Βικιπαίδεια

Μάρεκ Έντελμαν

Ο Μάρεκ Έντελμαν (πολωνικά: Marek Edelman, γίντις: מאַרעק עדעלמאַן) (1919, Χόμελ[10] ή 1922 στη, Βαρσοβία – 2 Οκτωβρίου 2009, Βαρσοβία)[11] ήταν σοσιαλιστής Πολωνός πολιτικός , καθώς και καρδιολόγος. Ο Έντελμαν ήταν ο τελευταίος επιζών ηγέτης της εξέγερσης του Γκέτο της Βαρσοβίας. Πολύ πριν από το θάνατό του, ήταν ο τελευταίος που έμεινε στη Λαϊκή Δημοκρατία της Πολωνίας παρά την παρενόχληση από τις κομμουνιστικές αρχές.[12]

Μάρεκ Έντελμαν
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Marek Edelman (Πολωνικά)
Γέννηση1  Ιανουαρίου 1919[1][2]
Γόμελ[3][4]
Θάνατος2  Οκτωβρίου 2009[5][6][3]
Βαρσοβία[3][7]
Τόπος ταφήςΕβραϊκό Κοιμητήριο της Βαρσοβίας
ΕθνικότηταΕβραίοι[4]
Χώρα πολιτογράφησηςΠολωνία
ΘρησκείαΑθρησκία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΠολωνικά[8]
Γίντις
Γερμανικά
Γαλλικά
ΣπουδέςΙατρικό Πανεπιστήμιο του Λοτζ
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταπολιτικός
καρδιολόγος
συνδικαλιστής
δημιουργός γραπτών έργων
Πολιτική τοποθέτηση
Πολιτικό κόμμα/ΚίνημαΓενική Ένωση Εβραίων Εργατών στη Λιθουανία, Πολωνία και Ρωσία
Οικογένεια
ΣύζυγοςΑλίνα Μαργκόλις-Έντελμαν
ΣύντροφοςPaula Sawicka
ΤέκναAleksander Edelman
Ania Edelman
ΣυγγενείςAnna Margolis (μητέρα της συζύγου) και Aleksander Margolis (πεθερός)
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςανθυπολοχαγός (σλαβόφωνες χώρες)
Πόλεμοι/μάχεςΕξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΒραβεύσειςΤαξιάρχης της Λεγεώνας της Τιμής (2008)
Ιππότης του Τάγματος του Λευκού Αετού (Απριλίου 1998)
Επίτιμος καθηγητής του πανεπιστημίου της Κρακοβίας (2009)
Τάγμα του Σταυρού του Γκρούνβαλντ, 3η τάξη
επίτιμος διδάκτωρ του Ελεύθερου Πανεπιστημίου Βρυξελλών (1996)
Μετάλλιο Αγίου Γεωργίου
Επίτιμος Δημότης της πόλης του Λοτζ[9]
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα
Πλατεία Μάρεκ Έντελμαν στη Βαρσοβία

Πριν από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν γενικός ακτιβιστής του εβραϊκού κινήματος Μπουντ. Κατά τη διάρκεια του πολέμου συνίδρυσε την Εβραϊκή Οργάνωση Μάχης (ΕΟΜ). Πήρε μέρος στην εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας το 1943 και έγινε ηγέτης της μετά τον θάνατο του Μόρντεχαϊ Ανιελέβιτς. Πήρε επίσης μέρος στην Εξέγερση της Βαρσοβίας το 1944 σε όλη την πόλη.[13]

Μετά τον πόλεμο, ο Έντελμαν παρέμεινε στην Πολωνία και έγινε διάσημος καρδιολόγος. Από τη δεκαετία του 1970, συνεργάστηκε με την Εργατική Επιτροπή Άμυνας και άλλες πολιτικές ομάδες που αντιτίθενται στο κομμουνιστικό καθεστώς της Πολωνίας. Ως μέλος της Αλληλεγγύης έλαβε μέρος στις συνομιλίες της Πολωνικής Στρογγυλής Τραπέζης το 1989. Μετά τους ειρηνικούς μετασχηματισμούς του 1989, υπήρξε μέλος διαφόρων κεντρώων και φιλελεύθερων κομμάτων.[14] Έγραψε επίσης βιβλία που τεκμηριώνουν την ιστορία της αντίστασης κατά τη διάρκεια του πολέμου κατά της ναζιστικής γερμανικής κατοχής της Πολωνίας.[15]

