Βικιπαίδεια

Ανυποδησία

η κατάσταση τού να μη φορά ένας άνθρωπος υποδήματα

Ανυποδησία ή γυμνοποδία είναι η κατάσταση τού να μη φορά ένας άνθρωπος υποδήματα, να είναι, όπως συνήθως λέγεται, ξυπόλυτος.

Ξυπόλυτος άνθρωπος αφήνει περπατώντας σε μαλακό έδαφος το χαρακτηριστικό ανθρώπινο ίχνος.
«Παιδικός κυκλικός χορός», πίνακας του Χανς Τόμα, 1872
Ξυπόλυτη γυναίκα φορά βραχιόλι αστραγάλου, που προσδιορίζει την οικογενειακή της κατάσταση στον ινδικό πολιτισμό.

Υπάρχουν μερικές ωφέλειες και μερικοί κίνδυνοι στο να περπατούμε ξυπόλυτοι. Τα υποδήματα προστατεύουν το πόδι, αλλά μπορεί να περιορίσουν την ευελιξία και την κινητικότητά του, ή και να προκαλέσουν νεύρωμα του Morton ή βλαισό δάκτυλο. Στη βάδιση και στο τρέξιμο χωρίς υποδήματα, η φτέρνα δέχεται μικρότερες δυνάμεις κατά την επαφή με το έδαφος.[1][2]

Πολλά είναι τα αθλήματα που γίνονται με τους αθλητές ή τις αθλήτριες ξυπόλυτους ή ξυπόλυτες, κυρίως η γυμναστική, οι πολεμικές τέχνες, η μη τεχνική κολύμβηση, αλλά και το μπιτς βόλεϊ, ή το ξυπόλυτο θαλάσσιο σκι.

Ιστορικές και θρησκευτικές πλευρές

Επεξεργασία

Ιστορία

Επεξεργασία
Βουδιστές μοναχοί σε μοναστήρι της Αμαραπούρα, στη Μιανμάρ στέκονται ανυπόδητοι στη σειρά για να δεχθούν τη δωρεά του πρωινού τους.

Οι Αρχαίοι Σπαρτιάτες απαιτούσαν από τα αγόρια να περπατούν ανυπόδητα ως μέρος της υποχρεωτικής στρατιωτικής τους «αγωγής»[3]. Μερικοί Σπαρτιάτες διατηρούσαν αυτή τη συνήθεια έως τα βαθιά γεράματα[4] Οι αθλητές στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες συνήθως συμμετείχαν γυμνοί και ξυπόλυτοι. Αν και οι Έλληνες είχαν μεγάλη ποικιλία υποδημάτων, πολλοί - ακόμα και διάσημοι Αθηναίοι, συμπεριλαμβανομένου του Σωκράτη[5][6] - προτιμούσαν να περπατούν ξυπόλυτοι.[7] Το ίδιο συνήθιζαν και οι προσκείμενοι σε μερικές άλλες φιλοσοφικές σχολές, όπως οι Κυνικοί, οι Στωικοί και οι Πυθαγόρειοι, σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Αριστοφάνη, του Λουκιανού και του Αθηναίου.

Από την άλλη, οι αρχαίοι Ρωμαίοι θεωρούσαν την υπόδηση μέρος της εθνικής τους ενδυμασίας και τη χρησιμοποιούσαν για να δείξουν την κοινωνική τους θέση. Οι Πατρίκιοι φορούσαν συνήθως βαμμένα και διακοσμημένα υποδήματα, ακόμα και με στρατιωτική στολή, οι πληβείοι φορούσαν υποδήματα από ακατέργαστο δέρμα ή πρόχειρες μπότες με ανοίγματα (Caligae)[7], και μόνο οι δούλοι υποχρεώνονταν συνήθως να ζουν ανυπόδητοι.[8] Ωστόσο, επειδή κανένα από τα παραπάνω υποδήματα δεν ήταν άνετο, ακόμα και οι πλούσιοι Ρωμαίοι κυκλοφορούσαν ξυπόλυτοι ή με παντόφλες (soccus) μέσα στο σπίτι: το ότι ο μέγας Οκταβιανός Αύγουστος συνέχιζε να φορά υποδήματα και στους ιδιωτικούς χώρους θεωρήθηκε παραδοξότητα άξια να σημειωθεί[7].

Παρόμοια, οι Κινέζοι θεωρούσαν τα υποδήματά τους σημαντική έκφανση του πολιτισμού τους, αν και ορισμένοι αθάνατοι του Ταοϊσμού και θεοί όπως ο Xuanwu απεικονίζονται συνήθως ανυπόδητοι. Λόγω της σημασίας της ρεφλεξολογίας στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, πολλά πάρκα σε όλη την Ανατολική Ασία έχουν μονοπάτια με πέτρες που εξέχουν, στα οποία οι άνθρωποι μπορούν να περπατήσουν ξυπόλυτοι με υποτιθέμενα οφέλη για την υγεία. Από το 1965 έως το 1981 η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας έδωσε επίσης έμφαση στην εκπαίδευση και την παροχή «ξυπόλυτων γιατρών», που ονομάσθηκαν έτσι επειδή οι αγροτικοί γιατροί της νοτιοανατολικής Κίνας συνήθως εργάζονταν έτσι στους ορυζώνες με τους άλλους χωρικούς.

Στη Μεσαιωνική Ευρώπη, η ανυποδησία ή το περπάτημα με σανδάλια ήταν ένα σημάδι ταπεινότητας και ευσεβείας μεταξύ πολλών μοναχών των λεγόμενων επαιτικών ταγμάτων. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, θεωρήθηκε γενικότερα ως σημάδι φτώχειας, των χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων και των αιχμαλώτων πολέμου. Στην Αυτοκρατορική Ιαπωνία, οι υποταγμένοι μερικές φορές υποχρεώνονταν να βγάζουν τα υποδήματά τους στην παρουσία του ανώτερού τους ως σημάδι ταπεινότητας και σεβασμού.

Γράφοντας για το Σουρινάμ το 1779, ο αδελφός Ρήμερ σημείωσε ότι οι σκλάβοι «είναι υποχρεωμένοι, ακόμη και με την καλύτερη φορεσιά τους, να περπατούν ξυπόλυτοι»: Οι δούλοι απαγορευόταν να φορούν παπούτσια. Αυτό ήταν ένα βασικό διακριτικό σημάδι μεταξύ των ελεύθερων και των δούλων, και δεν επιτρέπονταν εξαιρέσεις.[9] Παρόμοια, ο κώδικας σκλάβων του Κέιπ Τάουν δήλωσε ότι «Οι σκλάβοι πρέπει να περπατούν ξυπόλυτοι και πρέπει να φέρουν δελτίο ελεύθερης κυκλοφορίας».[10]

Θρησκευτικές εκφάνσεις

Επεξεργασία

Αρκετές μεγάλες θρησκείες υποστηρίζουν ή διατάζουν να αφαιρείται η υπόδηση όταν ο πιστός εισέρχεται σε έναν τόπο που θεωρείται ιερός. Στο Βιβλίο της Εξόδου, ο Μωυσής διατάσσεται να βγάλει τα παπούτσια του πριν πλησιάσει το καυτό θάμνο:

Αν και η Ιερατική Ευλογία στον Ιουδαϊσμό γίνεται ακόμα από ανυπόδητους ιερείς ώστε να διατηρηθεί η προηγούμενη πρακτική μέσα στον Ναό του Σολομώντα, συνήθως δεν απαιτείται, ούτε συνιστάται, να αφαιρούνται τα παπούτσια σε μια εβραϊκή Συναγωγή.[11][12]

Αντιθέτως, όποιος εισέρχεται σε ισλαμικό τζαμί (τέμενος) ή ινδουιστικό ναό απαιτείται να βγάλει τα παπούτσια του. Υπάρχουν ράφια ή κατάλληλες θήκες για τα παπούτσια, συνήθως κοντά στην είσοδο. Στον Χριστιανισμό, οι περισσότεροι ναοί και ιεροί τόποι επιτρέπουν σε όλους να παρευρίσκονται φορώντας παπούτσια, με ελάχιστες τοπικές εξαιρέσεις, όπως η ξυπόλυτη νυκτερινή ανάβαση του Κρο Πάτρικ στην Ιρλανδία.[13] Η πρακτική των άλλων θρησκειών μερικές φορές επεκτείνεται και στον κοσμικό σεβασμό. Το Ρατζ Γκατ, το μνημείο του Μαχάτμα Γκάντι, το επισκέπτονται συνήθως ξυπόλυτοι. Αυτή η παράδοση τηρήθηκε τόσο από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Τζωρτζ Μπους τον νεότερο[14], όσο και από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β. Οι Ινδουιστές γκουρού περιφέρονται ξυπόλυτοι ώστε να επιτρέπουν σε όσους τους ακολουθούν να δείχνουν την αγάπη και τον σεβασμό τους αγγίζοντάς τους τελετουργικά το γυμνό πόδι (pranam).

