Κέδρος του Λιβάνου
Ο Κέδρος του Λιβάνου (αραβικά: أرز لبناني, επιστημονική ονομασία: Cedrus libani) είναι είδος δέντρου στην οικογένεια των Πευκίδων, που προέρχεται από τα βουνά της λεκάνης της Ανατολικής Μεσογείου. Είναι μεγάλο αειθαλές κωνοφόρο που έχει μεγάλη θρησκευτική και ιστορική σημασία για τους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής, και αναφέρεται πολλές φορές στη λογοτεχνία των αρχαίων πολιτισμών. Είναι το εθνικό σύμβολο του Λιβάνου και χρησιμοποιείται ευρέως ως διακοσμητικό δέντρο σε πάρκα και κήπους.
| Κέδρος του Λιβάνου | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Κέδρος του Λιβάνου κοντά στο Μπαρούκ του Λιβάνου
| ||||||||||||||
| Κατάσταση διατήρησης | ||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
 Χάρτης κατανομής
|
Περιγραφή Επεξεργασία
Ο κέδρος του Λιβάνου μπορεί να φτάσει τα σε ύψος τα 40 μέτρα, με τεράστιο μονοποδικό στηλοειδή κορμό με διάμετρο έως 2,5 μέτρα.[2] Οι κορμοί των παλαιών δέντρων συνήθως διακλαδίζονται σε διάφορα μεγάλα, όρθια κλαδιά.[3] Ο τραχύς και φολιδωτός φλοιός έχει σκούρο γκρι έως καστανό χρώμα, και φέρει βαθιές, οριζόντιες ρωγμές που ξεφλουδίζουν σε μικρές φολίδες. Τα κλαδιά πρώτης τάξης μεγαλώνουν προς τα πάνω σε νεαρά δέντρα. Αφότου αποκτήσουν μεγάλο μέγεθος αποκτούν οριζόντια κατεύθυνση. Τα κλαδιά δεύτερης τάξης είναι πυκνά και αναπτύσσονται σε οριζόντιο επίπεδο. Το στέμμα είναι κωνικό όταν είναι νέο το δέντρο, και γίνεται πιο τετράγωνο με την ηλικία με αρκετά επίπεδα κλαδιά. Τα δέντρα που αναπτύσσονται σε πυκνά δάση διατηρούν περισσότερο τη μορφή πυραμίδας.
Βλαστοί και φύλλα Επεξεργασία
Οι βλαστοί είναι διμορφικοί, με μακρούς και μικρούς βλαστούς. Οι νέοι βλαστοί είναι ανοιχτοί καφέ, οι παλαιότεροι βλαστοί γίνονται γκρίζοι, αυλακωμένοι και φολιδωτοί. Ο κέδρος του Λιβάνου έχει ελαφρώς ρητινώδη ωοειδή φυτικά μπουμπούκια με διαστάσεις 2 με 3 χιλιοστά μήκος και 1,5 με 2 χιλιοστά πλάτος και περικλείονται από απαλές καφέ φυλλοβόλο φολίδες. Τα φύλλα μοιάζουν με βελόνες, είναι διατεταγμένα σε σπείρες και συγκεντρώνονται στο εγγύς άκρο των μακριών βλαστών και σε συστάδες των 15-35 στα κοντά βλαστάρια. Έχουν μήκος 5 με 35 χιλιοστά και 1 με 1,5 χιλιοστά πλάτος, με ρομβικό σχήμα σε διατομή και ποικίλλουν από ανοιχτό πράσινο έως λαμπερό πράσινο χρώμα με στοματικές ζώνες και στις τέσσερις πλευρές.[2][4]
Κώνοι Επεξεργασία
