Δημήτρης Θεοχάρης (αρχαιολόγος)

Ο Δημήτριος Ρ. Θεοχάρης ή Δημήτρης Θεοχάρης (Αθήνα, 1919 - Θεσσαλονίκη, 2 Δεκεμβρίου 1977) ήταν Έλληνας αρχαιολόγος, που γεννήθηκε στην Αθήνα, από γονείς με καταγωγή από τη Σκύρο. Ήταν επίσης, προϊστοριολόγος, καθηγητής πανεπιστημίου και ένας από τους πρωτοπόρους μελετητές του προκεραμικού και μεσολιθικού πολιτισμού της Θεσσαλίας.

Δημήτρης Θεοχάρης
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Δημήτρης Θεοχάρης (Ελληνικά)
Γέννηση	1919 Αθήνα
Θάνατος	2  Δεκεμβρίου 1977
Υπηκοότητα	Ελλάδα
Σπουδές	Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Πανεπιστήμιο Χούμπολτ, Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ και Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέας	Προϊστορική αρχαιολογία
Ιδιότητα	αρχαιολόγος και διδάσκων πανεπιστημίου
δεδομένα ()

Βίος - σπουδές

Παρόλο που γεννήθηκε στην Αθήνα το 1919 είχε καταγωγή από τη Σκύρο, το νησί των Βόρειων Σποράδων, από όπου ήταν και οι δυο γονείς του Ρήγας και Άννα Θεοχάρη. «Ως το τέλος της ζωής του ένιωθε βαθιές τις ρίζες του στο νησί εκείνο του Αιγαίου», από το οποίο καταγόταν επίσης ο γνωστός αρχαιολόγος και κάπως μακρινός συγγενής του Γιάννης Παπαδημητρίου».

Εκεί έμαθε και τα πρώτα του γράμματα και ήρθε σε επαφή με τον αρχαίο κόσμο, αφού ο πατέρας του Ρήγας Θεοχάρης, εκτός από φιλόλογος γυμνασιάρχης άσκησε και το έργο του έκτακτου επιμελητή αρχαιοτήτων. Ο Δημήτρης Θεοχάρης, αφού ολοκλήρωσε τη μέση εκπαίδευση στο Γ’ Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών, φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1940, λόγω στράτευσης, διέκοψε τις σπουδές του, τις οποίες ολοκλήρωσε μετά την Απελευθέρωση. Το 1948 πήρε το πτυχίο της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας.

Το 1958, μετά το γάμο του με την επίσης αρχαιολόγο Μαρία Παπαδοπούλου ή Μαρία Δ. Θεοχάρη, που έκτοτε θα αποτελεί και τη βασική του συνεργάτιδα στην έρευνα της προϊστορικής Θεσσαλίας, μετεκπαιδεύεται για δυο χρόνια στη Χαϊδελβέργη στη Γερμανία, ως υπότροφος, του Πανεπιστημίου Χούμπολτ (γερμανικά: Humboldt-Universität zu Berlin), στο Παρίσι ως μέλος της Γαλλικής Εταιρείας Προϊστορίας (γαλλικά: Société Préhistorique Française) και στο Κέμπριτζ (αγγλικά: Cambridge). Το 1968 αναγορεύτηκε διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης με την διατριβή του «Η Αυγή της Θεσσαλικής Προϊστορίας». Στο ίδιο Πανεπιστήμιο εξελέγη μόνιμος καθηγητής της Πολυτεχνικής Σχολής (έκτακτος αυτοτελής έδρα της Γενικής Ιστορίας της Τέχνης, του Τμήματος Αρχιτεκτόνων) και το 1975 έγινε τακτικός καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Θεσσαλονίκης.

Σταδιοδρομία - δραστηριότητες

Εργάστηκε (1948-1950) στις ανασκαφές της Αρχαίας Αγοράς, της Βραυρώνος και του Αγίου Κοσμά, ως βοηθός του Γιάννη Τραυλού, του Γιάννη Παπαδημητρίου και του Γεώργιου Μυλωνά που τον χρησιμοποίησε και για τη ταξινόμηση του αρχαιολογικού υλικού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ελευσίνας. Το 1950, πρωτεύοντας στο σχετικό διαγωνισμό, εισήλθε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και υπηρέτησε ως Επιμελητής Αρχαιοτήτων στην Αττική (1950-1954), στην Εύβοια (1955) και στη Θεσσαλία (1956-1961), όπου συνέχισε να υπηρετεί, πλέον ως έφορος μέχρι το 1973. Υπηρέτησε συνολικά για 24 ολόκληρα χρόνια την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Ο Δημήτρης Θεοχάρης θα χαρακτηρίσει την περίοδο μεταξύ 1951 και 1954, ως «περίοδο μαθητείας του στην ανασκαφική τέχνη και προβληματική», κατά την οποία είχε τη τύχη να εργαστεί δίπλα στους μεγάλους δασκάλους της προϊστορικής αρχαιολογίας Καρλ Μπλέγκεν (αγγλικά: Carl Blegen) και Άλαν Γουέις (αγγλικά: Alan Wace), στις ανασκαφές της Πύλου και των Μυκηνών. Διατέλεσε ή συμμετείχε στη δημιουργία πολλών σωματείων, όπως η Φιλάρχαιος Εταιρεία Βόλου (ιδρυτής και μόνιμος γενικός γραμματέας) και η Φιλάρχαιος Εταιρεία Τρίκκης. Μαζί με τον ιστορικό Νίκο Παπαχατζή ίδρυσε και διηύθυνε το επιστημονικό περιοδικό «Θεσσαλικά» (1958-1966) με έδρα το Βόλο, καθώς και το «Αρχείο Θεσσαλικών Μελετών» (Βόλος, 1972, ιδρυτής και συν-διευθυντής για ένα περίπου χρόνο). Ήταν επίσης ισόβιος εταίρος στην Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία, τακτικό μέλος στο Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Βερολίνου, μέλος στη Γαλλική Εταιρεία Προϊστορίας, στη Χριστιανική Αρχαιολογική Εταιρεία και στην Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών.