Στον Ιουδαϊσμό και σε κάποιες χριστιανικές κοινότητες υπάρχει το έθιμο της ανυποδησίας σε περιόδους πένθους.

Η ανυποδησία ανά χώρα σήμερα

Επεξεργασία

Αυστραλία

Επεξεργασία
 
Ξυπόλητη γυναίκα σε δρόμο της Μελβούρνης

Είναι συνηθισμένο για τους Αυστραλούς, ιδιαίτερα τους νέους, να είναι ξυπόλυτοι σε δημόσιους χώρους, ειδικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.[15] Από την άλλη, το ξυπόλυτο περπάτημα, γνωστό ως "earthing", χρησιμοποιείται από την εθνική αυστραλιανή ομάδα του κρίκετ για να «συλλάβει θετική ενέργεια που βγαίνει από τη γη».[16]

Τσεχία

Επεξεργασία

Ξυπόλυτες πεζοπορίες οργανώνονται τακτικά στην Τσεχία.[17] Αυτές οι εκδηλώσεις οργανώνονται κυρίως από τουριστικές ενώσεις, όπως η Bosá turistika.[18][19]

Ισημερινός (χώρα)

Επεξεργασία

Κάποιες φυλές Ινδιάνων του Κράτους του Ισημερινού, όπως οι Ουαοράνι ζουν ανυπόυτοι.[20][21]

Γαλλία

Επεξεργασία

Δεν υπάρχει κάποιος γενικός νόμος στη Γαλλία που να αφορά την ανυποδησία κατά την οδήγηση.[22][23] Ωστόσο υπάρχουν δήμοι που έχουν «περάσει» δημοτικές διατάξεις που απαγορεύουν την πρόσβαση από ανυπόδητους σε ορισμένους δημόσιους χώρους για λόγους υγιεινής.[24]

Για την τελετή ενάρξεως των Θερινών Παραολυμπιακών Αγώνων του 2024, ο «γυμνόπόδης δρομέας» Αλέξης Γκινετ έχει αναλάβει να μεταφέρει την ολυμπιακή φλόγα στην πόλη Λαν.[25][26]

Γερμανία

Επεξεργασία

Μέχρι τη δεκαετία του 1980, ήταν κοινό, ειδικά στα δημοτικά σχολεία, να επιτρέπεται στους μαθητές που είχαν ξεχάσει τα αθλητικά τους ρούχα ή τουλάχιστον τα αθλητικά παπούτσια τους να συμμετέχουν στο μάθημα της γυμναστικής ξυπόλυτοι.[27]

Από το 2014 η συγγραφέας Ζαμπρίνα Φοξ περπατάει αποκλειστικά ξυπόλυτη. Το περιγράφει ως μια ελευθερία που αποκατέστησε στα πόδια της, τα «ξύπνησε» και ξαφνικά πραγματικά αισθάνθηκε το έδαφος ξανά. Φορά παπούτσια μόνο σε περιπτώσεις που θα χρειάζονταν αντιστοίχως γάντια για τα χέρια, δηλαδή για να προστατευθεί από τη ζέστη ή το κρύο.[28]

Ο Γερμανικός Κώδικας Οδών δεν απαγορεύει ρητά να οδηγεί κάποιος ανυπόδητος.[29]

Ιαπωνία

Επεξεργασία
 
Μητέρα με τον γιο της παίζουν σε δημόσιο παιδότοπο στην Ιαπωνία, έχοντας αφήσει τα παπούτσια τους στην είσοδο.
 
Γυναίκες δροσίζονται σε σιντριβάνι στην Ιαπωνία.

Θεωρείται αγένεια στην Ιαπωνία το να φορά κάποιος παπούτσια μέσα στα περισσότερα κτήρια κατοικίας και μερικές φορές ακόμη και στον χώρο εργασίας. Για τον λόγο αυτό, τα περισσότερα ιαπωνικά σπίτια διαθέτουν γκένκαν, ένα μικρό δωμάτιο στην είσοδο όπου οι κάτοικοι και οι επισκέπτες μπορούν να αλλάξουν τα παπούτσια τους με παντόφλες.[30][31]

Στην Ιαπωνία υπάρχουν δημόσια ποδόλουτρα που ονομάζονται ashiyu και γεμίζονται με ζεστό νερό από γεωθερμικές πηγές.[32]

Ινδία

Επεξεργασία
 
Ξυπόλητη κοπέλα στο Ουντάιπουρ της Ινδίας

Στον ινδικό πολιτισμό, σε πολλές περιπτώσεις, η ανυποδησία έχει πολιτισμική σημασία. Για παράδειγμα, είναι συνήθεια να βγάζουν τα παπούτσια όταν μπαίνουν σε ένα σπίτι ή σε ένα ναό, καθώς τα υποδήματα θεωρούνται ακάθαρτα. Επίσης οι Ινδοί παραδοσιακά καθίζουν στο πάτωμα όταν τρώνε γεύματα αντί για τραπέζι, κάτι που συνήθως συνεπάγεται την αφαίρεση των υποδημάτων.[33][34]

Νέα Ζηλανδία

Επεξεργασία

Είναι σύνηθες στη Νέα Ζηλανδία να βλέπει κάποιος ανθρώπους να περπατούν ανυπόδητοι στον δρόμο.[35][36][37][38] Το 2010 μια Αμερικανίδα πανεπιστημιακός έχασε μια ακαδημική θέση υψηλού επιπέδου λόγω μιας επιστολής που έγραψε στο περιοδικό Listenener της Νέας Ζηλανδίας, με την οποία κατήγγελε την συνήθεια της ανυποδησίας σε δημόσιο χώρο: περιέγραψε την πρακτική ως «όχι μόνο καθυστερημένη και ασυνήθιστη, αλλά επικίνδυνα ανθυγιεινή και αναξιοπρεπή για τους Βόρειους Αμερικανούς».[39] Το 2012 ένας ταξιδιωτικός συγγραφέας για τους New York Times έγραψε ότι ο αριθμός των ξυπόλυτων Νεοζηλανδών σε δημόσιο χώρο, συμπεριλαμβανομένων των καταστημάτων, ήταν «εντυπωσιακός».[40] Το 2014 η αεροπορική εταιρεία Air New Zealand υποβλήθηκε σε κριτική μετά από τον υποτιθέμενο εξαναγκασμό ενός πελάτη της να φορέσει υποδήματα.[41][42]

Ισπανία

Επεξεργασία

Στην Ισπανία η οδήγηση χωρίς υποδήματα ή με σαγιονάρες δεν είναι παράνομη, αλλά οι οδηγοί που διαπιστώνεται ότι έχουν μειωμένη ελευθερία στην κίνηση ή τον έλεγχο του οχήματος λόγω ελλείψεως κατάλληλων υποδημάτων μπορεί να δεχθούν πρόστιμα έως και 200 €.[43]

Νότια Αφρική

Επεξεργασία

Στην Νότια Αφρική το γυμνόποδο περπάτημα σε δημόσιο χώρο αποτελεί μέρος του πολιτισμού των Αφρικανοολλανδών, αν και οι αγγλόφωνοι περπατούν επίσης συχνά ξυπόλυτοι δημοσίως, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες και σε πόλεις όπως το Κέιπ Τάουν. Οι «Εθνικές κατευθυντήριες γραμμές για τη σχολική στολή» αναφέρουν τα υποδήματα ως «προαιρετικό στοιχείο»[44], ενώ οι δηλώνεται επίσης ότι «Οι μαθητές, ειδικά σε μικρότερες τάξεις, θα πρέπει επίσης να επιτρέπεται να παρακολουθούν τα μαθήματα ανυπόδητοι σε ζεστό καιρό». Τα περισσότερα παιδιά πηγαίνουν στο σχολείο ξυπόλυτα. Σε πολλά σχολεία, οι ενδυματολογικοί κώδικες είτε ενθαρρύνουν τα παιδιά να πηγαίνουν στο σχολείο ξυπόλυτα, είτε προτιμούν τα παιδιά να πάνε στο σχολείο ξυπόλυτα, ειδικά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Σε μερικά σχολεία της Νότιας Αφρικής οι αθλητικές στολές περιλαμβάνουν την υποχρεωτική ανυποδησία, όπως για το ράγκμπι του δημοτικού σχολείου. Ένα άλλο άθλημα όπου είναι υποχρεωτικό να παίζουν τα γυμνά πόδια τα παιδιά είναι το "tou trek" ή το να τραβούν τον πόλεμο, μερικές φορές το σχολικό παιχνίδι και οι μέρες του αθλητισμού είναι υποχρεωτικές. Το να είσαι γυμνόπόδης σε δημόσιο χώρο, γενικά, ανεκτά. Στα εμπορικά κέντρα, τα καταστήματα και τα γεγονότα της Νότιας Αφρικής, δεν είναι ασυνήθιστο να βλέπεις γυμνά παιδιά και ενήλικες.