Ο Κέδρος του Λιβάνου παράγει κώνους ξεκινώντας από την ηλικία των 40 ετών. Οι κώνοι του δημιουργούνται το φθινόπωρο, με τους αρσενικούς κώνους να εμφανίζονται στις αρχές Σεπτεμβρίου και τους θηλυκούς στα τέλη Σεπτεμβρίου.[5][4] Οι αρσενικοί κώνοι εμφανίζονται στα άκρα των κοντών βλαστών. Είναι μοναχικοί και όρθιοι, με μήκος περίπου 4 με 5 εκατοστά και όταν ωριμάζουν αλλάζουν χρώμα από ανοιχτό πράσινο σε ανοιχτό καφέ χρώμα. Οι θηλυκοί κώνοι αναπτύσσονται επίσης στα ακραία άκρα των κοντών βλαστών. Οι νέοι κώνοι σπόρων είναι ρητινώδεις, χωρίς κοτσάνι και με ανοιχτό πράσινο χρώμα. Απαιτούν 17 έως 18 μήνες για να ωριμάσουν. Οι ώριμοι, ξυλώδεις κώνοι έχουν μήκος 8 με 12 εκατοστά και πλάτος 3 με 6 εκατοστά. Είναι φολιδωτοί, ρητινώδεις, ωοειδείς ή βαρελοειδείς και γκρι-καφέ χρώματος. Οι ώριμοι κώνοι ανοίγουν από πάνω προς τα κάτω, αποσυντίθενται και χάνουν τις φολίδες των σπόρων τους, απελευθερώνοντας τους σπόρους μέχρις ότου μόνο η ράχη του κώνου παραμείνει προσκολλημένη στα κλαδιά.[3] [6]
Οι φολίδες των σπόρων είναι λεπτές, ευρείες και δερματοειδείς, με διαστάσεις 3,5 με 4 εκατοστά μήκος και 3 με 3,5 εκατοστά πλάτος. Οι σπόροι είναι ωοειδείς, μήκους 10 με 14 χιλιοστά και 4 με 6 χιλιοστά πλάτος, προσκολλημένοι σε ανοιχτή καφέ πτέρυγα σχήματος σφήνας που έχει μήκος 20 με 30 χιλιοστά και πλάτος 15 με 18 χιλιοστά.[6] Το C. libani μεγαλώνει γρήγορα μέχρι την ηλικία των 45 έως 50 ετών. Η ανάπτυξη γίνεται εξαιρετικά αργή μετά την ηλικία των 70 ετών.[5]
Ταξινόμηση Επεξεργασία
Cedrus είναι το λατινικό όνομα για τους αληθινούς κέδρους.[7] Το συγκεκριμένο επίθετο αναφέρεται στην οροσειρά του Λιβάνου όπου το είδος περιγράφηκε για πρώτη φορά από τον Γάλλο βοτανολόγο Αχίλ Ρισάρντ. Το δέντρο είναι συνήθως γνωστό ως κέδρος του Λιβάνου.[2][8] Δύο διαφορετικοί τύποι αναγνωρίζονται ως ποικιλίες: C. libani var. libani και C. libani var. brevifolia.
C. libani var. libani: Κέδρος του Λιβάνου - μεγαλώνει στο Λίβανο, τη δυτική Συρία και τη νότια-κεντρική Τουρκία. To C. libani var. stenocoma (ο κέδρος του Ταύρου), που θεωρείται υποείδος σε παλαιότερη βιβλιογραφία, αναγνωρίζεται πλέον ως οικότυπος του C. libani var. libani. Συνήθως έχει στεφάνη που δεν απλώνεται. Αυτή η ξεχωριστή μορφολογία είναι μια συνήθεια που θεωρείται ότι αντιμετωπίζει το ανταγωνιστικό περιβάλλον, δεδομένου ότι το δέντρο εμφανίζεται σε πυκνές συστάδες αναμεμιγμένο με τα ψηλά Abies cilicica, ή σε αμιγείς συστάδες νεαρών κέδρων.[6]
