Βικιπαίδεια

Νεπέτα (Μαγιοβότανο)

Η Νεπέτα (Nepeta cataria), κοινώς γνωστή ως γατόχορτο (κάτνιπ - catnip) και μαγιοβότανο, είναι είδος του γένους Nepeta στην οικογένεια των χειλανθών,[1] που προέρχεται από τη νότια και ανατολική Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία και τμήματα της Κίνας. Είναι ευρέως εγκλιματισμένη στη Βόρεια Ευρώπη, τη Νέα Ζηλανδία και τη Βόρεια Αμερική.[2][3][4][5][6]

Το όνομα γατόχορτο προέρχεται από την έντονη έλξη που έχουν τα δύο τρίτα των γατών προς αυτά (υπάρχουν και εναλλακτικά φυτά ).[7][8] Εκτός από τις χρήσεις του με γάτες, το γατόχορτο είναι συστατικό σε ορισμένα τσάγια βοτάνων και εκτιμάται για τις ηρεμιστικές και χαλαρωτικές του ιδιότητες.[9][10]

Περιγραφή Επεξεργασία

Η Νεπέτα είναι βραχύβιο πολυετές, ποώδες φυτό που φτάνει τα 50 - 100 εκ. (20 - 40 ίντσες) ψηλό και πλατύ, που ανθίζει από αργά την άνοιξη έως το φθινόπωρο. Στην εμφάνιση, η Νεπέτα μοιάζει με τυπικό μέλος της οικογένειας των φυτών της μέντας, φέροντας καφεπράσινο φύλλωμα και το χαρακτηριστικό τετράγωνο στέλεχος της οικογένειας των φυτών των χειλανθών.[11] Τα χοντρόδοντα φύλλα έχουν από τριγωνικό έως ελλειπτικό σχήμα.[12] Τα μικρά, αμφίπλευρα άνθη της Νεπέτας είναι αρωματικά και είναι είτε ροζ χρώματος είτε λευκά με λεπτές κηλίδες ανοιχτού μωβ.[12]

Ταξινομία Επεξεργασία

Η Νεπέτα ήταν ένα από τα πολλά είδη που περιέγραψε ο Λινναίος το 1753 στο έργο του ορόσημο Species Plantarum.[13] Το είχε προηγουμένως περιγράψει το 1738 ως Nepeta floribus interrupte spicatis pedunculatis (που σημαίνει " Νέπετα με λουλούδια σε μια κατακρημνισμένη, διακεκομμένη ακίδα"), πριν από την έναρξη της ταξινόμησης του Λινναίου (συστηματική ταξινόμηση).[14]

Χρήσεις Επεξεργασία

 
 

Το τερπενοειδες νεπεταλακτόνη είναι το κύριο χημικό συστατικό του αιθέριου ελαίου της Νεπέτας. Η νεπεταλακτόνη μπορεί να εξαχθεί από τη νεπέτα με απόσταξη με ατμό.[15]

Καλλιέργεια Επεξεργασία

Η Νεπέτα καλλιεργείται ως καλλωπιστικό φυτό για χρήση σε κήπους. Καλλιεργείται επίσης για τις ελκυστικές του ιδιότητες στις γάτες και τις πεταλούδες.[12]

Το φυτό είναι ανθεκτικό στην ξηρασία και απωθητικό για τα ελάφια. Μπορεί να είναι απωθητικό για ορισμένα έντομα, συμπεριλαμβανομένων των αφίδων και των δεντροκορέων (βρομούσα).[12] Η νεπέτα καλλιεργείται καλύτερα με πλήρη ηλιακή ακτινοβολία και αναπτύσσεται ως ελαφρώς διακλαδισμένο, χαμηλό πολυετές φυτό.[16]

Επίδραση στους ανθρώπους Επεξεργασία

Η νεπέτα έχει ιστορικό χρήσης στην παραδοσιακή ιατρική για μια ποικιλία παθήσεων όπως κράμπες στο στομάχι, δυσπεψία, πυρετό, κνίδωση και νευρολογικές καταστάσεις.[17] Το φυτό έχει καταναλωθεί ως χυμός, βάμμα, έγχυμα ή κατάπλασμα και έχει επίσης καπνιστεί.[17] Ωστόσο, η φαρμακευτική του χρήση έχει περιοριστεί με την ανάπτυξη της σύγχρονης ιατρικής.[17]

Επίδραση στα αιλουροειδή  Επεξεργασία

 
Οι επιδράσεις της νεπέτας στις περισσότερες γάτες περιλαμβάνουν κύλιση και πιπίλισμα. Για τις γάτες που δεν επηρεάζονται βιολογικά από τη νεπέτα, υπάρχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις, όπως ρίζα και φύλλα βαλεριάνας, silver vine και ξύλο από αγιόκλημα Τάταρου.