Ηνωμένο Βασίλειο

Επεξεργασία

Το 2023 ο James Graham - ένας Άγγλος που έτρεξε πάνω από 20 μαραθωνίους ξυπόλυτος - εκδιώχθηκε από τον υπεύθυνο μετά την επίσκεψη σε ένα McDonald's στο Σάσεξ χωρίς παπούτσια.[45]

Ηνωμένες Πολιτείες

Επεξεργασία

Σε ορισμένα μέρη των Ηνωμένων Πολιτειών το ταμπού κατά της ανυποδησίας είναι ισχυρό.[46][47] Μάλιστα η πόλη Γιάνγκσταουν του Οχάιο είχε στην πραγματικότητα μια διατάξη που απαγόρευε την ανυποδησία μέχρι που καταργήθηκε ως αντισυνταγματική.[48][49] Ωστόσο, από τον 18ο έως τον 20ό αιώνα πολλά παιδιά στις αγροτικές περιοχές της Αμερικής συχνά οδοιπορούσαν ξυπόλυτα λόγω φτώχειας.[50]

Είναι γενικώς νόμιμο να οδηγείς αυτοκίνητο ανυπόδητος στις Ηνωμένες Πολιτείες.[51] Αλλά εξαρτάται από την κάθε πολιτεία[52] και δεν ισχύει και για τις μοτοσικλέτες.[53]

 
Ξυπόλητη Άμις (αριστερά)

Σε ορισμένες θρησκευτικές κοινότητες, όπως οι Άμις, η ανυποδησία είναι επίσης συνηθισμένη.[54]

Υπάρχει ακόμα και σήμερα ένας νόμος στο Τέξας που απαιτεί από τους ανθρώπους που θέλουν να περπατήσουν ξυπόλυτοι στο ύπαιθρο να υποβάλουν αίτηση για ειδική άδεια.[55]

Σε ορισμένους κοινωνικούς κύκλους στις ΗΠΑ το περπάτημα χωρίς παπούτσια θεωρείται ακόμη μέρος της μποέμικης κουλτούρας των Χίπις.[56]

Βιετνάμ

Επεξεργασία

Στην Επαρχία Τουγιέν Κουάνγκ, στο βόρειο Βιετνάμ, η εθνοτική ομάδα Πα Τεν διοργανώνει μια τελετή κατά τη διάρκεια της οποίας κάποιοι άνδρες χορεύουν ξυπόλυτοι πάνω σε αναμμένα κάρβουνα. Σκοπός αυτού του χορού είναι να εξορκίσει τους δαίμονες και να εξασφαλίσει καλές συγκομιδές.[57]

Στις τέχνες και στην ψυχαγωγία

Επεξεργασία
 
Ξυπόλυτη γυναίκα σε στούντιο χορού

Πολλοί χορευτές, αλλά πλέον και τραγουδιστές, ερμηνεύουν στη σκηνή ξυπόλυτοι. Ο κλασικός χορός της Καμπότζης είχε τις ρίζες του στους ιερούς χορούς των θρυλικών γητευτριών (apsaras) της αρχαίας Καμπόζης και έφτασε στο υψηλό της σημείο κατά την περίοδο Άνγκορ στις ερμηνείες των ινδικών επών, ειδικά της Ραμαγιάνα. Οι χορεύτριες της Καμπότζης ήταν γυναίκες του βασιλικού χαρεμιού και χόρευαν πάντοτε ξυπόλυτες, με τα πόδια τους στραμμένα προς τα έξω και ελαφρώς λυγισμένα στο γόνατο για να αποσβένουν τις κινήσεις του άνω μέρους του σώματος. Η ελεύθερη κίνηση του ποδιού ήταν ουσιώδης για την τέχνη τους. Όταν η Ταϊλάνδη εισέβαλε στην Καμπότζη, οι χορεύτριες μεταφέρθηκαν στην Ταϊλανδική Αυλή, όπου η τέχνη τους προσαρμόστηκε και συνέχισε να ευδοκιμεί.[58][59]

Το κίνημα του ξυπόλυτου χορού των αρχών του 20ού αιώνα αμφισβήτησε τους πατροπαράδοτους νόμους του κλασικού χορού και τους ευρύτερους νόμους της κοινωνικής αξιοπρέπειας. Για δεκαετίες, το γυμνό πόδι είχε θεωρηθεί ως αισχρό, και όσο αποφασισμένοι και να ήταν οι ανυπόδητοι χορευτές και χορεύτριες να επικυρώσουν την τέχνη τους με αναφορά σε πνευματικές, καλλιτεχνικές, ιστορικές και οργανικές έννοιες, ο ξυπόλυτος χορός ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος στο μυαλό των ανθρώπων της εποχής με την ακαθαρσία και το σεξουαλικό ταμπού. Το 1908, η Μωντ Άλαν σοκάρε και γοήτευσε τους θεατρόφιλους του Λονδίνου με τον γυμνόποδο χορό του πόθου στη Σαλώμη. Για πολλούς, ο ανυπόδητος χορός αντιπροσώπευε όχι μόνο την ελευθερία και τη φρίκη της «μοντέρνας» σεξουαλικότητας, αλλά και την πορεία προς την παρακμή του υψηλού πολιτισμού.[60]

 
Η χορεύτρια Ισιδώρα Ντάνκαν χορεύει ανυπόδητη κατά τη διάρκεια της Αμερικανικής περιοδείας της του 1915-1918.

Η Καλιφορνέζα Ισιδώρα Ντάνκαν «επαναστάτησε» τον χορό στον Δυτικό κόσμο, απορρίπτοντας το φόρεμα χορού και το πουέντ του κλασικού μπαλέτου, και σκανδαλίζοντας το κοινό εκτελώντας έργα δικής της χορογραφίας με «ριχτά» φορέματα και γυμνά πόδια. Προέτρεξε του σύγχρονου κινήματος απελευθερώσεως των γυναικών, παροτρύνοντας τις γυναίκες να απαλλαγούν από τους κορσέδες και τον γάμο.[61] Η Ντάνκαν χώρισε το γυμνό πόδι από τις αντιλήψεις για το άσεμνο και κατέβαλε μια συνειδητή προσπάθεια να συνδέσει τον ξυπόλυτο χορό με ιδεώδη όπως «η γυμνότητα, η παιδική ηλικία, το ειδυλλιακό παρελθόν, η υγεία, η ευγένεια, η ευκολία, η ελευθερία, η απλότητα, η τάξη και η αρμονία». Πίστευε ότι ο ουτοπικός της χορευτικός οραματισμός θα βελτίωνε τα αντιληπτά προβλήματα της σύγχρονης ζωής και θα αποκαθιστούσε τον κόσμο στην ιδεατή τελειότητα της αρχαίας Ελλάδας.[60]

Η ταινία του 1954 Η Ξυπόλυτη Κόμισσα (The Barefoot Contessa) αφηγείται τη φανταστική ιστορία της Μαρίας Βάργας (τον ρόλο ερμηνεύει η Άβα Γκάρντνερ), μιας Ισπανίδας χορεύτριας σε καμπαρέ, απλής καταγωγής, που συχνά περπατούσε ξυπόλυτη. Το 1978 η Αμερικανίδα τηλε-μαγείρισσα και συγγραφέας Άινα Γκάρτεν αγόρασε ένα κατάστημα ειδικών τροφίμων στο Χάμπτον με το όνομα Barefoot Contessa, από την ταινία. Της άρεσε το όνομα επειδή ταιριάζει καλά με το απλό και κομψό της στιλ μαγειρικής. Πούλησε το κατάστημα το 1999 και έγραψε το πρώτο της βιβλίο, πάλι με τον ίδιο τίτλο με την ταινία, το οποίο έγινε ένα από τα πλέον ευπώλητα βιβλία κουζίνας του έτους. Συνέχισε να γράφει περισσότερα βιβλία μαγειρικής και το 2002 ξεκίνησε την παραγωγή μιας τηλεοπτικής εκπομπής στο Food Network, που ονομάζεται επίσης Barefoot Contessa και συνέχισε να προβάλλεται για μια εικοσαετία.[62]

 
Singer Τζος Στόουν performing barefoot on stage

Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα πολλοί τραγουδιστές, κυρίως γυναίκες, άρχισαν να ερμηνεύουν με γυμνά πόδια, μια τάση που συνεχίζεται στις αρχές του 21ου αιώνα. Μια από τις πρώτες τραγουδίστριες που έγιναν γνωστές για αυτό ήταν η Σάντι Σο, η οποία έγινε γνωστή ως η «ξυπόλυτη πριγκίπισσα της ποπ της δεκαετίας του 1960» και ήταν ο πρώτος ερμηνευτής ή ερμηνεύτρια που κέρδισε ξυπόλυτος/-η τον Διαγωνισμό Τραγουδιού Eurovision (1967). Ο Τζίμυ Μπάφετ ήταν επίσης γνωστός για τις «ξυπόλητες» ερμηνείες του σε συναυλίες, προωθώντας έναν αντίστοιχο τρόπο ζωής συνδεδεμένο με την παραλία και τα νησιά.[63] Η μαύρη τραγουδίστρια Σεζάρια Έβορα ήταν γνωστή ως «η Ξυπόλυτη Ντίβα» για τη συνήθειά της να ερμηνεύει χωρίς παπούτσια, το ίδιο και η Βρετανή τραγουδίστρια Τζος Στόουν.[64][65][66].[67]

Στο Φεστιβάλ Μουσικής και Τεχνών Coachella Valley, στη νότια Καλιφόρνια, αρκετοί θεατές περπατούν ξυπόλυτοι στο γρασίδι, κάποτε ως μόδα, μεταξύ τους διασημότητες όπως οι Βανέσα Χάντζενς[68], Τζίτζι Χαντίντ[69], Άσλεϊ Μπένσον[70] και Αλεσσάντρα Αμπρόζιο[71].

