Χρύσανθος Νοταράς
Ο Χρύσανθος Νοταράς (1655/1660-1731) ήταν Έλληνας λόγιος του 18ου αιώνα και Πατριάρχης Ιεροσολύμων. Είναι γνωστός για το συγγραφικό του έργο καθώς και για τη δημιουργία του πρώτου χάρτη στην ελληνική γλώσσα μετά το Βυζάντιο.
| Χρύσανθος Νοταράς | |
|---|---|
 | |
| Γενικές πληροφορίες | |
| Όνομα στη μητρική γλώσσα | Πατριάρχης Χρύσανθος (Ελληνικά) |
| Γέννηση | 1655 ή 1660 Αράχοβα Αρκαδίας |
| Θάνατος | 7 Φεβρουαρίου 1731[1] Ιερουσαλήμ |
| Θρησκεία | Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός |
| Εκπαίδευση και γλώσσες | |
| Μητρική γλώσσα | Ελληνικά |
| Ομιλούμενες γλώσσες | Ελληνικά[1] νέα ελληνική γλώσσα[2] |
| Σπουδές | Πανεπιστήμιο της Πάδοβας Αστεροσκοπείο του Παρισιού |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Ιδιότητα | χριστιανός ιερέας αστρονόμος μαθηματικός γεωγράφος συγγραφέας πατριάρχης[3] χαρτογράφος[3] ορθόδοξος θεολόγος[4] |
| Οικογένεια | |
| Οικογένεια | Οικογένεια Νοταρά |
| Αξιώματα και βραβεύσεις | |
| Αξίωμα | Πατριάρχης Ιεροσολύμων (1707–1731) |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Βιογραφικά στοιχεία
ΕπεξεργασίαΠαλαιότερα θεωρούνταν ότι ο Χρύσανθος Νοταράς γεννήθηκε στην Αράχοβα Αχαΐας, τη σημερινή Εξοχή[α], όπως ο θείος του από μητέρα[6], ο Δοσίθεος. Εντούτοις η θεωρία αυτή έχει πλέον εγκαταλειφθεί, καθώς εξακριβώθηκε ότι γεννήθηκε στα Τρίκαλα Κορινθίας[5]. Η χρονολογία της γέννησής του δεν είναι ακριβής: πιθανολογείται πως πρέπει να γεννήθηκε μεταξύ 1655 και 1660[7]. Έμαθε τα πρώτα του γράμματα από τον θείο του, Δοσίθεο, ο οποίος έστειλε αργότερα τον νεαρό Χρύσανθο στην Κωνσταντινούπολη, σε ηλικία περίπου 13-15 χρόνων.
Ο Χρύσανθος ακολουθούσε, ως λαϊκός ακόμα, τον θείο του στις διάφορες περιοδείες του υπηρετώντας τον. Έτσι μετέβη μαζί του στα Ιεροσόλυμα το 1678 και την ίδια περίοδο χειροτονήθηκε διάκονος[β]. Στα 1680-1681 φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και είχε δάσκαλο τον Σεβαστό Κυμινήτη. Παράλληλα περιόδευε με σκοπό τη συγκέντρωση χρημάτων για τον Πανάγιο Τάφο, ενώ άρχισε και τη συγγραφή διαφόρων θεολογικών πραγματειών. Το 1688 άρχισε μια περιοδεία στην Ευρώπη: Βλαχία, Βερολίνο, Πολωνία. Το 1689 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Το 1689-1690 βρέθηκε στο Βουκουρέστι, όπου συμμετείχε στην αναδιοργάνωση της Αυθεντικής Ακαδημίας Βουκουρεστίου[8]. Την ίδια περίοδο σημειώθηκε κρίση στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων που συνδεόταν με τη διεκδίκηση των προσκηνυμάτων από τους Γάλλους για λογαριασμό των Φραγκισκανών μοναχών[9]. Ο Δοσίθεος ζήτησε τη συνδρομή του Μεγάλου Πέτρου: την επιστολή προς αυτόν κόμισε ο Χρύσανθος, στις 13 Νοεμβρίου 1692. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη το 1693[10]. Στο χρονικό διάστημα ανάμεσα στα 1693 και 1696 κινήθηκε μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Βουκουρεστίου. Γύρω στα 1699 ξαναπήγε στη Μόσχα στα πλαίσια σχετικής αποστολής που του είχε αναθέσει ο Δοσίθεος για το ζήτημα των ιερών προσκηνυμάτων. Αφού έφερε σε αίσιο πέρας την αποστολή του, όταν επέστρεψε, ο θείος του τον πρότεινε για μητροπολίτη Καισάρειας της Παλαιστίνης. Η χειροτονία του πραγματοποιήθηκε στις 6 Απριλίου 1702 στο Ναό της Αναστάσεως στην Ιερουσαλήμ[11].