Ανασκαφικό έργο

Από το 1943, όντας φοιτητής, όταν ανακάλυψε το νεολιθικό οικισμό της Σκύρου, ασχολήθηκε συστηματικά με την ελληνική προϊστορία. Η δραστηριότητά του, ερευνητική και ανασκαφική χωρίζεται σε δύο κυρίως χωρογραφικές ενότητες: (α.) Η ενότητα που περιλαμβάνει κυρίως ανασκαφές σε Αττική, Εύβοια και Σκύρο και (β.) η ενότητα που περιλαμβάνει κυρίως τη Θεσσαλία, αλλά και του βορειότερου χώρου.

Ανασκαφές σε Αττική, Εύβοια και Σκύρο

Από το 1949 ως το 1955 ο Δημήτρης Θεοχάρης ερεύνησε την προϊστορία της Αττικής και της Εύβοιας. Επεσήμανε σημαντικό αριθμό νέων προϊστορικών θέσεων, στην Αττική (Ραφήνα, Νέα Μάκρη, Βραυρώνα, Πόρτο Ράφτη, Παλιά Κοκκινιά κ.α.) Στη Ραφήνα αποκαλύφθηκαν λείψανα πρωτοελλαδικού οικισμού και χαλκουργείο της ίδια χρονικής περιόδου. Στο Ασκηταριό οχυρωμένος πρωτοελλαδικός οικισμός και στη Νέα Μάκρη εκτεταμένος νεολιθικός οικισμός με ιδιόμορφη εμπίεστη μελανή κεραμική.

• Στο σύντομο διάστημα που υπηρέτησε στην Εύβοια (1955) επισήμανε προϊστορικά λείψανα από τους Ωρεούς ως την Κάρυστο. Από αυτά σπουδαιότερη είναι η ανακάλυψη του πρωτοελλαδικού οικισμού της Μάνικας και του νεολιθικού οικισμού της Βάρκας Ψαχνών.
• Στη Σκύρο εκτός από τη ανιχνευτική έρευνα του 1943, ανάσκαψε επίσης το 1958 νεολιθικό στρώμα του οικισμού στη θέση του "Παπά το Χούμα" και στη δημοσίευση αυτής της έρευνας τοποθετεί τη πρώιμη κεραμική της Σκύρου στην αρχαιότερη νεολιθική της Θεσσαλίας.
• Έγιναν επίσης μικρές ερευνητικές προσπάθειες για τη νεολιθική της Πελοποννήσου με ανασκαφή στο Σπήλαιο του Νέστορα (Αρχαία Πύλος) μαζί με τον Καναδό αρχαιολόγο Ουίλλιαμ Άντριου Μακντόναλντ (αγγλικά: William Andrew McDonald) και σε άλλες νεολιθικές θέσεις στην παραλία της Πύλου, επίσης για νεολιθικά ευρήματα σε σπήλαιο της Χώρας Μεσσηνίας μαζί με τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο και τον Καρλ Μπλέγκεν και για νεολιθικά ευρήματα στις Μυκήνες. Επίσης στα Βούρβουρα της Κυνουρίας με τον Κωνσταντίνο Ρωμαίο.
• Μεταξύ του 1969 και 1970 ερεύνησε αξιόλογα λείψανα της πρωτοελλαδικής και της υστεροελλαδικής εποχής στις Σπέτσες (ακρωτήριο της Αγίας Μαρίνας) και διατύπωσε την εκτίμηση της καίριας γεωγραφικής θέσης των Σπετσών ως σταθμού διαμετακομιστικού εμπορίου προς την Αργολίδα, κατά την περίοδο της χαλκοκρατίας.

Ανασκαφές σε Θεσσαλία και Βόρεια Ελλάδα

Νεκρικη στήλη από τη Δημητριάδα στο Μουσείο του Λούβρου.

Στη περιοχή της Θεσσαλίας, που αποτέλεσε και το κυριότερο ερευνητικό πεδίο του Δημήτρη Θεοχάρη, ανασκάφηκαν πάνω από 60 αρχαιολογικές θέσεις, που χρονολογούνται από την παλαιολιθική ως και τη παλαιοχριστιανική εποχή. Κύριος στόχος ήταν η θεσσαλική προϊστορία, αλλά υπήρξαν και εξαιρέσεις, όπως το Ιερό της Ιτωνίας Αθηνάς στη Φίλια Καρδίτσας, του Ασκληπιείου στα Τρίκαλα, του αρχαίου Θεάτρου, της Αγοράς, του μακεδονικού ανακτόρου και ιερού στη Δημητριάδα, του νεκροταφείου στο Ομολόγιον, κ.α.