Θέματα υγείας

Επεξεργασία
 
Αριστερά (B): εκμαγείο σε γύψο του ποδιού ενός ενήλικα που δεν έχει ποτέ φορέσει υπόδημα. Δεξιά (A): εκμαγείο σε γύψο του ποδιού ενός αγοριού που δείχνει συμπίεση και κάμψη προς τα κάτω των δακτύλων μετά από περπάτημα με υποδήματα για λίγες μόνο εβδομάδες.

Υπάρχουν τόσο ωφέλειες, όσο και κίνδυνοι συνδεδεμένοι με την ανυποδησία. Η κάλυψη του ποδιού παρέχει προστασία από τραυματισμούς προερχόμενους π.χ. από καρφιά, σπασμένα γυαλιά, κοφτερές πέτρες ή αγκάθια, καθώς και από εκδορές, εγκαύματα, ηλεκτροπληξία και κρυοπαγήματα. Ωστόσο, στατιστικές μελέτες ανθρώπων που περπατούν συνήθως ξυπόλυτοι δείχνουν επανειλημμένα ότι αυτά τα προβλήματα είναι ελάχιστα, με μόλις 0,89% αυτών των ανθρώπων να έχουν αντιμετωπίσει κάποιο προβλημα οποιουδήποτε είδους που σχετίζεται με τη βάδιση χωρίς υποδήματα. Πόδια που δεν έχουν φορέσει ποτέ υποδήματα εμφανίζουν σπανίως προβλήματα όπως ο βλαισός δάκτυλος και η βλαισοπλατυποδία[72][73], αλλά και πολύ μειωμένη συχνότητα εμφανίσεως προβλημάτων όπως οι κάλοι.[74]

Η ανυποδησία οδηγεί σε έναν πιο φυσικό τρόπο βαδίσεως. Οι άνθρωποι που έχουν συνηθίσει να περπατούν ξυπόλυτοι τείνουν να προσγειώνουν το πόδι τους με μικρότερη δύναμη, ιδίως χωρίς απότομο κτύπημα της φτέρνας. Οι δυνάμεις κρούσεως είναι πολύ μικρότερες σε όλα τα σημεία του ποδιού κάτω από το γόνατο, ενώ το άκρο ποδός ταλαντώνεται στη διεύθυνση φτέρνα-δάκτυλα.[75] Παρόμοια, στο τρέξιμο χωρίς υποδήματα το πρώτο μέρος του ποδιού που έρχεται σε επαφή με το έδαφος είναι το εμπρόσθιο και όχι το οπίσθιο, κάτι που δημιουργεί μικρότερες δυνάμεις κρούσεως.[1] Μια μελέτη το 2006 υποδεικνύει ότι τα υποδήματα μπορεί να αυξάνουν την πίεση στο γόνατο και τον αστράγαλο, και ότι επομένως οι ενήλικες που περπατούν ξυπόλυτοι ίσως να έχουν μικρότερη πιθανότητα να προσβληθούν από οστεοαρθρίτιδα[76], ωστόσο απαιτείται περισσότερη έρευνα για την διακρίβωση των παραγόντων που κατανέμουν φορτία στη βάδιση με και χωρίς υποδήματα. Μελέτη του 2007 εξέτασε 180 σύγχρονους ανθρώπους και συνέκρινε τα πόδια τους με σκελετούς ηλικίας 2 χιλιάδων ετών από πολιτισμούς που δεν είχαν εφεύρει τα υποδήματα. Η μελέτη συμπέρανε ότι προ της εφευρέσεως των υποδημάτων οι άνθρωποι γενικώς είχαν πιο υγιή πόδια.[75] Μια μελέτη του 1991 διεπίστωσε ότι παιδιά που φορούσαν παπούτσια είχαν τρεις φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν βλαισοπλατυποδία σε σχέση με όσα δεν φορούσαν, υποστηρίζοντας ότι η βάδιση με υποδήματα κατά την πρώτη παιδική ηλικία μπορεί να είναι επιβλαβής για το τόξο του ποδιού.[72] Τα παιδιά που ήταν συνηθισμένα να κυκλοφορούν ξυπόλυτα είχαν πιο δυνατά πόδια, με καλύτερη ελαστικότητα και κινητικότητα, λιγότερες παραμορφώσεις και λιγότερα παράπονα για τα πόδια τους.[77]

Επειδή το γυμνό πόδι δεν έχει τεχνητή προστασία,, υπάρχουν κίνδυνοι από τραυματισμούς, εκδορές ή τρυπήματα, από δηλητηριώδη φυτά, ζώα ή παράσιτα που μπορούν να εισχωρήσουν στο σώμα μέσα από τη διακοπή της συνέχειας του δέρματος ενός τραυματισμένου ξυπόλυτου ποδιού.[78] Σε ανθρώπους που συνήθως φορούν κλειστά παπούτσια διαδίδεται η ασθένεια του λεγόμενου «ποδιού του αθλητή», από σπόρια μύκητα που έρχονται σε επαφή με υγρό και εξασθενημένο δέρμα. Ο μύκητας αυτός προσβάλλει μόνο το 0,75% όσων συνήθως είναι ξυπόλυτοι, σύμφωνα με μια μελέτη, και μπορεί να προληφθεί με τη μείωση της χρήσεως υποδημάτων και τη διατήρηση των ποδιών χωρίς υγρασία, ιδίως μετά τη βάδιση σε υγρό έδαφος.[79]

Οι σκώληκες που προκαλούν ελμινθίαση συναντώνται σε θερμά και υγρά κλίματα, όπου ανθρώπινα περιττώματα μολυσμένα με προνύμφες αυτών των σκωλήκων έχουν αφεθεί σε μέρη όπου μπορεί να έλθουν σε επαφή με το ανθρώπινο δέρμα. Τότε προνύμφες μπορούν να εισχωρήσουν σε ένα γυμνό ανθρώπινο πόδι (όπως και σε όποιο άλλο γυμνό μέρος του σώματος που έεχεται σε επαφή με αυτές).[80] Επειδή όμως το παράσιτο τείνει να υπάρχει κυρίως σε λάσπες και λακκούβες με νερό, μπορεί με τη βοήθεια του νερού να εισχωρήσει και μέσα στα περισσότερα υποδήματα, καθώς και με σταγονίδια λάσπης που φθάνουν πάνω από τον αστράγαλο.[81] Η ελμινθιάση έχει λίγα συμπτώματα και μπορεί να περάσει απαρατήρητη όταν ο βαθμός παρασιτώσεως είναι αρκετά μικρός. Καθώς η μόλυνση αυτή είναι εύκολο να θεραπευθεί και απαιτεί μολυσμένο υλικό από περιττώματα να έλθει σε επαφή με το δέρμα μέσα σε συγκεκριμένη χρονική περίοδο, η εξάλειψή της είναι κυρίως θέμα υγιεινής (όπως το να υπάρχουν καλές τουαλέτες και εγκαταστάσεις αποθέσεως των απορριμμάτων και των αποβλήτων).

Σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες τα υποδήματα μπορούν να παρέχουν θερμική μόνωση, προστατεύοντας από κρυοπαγήματα.