C. libani var. brevifolia: Ο Κέδρος της Κύπρου εμφανίζεται στο όροςΤροόδος.[6] Αυτή η ταξινομική βαθμίδα θεωρήθηκε ξεχωριστό είδος από το C. libani λόγω μορφολογικών και οικοφυσιολογικών διαφορών χαρακτηριστικών.[9][10] Χαρακτηρίζεται από αργή ανάπτυξη, μικρότερες βελόνες και υψηλότερη ανοχή στην ξηρασία και τις αφίδες.[11] Ωστόσο, οι μελέτες γενετικών σχέσεων δεν αναγνώρισαν το C. brevifolia ως ξεχωριστό είδος, με τους δείκτες να μην διακρίνονται από αυτούς του C. libani.[12][13]
Κατανομή και οικότοπος Επεξεργασία
C. libani var. libani είναι ενδημικό σε ψηλά βουνά γύρω από την Ανατολική Μεσόγειο στο Λίβανο, τη Συρία και την Τουρκία. Το δέντρο μεγαλώνει σε καλά στραγγιζόμενα ασβεστολιθικά λιθοχώματα σε βραχώδεις, βορειοδυτικές και δυτικές πλαγιές και κορυφογραμμές και ευδοκιμεί σε πλούσιο αργαλειό ή σε έναν αμμώδη άργιλο σε ηλιόλουστες θέσεις.[2][14] Ο φυσικός του βιότοπος χαρακτηρίζεται από ζεστά, ξηρά καλοκαίρια και δροσερούς, υγρούς χειμώνες με ετήσια βροχόπτωση 1.000 με 1.500 χιλιοστά. Τα δέντρα καλύπτονται από πολύ χιόνι στα μεγαλύτερα υψόμετρα. Στον Λίβανο και την Τουρκία, εμφανίζεται πιο έντονα σε υψόμετρα 1.300 με 3.000 μέτρα, όπου σχηματίζει αμιγή δάση ή μικτά δάση με Ελάτο της Κιλικίας (Abies cilicica), μαύρη πεύκη (Pinus nigra), τραχεία πεύκη (Pinus brutia) και πολλά είδη αρκεύθου. Στην Τουρκία, μπορεί να εμφανιστεί χαμηλά μέχρι τα 500 μέτρα.
C. libani var. brevifolia αναπτύσσεται σε παρόμοιες συνθήκες σε μεσαία έως ψηλά βουνά στην Κύπρο από υψόμετρα που κυμαίνονται από 900 μέχρι 1.525 μέτρα.[2]
Ιστορία και συμβολισμός Επεξεργασία
Στο Έπος του Γκιλγκαμές, ένα από τα πρώτα μεγάλα έργα λογοτεχνίας, ο ήρωας της Σουμερίας Γκιλγκαμές και ο φίλος του Ενκίντου ταξιδεύουν στο θρυλικό δάσος των Κέδρων για να σκοτώσουν τον κηδεμόνα του και να κόψουν τα δέντρα του. Ενώ οι πρώτες εκδόσεις της ιστορίας τοποθετούν το δάσος στο Ιράν, μετέπειτα βαβυλωνιακές καταγραφές της ιστορίας τοποθετούν το δάσος κέδρων στο Λίβανο.[15]
Ο κέδρος του Λιβάνου αναφέρεται αρκετές φορές στην εβραϊκή Βίβλο. Οι Εβραίοι ιερείς διατάχθηκαν από τον Μωυσή να χρησιμοποιήσουν το φλοιό του κέδρου του Λιβάνου για τη θεραπεία της λέπρας.[16] Ο Σολομών επίσης προμηθεύτηκε ξύλο κέδρου για να χτίσει το Ναό στην Ιερουσαλήμ.[17] Ο Εβραίος προφήτης Ησαΐας χρησιμοποίησε τον κέδρο του Λιβάνου ως μεταφορά για την υπερηφάνεια του κόσμου,[18] με το δέντρο που αναφέρεται ρητά στον Ψαλμό 91:13 ως σύμβολο των δίκαιων.
