Γαλλική λογοτεχνία του 16ου αιώνα

Η γαλλική λογοτεχνία του 16ου αιώνα χαρακτηρίζεται από την τάση για εξύψωση της γαλλικής γλώσσας ως μέσου λογοτεχνικής έκφρασης στο επίπεδο των κλασικών γλωσσών καθώς και από την παρουσία σημαντικών δημιουργών που εγκαινίασαν τα κύρια είδη της σύγχρονης λογοτεχνίας στη Γαλλία, με προεξάρχοντες τον Πιέρ ντε Ρονσάρ  στην ποίηση, τον Φρανσουά Ραμπελαί στην πεζογραφία, τον Μισέλ ντε Μονταίν στο δοκίμιο και τον Ετιέν Ζοντέλ στο θέατρο.

Η είσοδος του Ερίκου Β' στη Λυών, έργο του Μωρίς Σεβ,1548

Είναι λογοτεχνία γραμμένη στα γαλλικά (μέση γαλλική) από την αρχή των Ιταλικών πολέμων το 1494 έως το 1600, ή περίπου την περίοδο από τη βασιλεία του Καρόλου Η' της Γαλλίας έως την ανάρρηση του Ερρίκου Δ' στο θρόνο. Οι βασιλείες του Φραγκίσκου Α' (1515 - 1547) και του γιου του Ερρίκου Β' (1547 - 1559) θεωρούνται γενικά το απόγειο της Γαλλικής Αναγέννησης. Μετά τον ατυχή θάνατο του Ερρίκου Β ', η χώρα κυβερνήθηκε από τη χήρα του, την Αικατερίνη των Μεδίκων και τους γιους της Φραγκίσκο Β', τον Κάρολο Θ' και τον Ερρίκο Γ', και παρόλο που η Αναγέννηση συνέχισε να ανθίζει, οι γαλλικοί Θρησκευτικοί πόλεμοι μεταξύ Ουγενότων και Καθολικών ερήμωσαν τη χώρα.

Η λογοτεχνική δημιουργία εντάσσεται εντός των πλαισίων ενός αιώνα πολλαπλών και θεμελιωδών μετασχηματισμών σε όλους τους τομείς: θρησκευτικές πεποιθήσεις, πνευματικές διαδικασίες, επιστήμες και τεχνικές, γεωγραφικές ανακαλύψεις, πολιτικοί μετασχηματισμοί, που εκφράζονται με τους όρους Γαλλική Αναγέννηση, Ανθρωπισμός και Σύγχρονη εποχή.

Επισκόπηση

Γαλλικό τυπογραφείο - 16ος αιώνας

• Ο 16ος είναι ο αιώνας της ιστορικής περιόδου της Γαλλικής Αναγέννησης, μια περίοδος νέων προσδοκιών σε όλους τους τομείς, σε αντίδραση προς τον ασκητισμό, το μυστικισμό, τις ιδέες και τα έθιμα του Μεσαίωνα. Το κύμα των αλλαγών που επέφερε αυτό το πολιτιστικό κίνημα συνέβαλε στην άνθηση της γαλλικής λογοτεχνίας, της επιστήμης, της τέχνης, της θρησκείας, της πολιτικής επιστήμης και άλλων τομέων αναζήτησης της γνώσης.  Οι λόγιοι και οι καλλιτέχνες επικεντρώνονταν στην αναβίωση της μελέτης κλασικών συγγραφέων, στην ανάπτυξη νέων τεχνικών στη ζωγραφική, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική και στη μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση.

• Στην τεχνολογία, η τυπογραφία με μεταλλικούς χαρακτήρες, «αδελφή των Μουσών και δέκατη από αυτές» εφευρέθηκε από τον Γουτεμβέργιο, η πρώτη εκτύπωση της Αγίας Γραφής έγινε γύρω στο 1453, και επέτρεψε τη διάδοση του βιβλίου: έτσι, άρχισε να εξαπλώνεται ο αρχαίος πολιτισμός καθώς και τα σύγχρονα έργα και αναπροσαρμόστηκαν  οι πνευματικές προσεγγίσεις.

• Το πνεύμα της Αναγέννησης γεννήθηκε στην Ιταλία κατά το 14ο αιώνα. Τα ταξίδια του Βάσκο ντε Γκάμα, του Χριστόφορου Κολόμβου ή του Μαγγελάνου άνοιξαν νέους ορίζοντες και επέφεραν μεγάλες αλλαγές στις αναπαραστάσεις του κόσμου καθώς και στις πολιτιστικές και εμπορικές συναλλαγές. Μεγάλη ήταν η συμβολή των Βυζαντινών λογίων που συνέρρεαν στην Ιταλία μετά ή και λίγο πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης και δίδαξαν τους αρχαίους κλασσικούς στη Δύση.