Προβλήματα που μπορεί να δημιουργηθούν ως αποτέλεσμα της ανυποδησίας σε άνθρωπο που μέχρι τότε φορούσε πάντοτε υποδήματα είναι ο πόνος στη γάμπα ή η τενοντίτιδα του αχίλλειου τένοντα. Μια σταδιακή και προσεκτική μείωση της χρήσεως υποδημάτων αποτρέπει ή μειώνει τα συμπτώματα αυτά, τα οποία εξαφανίζονται γρήγορα καθώς το πόδι προσαρμόζεται. Επίσης μπορεί να εμφανισθούν φουσκάλες τις πρώτες εβδομάδες, μέχρι που να χονδρύνει το δέρμα.[82] Διαβητικοί ή άλλοι με μειωμένη αίσθηση των ποδιών διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο τραυματισμού όταν περπατούν ανυπόδητοι. Μάλιστα η Αμερικανική Ομοσπονδία Διαβήτη συνιστά για τους διαβητικούς να φορούν πάντοτε υποδήματα και κάλτσες.[83]

Νόμοι

Επεξεργασία

Στις ΗΠΑ υπάρχουν αναληθείς διαδόσεις ότι ισχύουν διατάξεις που απαγορεύουν την ανυποδησία. Ο λόγος είναι ότι κατά την περίοδο του κινήματος της «αντικουλτούρας» της δεκαετίας του 1960, κάποιες επιχειρήσεις όπως εστιατόρια κλπ. αρνούνταν την είσοδο σε ξυπόλυτους χίπηδες υποστηρίζοντας ότι υπήρχαν υγειονομικοί κανονισμοί που απαγόρευαν την ανυποδησία.[84] Πιστεύεται έτσι ακόμα από πολλούς ότι υπάρχουν διατάξεις των υγειονομικών αρχών που απαγορεύουν την είσοδο ανυπόδητων πελατών σε καταστήματα, εστιατόρια και άλλα μέρη. Ωστόσο υπάρχοντες κανονισμοί αφορούν μόνο τους υπαλλήλους και όχι τους πελάτες.[85] Συγκεκριμένα, η Υπηρεσία Επαγγελματικής Ασφαλείας και Υγιεινής των ΗΠΑ (OSHA) απαιτεί από τους εργοδότες να «εξασφαλίζουν ότι ο κάθε εργαζόμενος χρησιμοποιεί προστατευτικά καλύμματα ποδιών» όπου και όταν υπάρχει κίνδυνος τραυματισμού των ποδιών από αντικείμενα που πέφτουν ή κυλούν, αντικείμενα ικανά να διατρυπήσουν το πέλμα του ποδιού, ή όταν υπάρχει κίνδυνος ηλεκτροπληξίας.[86] Επιπλέον, πολιτειακοί και τοπικοί νόμοι μπορεί να υπαγορεύουν το πού και πότε ένας εργαζόμενος πρέπει να φορά υποδήματα.[86]

Μερικοί πιστεύουν ότι η οδήγηση οχημάτων χωρίς υποδήματα αυξάνει τον κίνδυνο ατυχήματος, επειδή υποτίθεται ότι το γυμνό πέλμα ολισθαίνει ευκολότερα από το πετάλι.[87] Ωστόσο είναι νόμιμη η οδήγηση χωρίς υποδήματα σε όλη τη Βόρεια Αμερική και το Ηνωμένο Βασίλειο[87][88][89], αν και σε μερικές κομητείες των ΗΠΑ οι αστυνομικοί της τροχαίας μπορεί να βάλουν πρόστιμο σε έναν ή μία οδηγό αν το γεγονός ότι οδηγούσε ανυπόδητος/-η, ή με σαγιονάρες ή ψηλοτάκουνα παπούτσια εμπόδιζε την οδηγική τους ικανότητα.[90]

Αθλητισμός και αναψυχή

Επεξεργασία
 
Αγαλματίδιο αρχαίου δισκοβόλου

Υπάρχουν αρκετών ειδών δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου στις οποίες κυριαρχεί η ανυποδησία, όπως τα σπορ μέσα στο νερό. Εκτός αυτών, δραστηριότητες που γίνονται συχνά χωρίς υποδήματα είναι η γιόγκα, το πιλάτες, η πεζοπορία, το τρέξιμο, το θαλάσσιο σκι, το μπιτς βόλεϊ, το σέρφινγκ, το θαλάσσιο ποδήλατο, η γυμναστική, η ισορροπία σε σχοινί και οι πολεμικές τέχνες. Η πάλη ειδικότερα, στη μεν κλασική αρχαιότητα διεξαγόταν χωρίς υποδήματα, στους δε σύγχρονους αγώνες, τόσο στην ελληνορωμαϊκή όσο και στην επαγγελματική πάλη (κατς) με αθλητικά υποδήματα. Ωστόσο υπάρχουν παραδοσιακές τοπικές μορφές πάλης, όπως το σούμο και η πάλη με λάδι, που συνήθως διεξάγονται χωρίς υποδήματα. Αλλά και στο κατς ο παλαιστής Τζίμι Σνούκα του WWE έχει αγωνισθεί ξυπόλυτος.[91]

Πεζοπορία

Επεξεργασία

Οι ξυπόλυτοι πεζοπόροι ισχυρίζονται ότι έχουν μια αίσθηση επικοινωνίας με τη γη και ότι απολαμβάνουν να αισθάνονται μεγαλύτερο μέρος του κόσμου με τα πόδια τους.[92] Υπάρχουν αρκετοί σύλλογοι σε όλη τη Βόρεια Αμερική που οργανώνουν τακτικές πεζοπορίες για ανυπόδητους.[92][93][94] Δύο αδελφές, η Λούσυ και η Σούζαν Λέτσερ, περπάτησαν τα δύο τρίτα περίπου της 3.500 χιλιομέτρων Διαδρομή των Απαλαχίων ξυπόλυτες, από τις 21 Ιουνίου 2000 μέχρι τις 3 Οκτωβρίου 2001.[95][96] Στις 12 Νοεμβρίου 2010 δυόμισυ χιλιάδες άνθρωποι στο Μαχμπουμπναγκάρ της Ινδίας, συμμετέσχαν σε μια οδοιπορία ξυπόλυτοι, μια επίδοση που πέρασε στα Παγκόσμια Ρεκόρ Γκίνες.[97]

Στις ευρωπαϊκές χώρες, όπως στην Αυστρία, τη Δανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία, την Ελβετία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχουν πάρκα ή διαδρομές για ξυπόλυτους.[92][98][99] Τα πάρκα αυτά διατηρούνται καθαρά και στυντηρούνται σε τακτική βάση και συνήθως διαθέτουν πολλούς «σταθμούς περιπέτειας», που επιτρέπουν στους επισκέπτες να αισθανθούν διαφορετικές υφές εδάφους, να «πλατσουρίσουν» σε ποτάμια, ρυάκια ή λιμνούλες, και να γυμνασθούν με ασκήσεις για τα πόδια, ισορροπίας και αναρριχήσεως. Ειδικά το Barfußpfad (= «ξυπόλυτο μονοπάτι») στο Μπαντ Ζόμπερνχαϊμ (Bad Sobernheim) στη Γερμανία προσελκύει πάνω από εκατό χιλιάδες επισκέπτες περιπατητές ετησίως και έχει χρησιμοποιηθεί από περίπου ένα εκατομμύριο ανθρώπους από τα εγκαίνιά του[100] το 1999. Το ανυπόδητο περπάτημα αναπτύχθηκε από τον 19ο αιώνα στη Γερμανία από τον ιερέα Ζεμπάστιαν Κνάιπ, έναν από τους ιδρυτές του κινήματος της φυσικοπαθητικής. Πίστευε ότι η έκθεση των ποδιών σε μια ποικιλία φυσικών ερεθισμάτων θα είχε θεραπευτικά αποτελέσματα ή ωφέλεια για την υγεία. Γνωστή είναι εξάλλου η αρχαία μέθοδος της ρεφλεξολογίας, που ασκείται στην Κίνα επί χιλιάδες χρόνια, που εκτός των άλλων πιστεύεται ότι προάγει τη μακροβιότητα.[101] Η Σεούλ, η πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας, έχει 158 πάρκα για ξυπόλυτους.[102]

Τρέξιμο

Επεξεργασία

Πολλοί δρομείς, αθλητές και αθλήτριες αγώνων ή απλοί άνθρωποι, είναι γνωστό ότι έτρεχαν ή τρέχουν ξυπόλυτοι, όπως οι γνωστοί πρωταθλητές Ζόλα Μπαντ από τη Νότια Αφρική και ο Αιθίοπας Αμπέμπε Μπικίλα.[103] Ο Αμερικανός Τοντ Ράγκσντεϊλ από την κωμόπολη Τάλεντ του Όρεγκον κατέχει το ανεπίσημο παγκόσμιο ρεκόρ της μεγαλύτερης αποστάσεως που διανύθηκε ανυπόδητα, στις 5 Ιουνίου 2010, ως μέρος της εκδηλώσεως «Relay for Life» για την ενίσχυση της Αμερικανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας. Συγκεκριμένα έτρεξε ξυπόλυτος 164 χιλιόμετρα ή 413 γύρους στον (κανονικό) στίβο του Γυμνασίου του Σάουθ Μέντφορντ.[104] Υπάρχει και καταγραφή για τον ταχύτερο άνθρωπο που έτρεξε 100 μέτρα πάνω σε πάγο ξυπόλυτος: είναι ο Νίκο Σούρινγκς (Nico Surings) από το Αϊντχόφεν της Ολλανδίας, που έτρεξε την απόσταση σε 17,35 δευτερόλεπτα, στις 8 Δεκεμβρίου 2006.[105] Εργαστηριακές έρευνες υποδεικνύουν ότι, εξαιτίας της ελλείψεως προσθετου βάρους στα πόδια, η ενεργειακή δαπάνη του τρεξίματος με γυμνά πόδια είναι μειωμένη κατά 4%, με αποτέλεσμα μειωμένη κατανάλωση οξυγόνου.[103] Με παραδοσιακά υποδήματα αθλημάτων δρόμου, το τρέξιμο συνεπάγεται βιαιότερα κτυπήματα της φτέρνας, άρα και μεγαλύτερη πιθανότητα τραυματισμού.[1] Το τρέξιμο χωρίς παπούτσια ενθαρρύνει τον δρομέα να εκχωρήσει περισσότερο βάρος στο εμπρόσθιο μέρος των ποδιών, οπότε μειώνεται ο κίνδυνος βλαβών στα γόνατα.

