Τρίδυμο νεύρο

Το τρίδυμο νεύρο, γνωστό και ως πέμπτο κρανιακό νεύρο ή κρανιακό νεύρο V, είναι κρανιακό νεύρο υπεύθυνο για την αίσθηση στο πρόσωπο και κινήσεις όπως το δάγκωμα και το μάσημα. Είναι το πιο περίπλοκο από τα κρανιακά νεύρα. Το όνομά του προέρχεται από το γεγονός καθένα από τα δύο νεύρα (ένα σε κάθε πλευρά της γέφυρας) έχει τρεις κύριους κλάδους: το οφθαλμικό νεύρο (V₁), το άνω γναθικό νεύρο (V₂) και το κάτω γναθικό νεύρο (V₃). Τα οφθαλμικά και άνω γναθικά νεύρα είναι καθαρά αισθητικά, ενώ το νεύρο της κάτω γνάθου επιτελεί κινητικές καθώς και αισθητικές (ή «δερματικές») λειτουργίες.^[1] Αυτό που προσθέτει στην πολυπλοκότητα αυτού του νεύρου είναι ότι αυτόνομες νευρικές ίνες καθώς και ειδικές αισθητήριες ίνες (γεύση) περιέχονται σε αυτό.

Η κινητική διαίρεση του τριδύμου νεύρου προέρχεται από τη βασική πλάκα της εμβρυϊκής γέφυρας και η αισθητήρια διαίρεση προέρχεται από την κρανιακή νευρική ακρολοφία. Οι αισθητηριακές πληροφορίες από το πρόσωπο και το σώμα επεξεργάζονται από παράλληλες οδούς στο κεντρικό νευρικό σύστημα.

Δομή

Οι τρεις κύριοι κλάδοι του τριδύμου - το οφθαλμικό νεύρο (V₁), το άνω γναθικό νεύρο (V₂) και το κάτω γναθικό νεύρο (V₃) - αναδύονται από το γάγγλιο του τριδύμου (ονομάζεται επίσης μηνοειδές γάγγλιο ή γάγγλιο του Γκάσερ), που βρίσκεται μέσα στο εντύπωμα του Μέκελ^[2] και περιέχει τα κυτταρικά σώματα των προσαγωγών αισθητηριακών νευρικών ινών. Το τρίδυμο γάγγλιο είναι ανάλογο με τα γάγγλια της ραχιαία ρίζας του νωτιαίου μυελού, τα οποία περιέχουν τα κυτταρικά σώματα των προσαγωγών αισθητήριων ινών από το υπόλοιπο σώμα.

Από το τρίδυμο γάγγλιο, μια ενιαία, μεγάλη αισθητήρια ρίζα εισέρχεται στο εγκεφαλικό στέλεχος στο επίπεδο της γέφυρας. Αμέσως δίπλα στην αισθητήρια ρίζα, μια μικρότερη κινητική ρίζα αναδύεται από τη γέφυρα στο ίδιο επίπεδο.^[2] Οι κινητικές ίνες διέρχονται από το τρίδυμο γάγγλιο χωρίς συνάψεις στο δρόμο τους προς τους περιφερειακούς μύες, αλλά τα κυτταρικά τους σώματα βρίσκονται στον πυρήνα του πέμπτου νεύρου, βαθιά μέσα στη γέφυρα.

Κατανομή δερμοτομίων του τριδύμου νεύρου

Οι περιοχές δερματικής κατανομής (δερμοτόμια) των τριών αισθητήριων κλάδων του τριδύμου νεύρου έχουν σαφή όρια με σχετικά μικρή επικάλυψη (σε αντίθεση με τα δερματόμια στο υπόλοιπο σώμα, τα οποία έχουν σημαντική επικάλυψη).^[3] Η ένεση ενός τοπικού αναισθητικού, όπως η λιδοκαΐνη, έχει ως αποτέλεσμα την πλήρη απώλεια της αίσθησης σε καλά καθορισμένες περιοχές του προσώπου και του στόματος. Για παράδειγμα, τα δόντια στη μία πλευρά της γνάθου μπορεί να μουδιάσουν με ένεση στο κάτω γναθιαίο νεύρο. Περιστασιακά, τραυματισμοί ή ασθένειες μπορεί να επηρεάσουν δύο (ή και τους τρεις) κλάδους του τριδύμου νεύρου. Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι εμπλεκόμενοι κλάδοι μπορούν να ονομαστούν:

Κατανομή V1/V2 – Αναφέρεται στους οφθαλμικούς και άνω γναθικούς κλάδους
Κατανομή V2/V3 – Αναφέρεται στους άνω και κάτω γναθικούς
Κατανομή V1-V3 – Αναφέρεται και στους τρεις κλάδους