• Οι Ιταλικοί πόλεμοι (1494-1599) αποκάλυψαν στη γαλλική αριστοκρατία αυτόν τον διαφορετικό τρόπο ζωής, όπου η τέχνη και η ομορφιά είχαν την υπεροχή. Για τους μελετητές, η Ιταλία ήταν η γη της αρχαίας γνώσης και των Μουσών και ο Ανθρωπισμός αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου: Humanitas σημαίνει στα λατινικά πολιτισμός που αντιτίθεται στην αποστεωμένη διδασκαλία των μεσαιωνικών πανεπιστημίων. Η μέθοδος της εξουσίας, τα λατινικά στην εκπαίδευση, η τυπική λογική, η κυριαρχία των σχολίων, ο σχολαστικισμός, όλα όσα εμπλέκονταν στην πνευματική εκπαίδευση επαναξιολογήθηκαν. Μια νέα σύμβαση γεννήθηκε, αντλώντας τόσο από την αρχαία ελληνορωμαϊκή παράδοση όσο και από τις χριστιανικές αξίες: η αξιοπρέπεια του ανθρώπου έγκειται στην ικανότητά του να καλλιεργήσει το λόγο για να κατανοήσει τον κόσμο και τον εαυτό του. Οι λόγιοι ήταν γλωσσολόγοι, φιλόλογοι, νομικοί, μοναχοί ή κρατικοί υπάλληλοι. Όλοι ήταν πρόθυμοι να προωθήσουν την «κοινή» γλώσσα.

• Το 16ο αιώνα, η Γαλλία συσπειρώθηκε γύρω από τη βασιλική εξουσία η οποία εργάστηκε για την ενοποίηση της γαλλικής γλώσσας με τον καθοριστικό ρόλο του Φραγκίσκου Α’ (1494- 1545), που καθιέρωσε τα γαλλικά σαν επίσημη γλώσσα με το διάταγμα του Βιλέ-Κοτερέ το 1539, αντικαθιστώντας τα λατινικά και κατάφερε να κάνει τη Γαλλία το μεγαλύτερο πνευματικό κέντρο της εποχής. Η προστασία που παρείχε στους μελετητές, τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες του απέδωσε τον τίτλο του «Πατέρα και αναστηλωτή των Γραμμάτων». Ο θεσμός της Βασιλικής Βιβλιοθήκης και η ίδρυση το 1530 του Σώματος των Βασιλικών Αναγνωστών (σήμερα Κολλέγιο της Γαλλίας), βοήθησαν να αντισταθμιστεί η συντηρητική επιρροή της Σορβόνης.

Το κάστρο του Σαμπόρ

• Το ίδιο πνεύμα τόνωσε την τέχνη της καλλιτεχνικής Γαλλικής Αναγέννησης που επηρεάστηκε από τον ιταλικό πολιτισμό. Ο Φραγκίσκος Α’ προσκάλεσε στη Γαλλία Ιταλούς καλλιτέχνες: τον Λεονάρντο ντα Βίντσι, τον Μπενβενούτο Τσελίνι, τον Φραντσέσκο Πριματίτσο και άλλους. Αν και τα θρησκευτικά θέματα ήταν ακόμη πολύ σημαντικά, άφηναν κάποια  περιθώρια για κοσμικά και αστικά θέματα. Έτσι, η γλυπτική του Ζαν Γκουζόν ήταν ένας ύμνος στο μεγαλείο του ανθρώπινου σώματος. Οι Ζαν και Φρανσουά Κλουέ δημιούργησαν γαλλική σχολή πορτρέτου. Ο Μπερνάρ Παλισί έδωσε τη δική του πνοή στα κεραμικά. Για τη μουσική, σημαντικά ονόματα δημιουργών είναι ο Ζοσκέν ντε Πρε (1450-1521) ο Ορλάντο ντι Λάσσο (1532-1594) που εμπλούτισε τη θρησκευτική μουσική με μοτέτα και λειτουργίες και ο Κλεμάν Ζανεκέν (1485 – 1558). Την ίδια εποχή κατασκευάστηκαν ή ανακαινίσθηκαν πολλά κάστρα- πύργοι με έμπνευση από την ιταλική αρχιτεκτονική και τα νέα υλικά, όπως τα κάστρα Μπλουά, Αμπουάζ, Σαμπόρ και Φονταινεμπλώ, όπου δημιουργήθηκε η περίφημη αρχιτεκτονική Σχολή του Φονταινεμπλώ.