Εθνική και περιφερειακή σημασία Επεξεργασία
Ο κέδρος του Λιβάνου είναι το εθνικό σύμβολο του Λιβάνου και εμφανίζεται στη σημαία του Λιβάνου και στο οικόσημο του Λιβάνου. Είναι επίσης το λογότυπο της Middle East Airlines, η οποία είναι ο εθνικός αερομεταφορέας του Λιβάνου. Πέρα από αυτό, είναι επίσης το κύριο σύμβολο της «Επανάστασης του Κέδρου» στον Λίβανο του 2005, τις διαδηλώσεις στον Λίβανο το 2019-20, μαζί με πολλά πολιτικά κόμματα και κινήματα του Λιβάνου, όπως οι Λιβανικές Δυνάμεις. Τέλος, ο Λίβανος μερικές φορές αναφέρεται ως μετονυμικά ως Η Χώρα των Κέδρων.[19][20]
Το Αρκάνσας, μεταξύ άλλων πολιτειών, έχει ένα πρόγραμμα Champion Tree που καταγράφει εξαιρετικά δείγματα δέντρων. Ο κέδρος του Λιβάνου που αναγνωρίζεται από την πολιτεία βρίσκεται μέσα στο Εθνικό Πάρκο Χοτ Σπρινγκς και εκτιμάται ότι είναι άνω των 100 ετών.[21]
Καλλιέργεια Επεξεργασία
Ο κέδρος του Λιβάνου φυτεύεται ευρέως ως διακοσμητικό δέντρο σε πάρκα και κήπους.[22][23]
Ο χρόνος στον οποίο φυτεύτηκε ο πρώτος κέδρος του Λιβάνου στη Βρετανία, είναι άγνωστος, αλλά χρονολογείται τουλάχιστον στο 1664, όταν αναφέρεται στη Σύλβα, ή μια συζήτηση των δασικών δέντρων και της διάδοσης της ξυλείας.[24] Στη Βρετανία, οι κέδροι του Λιβάνου είναι γνωστοί για τη χρήση τους στο νεκροταφείο Χάιγκεϊτ του Λονδίνου.[22]
Διάδοση Επεξεργασία
Για τη βλάστηση των σπόρων του κέδρου του Λιβάνου, προτιμάται το χώμα σε γλάστρες, καθώς είναι λιγότερο πιθανό να περιέχει είδη μυκήτων που μπορεί να σκοτώσουν το δενδρύλλιο στα αρχικά του στάδια. Πριν από τη σπορά είναι σημαντικό ο σπόρος να μουλιάσει σε θερμοκρασία δωματίου για περίοδο 24 ωρών ακολουθούμενη από κρύα στρωματοποίηση (~ 3–5 ° C) για δύο έως τέσσερις εβδομάδες. Μετά τη σπορά των σπόρων, συνιστάται να διατηρούνται σε θερμοκρασία δωματίου (~ 20 ° C) και κοντά στο φως του ήλιου. Το έδαφος πρέπει να διατηρείται ελαφρώς υγρό με πότισμα χαμηλής συχνότητας. Το υπερβολικό πότισμα μπορεί να προκαλέσει υγρασία που θα σκοτώσει γρήγορα τα φυτά. Η αρχική ανάπτυξη θα είναι περίπου 3-5 cm το πρώτο έτος και θα επιταχυνθεί τα επόμενα χρόνια.[25]
Χρήσεις Επεξεργασία
Το ξύλο κέδρου είναι πολύτιμο για τους λεπτούς κόκκους, το ελκυστικό κίτρινο χρώμα και το άρωμά του. Είναι εξαιρετικά ανθεκτικό και άνοσο σε καταστροφές από έντομα. Το ξύλο από το C. libani έχει πυκνότητα 560 kg/m3 ; χρησιμοποιείται για έπιπλα, κατασκευές και χειροτεχνίες. Η ρητίνη κέδρου και το αιθέριο έλαιο κέδρου είναι πολύτιμα εκχυλίσματα από την ξυλεία και τους κώνους του κέδρου.[26][27]
Οικολογία και διατήρηση Επεξεργασία
Κατά τη διάρκεια των αιώνων, σημειώθηκε εκτεταμένη αποψίλωση των δασών, και πλέον σώζονται μόνο μικρά απομεινάρια των αρχικών δασών. Η αποψίλωση των δασών ήταν ιδιαίτερα σοβαρή στον Λίβανο και στην Κύπρο. Στην Κύπρο, μόνο μικρά δέντρα έως 25 μέτρα σε ύψος επιβιώνουν, αν και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος κατέγραψε κέδρους ύψους 40 μέτρων εκεί.[28] Έχουν γίνει προσπάθειες σε διάφορες χρονικές στιγμές σε όλη την ιστορία για τη διατήρηση των κέδρων του Λιβάνου. Η πρώτη έγινε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος δημιούργησε ένα αυτοκρατορικό δάσος και διέταξε να σημειωθεί με χαραγμένες συνοριακές πέτρες, δύο από τις οποίες βρίσκονται στο μουσείο του Αμερικανικού Πανεπιστημίου της Βηρυτού.[29]