Οι οφθαλμικού, άνω γναθικοί και κάτω γναθικοί κλάδοι εγκαταλείπουν το κρανίο μέσω τριών χωριστών τρημάτων: του υπερκόγχιου σχίσματος, του στρογγυλού τρήματος και του ωοειδούς τρήματος, αντίστοιχα.^[3]

Πυρήνας τριδύμου

Όλες οι αισθητηριακές πληροφορίες από το πρόσωπο, τόσο η θέση αφής όσο και η θερμοκρασία πόνου, αποστέλλονται στον πυρήνα του τριδύμου. Στην κλασική ανατομία οι περισσότερες αισθητηριακές πληροφορίες από το πρόσωπο μεταφέρονται από το τρίδυμο νεύρο, αλλά η αίσθηση από μέρη του στόματος, μέρη του αυτιού και μέρη των μηνίγγων μεταφέρεται από γενικές σωματικές προσαγωγές ίνες στα κρανιακά νεύρα VII (το προσωπικό νεύρο), IX (το γλωσσοφαρυγγικό νεύρο) και το Χ (το πνευμονογαστρικό νεύρο).

Όλες οι αισθητήριες ίνες από αυτά τα νεύρα καταλήγουν στον πυρήνα του τριδύμου. Κατά την είσοδο στο εγκεφαλικό στέλεχος, οι αισθητήριες ίνες από τα V, VII, IX και X ταξινομούνται και αποστέλλονται στον πυρήνα του τριδύμου (ο οποίος περιέχει έναν αισθητήριο χάρτη του προσώπου και του στόματος). Τα αντίστοιχα τμήματα της σπονδυλικής στήλης του τριδύμου πυρήνα (κύτταρα στο ραχιαίο κέρας και οι πυρήνες της ραχιαία στήλης του νωτιαίου μυελού) περιέχουν έναν αισθητηριακό χάρτη του υπόλοιπου σώματος.

Ο πυρήνας του τριδύμου εκτείνεται σε όλο το εγκεφαλικό στέλεχος, από τον μεσεγκέφαλο έως τον προμήκη μυελό, συνεχίζοντας στον αυχενικό νωτιαίο μυελό (όπου συγχωνεύεται με τα κύτταρα του ραχιαίου κέρατος του νωτιαίου μυελού). Ο πυρήνας χωρίζεται σε τρία μέρη, ορατά σε μικροσκοπικές τομές του εγκεφαλικού στελέχους. Από ουριαία προς κεφαλικά (ανεβαίνοντας από τον μυελό στον μεσεγκέφαλο), είναι ο νωτιαίος πυρήνας, ο κύριος αισθητητικός πυρήνας και ο μεσεγκεφαλικός πυρήνας.^[4] Τα μέρη του τριδύμου πυρήνα λαμβάνουν διαφορετικούς τύπους αισθητηριακών πληροφοριών: ο νωτιαίος πυρήνας λαμβάνει ίνες πόνου-θερμοκρασίας, ο κύριος αισθητητικός πυρήνας λαμβάνει ίνες σε θέση αφής και ο μεσεγκεφαλικός πυρήνας λαμβάνει ίνες ιδιοδεκτικότητας και μηχανοϋποδοχείς από τις γνάθους και τα δόντια.

Ο κινητικός πυρήνας του τριδύμου βρίσκεται στη γέφυρα, δίπλα στον κύριο αισθητικό πυρήνα.^[4]

Λειτουργία

Η αισθητηριακή λειτουργία του τριδύμου νεύρου είναι να παρέχει απτική, ιδιοδεκτική και παθητική αίσθηση στο πρόσωπο και το στόμα. Η κινητική του λειτουργία ενεργοποιεί τους μύες της μάσησης, τον τείνοντα το τύμπανο, τον τείνοντα την υπερώα, τον γναθοϋοειδή μυ και την πρόσθια γαστέρα του διγάστορα.^[2]

Το τρίδυμο νεύρο φέρει γενικές σωματικές προσαγωγές ίνες, οι οποίες νευρώνουν το δέρμα του προσώπου μέσω των οφθαλμικών (V1), άνω γναθικών (V2) και κάτω γναθικών (V3) κλάδων. Το τρίδυμο νεύρο φέρει επίσης ειδικούς σπλαχνικούς απαγωγείς άξονες, οι οποίοι νευρώνουν τους μύες της μάσησης μέσω του κάτω γναθικού κλάδου (V3).

