Κισσός (30 Σεπτεμβρίου - 27 Οκτωβρίου): Η δύναμη του Κισσού να αναρριχάται και να υφαίνει το φύλλωμά του, τον έκαναν ένα ισχυρό σύμβολο του πεπρωμένου και της μαγικής δύναμης. Ο κισσός μπορεί να αφαιρέσει τη ζωή από κάποιο δέντρο και έμεινε γνωστός ως οιωνός θανάτου και της πνευματικής αναγέννησης. Η νεράιδα Γκουΐνιβερ προΐσταται σε αυτό το γράμμα, ενώ τοτεμικό δρυϊδικό ζώο είναι η Πεταλούδα.
νΓκέταλ, Κάλαμος (28 Οκτωβρίου - 24 Νοεμβρίου): Οι Δρυΐδες πίστευαν ότι ο Κάλαμος ήταν δέντρο εξαιτίας του πυκνού ριζικού του συστήματος. Κομμένα καλάμια χρησιμοποιούνται ως γραφίδες και συμβόλιζαν τη σοφία και την έρευνα. Ο Κελτικός θεός του κάτω κόσμου, ο Πβυλ προΐσταται εδώ και τοτεμικός φύλακας είναι ο σκύλος.
Ρουΐς, Κουφοξυλιά ( Σαμπούκος ), (25 Νοεμβρίου - 23 Δεκεμβρίου): Ο Σαμπούκος ήταν αφιερωμένος στα ξωτικά και τα κλαδιά του κρέμονταν στους σταύλους ως προστασία των αλόγων από τα κακά πνεύματα. Θεωρείτο ατυχία το κάψιμο του Σαμπούκου και η είσοδός του στο σπίτι θεωρείτο οιωνός θανάτου. Η εστεμμένη και φυλετική μητέρα των Κελτών Κάλιαχ Βερ συνδέεται με αυτό το γράμμα, που έχει ως τοτεμικό φύλακα το Κοράκι.
Παραπομπές σημειώσεις
Επεξεργασία- ↑ Ο McManus (1991) γνωρίζει το σύνολο των 382 ορθόδοξων όπως αποκαλούνται επιγραφών. Οι μεταγενέστερες σχολαστικές επιγραφές δεν έχουν καθορισμένη χρονική περίοδο και διεισδύουν στη Μέση Ιρλανδική ακόμη και στη Σύγχρονη Ιρλανδική πκαι καταγράφουν ονόματα που ανήκουν σε άλλες γλώσσες, όπως η Παλαιά Σκανδιναβική, η Παλαιά Ουαλική και η Λατινική και πιθανώς η γλώσσα των Πικτών. Βλ. Forsyth, K.; "Abstract: The Three Writing Systems of the Picts." in Black et al. Celtic Connections: Proceedings of the Tenth International Congress of Celtic Studies, Vol. 1. East Linton: Tuckwell Press (1999), σ. 508; Richard A V Cox, The Language of the Ogam Inscriptions of Scotland, Dept. of Celtic, Aberdeen University ISBN 0-9523911-3-9 [1] Αρχειοθετήθηκε 2012-02-04 στο Wayback Machine.; Βλ. επίσης: The New Companion to the Literature of Wales, by Meic Stephens, σ. 540.
- ↑ O'Kelly, Michael J., 'Early Ireland, an Introduction to Irish Prehistory', σ. 251, Cambridge University Press, 1989
- ↑ MacManus, §8.6
- ↑ Koch, John T. Celtic Culture: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO (2006). σ 330.
- ↑ «The Celtic Tree Calendar». Jone's Celtic Encyclopaedia. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2016.
- ↑ Carney, J. (1975) "The Invention of the Ogam Cipher", Ériu, Vol. 22, pp. 62–63
- ↑ MacNeill, Eoin (1931) "Archaisms in the Ogham Inscriptions", Proceedings of the Royal Irish Academy, Vol. 39, σσ. 33–53, Dublin OCLC 246466439
- ↑ Thurneysen, R. A Grammar of Old Irish pages 9–10: "... In Britain ... most of these inscriptions are bilingual, with a Latin version accompanying the Ogam". Macalister, The Secret Languages of Ireland σ. 19
- ↑ MacManus 1988, σσ. 7, 41, 1991
- ↑ Friedrich P., P. (1970). Proto - Indo - European Trees,. Chicago and London: The University of Chicago Press.
- ↑ Tutin, T. G.· V. H. Heywood· N. A. Burges· D. H. Valentine· S. M. Walters· D. A. Webb (1964). Flora Europaea. 2 Rosacae to Umbelliferae. Cambrige: Cambridge University Press. σελ. xiii.
- ↑ 12,0 12,1 Clark, Curtis. «Exploring the Origins of the Celtic Ogham». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2016.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Friedrich, Paul (1970). Proto-Indo-European trees: the arboreal system of a prehistoric people. Chicago u.a: Univ. Pr. ISBN 978-0226264806.
- Graves, Robert (1966). The white goddess: a historical grammar of poetic myth. New York: Farrar, Straus and Giroux. ISBN 978-0374289331.
- McManus, Damian (1988). «Ogam: Archaizing, Orthography and the Authenticity of the Manuscript Key to the Alphabet». Ériu (Dublin: Royal Irish Academy) (37): 1–31. OCLC 56088345.
- Tutin, T. G.· V. H. Heywood· N. A. Burges· D. H. Valentine· S. M. Walters· D. A. Webb (1964). Flora Europaea. 2 Rosacae to Umbelliferae. Cambrige: Cambridge University Press.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Ogham στο Wikimedia Commons