Πρώτα χρόνια Επεξεργασία

Οι λεπτομέρειες της γέννησης του Μάρεκ Έντελμαν δεν είναι γνωστές με βεβαιότητα. Πηγές αναφέρουν δύο πιθανά έτη γέννησης, είτε το 1919 στο Χόμελ (σημερινή Λευκορωσία),[10] είτε το 1922 στη Βαρσοβία. Ο πατέρας του, Νάταν Φέκικς Έντελμαν (πέθανε το 1924), ήταν μέλος του Κόμματος των Σοσιαλεπαναστατών (τα αδέρφια του πατέρα του, επίσης Σοσιαλιστές Επαναστάτες, εκτελέστηκαν από τους Μπολσεβίκους). [10] Η μητέρα του, Τσετσίλια Έντελμαν (πέθανε το 1934), γραμματέας νοσοκομείου, ήταν ακτιβίστρια μέλος του Μπουντ, ενός εβραϊκού σοσιαλιστικού εργατικού κόμματος.[10] Όταν πέθανε η μητέρα του Έντελμαν, ήταν 14 ετών και τον φρόντιζαν άλλα μέλη του προσωπικού στο νοσοκομείο όπου εργαζόταν στη Βαρσοβία, την πόλη που αποκαλούσε πάντα σπίτι.[16] Είπε το 2001: «Η Βαρσοβία είναι η πόλη μου. Εδώ είναι που εγώ έμαθα πολωνικά, γίντις και γερμανικά. Είναι εδώ που στο σχολείο, που έμαθα πως πρέπει πάντα να φροντίζω τους άλλους. Είναι επίσης εδώ που δέχτηκα χαστούκι στο πρόσωπο μόνο και μόνο επειδή ήμουν Εβραίος».[16]

Ως παιδί, ο Έντελμαν ήταν μέλος της Sotsyalistishe Kinder Farband (Σοσιαλιστική Παιδική Ένωση), της νεανικής ομάδας για παιδιά του Μπουντ.

Το 1939 εντάχθηκε και έγινε ηγέτης στο Tsukunft (Μέλλον), την οργάνωση νεολαίας του Μπουντ για μεγαλύτερα παιδιά.[17] Κατά τη διάρκεια του πολέμου, επανεκκίνησε αυτές τις οργανώσεις μέσα στο Γκέτο της Βαρσοβίας.[18]

Η περιφρόνηση και η οργάνωση του Μπουντ άφησαν το στίγμα τους στον Έντελμαν. Καθώς οι συνθήκες για τους Εβραίους χειροτέρευαν τη δεκαετία του 1930, τα μέλη του Μπουντ προτίμησαν να αμφισβητήσουν τον αυξανόμενο αντισημιτισμό παρά να φύγουν. Ο Έντελμαν είπε αργότερα: «Οι Μπουντιστές δεν περίμεναν τον Μεσσία, ούτε σχεδίαζαν να φύγουν για την Παλαιστίνη. Πίστευαν ότι η Πολωνία ήταν η χώρα τους και πολέμησαν για μια δίκαιη, σοσιαλιστική Πολωνία στην οποία κάθε εθνικότητα θα είχε τη δική της πολιτιστική αυτονομία και στην οποία τα δικαιώματα των μειονοτήτων θα ήταν εγγυημένα».[16]

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος Επεξεργασία

 
Τοιχογραφία στη μνήμη του Μάρεκ Έντελμαν στην οδό Νοβοπόλσκι 9β στη Βαρσοβία.
«Το πιο σημαντικό είναι η ζωή, και όταν υπάρχει ζωή, το πιο σημαντικό είναι η ελευθερία. Και μετά δίνουμε τη ζωή μας για την ελευθερία...»