Αισθητικότητα

Κατανομή δερμοτομίων του τριδύμου νεύρου

Το οφθαλμικό νεύρο (V₁) μεταφέρει αισθητηριακές πληροφορίες από το τριχωτό της κεφαλής και το μέτωπο, το άνω βλέφαρο, τον επιπεφυκότα και τον κερατοειδή χιτώνα του ματιού, τη μύτη (συμπεριλαμβανομένης της άκρης της μύτης), τον ρινικό βλεννογόνο, τους μετωπιαίους κόλπους και τμήματα των μηνίγγων. Το άνω γναθικό νεύρο (V₂) μεταφέρει αισθητηριακές πληροφορίες από το κάτω βλέφαρο και το μάγουλο, τα ρουθούνια και το άνω χείλος, τα πάνω δόντια και τα ούλα, τον ρινικό βλεννογόνο, την υπερώα και την οροφή του φάρυγγα, την άνω γνάθο, τους ηθμοειδείς και σφηνοειδείς κόλπους και μέρη των μηνίγγων. Το κάτω γναθικό νεύρο (V₃) μεταφέρει αισθητικές πληροφορίες από το κάτω χείλος, τα κάτω δόντια και τα ούλα, το πηγούνι και τη γνάθο (εκτός από τη γωνία της γνάθου, η οποία νευρώνεται από τα αυχενικά νεύρα Α2-Α3), μέρη του εξωτερικού αυτιού και τμήματα των μηνίγγων. Το κάτω γναθικό νεύρο μεταφέρει πληροφορίες θέσης αφής και πόνου-θερμοκρασίας από το στόμα. Αν και δεν φέρει γευστική αίσθηση (η τυμπανική χορδή του προσωπικού νεύρου είναι υπεύθυνη για τη γεύση), ένας από τους κλάδους του - το γλωσσικό νεύρο - μεταφέρει την αίσθηση από τη γλώσσα.

Μύες

Το κινητικό συστατικό του τμήματος της κάτω γνάθου (V3) του τριδύμου νεύρου ελέγχει την κίνηση οκτώ μυών, συμπεριλαμβανομένων των τεσσάρων μυών της μάσησης: του μασητήρα, του κροταφικού μυός και των έσω και πλευρικών πτερυγοειδών μυών. Οι άλλοι τέσσερις μύες είναι ο τείνων την υπερώα, ο γναθοϋοειδής, η πρόσθια γαστέρα του διγάστορα και ο τείνων το τύμπανο.

Με εξαίρεση τον τείνοντα το τύμπανο, όλοι αυτοί οι μύες εμπλέκονται στο δάγκωμα, τη μάσηση και την κατάποση και όλοι έχουν αμφίπλευρη φλοιώδη αναπαράσταση. Μια μονόπλευρη κεντρική βλάβη (για παράδειγμα, ένα εγκεφαλικό επεισόδιο), ανεξάρτητα από το πόσο μεγάλη είναι, είναι απίθανο να προκαλέσει ένα παρατηρήσιμο έλλειμμα. Ο τραυματισμός ενός περιφερικού νεύρου μπορεί να προκαλέσει παράλυση των μυών στη μία πλευρά της γνάθου, με τη γνάθο να αποκλίνει προς την παράλυτη πλευρά όταν ανοίγει. Αυτή η κατεύθυνση της κάτω γνάθου οφείλεται στη δράση των λειτουργούντων πτερυγοειδών στην αντίθετη πλευρά.

Κλινική σημασία

Νευραλγία τριδύμου
Αθροιστική κεφαλαλγία
Ημικρανία

Παραπομπές

↑ Pazhaniappan, Nandhaa (15 Αυγούστου 2020). «The Trigeminal Nerve (CN V)». TeachMeAnatomy. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2021.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 R.S. Snell (2008). Κλινική νευροανατομία. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. σελ. 338. ISBN 978-960-372-110-9.
↑ ^3,0 ^3,1 R.S. Snell (2008). Κλινική νευροανατομία. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. σελ. 339. ISBN 978-960-372-110-9.
↑ ^4,0 ^4,1 R.S. Snell (2008). Κλινική νευροανατομία. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. σελ. 336. ISBN 978-960-372-110-9.

[1] Pazhaniappan, Nandhaa (15 Αυγούστου 2020). «The Trigeminal Nerve (CN V)». TeachMeAnatomy. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2021.

[Snell338-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 R.S. Snell (2008). Κλινική νευροανατομία. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. σελ. 338. ISBN 978-960-372-110-9.

[Snell339-3] 3,0 ^3,1 R.S. Snell (2008). Κλινική νευροανατομία. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. σελ. 339. ISBN 978-960-372-110-9.

[Snell336-4] 4,0 ^4,1 R.S. Snell (2008). Κλινική νευροανατομία. Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας. σελ. 336. ISBN 978-960-372-110-9.

[1]

[2]

[3]

[4]