Σέσκλο, αρχαιολογική περιοχή, νομός Μαγνησίας.

Ευρήματα του 5300 π.Χ., από το Σέσκλο.

• Κορυφαίο έργο του υπήρξε η ανασκαφή στο Σέσκλο. Συνεχίζοντας το πρόδρομο έργο του Χρήστου Τσούντα ολοκλήρωσε την ανασκαφή στην Ακρόπολη του Σέσκλου (1962-1968), αποσαφήνισε τη στρωματογραφία και αποκάλυψε την αφετηριακή φάση του παραγωγικού σταδίου, την προκεραμική νεολιθική, που ο φίλος και συνεργάτης του Βλαδίμηρος Μίλοτζιτς (Vladimir Milojcic) είχε ήδη επισημάνει στην Άργισσα. Κατά τη δεύτερη ανασκαφική περίοδο (1971-1977) στο Σέσκλο ανασκάφηκε εν μέρει ένας τεράστιος νεολιθικός οικισμός, πολεοδομικά οργανωμένος, που απλώνεται σε έκταση σχεδόν 100 σρτρεμμάτων γύρω από την ακρόπολη.
• Το 1956 στη πρώτη περίοδο της ανασκαφής στην Ιωλκό ταυτίζει τη θέση του μυκηναϊκού Ανακτόρου επισημαίνοντας τα λείψανα τριών διαδοχικών φάσεων με μεσοελλαδική και πρωτοελλαδική κεραμική στα βαθύτερα στρώματα. Ανάσκαψε επίσης το 1966, στη γειτονική Νήλεια (Πευκάκια Βόλου ή Ταρσανά), επιβεβαιώνοντας τη στρωματογραφία της Ιωλκού. Με τη συνέχιση των ανασκαφών (1960-1961) στον οικισμό της Ιωλκού, έξω από το ανάκτορο, ανέδειξε τέσσερις αρχιτεκτονικές φάσεις της πρωτογεωμετρικής εποχής. Η στρωματογραφία αυτή δείχνει τη σπουδαιότητα της Ιωλκού. Ακολούθησαν πέντε επίσης αρχιτεκτονικές φάσεις της προηγούμενης υστεροελλαδικής ΙΙΙ εποχής, που έδειξαν την ομαλή διαδοχή και επαφή δύο κρίσιμων χρονικών περιόδων για την Ιωλκό. Στις ανασκαφές αυτές βοηθήθηκε και από τη σύζυγό του Μαρία Παπαδοπούλου-Θεοχάρη και τον Γιώργο Χουρμουζιάδη.
• Σε άλλες έρευνες στη Θεσσαλία, όπως στα Τρίκαλα (μυκηναϊκή κεραμική), στη Καρδίτσα (θολωτός τάφος), στο Μέγα Μοναστήρι (νεκροταφείο μυκηναϊκών θαλαμοειδών τάφων), στην Όσσα (κτιστοί θαλαμοειδής τάφοι), στην περιοχή των Φαρσάλων (κτιστοί θαλαμοειδής τάφοι), στα Φίλια (μυκηναϊκή κεραμική και λείψανα οικημάτων κ.α.) που έδειξαν την έκταση του μυκηναϊκού πολιτισμού στη Θεσσαλία, η οποία ως τότε (1956) θεωρούνταν ως "μυκηναϊκή αποικία" και μάλιστα περιορισμένη στο μυχό του Παγασητικού κόλπου.
• Αποφασιστική έρευνα στη γνώση της γεωγραφικής κατανομής της νεολιθικής και της επέκτασης μερικών σπουδαίων φάσεών της, καθώς και στη διαπίστωση άμεσης επικοινωνίας και ανταλλαγής προϊόντων ανάμεσα στους νεολιθικούς οικισμούς, είχαν και οι δοκιμαστικές έρευνες που έγιναν επίσης στη Σουφλί Μαγούλα, στο Γεντίκι Λάρισας, στη Νεσσωνίδα, στο Αχίλλειο Φαρσάλων.
• Μυκηναϊκά λείψανα (ΥΕ ΙΙ-ΙΙΙ) που επέτρεψαν να γίνει αναδρομή στην ομηρική μνεία στο Τέμενος της Δήμητρας, ανακαλύφθηκαν με την ανασκαφή στην Πύρασο (σημερινή Νέα Αγχίαλος).
• Η περιορισμένη ανασκαφή (1969-1971) στην αρχαία Αλόννησο (Άγιος Πέτρος στο νησάκι της Κυρά-Παναγιάς) έδωσε επίσης πολύ σημαντικά δείγματα της αρχαιότερης νεολιθικής στο χώρο του Αιγαίου και ασφαλείς ενδείξεις για τις επικοινωνίες και τις ανταλαγές προϊόντων και το εμπόριο με τα μικρασιατικά παράλια, αλλά και με την περιοχή του Παγασητικού.
• Στη Βόρεια Ελλάδα, ο Δημήτρης Θεοχάρης, σε δύο ανασκαφικές περιόδους, το 1961 και το 1967 διεύθυνε τον ελληνικό τομέα των ανασκαφών στο προϊστορικό συνοικισμό "Ντικιλί Τας", με τη συνεργασία των: Μαρίας Θεοχάρη, Κατερίνα Ρωμιοπούλου, Χάιδω Κουκούλη, Καλλιόπη Νικολαΐδου (1961) και Αθανάσιο Τζιαφάλια (1967) και με επικεφαλής των γαλλικών αποστολών τον Jean Deshayes (1961 & 1987).