• Τέλος, η θρησκευτική αναταραχή στο εσωτερικό του Χριστιανισμού ήταν καθοριστική: αρχικά, ο Ανθρωπισμός και η Μεταρρύθμιση συνδέθηκαν με την επιστροφή στο κείμενο, την κριτική σκέψη και την ελεύθερη έρευνα. Τα θεολογικά ερωτήματα αντιμετωπίσθηκαν πλέον στα γαλλικά. Όμως, οι ιδεολογικές αντιθέσεις μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών οδήγησαν σε ένοπλες αντιπαραθέσεις σε ένα κλίμα εμφυλίου πολέμου με εξωτερικές πολιτικές συνέπειες. Έτσι, οι Θρησκευτικοί πόλεμοι (1562-1598) αμαύρωσαν το τέλος του αιώνα στη Γαλλία και υπονόμευσαν την αισιοδοξία του «Πρώτου μισού 16ου αιώνα» εποχή κατά την οποία σημειώθηκαν οι καθοριστικές επιστημονικές, τεχνικές και γεωγραφικές ανακαλύψεις. Η ισχυροποίηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων και των βασιλικών δυναστειών τους αυξήθηκε και η Ιστορία της Σύγχρονης εποχής άνοιξε μέσα από συγκρούσεις.

Η λογοτεχνία του 16ου αιώνα αποτελείται από τρία κύρια ρεύματα: την ανθρωπιστική λογοτεχνία, την αυλική λογοτεχνία και τη στρατευμένη λογοτεχνία. Παρουσιάζονται: ο πεζός λόγος, η ποίηση και το θέατρο.

Ο πεζός λόγος

Ραμπελαί

Φρανσουά Ραμπελαί (1483-1553)

Η πεζογραφία του 16ου αιώνα δεν έχει να επιδείξει σημαντική ποσότητα, περιλαμβάνει όμως το έργο ενός από τους μεγαλοφυέστερους Γάλλους συγγραφείς, του Φρανσουά Ραμπελαί (1483-1553).

Με την απέραντη ευρυμάθειά του που κάλυπτε όλα τα πεδία του τότε επιστητού, με την αστείρευτη επινοητικότητά του, κυρίως όμως με την οξυδέρκεια και τη σατιρική του διάθεση, ο Ραμπελαί έφτασε σε τέτοια βαθύτητα σκέψης και τέτοια ύψη ποιητικής φαντασίας που τον έκαναν μοναδικό. Το ογκώδες έργο του αποτελείται από πέντε βιβλία: ο Πανταγκρυέλ (1532), ο Γαργαντούας (1535), το Τρίτο βιβλίο (1546), το Τέταρτο βιβλίο (1552) και ένα Πέμπτο βιβλίο, η αυθεντικότητα του οποίου αμφισβητήθηκε, που εκδόθηκε μετά το θάνατό του.

Το έργο του ήταν μια έκθεση και ένας σχολιασμός των σκέψεων, των συναισθημάτων, των φιλοδοξιών και της γνώσης ενός έθνους και μιας εποχής, γραμμένο σε απίστευτα γλαφυρό ύφος και σε γλώσσα πλούσια και παραστατική από έναν άνθρωπο χαρισματικό, που συνδύαζε την πρακτική γνώση του κόσμου με μια μεγάλη δύναμη λογοτεχνικής έκφρασης.

Σ’ αυτά τα πέντε βιβλία ο Ραμπελαί καταπιάνεται με τους θρύλους για μια οικογένεια γιγάντων και μέσα από τις περιπέτειες των χαρακτήρων του Γαργαντούα και του Πανταγκρυέλ, πατέρα και γιου, εξέφρασε τις ανθρωπιστικές ιδέες του για την ευτυχία, τον πόλεμο, την Εκκλησία, την εκπαίδευση, την πολιτική του βασιλιά, την κοινωνική τάξη. Η κύρια ιδέα του είναι η ενθουσιώδης πίστη στη λογική και στις ανθρώπινες δυνατότητες. Οι κύριοι χαρακτήρες του έχουν ευρύτητα πνεύματος, μεγαλοψυχία, κοινή λογική, επιθυμία για γνώση, αγάπη για δράση, μίσος του θρησκευτικού και πολιτικού φανατισμού, επιθυμία να αναζητήσουν την αλήθεια ασταμάτητα. Αυτά είναι, στην πραγματικότητα, τα χαρακτηριστικά του Ανθρώπου της Αναγέννησης.

Τα πέντε βιβλία του Ραμπελαί αποτελούν ένα συνεχόμενο έργο, που περιλαμβάνει διαφορετικά «είδη»: διακωμώδηση αρχαίων μύθων, επική διήγηση, θρηνητικές ή κωμικές σκηνές, διαλόγους, έρευνες. Ο Ραμπελαί χρησιμοποιεί την αλληγορία, το γκροτέσκο, την καρικατούρα, το μπουφόν, όλα τα μεσαιωνικά παραδοσιακά μέσα για την επίστρωση του ανθρωπιστικού υπόβαθρου του έργου του. Η ενότητα εξασφαλίζεται από την εκπληκτική γλώσσα του, εξαιρετικά πλούσια, άφθονη. Συχνά λέγεται ότι ο πραγματικός γίγαντας του έργου είναι ο λόγος. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό είναι το γέλιο: όλα λέγονται μέσα στο γέλιο και για να προκαλέσουν το γέλιο, το οποίο, σύμφωνα με τον Ραμπελαί είναι το χαρακτηριστικό του ανθρώπου.