Από την άλλη, η ανυποδησία μπορεί να ενέχει κινδύνους για τους δρομείς που δεν προετοιμάζονται επρκώς και δεν δίνουν στα πόδια τους τον χρόνι να προσαρμοσθούν στο ανυπόδητο τρέξιμο: Μπορούν να προκληθούν τραυματισμοί στον αχίλλειο τένοντα ή στην πελματιαία δέσμη, ή κατάγματα από μηχανικές τάσεις στα οστά του μεταταρσίου.[106]

Μια εναλλακτική πρακτική έναντι του ανυπόδητου τρεξίματος είναι το να φορά κάποιος υποδήματα με λεπτές σόλες, όπως τα plimsoll, που παρέχουν παρόμοιο τρόπο επαφής με το έδαφος.[107] Μερικοί σύγχρονοι κατασκευαστές υποδημάτων, όπως οι εξειδικευμένες εταιρείες Vibram FiveFingers[108][109], Vivobarefoot[110] και Nike Free έχουν σχεδιάσει πλέον «μινιμαλιστικά» υποδήματα, που διατηρούν τη βέλτιστη ευελιξία, δίνουν την αίσθηση της ανυποδησίας, ενώ παρέχουν κάποια προστασία.[111]

Θαλάσσιο σκι

Επεξεργασία
 
Ξυπόλυτος σκιέρ

Το θαλάσσιο σκι χωρίς πέδιλα του σκι είχε τις αρχές του στο Γουίντερ Χέιβεν της Φλόριντα το 1947, όταν ο σκιέρ σλάλομ Χάνκοκ (A.G. Hancock) το επεχείρησε με κάποια επιτυχία.[112] Το ίδιο έτος, στο Cypress Gardens, Florida, ο σκιέρ αγώνων Ρίτσαρντ Ντάουνιν Πόουπ τζούνιορ έγινε γνωστός στο «νέο σπορ» του θαλάσσιου σκι χωρίς πέδιλα.[113] Ο πρώτος αγώνας τέτοιου θαλάσσιου σκι έλαβε χώρα τρία χρόνια αργότερα, στο Πρωτάθλημα Cypress Gardens Dixie[114] το 1950. Αρκετά αργότερα, το 1978, σκιέρ από δέκα χώρες συμμετέσχαν στο πρώτο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Σκι χωρίς πέδιλα, στην Καμπέρα της Αυστραλίας. Το ίδιο έτος ιδρύθηκε το American Barefoot Club (ABC) στις ΗΠΑ, που διεξάγει τους αγώνες αυτού του είδους σκι στις Ηνωμένες Πολιτείες.[112]

Πολεμικές τέχνες

Επεξεργασία

Συνήθως είναι υποχρεωτικό να αγωνίζονται οι αθλητές και οι αθλήτριες στις πολεμικές τέχνες ξυπόλυτοι/-ες, τουλάχιστον σε όσες επιτρέπουν τα λακτίσματα, όπως είναι οι μεικτές πολεμικές τέχνες και το τάε κβον ντο. Αντιθέτως, οι αγωνιζόμενοι στην πυγμαχία συνήθως φορούν κατάλληλα αθλητικά υποδήματα. Το ίδιο συμβαίνει και σε άλλα αθλήματα, όπου το λάκτισμα ή παρόμοια επιθετική χρήση των ποδιών δεν επιτρέπεται.