Συμβολή σε Αρχαιολογικά Μουσεία και αποκαταστάσεις μνημείων

Μεγάλη είναι η συμβολή του Δημήτρη Θεοχάρη στο έργο επανέκθεσης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού, Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας, Αρχαιολογικό Μουσείο Λάρισας και το Αρχαιολογικό Μουσείο Τρικάλων και των συλλογών Ελασσώνας, Φαρσάλων κ.α.. Αντιμετώπισε δυσκολίες για την επαύξηση του χώρου και την ασφαλή στέγαση κυρίως στο Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου, τελικά όμως πραγματοποίησε εκεί υποδειγματική έκθεση τόσο των προϊστορικών, όσο και των κλασσικών αρχαιοτήτων, που αργότερα συμπληρώθηκε και ανανεώθηκε από τον Γιώργο Χ. Χουρμουζιάδη. Κατέβαλε επίσης ιδιαίτερη φροντίδα για τη διαμόρφωση, συντήρηση και αποκατάσταση των μνημείων των αρχαιολογικών χώρων, όπως του Σέσκλου και της Δημητριάδας, όπου στερεώθηκαν του αρχαίο Θέατρο, τα διάφορα ιδρύματα της Ιερής Αγοράς και το Μακεδονικό Ανάκτορο.

1977 χρονιά-σταθμός για τις ανασκαφές σε Θεσσαλία - Μακεδονία

Το 1977 ήταν μια χρονιά-σταθμός για τις αρχαιολογικές ανασκαφές στη Θεσσαλία, τη Μακεδονία και γενικότερα στη χώρα. Με πρωταγωνιστές τους αρχαιολόγους Μανόλη Ανδρόνικο, Δημήτρη Θεοχάρη, Δημήτρη Παντερμαλή και Δημήτρη Λαζαρίδη. «Μπορεί να ειπωθεί, χωρίς υπερβολές, ότι από τότε μεταβάλλεται η πορεία της ελληνικής κλασικής και προϊστορικής αρχαιολογίας». Σύμφωνα με τη σύγχρονη εξέλιξη των τότε ερευνών ο Δημήτρης Θεοχάρης που «έφυγε» πρόωρα, αλλά πρόλαβε να δώσει πνοή στις νεολιθικές έρευνες, «ήταν ο θεμελιωτής και διαμορφωτής τους, όπως αναγνωρίζεται πλέον από όλους». Σύμφωνα με τις βασικές αρχές του, «υπάρχει μια αδιάσπαστη συνέχεια στις φάσεις του προϊστορικού πολιτισμού. Μέσα απ' αυτές αναδεικνύεται ο ρόλος του γηγενούς στον ελληνικό χώρο, και δεν ήταν απλώς ο αποδέκτης νέων εισαγόμενων ιδεών, όπως εθεωρείτο έως τις μέρες του».

Εργογραφία

Ο Δημήτρης Θεοχάρης πραγματοποίησε πάνω από 200 ομιλίες, διαλέξεις-μαθήματα και ανακοινώσεις με θέματα αρχαιολογικά και ιστορικά στην Αθήνα, το Βόλο και αρκετές άλλες πόλεις. Εκτός από τις επιστημονικές του δημοσιεύσεις (που δημοσιεύτηκαν σε περιοδικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας, το «Αρχαιολογικό Δελτίο», τα «Αρχαιολογικά Ανάλεκτα Αθηνών» κ.α.) έγραψε επίσης σε αρκετά περιοδικά, όπως στη «Νέα Εστία», στο «Athenische Mitteilungen» Νέον Αθήναιον», «Αργώ», «Σκύρος», κ.α. και σε εφημερίδες, όπως Η Καθημερινή, Η Θεσσαλία κ.α. Εκτός από την Προϊστορική Αρχαιολογία, έδειξε επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη και ανάδειξη του αρχειακού υλικού της τουρκοκρατούμενης Σκύρου, αλλά και με τη συλλογή λαογραφικού υλικού σε περιοχές στις οποίες πραγματοποίησε και ανασκαφές, όπως στο Σέσκλο και στη Σκύρο.