Ο Ραμπελαί απολάμβανε υψηλή εκτίμηση στην εποχή του, γεγονός που μαρτυρούν τόσο οι κρίσεις των συγχρόνων του, όσο και οι συχνές επανεκδόσεις των βιβλίων του κατά τον 16ο και στο πρώτο τρίτο του 17ου αιώνα.

Μύθοι και διηγήματα

Η Μαργαρίτα της Ναβάρας

Οι μύθοι συνεχίζουν τη μεσαιωνική παράδοση και καταπιάνονται με προβλήματα της ηθικής, της θρησκείας και της διδαχής. Είναι ως επί το πλείστον διασκεδαστικοί και διατηρούν τον προφορικό χαρακτήρα των έμμετρων παραμυθιών και της φάρσας. Σε γενικές γραμμές, παρουσιάζουν απίθανες ιστορίες. Οι χαρακτήρες επιλέγονται από διάφορα στρώματα της κοινωνίας. Όπου υπάρχουν σατιρικά σημεία, απευθύνονται στους μοναχούς και στους ιερείς, στους ανθρώπους της δικαιοσύνης, στις φλύαρες και άστατες γυναίκες. Χαρακτηριστικό είναι το έργο του Νοέλ ντυ Φελ (1520-1591), του οποίου τα εκπληκτικά Αγροτικά θέματα (1547) παρουσιάζουν τέσσερις ηλικιωμένους αγρότες που αναπολούν τα ήθη του παρελθόντος άλλοτε με κωμικό και άλλοτε με σοβαρό ύφος. Το έργο του αποτελεί μια ενδιαφέρουσα μαρτυρία για την αγροτική ζωή της Βρετάνης, τόπο καταγωγής του.

Τον 16ο αιώνα το γαλλικό διήγημα συνδέθηκε με το όνομα της Μαργαρίτας της Ναβάρας (1492-1549), αδελφής του βασιλιά Φραγκίσκου Α’, προστάτιδας λογίων και ποιητών, πολλοί από τους οποίους της αφιέρωσαν έργα τους, και συγγραφέας η ίδια.Το Επταήμερο είναι μια συλλογή 72 διηγημάτων, κατά το πρότυπο του Δεκαήμερου του Βοκάκιου. Παρουσιάζει απλές ιστορίες με θέμα κυρίως τον έρωτα και την απιστία και σηματοδοτεί την αρχή της ψυχολογικής μελέτης στη λογοτεχνία. Άλλα έργα της: Οι Μαργαρίτες της Μαργαρίτας των πριγκιπισσών (Les Marguerites de la Marguerite des princesses, 1531) και ο Καθρέφτης της αμαρτωλής ψυχής (Miroir de l’âme pécheresse, 1531) έργο που αποδοκιμάστηκε από τη Σορβόννη ως προτεσταντικό. Το έργο της θεωρείται πολύτιμο για την ιστορία του πολιτισμού της εποχής του.

Απομνημονεύματα-ιστοριογραφία

Μπλαιζ ντε Μονλύκ, πορτρέτο από τη συλλογή Πορτρέτα σχεδιασμένα για την Αυλή της Γαλλίας, 16ος αιώνας

Η αυτοβιογραφία εμφανίστηκε τον 16ο αιώνα στο έργο του Μονταίν. Η ιστοριογραφία εμπλουτίστηκε με το παραδοσιακό είδος των βιογραφιών των μεγάλων πρωταγωνιστών της ιστορίας.

Ο Μπλαιζ ντε Μονλύκ (περ. 1500-1577), έλαβε μέρος στους Ιταλικούς πολέμους και αργότερα ήταν επικεφαλής των καθολικών στρατευμάτων κατά τη διάρκεια των Θρησκευτικών πολέμων. Έγραψε τα Σχόλια, που δημοσιεύτηκαν το 1592 μετά το θάνατό του, απομνημονεύματα που αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τους ιστορικούς και συγχρόνως είναι μια ενδιαφέρουσα μορφή αυτοβιογραφίας.

Ο Μπραντόμ, αριστοκράτης στρατιωτικός και συγγραφέας βιογραφιών και χρονικών, αφηγείται τη ζωή του ως αυλικός και στρατιωτικός και γεγονότα σχετικά με τα επιφανή πρόσωπα που συναναστράφηκε, παρέχοντας μια συναρπαστική και ζωντανή άποψη της εποχής του 16ου αιώνα.

Ο Αγκριπά ντ'Ωμπινιέ στην Παγκόσμια ιστορία, 11 τόμοι (Histoire universelle,1616-1618) έγραψε την ιστορία του δεύτερου μισού του 16ου αιώνα και συγκεκριμένα για τους Θρησκευτικούς Πολέμους, όπως τους είχε ζήσει, καθώς είχε πάρει μέρος σε ηγετικό ρόλο, στην πλευρά των Ουγενότων. Έγραψε επίσης Απομνημονεύματα.