Δείτε επίσης

Επεξεργασία


Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Mang'Eni, D.E.; Venkadesan, M.; Werbel, W.A.; Daoud, A.I.; d'Andrea, S.; Davis, I.S. (2010). «Foot strike patterns and collision forces in habitually barefoot versus shod runners». Nature 463 (7280): 531-535. doi:10.1038/nature08723. PMID 20111000. Bibcode: 2010Natur.463..531L. 
  2. ↑ «Biomechanical Differences Between Different Foot Strikes». Biomechanics of Foot Strikes & Applications to Running Barefoot or in Minimal Footwear. Daniel Lieberman. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2018. 
  3. ↑ Ξενοφώντος Λακεδαιμονίων πολιτεία, 2, 3
  4. ↑ Αιλιανού Ποικίλη Ιστορία, Ζ΄ 13
  5. ↑ Ξενοφώντος Απομνημονεύματα, Α΄ 6, 2
  6. ↑ Πλάτωνος Φαίδρος, 229α
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Purser, Louis Claude (1890), «Calceus», στο: Smith, William, επιμ., A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, Λονδίνο: William Wayte, https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0063:entry=calceus-cn, ανακτήθηκε στις June 30, 2023 .
  8. ↑ Frazine, Richard Keith (1993), The Barefoot Hiker, Ten Speed Press, σελ. 98, ISBN 0-89815-525-8, https://books.google.com/books?id=edsITVCd2G0C, ανακτήθηκε στις May 12, 2020 .
  9. ↑ «Chapter 6: The living conditions of the slaves». Life in the Shadows: Slavery and Slave Culture in Suriname. 6 Οκτωβρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2012. 
  10. ↑ «Cape Town and Surrounds». westerncape.gov.za. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2012. 
  11. ↑ Golinkin, David (13 August 2020), «Is It Permissible to Pray Barefoot?», Official site, Tel Aviv: Schechter Institute of Jewish Studies, https://schechter.edu/responsa_barefoot-prayer/, ανακτήθηκε στις June 30, 2023 .
  12. ↑ Jastrow, Morris Jr.; W. Max Muller; Marcus Jastrow; Kaufmann Kohler (1906), «Barefoot», Jewish Encyclopedia, Νέα Υόρκη: Funk & Wagnalls, https://www.jewishencyclopedia.com/articles/2519-barefoot, ανακτήθηκε στις June 30, 2023 .
  13. ↑ «Mayo Mountain Rescue Team appeal to pilgrims for safety on holy mountain». Castlebar News. July 24, 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις September 9, 2010. https://web.archive.org/web/20100909012208/http://www.castlebar.ie/news/article_2671.shtml. Ανακτήθηκε στις June 29, 2010. 
  14. ↑ «Barefoot Bush pays tribute to Mahatma». The Times of India. March 3, 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 5, 2016. https://web.archive.org/web/20161005074629/http://timesofindia.indiatimes.com/city/delhi/Barefoot-Bush-pays-tribute-to-Mahatma/articleshow/1436126.cms. Ανακτήθηκε στις June 29, 2010. 
  15. ↑ «Season of the shoeless». The Australian. Ανακτήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2015. 
  16. ↑ James, Steve (July 8, 2019). «Australia walk barefoot around Edgbaston to create 'positive energy' before World Cup semi-final with England». The Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 8, 2019. https://web.archive.org/web/20190708212722/https://www.thetimes.co.uk/edition/sport/australia-walk-barefoot-around-edgbaston-to-create-positive-energy-before-world-cup-semi-final-with-england-hv62rjgft. Ανακτήθηκε στις July 8, 2019. 
  17. ↑ «Bosování - nový trend, se kterým můžete začít i v zimě - Novinky». www.novinky.cz. 2 Φεβρουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  18. ↑ «Tukutuku.cz – Běh bez bot. Bosujte jako boss». 7 Απριλίου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  19. ↑ «Bosá turistika, web o chození bosky, naboso, turistika naboso». www.bosaturistika.cz. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  20. ↑ «Lopen Op Blote Voeten: Wat Je Moet Weten». 17 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024. 
  21. ↑ Stroud, Les (16 Ιουλίου 2019). «Where the Waorani Call Home | Les Stroud in the Amazon of Ecuador». Outpost Magazine. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024. 
  22. ↑ CHEKROUN, Raphaël (2 Ιουνίου 2019). «Conduire pieds nus ou en tongs : est-ce légal ?». BLC Avocats La Rochelle (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  23. ↑ «Conduire pieds nus ou en tongs: est-ce légal ou pas ? | Merci pour l'info». www.mercipourlinfo.fr (στα Γαλλικά). 22 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  24. ↑ «Pour la justice, il est interdit de marcher pieds nus dans la Citadelle de Besancon». Le Figaro (στα Γαλλικά). 15 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  25. ↑ Pargneaux, Samuel (2 Φεβρουαρίου 2024). «Alexis Guinet, coureur pieds nus, portera la flamme paralympique à Laon». L'Aisne nouvelle (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  26. ↑ «Alexis Guinet, coureur pieds nus, portera la flamme paralympique à Laon». www.lunion.fr (στα Γαλλικά). 31 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  27. ↑ «Südschule mit katholischem Bekenntnisstandort Heiliger Josef Kamen» (PDF). 
  28. ↑ «Warum ich barfuß gehe …». Sabrina Fox (στα Γερμανικά). 15 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  29. ↑ «§ 23 StVO 2013 - Einzelnorm». www.gesetze-im-internet.de. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  30. ↑ «The one major mistake all Japan tourists make». NZ Herald. 23 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2024. 
  31. ↑ «יפן: איזה סכנות יש ביפן?». mako. 19 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2024. 
  32. ↑ «5 best cafés with foot baths in Tokyo». Time Out Tokyo. 10 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2024. 
  33. ↑ «10 Reasons Why the Indian Way of Sitting on the Floor and Eating is Good for Health». 4 Απριλίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2019. 
  34. ↑ Doctor, Vikram (September 10, 2016). «How Indians took to using the ubiquitous dining table in films and at home». The Economic Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις September 1, 2020. https://web.archive.org/web/20200901145606/https://economictimes.indiatimes.com/magazines/panache/how-indians-took-to-using-the-ubiquitous-dining-table-in-films-and-at-home/articleshow/54260875.cms. Ανακτήθηκε στις September 24, 2019. 
  35. ↑ «Notes From a New Zealand Newbie - The New York Times». 18 Δεκεμβρίου 2019. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Δεκεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  36. ↑ «Cos'è il barefooting e perchè fa bene alla salute». superEva (στα Ιταλικά). 30 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  37. ↑ M., Sophie (13 Δεκεμβρίου 2017). «Vivre Auckland: En Nouvelle-Zélande les va-nu-pieds sont rois !». Vivre Auckland. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  38. ↑ «'Striking' number of Kiwis walk around barefoot - NY Times - National News | TVNZ». 14 Ιουνίου 2015. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  39. ↑ «Stuff». www.stuff.co.nz. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  40. ↑ «'Striking' number of Kiwis walk around barefoot». tvnz.co.nz. 16 Απριλίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2015. 
  41. ↑ Murray, Danielle (January 15, 2014). «Bare feet soothing to the sole and the soul». NZ Herald (Life & Style – NZ Herald News). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις December 8, 2015. https://web.archive.org/web/20151208050515/http://www.nzherald.co.nz/lifestyle/news/article.cfm?c_id=6&objectid=11186434. Ανακτήθηκε στις November 27, 2015. 
  42. ↑ «Danielle Murray: Bare feet soothing to the sole and the soul». NZ Herald. 11 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  43. ↑ «Peut-on conduire pieds-nus, en tongs ou en claquettes ?». www.largus.fr. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  44. ↑ «Schedule: National Guidelines on School Uniform». Education.gov.za. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2015. 
  45. ↑ «James se fait expulser du McDonald's pour sa tenue jugée inappropriée: «C'est étrange de prendre cette décision en une fraction de seconde»». sudinfo.be (στα Γαλλικά). 10 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  46. ↑ McGlothlen, John (October 18, 2010). «Professor on barefoot crusade to challenge 'shoe-obsessed society'». The Gazette. 
  47. ↑ Hartocollis, Anemona (May 26, 2008). «Barefoot in the Park? Watch Your Step». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 1, 2022. https://web.archive.org/web/20221001190805/https://www.nytimes.com/2008/05/26/nyregion/26barefoot.html. Ανακτήθηκε στις 1 October 2022. 
  48. ↑ «Gadsden Times». 23 Απριλίου 1969. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2020. 
  49. ↑ «Curran v. City of Youngstown (Apr. 21, 1969)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2022. 
  50. ↑ Burns, Sarah (1988). «Barefoot Boys and Other Country Children: Sentiment and Ideology in Nineteenth-Century American Art». The American Art Journal 20 (1): 25-50. doi:10.2307/1594494. 
  51. ↑ «Barefoot FAQ #18». 30 Απριλίου 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  52. ↑ Administrator, Site (13 Ιουλίου 2022). «Is It Illegal to Drive Barefoot in CA? | Kistler Law Firm». Kistler Law Firm, APC. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  53. ↑ «Driving Barefoot». 22 Φεβρουαρίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2023. 
  54. ↑ «Amish Clothing». The Amish Village. 10 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2023. 
  55. ↑ MonikaMonika (15 Ιανουαρίου 2017). «13 Weird Texas State Laws That Are Still Active». 93.1 KISS FM. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2023. 
  56. ↑ Bowen, Catherine· Cowley, Emma· Casey, Joanne (14 Ιουλίου 2023). «Is the 'barefoot-boy summer' trend bad for your feet? Experts explain». The Conversation. Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2023. 
  57. ↑ «Vidéo. Vietnam: ils marchent sur la braise et perpétuent la tradition de l'ethnie Pa Then». euronews (στα Γαλλικά). 6 Φεβρουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  58. ↑ Colet, John· Joshua Eliot· Abigail Vertigan (2002). Cambodian Handbook. Footprint. σελ. 218. ISBN 1-903471-40-0. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2020. 
  59. ↑ Brown, Ian (2000). Cambodia. Oxfam GB. σελ. 71. ISBN 0-85598-430-9. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2020. 
  60. ↑ 60,0 60,1 Benstock, Shari· Ferriss, Suzanne, επιμ. (2001). Footnotes: On Shoes. Rutgers University Press. σελίδες 276–278. ISBN 0-8135-2870-4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2020. 
  61. ↑ Needham, Maureen (2002). I See America Dancing: Selected Readings, 1685-2000. University of Illinois Press. σελ. 174. ISBN 978-0-252-06999-4. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2020. 
  62. ↑ «Ina Garten (biography)». Food Network. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουνίου 2010. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2010. 
  63. ↑ Carter, Lauren (June 19, 2010). «Jimmy Buffett a god to lei persons». The Edge. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις June 27, 2010. https://web.archive.org/web/20100627125640/http://news.bostonherald.com/entertainment/music/general/view/20100619jimmy_buffett_a_god_to_lei_persons/srvc%3Dhome%26position%3Dalso. Ανακτήθηκε στις July 1, 2010. 
  64. ↑ «French honour for 'barefoot diva'». BBC News. February 9, 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις February 12, 2009. https://web.archive.org/web/20090212102030/http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/7879515.stm. Ανακτήθηκε στις July 1, 2010. 
  65. ↑ Brescia, Joe (2005-03-20). «Barefootin'». The New York Times. ISSN 0362-4331. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 1, 2022. https://web.archive.org/web/20221001191439/https://www.nytimes.com/2005/03/20/arts/music/barefootin.html. Ανακτήθηκε στις 2022-10-01. 
  66. ↑ Sterdan, article:Darryl (November 5, 2012). «Joss Stone balanced in bare feet». Toronto Sun. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις May 10, 2021. https://web.archive.org/web/20210510220223/https://torontosun.com/2012/11/05/joss-stone-balanced-in-bare-feet. Ανακτήθηκε στις 2022-10-01. 