Το 1939, μετά τη γερμανική εισβολή στην Πολωνία, ο Έντελμαν βρέθηκε περιορισμένος — μαζί με τους άλλους Εβραίους της Βαρσοβίας — στο Γκέτο της Βαρσοβίας. Το 1942, ως ηγέτης της νεολαίας Μπουντ, συνίδρυσε την υπόγεια Εβραϊκή Οργάνωση Μάχης (Żydowska Organizacja Bojowa, ŻOB). Στην Εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας τον Απρίλιο-Μάιο του 1943, με επικεφαλής τον Μόρντεχαϊ Ανιελέβιτς, ο Έντελμαν ήταν ένας από τους τρεις υποδιοικητές και στη συνέχεια έγινε ηγέτης μετά το θάνατο του Ανιελέβιτς.[19]

Όταν οι Γερμανοί σταμάτησαν την εκστρατεία μεταφοράς κατοίκων του Γκέτο στο στρατόπεδο εξόντωσης της Τρεμπλίνκα το Σεπτέμβριο του 1942, είχαν απομείνει μόνο 60.000 Εβραίοι.[16] Ο Έντελμαν και οι σύντροφοί του, ωστόσο, δεν είχαν καμία αμφιβολία ότι οι Γερμανοί θα ξαναρχίσουν την επιχείρηση. Η Εβραϊκή Οργάνωση Μάχης είχε αρχίσει να αποκτά όπλα και να οργανώνεται σε μονάδες που θα αναπλήρωναν την έλλειψη εκπαίδευσης και πυρομαχικών με βαθιά γνώση του γκέτο, τόσο πάνω από το έδαφος όσο και στο αποχετευτικό του δίκτυο.[16]

Οι Γερμανοί επανέλαβαν την επίθεσή τους στο γκέτο στις 19 Απριλίου 1943, με πάνω από 2.000 στρατιώτες. Σύμφωνα με τον Έντελμαν: «Οι Γερμανοί δεν περίμεναν κανενός είδους αντίσταση, πόσο μάλλον ότι θα πάρουμε τα όπλα». Η ισχυρή αντίσταση των μαχητών του Γκέτο υπεράριθμων και υπεροπλισμένων ανάγκασε τα γερμανικά στρατεύματα να αποσυρθούν.[16] Ήταν τη δεύτερη μέρα της Εξέγερσης, ενώ προστάτευε την υποχώρηση του Έντελμαν και άλλων συντρόφων, που σκοτώθηκε ένας άλλος εξέχων στασιαστής και Μπουντίστης, ο Μίχαου Κλέπφις.[20] Τις επόμενες τρεις εβδομάδες, οι μάχες ήταν έντονες. Οι Εβραίοι μαχητές σκότωσαν και τραυμάτισαν πολλούς Ναζί, αλλά αναπόφευκτα υπέστησαν πολύ μεγαλύτερες απώλειες. Στις 8 Μαΐου, ο διοικητής της ΕΟΜ, Μόρντεχαϊ Ανιελέβιτς, περικυκλώθηκε από γερμανικές δυνάμεις. Αυτοκτόνησε, πράγμα που σήμαινε ότι τώρα επικεφαλής ήταν ο Έντελμαν. «Μετά από τρεις εβδομάδες», θυμάται, «οι περισσότεροι από εμάς ήμασταν νεκροί».[16]

Οι Γερμανοί προχώρησαν στο να εξοντώσουν τους λίγους εναπομείναντες μαχητές καίγοντας το γκέτο - ο Έντελμαν πάντα επέμενε, «Μας νίκησαν οι φλόγες, όχι οι Γερμανοί».[16] Σε εκείνη τη συγκυρία, αγγελιαφόροι από το πολωνικό υπόγειο έξω από το γκέτο πέρασαν μέσω των υπονόμων που το συνέδεαν ακόμα με την υπόλοιπη Βαρσοβία.[21] Το πρωί της 10ης Μαΐου, ο Έντελμαν και οι λίγοι εναπομείναντες σύντροφοί του δραπέτευσαν μέσω των υπονόμων και πήραν το δρόμο τους προς το τμήμα της Βαρσοβίας που δεν ήταν γκετοποιημένο για να βρουν ασφάλεια ανάμεσα στους Πολωνούς συμπατριώτες τους. Σε αυτό το σημείο η Εξέγερση είχε τελειώσει και η τύχη των αγωνιστών που είχαν μείνει πίσω είναι άγνωστη.[16]

Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Εξέγερση του Γκέτο μερικές φορές δόθηκε ως μια ασυνήθιστη περίπτωση ενεργού εβραϊκής αντίστασης μπροστά στη φρίκη που διέπραξαν οι Γερμανοί. Ωστόσο, ο Μάρεκ δεν είδε ποτέ διαφορά στον χαρακτήρα αυτών που πολέμησαν στην Εξέγερση και εκείνων που στάλθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου, καθώς, κατά την άποψή του, όλοι οι εμπλεκόμενοι αντιμετώπιζαν απλώς έναν αναπόφευκτο θάνατο όσο καλύτερα ήξεραν.[16]

Στα μέσα του 1944, ο Έντελμαν, ως μέλος του αριστερού Λαϊκού Στρατού (Armia Ludowa), συμμετείχε στην Εξέγερση της Βαρσοβίας σε όλη την πόλη, όταν οι πολωνικές δυνάμεις ξεσηκώθηκαν εναντίον των Γερμανών, προτού αναγκαστούν να παραδοθούν μετά από 63 ημέρες μάχης.[22] Μετά τη συνθηκολόγηση, ο Έντελμαν μαζί με μια ομάδα άλλων μαχητών της ΕΟΜ, κρύφτηκε στα ερείπια της πόλης ως ένας από τους Ροβινσώνες Κρούσους της Βαρσοβίας πριν διασωθεί και απομακρυνθεί με τη βοήθεια του κεντρώου Πολωνικού Εσωτερικού Στρατού (Armia Krajowa).[23]

Μετέπειτα ζωή Επεξεργασία

 
Ο Μάρεκ Έντελμαν το 2009

Η νοσοκομειακή ανατροφή του Έντελμαν είχε αποδειχθεί ανεκτίμητη στο Γκέτο της Βαρσοβίας. Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σπούδασε στην Ιατρική Σχολή του Λοτζ και έγινε διάσημος καρδιολόγος, ο οποίος εφηύρε μια πρωτότυπη επέμβαση που σώζει ζωές.[24] Το 1948, ο Έντελμαν αντιτάχθηκε ενεργά στην ενσωμάτωση του Μπουντ στο Ενιαίο Εργατικό Κόμμα Πολωνίας (Κομμουνιστικό Κόμμα της Πολωνίας), το οποίο οδήγησε στη διάλυση της οργάνωσης από τους κομμουνιστές.[25] Το 1976, έγινε ακτιβιστής με την Εργατική Επιτροπή Άμυνας (Komitet Obrony Robotników) και αργότερα με το κίνημα Αλληλεγγύης.[22] Ο Έντελμαν κατήγγειλε δημόσια τον ρατσισμό και προώθησε τα ανθρώπινα δικαιώματα.[19]

 
Εξειδικευμένο Περιφερειακό Νοσοκομείο που πήρε το όνομά του από τον Νικολάι Πιρόγκοφ στο Λοτζ, όπου ο Μάρεκ Έντελμαν εργάστηκε ως καρδιολόγος για περισσότερα από 30 χρόνια