Ο Ετιέν Πασκιέ (1529-1615) ανάμεσα σε άλλα έργα του έγραψε τις Έρευνες για τη Γαλλία (Recherches de la France), μια μνημειώδη συλλογή ιστορικών, πολιτικών και πολιτισμικών παρατηρήσεων. Είναι μια εθνική ιστορία της Γαλλίας που αρχίζει όχι με την προέλευση του ανθρώπινου πολιτισμού αλλά με την προέλευση της Γαλλίας από τους Γαλάτες. Βασίστηκε κυρίως στα γραπτά του Ιούλιου Καίσαρα.

Ο Ζακ Αμυό (1513-1593) ήταν γνωστός για τις μεταφράσεις των Λατίνων κλασικών. Μετέφρασε πολλά έργα, το δε αριστούργημά του, η μετάφραση του έργου Βίοι Παράλληλοι του Πλούταρχου (Vies des hommes illustres, 1554), επηρέασε τη σκέψη και τα συγγράμματα του 16ου αιώνα, τόσο που ο Μονταίνι δήλωσε ότι «χάρη στον Αμυό έμαθαν οι σύγχρονοί του να γράφουν και να μιλούν γαλλικά».

Θεολογικά συγγράμματα

Το βιβλίο στο οποίο στηρίχθηκε η γαλλική μεταρρύθμιση ήταν το έργο του Καλβίνου (1509-1564) Διδαχές της χριστιανικής θρησκείας (Institutio religionis christianae), γραμμένο πρώτα στα λατινικά το 1536 και μεταφρασμένο από τον ίδιο τον Καλβίνο στα γαλλικά το 1541. Ήταν το πρώτο μεγάλο έργο της στρατευμένης γαλλικής πεζογραφίας και άσκησε μεγάλη επιρροή στη Γαλλία και σε άλλες χώρες. Ο Καλβίνος αλλά και άλλοι συγγραφείς πριν από αυτόν, όπως ο ουμανιστής Ζακ Λεφέβρ ντ' Ετάπλ (1455 – 1536) που πρώτος μετέφρασε τη Βίβλο στα γαλλικά, είχαν καταλάβει πόση σημασία είχε να χρησιμοποιείται η γαλλική γλώσσα στον πεζό λόγο.

Ο Πιέρ Σαρόν (Pierre Charron, 1541-1603) στις πραγματείες του Οι Τρεις αλήθειες (Les Trois Vérités, 1593) και Τρία βιβλία της σοφίας (Trois livres de la sagesse) πραγματεύεται θεολογικά θέματα.

Κείμενα με πολιτικό περιεχόμενο

Ο Αγκριπά ντ'Ωμπινιέ

Ο κύριος πολιτικός συγγραφέας της εποχής ήταν ο Ζαν Μποντέν, μια από τις κορυφαίες πνευματικές φυσιογνωμίες της εποχής των Θρησκευτικών πολέμων, που στη διαμάχη ανάμεσα στους φιλοβασιλικούς και τους μεταρρυθμιστές υπερασπίσθηκε την απόλυτη μοναρχία στο έργο του Περί Πολιτείας, (De la République, 1576).

Ο σημαντικότερος συγγραφέας της αντίθετης παράταξης ήταν ο Ετιέν ντε λα Μποεσί, που στο έργο του Εναντίον ενός (Contr’un, 1576) κατακρίνει τη μοναρχική θεωρία. Έγραψε επίσης το Λόγο περί εθελοδουλείας (Discours de la servitude volontaire, 1548), μια φλογερή διακήρυξη κατά της τυραννίας.

Ο Αγκριπά ντ'Ωμπινιέ, πέραν του ιστορικού του έργου, έγραψε ποίηση και πεζά με θέμα τη δίωξη των Ουγενότων και δημοσίευσε επίσης πολλά πολιτικά φυλλάδια.

Ο Μισέλ ντε Λ'Οπιτάλ, πολιτικός και νομικός, το μεγαλύτερο μέρος των γραπτών του σχετίζεται με την υπεράσπιση της πολιτικής ανεκτικότητας έναντι των Ουγενότων και τη μεταρρύθμιση της δικαιοσύνης.

Ένα ακόμη έργο, η Μενίππεια Σάτιρα (Satire ménippée, 1594), έργο συλλογικό, στρέφονταν κατά των Καθολικών και των υπερβολών της Καθολικής Ένωσης, καθώς εκείνη την εποχή θρησκεία και πολιτική ήταν τόσο στενά συνδεδεμένες.