Στο Παρίσι έλαβε ορισμένες αστρονομικές γνώσεις μαθητεύοντας - έστω και για μικρό χρονικό διάστημα - κοντά στον Κασίνι[12]. Σχετίστηκε με διαπρεπείς επιστήμονες, ιδίως τον Ιησουήτη Λεκένιο. Επιστρέφοντας στην Ελλάδα έκανε στάση στο Βουκουρέστι, όπου τον υποδέχτηκαν με μεγάλο ενθουσιασμό, και μετά πομπής τον οδήγησαν στον μητροπολιτικό ναό, όπου σύμφωνα με το συνήθειο της εποχής απήγγειλε λόγο προς απόδειξη ότι η μακροχρόνια παραμονή του στο εξωτερικό δεν έκαμψε καθόλου την ορθόδοξη πίστη του. Ο Χρύσανθος είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα μαθηματικά και για τη γαιοδαισία, αλλά κυρίως για την αστρονομία και τα αστρονομικά όργανα[13]. Προμηθεύτηκε αρκετά αστρονομικά όργανα και τηλεσκόπια από Ευρωπαϊκές πόλεις και μάλιστα κατασκεύασε μερικά μόνος του[12]. ∆ιάφορα όργανα βρέθηκαν στο μετόχι του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη. Το 1892, ο καθηγητής των Μαθηματικών Γ.Α. Αρβανιτάκης, ανακάλυψε στο ελαιοτριβείο της μονής όπου στεγαζόταν η θεολογική Σχολή του Σταυρού στα Ιεροσόλυμα ένα διπλό αστρολάβιο που έφερε την επιγραφή: :«Τούτο τό όργανον κατεσκευάσθη υπό του μοναχού Χρυσάνθου υπό τήν οδηγίαν του Cassini διά τους αδελφούς του της Ιερουσαλήμ, ίνα λατρεύωσι τόν Θεόν εν τοίς έργοις αυτού».
Ήταν ο πρώτος που παρουσίασε το ηλιοκεντρικό σύστημα στον ελληνικό χώρο, το 1713, αν και ο ίδιος πίστευε στο γεωκεντρικό πτολεμαϊκό σύστημα. Στην αντίθεσή του προς το Κοπερνίκειο σύστημα δεν επιστρατεύει θεολογικές αντιρρήσεις και επιχειρήματα, αλλά την ουσιωδέστερη αντίρρηση που υιοθετούσαν οι επιστήμονες κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα. Εκθέτει αντικειμενικά και επί μακρόν και άλλες απόψεις αρχαίων και νεοτέρων αστρονόμων, ως προς το ποιό σύστημα είναι καταλληλότερο για την εξήγηση των κινήσεων των πλανητών. Αναφέρει ότι οι Πυθαγόρειοι εισηγήθηκαν την κίνηση της Γης και κάνει ιδιαίτερη μνεία στον Αρίσταρχο τον Σάμιο[14].
Παρέμεινε Πατριάρχης ως τον θάνατό του, στις 7 Φεβρουαρίου 1731[6].
Συγγραφικό έργο
ΕπεξεργασίαΤο συγγραφικό έργο του Χρύσανθου[15] είναι πολυμερές και θα μπορούσε να καταταχθεί σε: α) παραινετικό-θεολογικό, β) νομοκονονικό, γ) ιστορικό -γεωγραφικό, στ) αστρονομικό-μαθηματικό.
Περί αφορισμού
ΕπεξεργασίαΣτα τέλη του 17ου αιώνα, με προτροπή του ηγεμόνα της Ουγγροβλαχίας Κωνσταντίνου Βασσαράβα συνέθεσε πραγματεία για το επιτίμιο του αφορισμού. Η πραγματεία αυτή αποτελεί την πρώτη συστηματική προσπάθεια μελέτης της ποινής του αφορισμού. Στο κείμενο αυτό ο Χρύσανθος αναλύει διεξοδικά την προέλευση της ποινής, τη χρήση της, τα αρνητικά αποτελέσματα που επιφέρει η επιβολή της, τη θαυματουργή διάσταση των άλιωτων αφορισμένων κ.λπ. Με τον τρόπο αυτό η πραγματεία αποτελεί μια καλή και εμπεριστατωμένη προσέγγιση του αφορισμού και των συνεπειών του.