Μερικά από τα σπουδαιότερα έργα του είναι τα εξής:

• «Εκ της προϊστορίας της Εύβοιας και της Σκύρου», Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 6 (1959) 292-306.
• «Η Αυγή της Θεσσαλικής Προϊστορίας. Αρχή και εξέλιξη της νεολιθικής» (Βόλος 1967 και Διατριβή διδακτορικού, 1968)
• Συγγραφή επιμέρους κεφαλαίων, στον α' τόμο της «Ιστορίας του Ελληνικού Έθνους»,
• Επιστημονική ευθύνη και το βασικό κείμενο «Νεολιθικός Πολιτισμός», στον τόμο «Νεολιθική Ελλάς», έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος της Ε.Τ.Ε.. Μια σύντομη επισκόπηση της Νεολιθικής εποχής, που καλύπτει τέσσερις χιλιετίες στον ελλαδικό χώρο (7000-3000 π.Χ.), (1973, επανέκδοση το 1993 και το 2010.
• Στο “Έργον” και στα “Πρακτικά” της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας δημοσιεύθηκαν προκαταρκτικές αναφορές για τις ανασκαφικές έρευνες στο λόφο του Κάστρου («Κάστρο – Παλαιά» Βόλου) με τον τίτλο “Ιωλκός”. Τα ευρήματα, ωστόσο, δεν μελετήθηκαν ποτέ συστηματικά, ούτε δημοσιεύθηκαν πλήρως.

Ξενόγλωσση εργογραφία

• "Prehistory of Eastern Macedonia and Thrace", (αγγλικά, τόμος 9ος, στη σειρά των «Αρχαίων Ελληνικών Πόλεων»),
• "Demetrias" (γερμανικά) veröffentlicht von V. Milojčić (Milojčić, Vladimir) und D. Theocharis, mit Beiträgen von A. Giovannini. Bonn: Habelt, 1976.

Δείτε επίσης

• Σέσκλο, Ιωλκός, Ντικιλί Τας

Γενική & ενδεικτική βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία

• Δημητρίου Ρ. Θεοχάρη «Νεολιθικός πολιτισμός», Έκδοση: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1993, 195 σελίδες, ISBN 960-250-085-9 και ISBN-13 978-960-250-085-9.
• Διεθνές Συνέδριο για την Αρχαία Θεσσαλία στη Μνήμη του Δημήτρη Ρ. Θεοχάρη, Πρακτικά, έκδοση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 1992.
• Γιάννης Σακελλαράκης, «Δημήτρης Ρήγα Θεοχάρης (1919-1977): Το μήνυμα της ζωής και του έργου του», έκδοση "Φίλοι του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου", Αθήνα 1977. (επίσης: Δημήτρης Ρήγα Θεοχάρης (1919-1977): Το μήνυμα της ζωής και του έργου του και

Δημήτρης Ρήγα Θεοχάρης (1919 - 1977): Το μήνυμα της ζωής και του έργου του.

• Γιάννης Σακελλαράκης, «Προϊστορική έρευνα στην Ελλάδα και η προοπτικές της. Θεωρητικοί και μεθοδολογικοί προβληματισμοί». Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου στη Μνήμη του Δ.Ρ. Θεοχάρη, Θεσσαλονίκη-Καστοριά, 26-28 Νοεμβρίου 1998. The prehistoric research in Greece and its perspectives : theoritical and methological considerations : proceedings of international symposium in the memory of D.R. Theocharis, Thessaloniki-Kastoria, 26-28 November 1998.
• Ν. Πλάτων, "Δημήτρης Θεοχάρης (1919-1977)", Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, περιοδικό "Ελληνικά", Τόμος 30ος, τεύχος 2ο, "Νεκρολογίες", Θεσσαλονίκη 1977 – 1978, σελ. 525-530.
• Εταιρεία Ευβοϊκών Σπουδών (ΕΕΣ): Τόμος ΚΑ’, «Αυτοί που έφυγαν: Ζήσης Αφερίμ, Δημήτρης Ρήγα Θεοχάρης, Γιώργος Ρεγκούτας, Ιωάννης Στ. Παπασταύρου, Τάκης Ριτσώνης».
• Από το άρθρο των: Ευαγγελία Σκαφιδά, Άρτεμις Καρναβά και Jean-Pierre Olivier, με τίτλο: ««Δύο νέες πινακίδες Γραμμικής Β΄ από τον οικισμό της Ύστερης Εποχής Χαλκού στο "Κάστρο-Παλαιά" Βόλου: από τις ανασκαφικές έρευνες του Δημήτρη Ρ. Θεοχάρη στα νέα ευρήματα της πρόσφατης διεπιστημονικής έρευνας - Το ιστορικό της έρευνας στο "Κάστρο - Παλαιά" Βόλου», 3 Μαΐου 2012, στην ιστοσελίδα της Εταιρείας Αιγαιακής Προϊστορίας «Αιγεύς».

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

• "Demetrias" (γερμανικά) veröffentlicht von V. Milojčić (Milojčić, Vladimir) und D. Theocharis, mit Beiträgen von A. Giovannini. Bonn: Habelt, 1976.

Βιβλιογραφία αρχαιολογικών ανασκαφών

Βιβλιογραφία Ασμίλαξ

Ασμίλαξ

Ανασκαφή

• Γ. A. Παπαβασιλείου, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠAE) 1904, 30.
• Γ. A. Παπαβασιλείου, ΠAE (1909) 207.
• Γ. A. Παπαβασιλείου, Περί των εν Ευβοία αρχαίων τάφων (1910) στ. 87-88.