Δοκίμια

Μισέλ ντε Μονταίν (1533-1592)

Ο δοκιμιογράφος Μισέλ ντε Μονταίν (1533-1592) είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Τα Δοκίμια (Essais,1580-1588) ήταν μια τεράστια συμβολή στη γαλλική λογοτεχνία. Εξέφρασε τον τρόπο σκέψης του δεύτερου μέρους του αιώνα, ακριβώς όπως ο Ραμπελαί εξέφρασε εκείνον του πρώτου μέρους. Το συγγραφικό του ύφος διακρίνεται για την απουσία λογιοτατισμού, το πλούσιο λεξιλόγιο και τη γλαφυρότητά του.

Δύο πράγματα προσελκύουν το ενδιαφέρον: ο γενικός προβληματισμός για τον άνθρωπο και τον κόσμο και ο προβληματισμός σχετικά με αυτό που ο Μονταίν αντιπροσωπεύει ως άνθρωπος. Ο τρόπος που μιλάει για τον εαυτό του χωρίς την παραμικρή αμηχανία, με ειλικρίνεια αναμειγμένη με μετριοφροσύνη και υπερηφάνεια ταυτόχρονα, παραμένει μοναδικός. Ξεκινώντας από την ατομική του περίπτωση, αναλαμβάνει να σκεφτεί και να δώσει κρίσεις για όλα όσα τον εντυπωσιάζουν: τη ζωή και το θάνατο, την αλήθεια και τα ψέματα ορισμένων επιστημών, τις δυνατότητες κατανόησης του κόσμου, τις αδυναμίες του ανθρώπου και τη θρησκεία, τη φιλία, την εκπαίδευση των παιδιών, τα ταξίδια, τις επιχειρήσεις, την πολιτική. Ο ανθρωπισμός του δεν είναι ενθουσιώδης όπως του Ραμπελαί: αμφιβάλλει για την ανθρώπινη δύναμη και συμβουλεύει πώς να σχηματιστεί η κρίση του ανθρώπου για να οργανώσει καλύτερα τη ζωή του. Όσον αφορά τις πολιτικές ιδέες του, ήταν υπέρ της πλήρους υποταγής στη δύναμη του βασιλιά.

Οι κριτικοί αναζητούν στο πολύ πλούσιο και σύνθετο έργο του Μονταίν σοφία, στωικισμό, επικουρισμό, σκεπτικισμό. Αλλά η μεγάλη του αξία έγκειται κυρίως στην εξυπνάδα και την ικανότητα με τις οποίες απεικόνισε τον άνθρωπο του δεύτερου μισού του αιώνα και στην επιθυμία του να βρει μια μέθοδο, μια προσωπική τέχνη της ζωής.

Η ποίηση

Πιέρ ντε Ρονσάρ (1524-1586)

Η ποίηση αυτής της εποχής παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία. Ο πρώτος σημαντικός ποιητής της περιόδου ήταν ο  Κλεμάν Μαρό (1496-1544), που εμπνέεται από την παράδοση του Μεσαίωνα πριν αναπτύξει μια πιο προσωπική τέχνη γεμάτη λυρισμό και θρησκευτικότητα. Ο Μαρό έγραψε επίσης ποιήματα με μυθικό και αλληγορικό περιεχόμενο. Την ποίησή του τη διακρίνει ύφος στρωτό και εκλεπτυσμένο, πνεύμα ανάλαφρο και γεμάτο χάρη και μια κομψότητα πρωτόγνωρη στη γαλλική λογοτεχνία.

Την πρώτη θέση όμως κατέχει μια φιλολογική ομάδα ανθρωπιστών ποιητών που είναι γνωστή ως «Πλειάς», ονομασία παρμένη από τα επτά αστέρια του αστερισμού των Πλειάδων. Στην ομάδα συμμετείχαν επτά άτομα: Πιέρ ντε Ρονσάρ, Ζοακίμ ντυ Μπελαί, Ζαν Ντορά (Jean Daurat), Ρεμί Μπελώ (Rémy Belleau), Ετιέν Ζοντέλ, Ποντύς ντε Τυάρ (Pontus de Tyard) και Ζαν-Αντουάν ντε Μπαΐφ. Στόχος τους ήταν να εξυψώσουν τα γαλλικά  σε μεγάλη λογοτεχνική γλώσσα και  να δημιουργήσουν μια γαλλική λογοτεχνία ικανή να ανταγωνιστεί αυτή της αναγεννησιακής Ιταλίας. Για να γίνει αυτό έπρεπε πρώτα να ανυψώσουν τη γαλλική γλώσσα στο επίπεδο των κλασικών γλωσσών, να φέρουν στη γαλλική τραγωδία τα κλασικά είδη ποίησης, όπως είναι οι ωδές του Πινδάρου και του Οράτιου και τα σονέτα του Πετράρχη.