Εκτεταμένη αναδάσωση του κέδρου πραγματοποιείται στην περιοχή της Μεσογείου. Στην Τουρκία, φυτεύονται πάνω από 50 εκατομμύρια νέοι κέδροι ετησίως, καλύπτοντας έκταση περίπου 300 τετραγωνικών χιλιομέτρων.[30][31] Οι πληθυσμοί κέδρων του Λιβάνου επεκτείνονται επίσης μέσω ενεργού προγράμματος που συνδυάζει την αναφύτευση και την προστασία της φυσικής αναγέννησης από αίγες ελευθέρας βοσκής, κυνήγι, δασικές πυρκαγιές και σκουλήκια. Η προσέγγιση του Λιβάνου δίνει έμφαση στη φυσική αναγέννηση δημιουργώντας κατάλληλες συνθήκες ανάπτυξης. Το κράτος του Λιβάνου δημιούργησε διάφορα αποθεματικά, όπως το αποθεματικό Σουφ Κέντραρ, το αποθεματικό Τζατζ Κέντρα, το αποθεματικό Τανουρίν, τα καταφύγια Άμουα και Καρμ Σμπατ στην περιοχή Άκαρ και το δάσος των κέδρων του Θεού κοντά στο Μπσαρί.[32][33]
Επειδή κατά τη διάρκεια του σταδίου δενδρυλλίων, η διαφοροποίηση του C. libani από το C. atlantica ή το C. deodara είναι δύσκολη,[34] το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού έχει αναπτύξει μια μέθοδο αναγνώρισης με βάση το DNA για να διασφαλίσει ότι οι προσπάθειες αναδάσωσης στο Λίβανο είναι από τους κέδρους Λίβανος και όχι άλλους τύπους.[35]
Ασθένειες και παράσιτα Επεξεργασία
Το C. libani είναι ευαίσθητο σε αριθμό παθογόνων από το έδαφος, το φύλλωμα και τους μίσχους. Τα φυτά είναι επιρρεπή σε μυκητιασικές προσβολές. Ο Botrytis cinerea, ένας νεκροτροφικός μύκητας που είναι γνωστό ότι προκαλεί σημαντική ζημιά στις καλλιέργειες τροφίμων, επιτίθεται στις βελόνες κέδρου, προκαλώντας τις να γίνουν κίτρινες και να πέσουν. Η Armillaria mellea (κοινώς γνωστό ως μύκητας μελιού) είναι ένα βασιοδιομύκητας που μεγαλώνει σε πυκνές συστάδες στη βάση κορμών ή κολοβωμάτων και επιτίθεται στις ρίζες των κέδρων που αναπτύσσονται σε υγρά εδάφη. Ο λιβανέζος σκώρος του κέδρου (<i id="mwAUg">Parasyndemis cedricola</i>) είναι είδος σκώρου της οικογένειας Tortricidae που βρίσκεται στα δάση του Λιβάνου και της Τουρκίας. Οι προνύμφες του τρέφονται με νεαρά φύλλα κέδρου και μπουμπούκια.[26]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Gardner, M. (2013). «Cedrus libani». The IUCN Red List of Threatened Species. doi:10.2305/IUCN.UK.2013-1.RLTS.T46191675A46192926.en.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Farjon 2010, p. 258
- ↑ 3,0 3,1 Masri 1995
- ↑ 4,0 4,1 Hemery & Simblet 2014, p. 53
- ↑ 5,0 5,1 CABI 2013, p. 116
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Farjon 2010, p. 259
- ↑ Farjon 2010, p. 254
- ↑ Bory 1823, p. 299
- ↑ Debazac 1964
- ↑ Ladjal 2001
- ↑ Fabre et al. 2001, pp. 88–89
- ↑ Fady et al. 2000
- ↑ Kharrat 2006, p. 282
- ↑ «Cedrus libani Cedar of Lebanon PFAF Plant Database». pfaf.org. Plants for a Future. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2017.