Το γατόχορτο περιέχει την ελκυστική για τα αιλουροειδή νεπεταλακτόνη. Η N. cataria (και ορισμένα άλλα είδη του γένους Νεπέτα) είναι γνωστά για τις συμπεριφορικές τους επιδράσεις στην οικογένεια των γατών, όχι μόνο των οικόσιτων γατών, αλλά και σε άλλα είδη.[17] Αρκετές δοκιμές έδειξαν ότι οι λεοπαρδάλεις, τα πούμα, τα σερβάλ και οι λύγκες συχνά αντιδρούσαν έντονα στο γατόχορτο με τρόπο παρόμοιο με τις οικόσιτες γάτες· κι ενώ τα λιοντάρια και οι τίγρεις μπορούν επίσης να αντιδράσουν έντονα, δεν αντιδρούν με συνέπεια.[18][19][20][21]

Στις οικόσιτες γάτες, το N. cataria χρησιμοποιείται ως ψυχαγωγική ουσία για την ευχαρίστησή τους, και το γατόχορτο και προϊόντα που περιέχουν γατόχορτο που είναι σχεδιασμένα για χρήση στις εξημερωμένες γάτες είναι διαθέσιμα στους καταναλωτές. Οι συνηθισμένες συμπεριφορές που εμφανίζουν οι γάτες όταν αισθάνονται τα φύλλα ή τους μίσχους του γατόχορτου είναι να τρίβονται στο φυτό, να κυλούν στο έδαφος, να το πατούν, να το γλείφουν και να το μασάνε. Η κατανάλωση μεγάλου μέρους του φυτού ακολουθείται από σιελόρροια, υπνηλία, άγχος, άλματα εδώ κι εκεί και γουργουρίσματα. Μερικές γρυλίζουν,|νιαουρίζουν, ξύνουν ή δαγκώνουν το χέρι κρατώντας το.[22][23] Η κύρια περίοδος ανταπόκρισης μετά την έκθεση είναι γενικά μεταξύ 5 και 15 λεπτών, μετά την οποία συνήθως εμφανίζεται η οσφρητική κόπωση.[24] :p.107

Οι γάτες ανιχνεύουν τη νεπεταλακτόνη μέσω του οσφρητικού επιθηλίου τους και όχι μέσω του εμετώδους οστού τους.[25] Στο οσφρητικό επιθήλιο, η νεπαταλακτόνη συνδέεται με έναν ή περισσότερους οσφρητικούς υποδοχείς.

Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2021 υποδηλώνει ότι τα αιλουροειδή προσελκύονται ειδικά από τα ιριδοειδή νεπεταλακτόνη και νεπαταλακτόλη, που υπάρχουν στο γατόχορτο και το silver vine αντίστοιχα.[26] Οι ενώσεις βρέθηκαν να απωθούν τα κουνούπια και υποτίθεται ότι το τρίψιμο στα φυτά παρέχει στις γάτες μια χημική επικάλυψη που τις προστατεύει από τα τσιμπήματα των κουνουπιών.[26][27]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ «Οικογένεια LAMIACEAE (ή LABIATAE): Χειλανθή» (PDF). https://eclass.upatras.gr/.  Εξωτερικός σύνδεσμος στο |website= (βοήθεια)
  2. ↑ "Nepeta cataria". Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), United States Department of Agriculture (USDA). Retrieved 7 April 2008.
  3. ↑ World Checklist of Selected Plant Families: Royal Botanic Gardens, Kew
  4. ↑ Flora of China Vol. 17 Page 107 荆芥属 jing jie shu Nepeta Linnaeus, Sp. Pl. 2: 570. 1753.
  5. ↑ Altervista Flora Italiana, genere Nepeta includes photos plus range maps for Europe and North America
  6. ↑ Wilson, Julia. «Catnip (Nepeta cataria) - Everything You Need to Know About Catnip! | General Cat Articles». www.cat-world.com.au. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2015. 
  7. ↑ Bol, Sebastiaan (16 March 2017). «Responsiveness of cats (Felidae) to silver vine (Actinidia polygama), Tatarian honeysuckle (Lonicera tatarica), valerian (Valeriana officinalis) and catnip (Nepeta cataria)». BMC Veterinary Research 13 (1): 70. doi:10.1186/s12917-017-0987-6. PMID 28302120. 
  8. ↑ «Catnip (Nepeta cataria) – Everything You Need to Know About Catnip!». Cat-World.com.au. Cat World. 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2015. 
  9. ↑ «Catnip tea». HealthLine.com. 15 Νοεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2019. 
  10. ↑ Grognet, Jeff (1990). «Catnip: Its uses and effects, past and present». The Canadian Veterinary Journal 31 (6): 455–456. PMID 17423611. PMC 1480656. https://archive.org/details/sim_the-canadian-veterinary-journal_1990-06_31_6/page/455. 
  11. ↑ «Archived copy». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2013. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Missouri Botanical Garden: Nepeta cataria (Catmint) . Retrieved 1 October 2013
  13. ↑ Linnaeus C (1753). «Tomus II». Species Plantarum (στα Λατινικά). 2. Stockholm: Laurentii Salvii. σελ. 570. 
  14. ↑ Roger Spencer, Rob Cross & Peter Lumley (2007). «Latin names, the binomial system and plant classification». Plant Names: a Guide to Botanical Nomenclature (3rd έκδοση). CSIRO Publishing. σελίδες 14–15. ISBN 9780643099456. 
  15. ↑ «DIY Kitty Crack: ultra-potent catnip extract». Instructables. 3 Ιουνίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2009. 
  16. ↑ «Growing Catnip - Bonnie Plants» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2016. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Grognet J (June 1990). «Catnip: Its uses and effects, past and present». The Canadian Veterinary Journal 31 (6): 455–456. PMID 17423611. PMC 1480656. https://archive.org/details/sim_the-canadian-veterinary-journal_1990-06_31_6/page/455. 
  18. ↑ Reader's Digest: Does Catnip "Work" On Big Cats Like Lions And Tigers? Accessed 22 May 2015
  19. ↑ Chris Poole (2 Αυγούστου 2010). Q: Do Tigers Like Catnip?. Big Cat Rescue. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2015. 
  20. ↑ Chris Poole (19 Μαρτίου 2013). Q: Do Tigers Like Catnip? Part 2. Big Cat Rescue. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2015. 
  21. ↑ Durand, Marcella (4 Μαρτίου 2003). «Heavenly Catnip». CatsPlay.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Μαΐου 2013. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2015. 
  22. ↑ Becker, Marty· Spadafori, Gina (2006). Why Do Cats Always Land on Their Feet?: 101 of the Most Perplexing Questions Answered About Feline Unfathomables, Medical Mysteries and Befuddling Behaviors. Deerfield Beach, Florida: Health Communications, Incorporated. ISBN 0757305733. 
  23. ↑ Spadafori, Gina (2006). «Here, Boy!». Universal Press Syndicate. Ανακτήθηκε στις 3 Μαΐου 2014. 
  24. ↑ Arden Moore (20 Ιουλίου 2007). The Cat Behavior Answer Book: Solutions to Every Problem You'll Ever Face; Answers to Every Question You'll Ever Ask. Storey. ISBN 978-1-60342-179-9. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2013. 
  25. ↑ Hart, Benjamin L.; Leedy, Mitzi G. (July 1985). «Analysis of the catnip reaction: mediation by olfactory system, not vomeronasal organ». Behavioral and Neural Biology 44 (1): 38–46. doi:10.1016/S0163-1047(85)91151-3. PMID 3834921. 
  26. ↑ 26,0 26,1 Moutinho, Sofia; 2021; Pm, 2:00 (2021-01-20). «Why cats are crazy for catnip» (στα αγγλικά). Science. https://www.sciencemag.org/news/2021/01/why-cats-are-crazy-catnip. Ανακτήθηκε στις 2021-01-28. 
  27. ↑ Wu, Katherine J. (2021-01-20). «Your Cat Isn't Just Getting High Off Catnip» (στα αγγλικά). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2021/01/20/science/catnip-mosquito-repellent.html. Ανακτήθηκε στις 2021-01-28. 

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

  • Khan, M.A.; Cameron, M.M.; Loza-Reyes, E. (May 2012). «Interference in foraging behaviour of European and American house dust mites Dermatophagoides pteronyssinus and Dermatophagoides farinae (Acari: Pyroglyphidae) by catmint, Nepeta cataria (Lamiaceae)». Experimental and Applied Acarology 57 (1): 65–74. doi:10.1007/s10493-012-9532-2. PMID 22382713. 

Eξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Νεπέτα_(Μαγιοβότανο)&oldid=10480403"