Το 1549 δημοσίευσαν τη διακήρυξη της Πλειάδας, «Υπεράσπιση και ακτινοβολία  της γαλλικής γλώσσας» (La défense et illustration de la langue française), γραμμένο από τον Ζοακίμ ντυ Μπελαί. Εκεί διατύπωσαν με ενθουσιασμό τις αισθητικές αρχές τους που ήταν νεωτεριστικές σε σχέση με τον Μεσαίωνα: εμπλουτισμός της εθνικής ποιητικής γλώσσας με αναβίωση αρχαϊκών γαλλικών λέξεων, με χρήση ιδιωματικών διαλεκτικών τύπων ή με δημιουργία νέων λέξεων, μίμηση των αρχαίων και των Ιταλών, αντίληψη του ποιητή ως δημιουργού και της ποίησης ως ιερής τέχνης.

Ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης αυτής της ομάδας είναι ο Πιέρ ντε Ρονσάρ (1524-1586). Αυλικός ποιητής, γνώρισε τη δόξα στη ζωή του. Ασχολήθηκε με τέσσερις μεγάλες μορφές: την ωδή, το σονέτο, τον ύμνο, τους λόγους. Τα πρώτα έργα του χαρακτηρίζονται από τη μίμηση των αρχαίων και Ιταλών ποιητών αλλά η φαντασία και η ευαισθησία του τον έστρεψαν σε έναν προσωπικό λυρισμό. Ύμνησε τη φυσική ομορφιά και ηθική τελειότητα ορισμένων γυναικείων χαρακτήρων, που έγιναν διάσημες χάρη στην υποβλητική δύναμη των εικόνων του: Κασσάνδρα,  Μαρία, Ελένη. Μερικά έργα του: Ωδές ( Odes,1550-1552), Οι έρωτες της Κασσάνδρας (1552), Οι έρωτες της Μαρίας (Les amours de Marie, 1555), Η Φραγκιάδα (1572), ημιτελές επικό ποίημα που αναβίωνε τον μύθο της Τρωικής καταγωγής των Φράγκων, Σονέτα για την Ελένη (Sonnets pour Hélène, 1578). Έγραψε επίσης αυλική ποίηση, το έργο του Διδαχή για την εφηβεία του βασιλιά Καρόλου Θ’ το αφιέρωσε στο νεαρό βασιλιά. Κατά την περίοδο των θρησκευτικών πολέμων έγραψε μια σειρά από Λόγους (Discours), όπου καταφέρονταν κατά των Προτεσταντών, καθώς ο ίδιος υποστήριζε μοναρχικές και ρωμαιοκαθολικές θέσεις. Ο Ρονσάρ τελειοποίησε τον αλεξανδρινό στίχο (δωδεκασύλλαβο) και τον καθιέρωσε  ως κλασικό ποιητικό μέσο τόσο για την καυστική σάτιρα όσο και για την ελεγειακή τρυφερότητα ή το τραγικό πάθος. Άνθρωπος μεγάλης ευφυΐας και ευρύτατης καλλιέργειας αναγνωρίστηκε ως «ο Πρίγκιπας των ποιητών», εθνικός ποιητής της Γαλλίας.

Ο ποιητής Ζοακίμ ντυ Μπελαί (1522-1560), συντάκτης του  μανιφέστου της Πλειάδας (1549), έδειξε ένα βαθύ και αληθινό λυρισμό που μεταφέρθηκε σε πολλά θέματα: την καταστροφική δύναμη του χρόνου, την ομορφιά και την αίγλη του παρελθόντος, τη νοσταλγία για την πατρίδα και τον θαυμασμό της φύσης. Η ειλικρίνεια είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησής του, όπως φαίνεται από τις Αρχαιότητες της Ρώμης, όπου κατέγραψε τις σκέψεις του για τη χαμένη δόξα της αρχαίας Ρώμης και από τη μελαγχολική σάτιρα, το αξιολογότερο έργο του, Θλίψεις. Και τα δύο δημοσιεύθηκαν στη Γαλλία το 1558.

Η φιλοσοφική και στρατευμένη ποίηση, λιγότερο προσιτή σε μας, κατέχει ωστόσο έναν αξιοσημείωτο χώρο εκείνη την εποχή, καθώς το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα ήταν περίοδος σκληρού εμφύλιου πολέμου και πολλοί ποιητές παρασύρθηκαν από τα πολιτικά και θρησκευτικά πάθη τους. Οι θρησκευτικές αντιθέσεις αντικατοπτρίζονται σε ποιήματα σοβαρών τόνων, άλλοτε τραγικά και επικά όπως στους Ύμνους (1555-1556), την Ομιλία για τη δυστυχία της εποχής (1562), έργα του Ρονσάρ, φανατικού Καθολικού ή Τα τραγικά, επτά άσματα που διηγούνται τους Θρησκευτικούς πολέμους, του Ουγενότου Αγκριπά ντ'Ωμπινιέ (1552-1630).