Άλλες δημοσιεύσεις για την περιοχή

• Γ. A. Παπαβασιλείου, Ευβοϊκά, Αρχαιολογική Εφημερίς (AE) 1905, 19, αρ. 8, 9.
• Δ. P. Θεοχάρης, AE 1945-7, Χρονικά 11.
• Δ. P. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Ευβοίας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών (AEM) 6 (1959) 283, 309.
• L. H. Sackett, V. Hankey, R. J. Howell, T. W. Jacobsen, M. R. Popham, Prehistoric Euboea: Contributions toward a survey, Annual of the British School at Athens (BSA) 61 (1966) 68 κε.
• A. Χατζηδημητρίου, Αλιβέρι. Συμβολή στην αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή (2000), ιδίως 35-39, 68 (σημ. 132), 71 (σημ. 149, 150).

Τοπογραφικά

• Δ. Χρ. Σέττας, Γλώσσα και λαογραφία της Eύβοιας, AEM 7 (1960) 115.
• Δ. Δεμερτζής, Συλλογή τοπωνυμίων της νήσου Ευβοίας, AEM 11 (1964) 229.
• M. Αλεξανδρής, Τοπωνυμικόν του χωρίου Αμέλαντες, AEM 27 (1986-1987) 106 ("σμύλους"), 103 ("σμουριές").

Βιβλιογραφία Βραυρώνα

Βραυρώνα

Ανασκαφικές εκθέσεις

• B. Στάης, ΠAE (1893) 17
• B. Στάης, ΠAE (1894) 20-21
• B. Στάης, ΠAE (1895) 195-199.
• Δημ. Θεοχάρης, ΠAE (1950) 188-193.
• Ευστ. Στίκας, ΠAE (1951) 53-76
• Ευστ. Στίκας, ΠAE (1952) 73-91
• Ευστ. Στίκας, ΠAE (1953) 103-104
• Ευστ. Στίκας, ΠAE (1954) 123-128.
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1945-48) 81-90
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1949) 75-90
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1950) 173-187
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1955) 118-120
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1956) 73-89
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1957) 42-47
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1958) 27
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1959) 18-20
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1960) 22
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1961) 27
• Ιω. Παπαδημητρίου, ΠAE (1962) 23.

Βιβλιογραφία Δύστος

Δύστος

Προγενέστερη έρευνα

• Th. Wiegand, Dystos, Mitteilungen des deutschen archäologischen Instituts. Athenische Abteilung (AM) 28 (1899) 458-467.

Ανασκαφή

• Γ. A. Παπαβασιλείου, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠAE) 1909, 207-208.
• Γ. A. Παπαβασιλείου, Περί των εν Ευβοία αρχαίων τάφων (1910) στ. 47-49, 96-99 αρ. 10- 13, 20.

Ευρήματα

• IG XII. 9, 78-89, 191.

Άλλες δημοσιεύσεις για την περιοχή

• Π. Ευστρατιάδης, Αρχαιολογική Εφημερίς (AE) 1869, 317-332, αρ. 404 α.
• Δ. Σπ. Σταυρόπουλος, Ερετρικά μελετήματα, AE 1895, 125 κ.ε.
• Δ. P. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Ευβοίας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών (AEM) 6 (1959) 284.
• L. H. Sackett, V. Hankey, R. J. Howell, T. W. Jacobsen, M. R. Popham, Prehistoric Euboea: Contributions toward a survey, Annual of the British School at Athens (BSA) 61 (1966) 76, αρ. 84, 85.
• J. V. Luce, The Large House at Dystos in Euboea, Greece and Rome 18 (1971) 143-151.
• R. Hope Simpson, O.T.P.K. Dickinson, A Gazeteer of Aegean Civilisation in the Bronze Age. The Mainland and Islands (1979) 233 (F 96).
• Στ. P. Αποστολίδης, H. P. Αποστολίδης, Δύο επιτύμβιες στήλες απο τον Δύστο Ευβοίας, HOPOΣ 6 (1988) 57-60.
• Έ. Σαπουνά Σακελλαράκη, Αρχαιολογικό Δελτίο (AΔ) 45 (1990), Χρονικά 165-166.
• A. Χατζηδημητρίου, AΔ 52 (1997) Χρονικά 409.
• A. Χατζηδημητρίου, Bόρεια Καρυστία, στο "Το αθάνατο νερό", Καρυστία, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2000. YΠΠO, IA΄ EΠKA (2000) 3.
• A. Χατζηδημητρίου, Δύστος: πόλις Ευβοίας, Αρχαιολογικά και ιστορικά δεδομένα για τον αρχαίο δήμο του Δύστου (2003).

Βιβλιογραφία Ιωλκός

Ιωλκός

• B. Στάης, ΠAE 1892, 46.
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1910, 60, 168-174
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1912, 229-232
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1914, 141.
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1956, 119-130
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1957, 54-69
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1960, 49-59
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1961, 45-54.

Βιβλιογραφία Κάρυστος

Κάρυστος

Ανασκαφή

• Γ. A. Παπαβασιλείου, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠAE) 1903, 38.
• Γ. A. Παπαβασιλείου, ΠAE (1908) 64, 101.
• Γ. A. Παπαβασιλείου, Περί των εν Ευβοία αρχαίων τάφων (1910) στ. 88, 101-106.

Άλλες δημοσιεύσεις

• Γ. A. Παπαβασιλείου, Αρχαιολογική Εφημερίς (AE) (1905) 1.