- ↑ Sherratt, Susan· Bennet, John (2017). Archaeology and Homeric epic. Oxford: Oxbow Books. σελ. 127. ISBN 9781785702969.
- ↑ Leviticus 14:1–4
- ↑ «Welcome to Our Lady of Lebanon Maronite Church's Homepage». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουνίου 2009. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουλίου 2016.
- ↑ Isaiah 2:13
- ↑ Erman 1927, p. 261
- ↑ Cromer 2004, p. 58
- ↑ «Cedar Lebanon (Cedrus libani)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2019.
- ↑ 22,0 22,1 Hemery & Simblet 2014, p. 55
- ↑ Howard 1955, p. 168
- ↑ Hemery & Simblet 2014, p. 54
- ↑ Tree Seed Online LTD
- ↑ 26,0 26,1 CABI 2013, p. 117
- ↑ Coxe 1808, p. CED
- ↑ Willan, R. G. N. (1990). The Cyprus Cedar. Int. Dendrol. Soc. Yearbk. 1990: 115–118.
- ↑ Shackley, pp. 420–421
- ↑ Anon. History of Turkish Forestry. Turkish Ministry of Forestry.
- ↑ Khuri, S. & Talhouk, S. N. (1999). Cedar of Lebanon. pp. 108–111. in: Farjon, A. & Page, C. N. Status Survey and Conservation Action Plan: Conifers. IUCN/SSC Conifer Specialist Group. (ISBN 2-8317-0465-0).
- ↑ Talhouk & Zurayk 2004, pp. 411–414
- ↑ Semaan, M. & Haber, R. (2003). In situ conservation on Cedrus libani in Lebanon. Acta Hort. 615: 415–417.
- ↑ Barnard, Anne. «Climate Change Is Killing the Cedars of Lebanon» (στα αγγλικά). https://www.nytimes.com/interactive/2018/07/18/climate/lebanon-climate-change-environment-cedars.html. Ανακτήθηκε στις 19 July 2018.
- ↑ Farjon, Aljos. Conifers: Status Survey and Conservation Action Plan, International Union of Conservation of Nature and Natural Resources, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK, 1999, p. 110
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- CABI (1 Ιανουαρίου 2013). Praciak, Andrew, επιμ. The CABI Encyclopedia of Forest Trees (στα Αγγλικά). Centre for Agriculture and Bioscience International. ISBN 9781780642369.
- Coxe, John Redman (1 Ιανουαρίου 1808). The Philadelphia Medical Dictionary: Containing a Concise Explanation of All the Terms Used in Medicine, Surgery, Pharmacy, Botany, Natural History, Chymistry, and Materia Medica (στα Αγγλικά). Thomas Dobson; Thomas and George Palmer, printers.
- Cromer, Gerald (1 Ιανουαρίου 2004). A War of Words: Political Violence and Public Debate in Israel (στα Αγγλικά). Frank Cass. ISBN 9780714656311.
- Dagher-Kharrat, Magida Bou; Mariette, Stéphanie; Lefèvre, François; Fady, Bruno; March, Ghislaine Grenier-de; Plomion, Christophe; Savouré, Arnould (21 November 2006). «Geographical diversity and genetic relationships among Cedrus species estimated by AFLP» (στα αγγλικά). Tree Genetics & Genomes 3 (3): 275–285. doi:. ISSN 1614-2942.
- Debazac, E. F. (1 Ιανουαρίου 1964). Manuel des conifères (στα Γαλλικά). École nationale des eaux et forêts.