Τα ποιήματα του Μωρίς Σεβ (1501-1564) και της Λουίζ Λαμπέ (1524-1566) υμνούν ερωτικά συναισθήματα με μεγάλη ευαισθησία και γνώση της τέχνης της ποίησης και συνέβαλαν και αυτά στην ανανέωση της ποιητικής έκφρασης στο 16ο αιώνα.

Το θέατρο

Ετιέν Ζοντέλ (1532-1573)

Το ρήγμα με τον Μεσαίωνα ήταν πιο αισθητό στο χώρο του δράματος. Η αρχή του αιώνα είδε να συνεχίζονται τα θρησκευτικά μυστήρια, οι φάρσες και οι μωρίες αλλά από τα μισά του αιώνα άρχισαν να εκλείπουν, κυρίως επειδή τα καταδίκαζε η εκκλησία. Έκανε την εμφάνισή του ένα είδος πολιτικού θεάτρου που συνδέονταν με τους Θρησκευτικούς πολέμους, ξεχασμένο σήμερα αλλά που για εκείνη την εποχή ήταν ουσιαστικά ένα νέο είδος. Σταδιακά όμως η Αναγέννηση στη Γαλλία σάρωσε κάθε απομεινάρι μεσαιωνικού δράματος. Η αλλαγή ήρθε από την Ιταλία, κυρίως με τις ιταλικές μεταφράσεις των αρχαίων κλασικών. Οι Γάλλοι Ουμανιστές άρχισαν να γράφουν τραγωδίες βασισμένες στα αρχαία πρότυπα.

Αυτή η λογοτεχνική ανανέωση υποστηρίχθηκε από συγγραφείς όπως ο Ετιέν Ζοντέλ (1532-1573), που έγραψε την πρώτη σύγχρονη τραγωδία στα γαλλικά και σε αλεξανδρινό στίχο, την Αιχμάλωτη Κλεοπάτρα το 1552. Ο Ζοντέλ παρουσίασε επίσης την πρώτη κωμωδία, Ευγένιος (1552): γραμμένο σε στίχο, το έργο ακολουθεί ιταλικά μοντέλα και τα διασκεδαστικά σημεία του προέρχονται από τη φάρσα.

Ένας από τους σημαντικότερος συγγραφείς τραγωδιών εκείνης της περιόδου ήταν ο Ρομπέρ Γκαρνιέ (1544-1590), άντλησε τα θέματά του από την κλασική, τη θρησκευτική και τη μεσαιωνική λογοτεχνία. Το πιο γνωστό του έργο είναι οι Εβραίες (1583), του οποίου το θέμα αναφέρεται στη βιβλική αρχαιότητα  αλλά η αισθητική του ήταν στο πνεύμα του Αριστοτέλη. Επίσης, ο Γκαρνιέ επινόησε την τραγωδία με ευτυχισμένη κατάληξη - ιλαροτραγωδία - με το έργο του Βραδαμάντη το 1582. Αυστηρός καθολικός και ένθερμος μοναρχικός, ο Γκαρνιέ έδωσε με κάθε έργο του ένα ηθικό, πατριωτικό και θρησκευτικό δίδαγμα, το οποίο υπαγορευόταν σχεδόν πάντα από την ιστορική πραγματικότητα.

Άλλα ονόματα που αξίζει να αναφερθούν αν και τα έργα τους είναι πλέον σχεδόν ξεχασμένα: Αντουάν ντε Μονκρεστιάν (Montchrestien Antoine, 1575-1621), Αλεξάντρ Αρντύ (Alexandre Hardy, 1570-1632)) πολυγραφότατος συγγραφέας με έργα με αρχαίο θέμα όπως η Διδώ ή η Λουκρητία, Ζαν ντε Μαιρέ (Jean de Mairet,1604-1684).

Αυτοί ήταν οι θεατρικοί δημιουργοί που στα έργα τους βασίστηκαν τον επόμενο αιώνα ο Πιέρ Κορνέιγ (1606-1686) και ο Ρακίνας (1639-1699) και απογείωσαν το γαλλικό θέατρο.

Απολογισμός

Οι ποιητές και συγγραφείς του 16ου αιώνα ανανέωσαν τη γαλλική λογοτεχνία έχοντας σαν πηγή έμπνευσης τους Αρχαίους Έλληνες συγγραφείς και τους Ιταλούς και έκαναν τα γαλλικά μια αληθινή λογοτεχνική γλώσσα. Μέσα από τα ταλέντα και την ποικιλομορφία τους, δημιούργησαν σημαντικά έργα που επιβίωσαν ως σήμερα και υπήρξαν οι πρόδρομοι πολλών λογοτεχνικών ειδών.

Δείτε επίσης

• Γαλλική λογοτεχνία
• Γαλλική λογοτεχνία του Μεσαίωνα
• Γαλλική λογοτεχνία του 17ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία του 18ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία του 19ου αιώνα
• Γαλλική λογοτεχνία του 20ού αιώνα