A. Wilhelm, AE 1912, 235.

• IG XII. 9, 7-9, 12-15, 17, 20, 24, 25, 27-30, 31, 34, 38.
• Δ. P. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Ευβοίας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών (AEM) 6 (1959) 284, 310.
• L. H. Sackett, V. Hankey, R. J. Howell, T. W. Jacobsen, M. R. Popham, Prehistoric Euboea: Contributions toward a survey, Annual of the British School at Athens (BSA) 61 (1966) 80, αρ. 91.
• W. P. Wallace, Loans to Karystos about 370 B.C., Phoenix 16 (1962) 15-28.
• M. B. Wallace, A History of Karystos from the Sixth to the Fourth centuries B.C. (Τορόντο 1972) αδημ. δ.δ.
• D. R. Keller, Archaeological Survey in Southern Euboea, Greece: A Reconstruction of Human Activity from Neolithic Times through the Byzantine Period (1985) δ.δ.
• Έ. Τουλούπα, Αρχαιολογικό Δελτίο (AΔ) 34 (1979) Χρονικά 180 (Πλακαρή).
• Αδ. Σάμψων, Η Νεολιθική και η Πρωτοελλαδική I στην Eύβοια (1980) 92-93, 145-147.
• D. Keller, Final Neolithic Pottery from Plakari Karystos, στο P. Spitaels (επιμ.), Studies in South Attica I (1982).
• D. R. Keller, M. B. Wallace, Pre-modern Land Routes in Southern Euboia, Echos du Monde Classique, Classical Views (EMC) 34, n.s. 9 (1990) 195.
• Έ. Σαπουνά Σακελλαράκη, AΔ 47 (1992) Χρονικά 177.
• Έ. Σαπουνά Σακελλαράκη, AΔ 50 (1995) Χρονικά 318 (Παλαιοχώρα).
• M. Χιδίρογλου, AΔ 52 (1997) Χρονικά 403.
• M. Χιδίρογλου, Οι λατρείες της αρχαίας Καρύστου, AEM 32 (1996-1997) 175-191.
• H. Goette, Mitteilungen des deutschen archäologischen Instituts. Athenische Abteilung (AM) 109 (1994) 259-300.
• C. Kosso, A Late Roman Complex at Palaiochora near Karystos, EMC 40, n.s. 15 (1996) 201-230.
• M. Χιδίρογλου, Nότια Καρυστία, στο "Το αθάνατο νερό", Καρυστία, Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς 2000. YΠΠO, IA΄ EΠKA (2000) 9-10.
• YΠΠO. Μαυσωλείο Καρύστου, Μουσείο Καρύστου www.culture.gr

Βιβλιογραφία Παλαιά Κοκκινιά

Παλαιά Κοκκινιά

• Δημ. Θεοχάρης, ΠAE 1951, 93-127.

Βιβλιογραφία Λάρισα

Λάρισα

• Δ.Φίλιος, ΠAE 1899, 16.
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1910, 172-176,
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1909, 27-44, 1910, 221-382, 407-408
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE Περισυλλογή αρχαίων,
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1882, 21.
• Θ. Θεοχάρης ΠAE 1883, 17.
• N. Βερδελής, ΠAE 1955, 147-150.

Βιβλιογραφία Λειβάδι

Λειβάδι

Ανασκαφή

• Γ. A. Παπαβασιλείου, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠAE) 1909, 207.

Άλλες δημοσιεύσεις για την περιοχή

• Δ. P. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Ευβοίας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών (AEM) 6 (1959) 311, 313.
• A. Χατζηδημητρίου, Αλιβέρι. Συμβολή στην αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή (2000), ιδίως 37, 70 (σημ. 144).

Βιβλιογραφία Μάνικα

Μάνικα

Παλαιότερη έρευνα

• Γ. Α. Παπαβασιλείου, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠΑΕ) (1900), 66.
• Γ. Α. Παπαβασιλείου, Περί των εν Ευβοία αρχαίων τάφων (1910) στ. 52.

Ανασκαφή Αρχαιολογικής Εταιρείας

• Γ. A. Παπαβασιλείου, ΠΑΕ (1906) 50, 167-168.
• Γ. Α. Παπαβασιλείου, ΠΑΕ (1907) 114.
• Γ. A. Παπαβασιλείου, Περί των εν Ευβοία αρχαίων τάφων (1910) στ. 1-20.