Υποσημειώσεις και παραπομπές
ΕπεξεργασίαΥποσημειώσεις
Επεξεργασία- ↑ Το επίθετό του «Νοταράς» υποδηλώνει πως ο πρώτος ή οι πρώτοι γόνοι της οικογένειας ασκούσαν το επάγγελμα του νοτάριου. Αρχηγός της οικογένειας ήταν ο Νικόλαος Νοταράς, ο οποίος έδρασε στο περιβάλλον του Μανουήλ Παλαιολόγου γύρω στα 1384 και εξής[5].
- ↑ Το 1680 αναφέρεται ως αρχιδιάκονος του Πατριάρχη θείου του[6].
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data
.bnf .fr /ark: /12148 /cb14455914t. Ανακτήθηκε στις 10 Οκτωβρίου 2015. - ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. js20181004396. Ανακτήθηκε στις 1 Μαρτίου 2022.
- ↑ 3,0 3,1 Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. js20181004396. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2022.
- ↑ Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. js20181004396. Ανακτήθηκε στις 15 Δεκεμβρίου 2023.
- ↑ 5,0 5,1 Στάθη 1995, σελ. 3.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Στάθη 1995, σελ. 5.
- ↑ Στάθη 1995, σελ. 5-6.
- ↑ Σχολές του ευρύτερου Ελληνισμού επί Τουρκοκρατίας: «Η Αυθεντική Ακαδημία Βουκουρεστίου», Δημήτριος Παπαϊωάννου Αρχειοθετήθηκε 2009-05-04 στο Wayback Machine., 4-6 Οκτωβρίου 2002, 2ο Διεθνές Συνέδριο: Η παιδεία στην αυγή του 21ου αιώνα. Ιστορικοσυγκριτικές προσεγγίσεις
- ↑ «Επίσημος ιστοχώρος του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων-Ἱστορικὴ Ἀναδρομὴ-Περίοδος Ἐπικρατήσεως Ὀθωμανῶν Τούρκων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιανουαρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2012.
- ↑ Στάθη 1995, σελ. 11.
- ↑ Στάθη 1995, σελ. 12.
- ↑ 12,0 12,1 Rovithis, P. (5 Ιουλίου 1997). «Chrysanthos Notaras as an Astronomer» (στα Αγγλικά). The SAO/NASA Astrophysics Data System. Ανακτήθηκε στις 23 Μαΐου 2021.
- ↑ Efthymios Nicolaidis· Eudoxie Delli· Nikolaos Livanos· Kostas Tampakis· George Vlahakis (1 Σεπτεμβρίου 2016). «Science and Orthodox Christianity: An Overview» (στα Αγγλικά). The University of Chicago Press Journals. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2021.
- ↑ «Νικόλαος Ματσόπουλος, "Η Αστρονομία στον νεοελληνικό ∆ιαφωτισμό και η ίδρυση του Αστεροσκοπείου Αθηνών", 21/12/2015». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Φεβρουαρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2017.
- ↑ Στάθη 1995, σελ. 117-146.
Πηγές
Επεξεργασία- Κωνσταντίνος Σάθας (1868). Νεοελληνική Φιλολογία, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας 1453-1821. Αθήνα: Τυπογραφείο Τέκνων Ανδρέου Κορομηλά. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2010.
- Στάθη, Πηνελόπη (1995). Χρύσανθος Νοταράς, Πατριάρχης Ιεροσολύμων: Πρόδρομος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή Φιλοσοφική. Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας. Τομέας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας και Λαογραφίας.
- Gerhard Podskalsky, Η Ελληνική Θεολογία επί Τουρκοκρατίας: 1453-1821, μτφρ. πρωτ. Γεώργιος Μεταλληνός, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα,2005
- Παναγιώτης Δ. Μιχαηλάρης, Η πραγματεία του Χρύσανθου Ιεροσολύμων «Περί αφορισμού», εκδ.Πορεία, Αθήνα, 2002
- Παναγιώτης Δ. Μιχαηλάρης, Χρύσανθος Νοταράς. Η θέση του για τον αφορισμό των αρχόντων, στο: Νεοελληνική Παιδεία και Κοινωνία, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου αφιερωμένου στη μνήμη του Κ. Θ. Δημαρά, Αθήνα, 1995, σελ.43-50