  67. ↑ Vernon, Polly (18 Ιανουαρίου 2004). «Joss Stone: the barefoot diva». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 1 Οκτωβρίου 2022. 
  68. ↑ Johnson, Zach (January 31, 2014). «Vanessa Hudgens Can't Wait for Coachella: "I Love Being Barefoot" and "Listening to Music"». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις January 10, 2022. https://web.archive.org/web/20220110062449/https://www.eonline.com/news/505876/vanessa-hudgens-can-t-wait-for-coachella-i-love-being-barefoot-and-listening-to-music. Ανακτήθηκε στις January 10, 2022. 
  69. ↑ Wasilak, Sarah (22 Απριλίου 2016). «The Best Outfits Gigi and Kendall Wore to Coachella — and What You Need to Pull Them Off». PopSugar. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  70. ↑ Riedlinger, Megan (23 Απριλίου 2022). «Best and Worst of Coachella Fashion». Wonderwall.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  71. ↑ «6 Reasons We Love Alessandra Ambrosio». GQ. 19 Ιανουαρίου 2016. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2022. 
  72. ↑ 72,0 72,1 Rao U.B., Joseph B. (Ιούλιος 1992). «The influence of footwear on the prevalence of flat foot. A survey of 2300 children». J. Bone Joint Surg. Br. 74-B (4): 525-527. doi:10.1302/0301-620X.74B4.1624509. ISSN 0301-620X. PMID 1624509. 
  73. ↑ Sachithandam V., Joseph B. (Μάρτιος 1995). «The influence of footwear on the prevalence of flat foot. A survey of 1846 mature persons». J. Bone Joint Surg. Br. 77-B (2): 254-257. doi:10.1302/0301-620X.77B2.7706341. ISSN 0301-620X. PMID 7706341. 
  74. ↑ Zipfel, B.; L.R. Berger (May 17, 2007). «Shod versus unshod: The emergence of forefoot pathology in modern humans?». The Foot 17 (4): 205-213. doi:10.1016/j.foot.2007.06.002. 
  75. ↑ 75,0 75,1 Sternbergh, Adam (April 21, 2008). «You Walk Wrong». New York. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις April 22, 2008. https://web.archive.org/web/20080422191147/http://nymag.com/health/features/46213/. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  76. ↑ Shakoor N., Block J.A. (2006). «Walking barefoot decreases loading on the lower extremity joints in knee osteoarthritis». Arthritis Rheum. 54 (9): 2923-2927. doi:10.1002/art.22123. PMID 16947448. 
  77. ↑ Angier, Natalie (August 14, 1991). «Which Shoes Are Best For Children? Maybe None». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις September 5, 2009. https://web.archive.org/web/20090905074204/http://www.nytimes.com/1991/08/14/news/which-shoes-are-best-for-children-maybe-none.html. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  78. ↑ Staheli, LT (1991). «Shoes for children: a review». Pediatrics 88 (2): 371-375. doi:10.1542/peds.88.2.371. PMID 1861942. 
  79. ↑ Hyde, Patricia. «Athlete's Foot». kidshealth.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2010. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2010. 
  80. ↑ «Hookworm Infection». Centers for Disease Control and Prevention. 2008-09-11. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2000-03-01. https://web.archive.org/web/20000301095412/http://www.cdc.gov/ncidod/dpd/parasites/hookworm/factsht_hookworm.htm. Ανακτήθηκε στις August 4, 2009. 
  81. ↑ Trop, Am. J.. Penetration by Infective Hookworm Larvae of the Materials Used in the Manufacture of Shoesb. http://www.ajtmh.org/content/s1-9/1/79.citation. Ανακτήθηκε στις 2012-10-26. 
  82. ↑ Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα Quinn_Elizabeth.
  83. ↑ «Foot Care». American Diabetes Association. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Νοεμβρίου 2011. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2010. 
  84. ↑ Miller, Joe (May 29, 2008). «Going barefoot». The News and Observer. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις June 2, 2008. https://web.archive.org/web/20080602011040/http://www.newsobserver.com/105/story/1088537.html. Ανακτήθηκε στις August 5, 2009. 
  85. ↑ «Bare Feet and OSHA». barefooters.org. 7 Ιανουαρίου 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2009. 
  86. ↑ 86,0 86,1 Chow, Andrew (May 2, 2012). «Is Going Barefoot at Work a Step Too Far?». Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις May 8, 2012. https://web.archive.org/web/20120508074700/http://www.reuters.com/article/2012/05/02/tagblogsfindlawcom2012-freeenterprise-idUS286283164820120502. Ανακτήθηκε στις May 2, 2012. 
  87. ↑ 87,0 87,1 Lawson, Alex (September 6, 2007). «Legal myths, rumors about driving barefoot busted». The Daily Vidette. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις June 2, 2008. https://web.archive.org/web/20080602011040/http://www.newsobserver.com/105/story/1088537.html. Ανακτήθηκε στις August 5, 2009. 
  88. ↑ «Q18: Is it legal to drive barefoot?». barefooters.org. 13 Ιουλίου 2004. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2009. 
  89. ↑ Hernandez, Salvador (April 25, 2008). «HONK: The myth about driving barefoot». The Orange County Register. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις September 7, 2015. https://web.archive.org/web/20150907062322/http://www.ocregister.com/news/driving-181942-california-shoes.html. Ανακτήθηκε στις August 5, 2009. 
  90. ↑ «Definitive Answer to Driving Barefoot in America». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Φεβρουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2014. 
  91. ↑ Traina, Jimmy (June 12, 2006). «Favorite Wrestlers of All Time». Sports Illustrated]]. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις April 7, 2008. https://web.archive.org/web/20080407185431/http://sportsillustrated.cnn.com/si_blogs/scorecard/jimmys_blog/2006/06/favorite-wrestlers-of-all-time.html. Ανακτήθηκε στις July 10, 2010. 
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 Todras-Whitehill, Ethan (September 22, 2006). «Footloose and Boot Free: Barefoot Hiking». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις May 20, 2011. https://web.archive.org/web/20110520044153/http://travel.nytimes.com/2006/09/22/travel/escapes/22hike.html. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  93. ↑ Pauly, Brett (March 21, 1996). «Sole Survivors: New shoeless joes are hitting dusty trails around San Francisco Bay and beyond.». Los Angeles Daily News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 29, 1996. https://web.archive.org/web/19961029205731/http://www.barefooters.org/hikers/publicity/la_daily_news.html. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  94. ↑ «Barefoot Hiking Groups». The Barefoot Hub. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2015. 
  95. ↑ Belisle, Richard F. (August 5, 2009). «Barefoot hikers return to Appalachian Trail for book tour». The Herald-Mail. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις June 10, 2009. https://web.archive.org/web/20090610000113/http://www.herald-mail.com/?cmd=displaystory. Ανακτήθηκε στις June 28, 2010. 
  96. ↑ Letcher, Lucy· Letcher, Susan (2009). The Barefoot Sisters: Southbound. Stackpole Books. σελ. 474. ISBN 978-0-8117-3530-8. 
  97. ↑ «Largest Barefoot Walk». Guinness World Records. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2012. 
  98. ↑ Owen, Wena Alun (March 20, 2009). «Challenge senses on barefoot walk». BBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις March 24, 2010. https://web.archive.org/web/20100324230302/http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/wales/north_west/7955356.stm. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  99. ↑ «Public Barefoot Parks in Europe». barfusspark.info. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουνίου 2010. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2010. 
  100. ↑ «Fast eine Million Menschen» (στα γερμανικά). Allgemeine Beitung. November 25, 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 23, 2011. https://web.archive.org/web/20110723150038/http://www.allgemeine-zeitung.de/region/bad-kreuznach-bad-sobernheim-kirn/vg-bad-sobernheim/sobernheim/7927509.htm. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  101. ↑ Wignall, Alice (March 25, 2008). «Get your socks off». The Guardian. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις November 4, 2013. https://web.archive.org/web/20131104194332/http://www.theguardian.com/lifeandstyle/2008/mar/25/healthandwellbeing.walkingholidays. Ανακτήθηκε στις July 1, 2010. 
  102. ↑ «158 barefoot parks in Seoul». seoul.go.kr. May 12, 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις February 18, 2013. https://archive.today/20130218204705/http://english.seoul.go.kr/gtk/news/news_view.php?idx=413. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  103. ↑ 103,0 103,1 Warburton, Michael (Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2001). «Barefoot Running». Sportscience 5 (3). http://sportsci.org/jour/0103/mw.htm. Ανακτήθηκε στις June 27, 2010. 
  104. ↑ Burke, Anita (June 8, 2010). «Todd Ragsdale endures The agony of the feet». Mail Tribune. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις June 10, 2010. https://web.archive.org/web/20100610195008/http://www.mailtribune.com/apps/pbcs.dll/article?AID=%2F20100608%2FNEWS%2F6080317%2F-1%2FNEWSMAP. Ανακτήθηκε στις July 1, 2010. 
  105. ↑ «Fastest run 100 metres barefoot on ice». Guinness World Records. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαρτίου 2010. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2010. 
  106. ↑ Carey, Art (June 28, 2010). «Well Being: Running barefoot has not-so-obvious hazards». The Philadelphia Inquirer. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 2, 2010. https://web.archive.org/web/20100702011452/http://www.philly.com/inquirer/magazine/20100628_Well_Being__Running_barefoot_has_not-so-obvious_hazards.html. Ανακτήθηκε στις July 2, 2010. 
  107. ↑ Hersher, Rebecca (January 27, 2010). «Perfect Landing». Harvard University. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις July 19, 2011. https://web.archive.org/web/20110719210809/http://alumni.harvard.edu/stories/perfect-landing. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  108. ↑ «Vibram FiveFingers Named A "Best Invention of 2007" by Time Magazine». trailspace.com. November 12, 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις May 13, 2010. https://web.archive.org/web/20100513230848/http://www.trailspace.com/articles/2007/11/12/vibram-fivefingers-named-a-best-invention-of-2007-by-time-magazine.html. Ανακτήθηκε στις June 26, 2010. 
  109. ↑ Gauthier, Al. «Review – Vibram FiveFingers KSO Trek». Living Barefoot. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουνίου 2010. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2010. 
  110. ↑ Woollard, Deirdre (March 13, 2010). «EVO Shoes Offer A Close-To-The-Earth Experience». Luxist. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις May 25, 2010. https://web.archive.org/web/20100525125928/http://www.luxist.com/2010/03/13/evo-shoes-offer-a-close-to-the-earth-experience/. Ανακτήθηκε στις July 1, 2010. 
  111. ↑ Cortese, Amy (August 29, 2009). «Wiggling Their Toes at the Shoe Giants». The New York Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις April 4, 2011. https://web.archive.org/web/20110404080819/http://www.nytimes.com/2009/08/30/business/30shoe.html. Ανακτήθηκε στις July 1, 2010. 
  112. ↑ 112,0 112,1 Oleksy, Walter G. (2000). Barefoot Waterskiing . Capstone Books. σελίδες 13-15. ISBN 0-7368-0480-3. 
  113. ↑ «Richard Downing Pope, Jr». Water Ski Hall of Fame. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιουνίου 2010. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2010. 
  114. ↑ Poyet, Philippe (May 13, 2009). «The History of Barefooting». American Barefoot Waterski Club. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 27, 2010. https://web.archive.org/web/20101027201933/http://barefoot.org/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=21. Ανακτήθηκε στις June 27, 2010. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ανυποδησία&oldid=10648220"