Νεότερες ανασκαφές και έρευνες

• Δ.Ρ. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Εύβοιας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 6 (1959) 292-306.
• Αδ. Σάμψων, Mάνικα Ι. Μια πρωτοελλαδική πόλη στη Χαλκίδα (1985).
• Αδ. Σάμψων, Νέα αρχιτεκτονικά σύνολα στη Μάνικα, Ανθρωπολογικά και Αρχαιολογικά Χρονικά 1 (1986) 133-143.
• E. Σαπουνά - Σακελλαράκη, Μάνικα Χαλκίδας. Στρωματογραφική έρευνα στον οικισμό (οικόπεδο Ζούση), Αρχαιολογικό Δελτίο (ΑΔ) 41 (1986) Μελέτες, 101-270.
• E. Σαπουνά - Σακελλαράκη, Νέοι τάφοι στη Μάνικα Χαλκίδας (Οικόπεδο Παπασταματίου), Αρχείο Ευβοϊκών Μελετών 27 (1986-1987) 5-21.
• E. Sapouna-Sakellaraki, New Evidence from the Early Bronze Cemetery at Manika, Annual of the British School at Athens (BSA) 82 (1987) 233-264.
• Αδ. Σάμψων, Mάνικα ΙΙ. Ο πρωτοελλαδικός οικισμός και το νεκροταφείο (1988).
• E. Σαπουνά - Σακελαράκη, AΔ 44 (1989) Χρονικά 157-159· 45 (1990) Χρονικά 156-157· 47 (1992) Χρονικά 176-177· 48 (1993) Χρονικά 194· 49 (1994) Χρονικά 295-296· 50 (1995) Χρονικά 315· 51 (1996) Χρονικά 289-300. E. Kambouroglou,
• A. Sampson, H. Maroukian, The Coastal Topography and Archaeology of Manika, an Early Helladic Town in West Central Euboea Greece, στο Archaeometry. Proceedings of the 25th International Symposium Athens 19-23 May 1986 (1989) 461-467.
• A. Sampson, Manika and Mainland Greece in Early Helladic III. Ceramic Evidence for Relations with the Aegaean and Anatolia, in: C. and P. Zerner and J. Winder (eds.), Wace and Blegen. Pottery as Evidence for Trade in the Aegaean Bronze Age 1939-1989 (1993) 159-164.
• J. Maran, Kulturwandel auf dem griechischen Festland und den Kykladen im späten 3. Jahrtausend v. Chr. (1998) 89-97.
• E. Alram-Stern, Die ägäische Frühzeit, 2. Serie, 2. Die Frühbronzezeit in Griechenland (2004) 703-714.

Βιβλιογραφία Νέα Μάκρη

Νέα Μάκρη

• Δημ. Θεοχάρης, ΠAE 1954, 114-122.

Βιβλιογραφία Ντικιλί Τας

Ανασκαφικές εκθέσεις

• Δ.Ρ. Θεοχάρης - Αικ. Ρωμιοπούλου, ΠAE (1961) 81-87.
• Jean Deshayes, ΠAE (1961) 88-89.
• Χ. Κουκούλη-Χρυσανθάκη, ΠΑΕ (1986) 141-145, ΠΑΕ (1987) 172-176, ΠΑΕ (1989) 233-242, ΠΑΕ (1993) 137-150, ΠΑΕ (1994) 123-129, ΠΑΕ (1995) 109-125, ΠΑΕ (1996) 243-245.

Βιβλιογραφία Όλυμπος (Βουδόχη)

Όλυμπος (Bουδόχη)

• Χρ. Τσούντας, Πρακτικά της Αρχαιολογικής Εταιρείας (ΠAE) 1911, 57.
• Δ. P. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Ευβοίας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών (AEM) 6 (1959) 283.
• Αδ. Σάμψων, Αρχαιολογικό Δελτίο 30 (1975) Χρονικά 153.
• Αδ. Σάμψων, Προϊστορικές θέσεις και οικισμοί στην Eύβοια, AEM 23 (1980) 170, αρ. 86.
• Αδ. Σάμψων, Η Νεολιθική και η Πρωτοελλαδική I στην Eύβοια (1980) 138, αρ. 5· εικ. 101 αρ. 7 (Βουδόχη), αρ. 5 (Κοτρώνι).
• E. Alram - Stern, Die ägäische Frühzeit, 2. Serie. 1. Das Neolithicum in Griechenland (1996) 297.

Βιβλιογραφία Σέσκλο

Σέσκλο

• Χρ. Τσούντας, ΠAE 1901, 41-42
• Χρ. Τσούντας, ΠAE 1902, 20, 59-61
• Χρ. Τσούντας, ΠAE 1903, 18.
• A. Αρβανιτόπουλος, ΠAE 1911, 294-303.
• Χρ. Τσούντας, Αι προϊστορικαί ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου (1908).
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1962, 24-35
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1963, 40-43
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1965, 5-9
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1966, 5-7
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1968, 24-30
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1971, 15-19
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1972, 8-11
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1973, 22-25
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1976 A, 153-162
• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1977 A, 159-161.

Βιβλιογραφία Τρίκκη

Τρίκκη

• Δ. Θεοχάρης, ΠAE 1958, 64-80.

Βιβλιογραφία Χαλκίδα

Χαλκίδα

• Δ. P. Θεοχάρης, Εκ της προϊστορίας της Ευβοίας και της Σκύρου, Αρχείον Ευβοϊκών Μελετών 6 (1959) 279-328.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Δημήτρης Θεοχάρης στον Πανδέκτη, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών
• Ν. Πλάτων, "Δημήτρης Θεοχάρης (1919-1977)", Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, περιοδικό "Ελληνικά", Τόμος 30ος, τεύχος 2ο, "Νεκρολογίες", Θεσσαλονίκη 1977 – 1978, σελ. 525-530.
• Οι ομάδες ανασκαφής
• Δημήτριος Ρ. Θεοχάρης (1919-1978)
• Ντικιλί Τας
• Παρουσίαση Ντικιλί Τας