- Eckenwalder, James E. (14 Νοεμβρίου 2009). Conifers of the World: The Complete Reference (στα Αγγλικά). Timber Press. ISBN 9780881929744.
- Erman, Adolf (1 Ιανουαρίου 1927). The Literature of the Ancient Egyptians: Poems, Narratives, and Manuals of Instruction, from the Third and Second Millennia B. C. (στα Αγγλικά). Methuen & Company, Limited.
- Fabre, JP; Bariteau, M; Chalon, A; Thevenet, J (2001). «Possibilités de multiplication de pucerons Cedrobium laportei Remaudiére (Homoptera, Lachnidae) sur différentes provenances du genre Cedrus et sur deux hybrides d'espéces, perspectives d'utilisation en France». International Meeting on Sylviculture of Cork Oak (Quercus Suber L.) and Atlas Cedar (Cedrus Atlantica Manetti). https://prodinra.inra.fr/?locale=es#!ConsultNotice:62810.
- Fady, B.; Lefèvre, F.; Reynaud, M.; Vendramin, G. G.; Bou Dagher-Kharrat, M.; Anzidei, M.; Pastorelli, R.; Savouré, A. και άλλοι. (1 October 2003). «Gene flow among different taxonomic units: evidence from nuclear and cytoplasmic markers in Cedrus plantation forests». TAG. Theoretical and Applied Genetics. Theoretische und Angewandte Genetik 107 (6): 1132–1138. doi:. ISSN 0040-5752. PMID 14523524.
- Farjon, Aljos (27 Απριλίου 2010). A Handbook of the World's Conifers (2 Vols.) (στα Αγγλικά). BRILL. ISBN 978-9004177185.
- Greuter, W.· Burdet, H.M.· Long, G., επιμ. (1984). «A critical inventory of vascular plants of the circum-mediterranean countries». ww2.bgbm.org. Botanic Garden and Botanical Museum, Berlin. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2017.
- Güner, Adil, επιμ. (9 Απριλίου 2001). Flora of Turkey and the East Aegean Islands: Flora of Turkey, Volume 11 (στα Αγγλικά) (1 έκδοση). Edinburgh University Press. ISBN 9780748614097.
- Hemery, Gabriel· Simblet, Sarah (21 Οκτωβρίου 2014). The New Sylva: A Discourse of Forest and Orchard Trees for the Twenty-First Century (στα Αγγλικά). A&C Black. ISBN 9781408835449.
- Howard, Frances (1 Ιανουαρίου 1955). Ornamental Trees: An Illustrated Guide to Their Selection and Care (στα Αγγλικά). University of California Press. ISBN 9780520007956.
- Mehdi, Ladjal (1 January 2001). «Variabilité de l'adaptation à la sécheresse des cèdres méditerranéens (Cedrus atlantica, C. Brevifolia et C. Libani) : aspects écophysiologiques». Doctorate Thesis, Université Henri Poincaré Nancy 1. Faculté des Sciences et Techniques. http://www.theses.fr/2001NAN10215.
- Masri, Rania (1995), «The Cedars of Lebanon: significance, awareness and management of the Cedrus libani in Lebanon», Cedars awareness and salvation effort lecture, Massachusetts Institute of Technology seminar on the environment in Lebanon, Massachusetts Institute of Technology, http://almashriq.hiof.no/lebanon/300.social_sciences/360/363/363.7/cedars2.html
- Shackley, Myra (1 October 2004). «Managing the Cedars of Lebanon: Botanical Gardens or Living Forests?». Current Issues in Tourism 7 (4–5): 417–425. doi:. ISSN 1368-3500.
- Saint-Vincent, Bory de (1 Ιανουαρίου 1823). Dictionnaire classique d'histoire naturelle (στα Γαλλικά). 3. Paris: Rey et Gravier. σελ. 299.
- Talhouk, Salma; Zurayk, Rami (2003). «Conifer conservation in Lebanon». Acta Horticulturae 615 (615): 411–414. doi:. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2021-02-25. https://web.archive.org/web/20210225223537/http://www.actahort.org/members/showpdf?booknrarnr=615_46. Ανακτήθηκε στις 2020-12-31.