Το 1981, όταν ο Στρατηγός Βόιτσεχ Γιαρουζέλσκι κήρυξε στρατιωτικό νόμο, ο Έντελμαν φυλακίστηκε από την κυβέρνηση.[22] Το 1983, αρνήθηκε να συμμετάσχει στους επίσημους εορτασμούς της 40ης επετείου της Εξέγερσης του Γκέτο της Βαρσοβίας που χρηματοδοτήθηκε από την κομμουνιστική κυβέρνηση της Πολωνίας,[26] πιστεύοντας ότι αυτό «θα ήταν μια πράξη κυνισμού και περιφρόνησης» σε μια χώρα «όπου η κοινωνική ζωή κυριαρχείται παντού από ταπείνωση και εξαναγκασμό».[22] Αντίθετα, περπάτησε με φίλους στον δρόμο όπου βρισκόταν το καταφύγιο του Μορντεχάι Ανιελέβιτς.[26] Ο Έντελμαν συμμετείχε στις συνομιλίες της Πολωνικής Στρογγυλής Τραπέζης ως σύμβουλος της Αλληλεγγύης για την πολιτική υγείας.[22]

Στη μετακομμουνιστική Πολωνία, ο Έντελμαν ήταν μέλος πολλών κεντρώων φιλελεύθερων κομμάτων: του Κινήματος Πολιτών για Δημοκρατική Δράση, της Δημοκρατικής Ένωσης, της Ένωσης Ελευθερίας και του Δημοκρατικού Κόμματος – demokraci.pl. Υποστήριξε τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία το 1999, καθώς και τον πόλεμο στο Ιράκ το 2003, τους οποίους είδε ως περιπτώσεις της αμερικανικής δημοκρατίας που σώζει τις χώρες ξανά από το φασισμό.[27][28][29]

Παρείχε δημόσια υποστήριξη σε αντιφασιστικές πρωτοβουλίες και σε οργανώσεις που καταπολεμούν τον αντισημιτισμό. Το 1993, συνόδευσε μια φάλαγγα εμπορευμάτων στην πόλη του Σεράγεβο, ενώ η πόλη ήταν υπό πολιορκία.[30] Ο Έντελμαν καταδίκασε έντονα τη διεθνή αδιαφορία κατά τη διάρκεια της βοσνιακής γενοκτονίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αποκαλώντας την ντροπή για την υπόλοιπη Ευρώπη και «μια καθυστερημένη νίκη του Χίτλερ – μια νίκη από τον τάφο».[31]

Στις 17 Απριλίου 1998,[32] στον Έντελμαν απονεμήθηκε το υψηλότερο παράσημο της Πολωνίας, το Τάγμα του Λευκού Αετού.[11] Έλαβε επίσης τη γαλλική Λεγεώνα της Τιμής.[33]

Ο Έντελμαν ήταν ισόβιος αντισιωνιστής.[34][35][36] Σε μια συνέντευξή του το 1985, είπε ότι ο Σιωνισμός ήταν μια «χαμένη υπόθεση» και αμφισβήτησε τη βιωσιμότητα του Ισραήλ.[37] Παρέμεινε σταθερά Πολωνός, αρνούμενος να μεταναστεύσει στο Ισραήλ.[38]

Σε μεγάλη ηλικία, μίλησε για την υπεράσπιση του παλαιστινιακού λαού, καθώς ένιωθε ότι η εβραϊκή αυτοάμυνα για την οποία είχε αγωνιστεί κινδύνευε να περάσει τη γραμμή καταπίεσης.[39] Τον Αύγουστο του 2002, έγραψε μια ανοιχτή επιστολή στους ηγέτες της Παλαιστινιακής αντίστασης. Αν και η επιστολή επέκρινε τις παλαιστινιακές επιθέσεις αυτοκτονίας, ο τόνος της εξόργισε την ισραηλινή κυβέρνηση και τον Τύπο. Σύμφωνα με τον αείμνηστο Βρετανό συγγραφέα και ακτιβιστή Πολ Φουτ, «Έγραψε την επιστολή με πνεύμα αλληλεγγύης από έναν συνάδελφό του αντιστασιακό, ως πρώην ηγέτης μιας εβραϊκής εξέγερσης που δεν διαφέρει σε απόγνωση με την παλαιστινιακή εξέγερση στα κατεχόμενα εδάφη».[40] Απηύθυνε την επιστολή του «Σε όλους τους ηγέτες των παλαιστινιακών στρατιωτικών, παραστρατιωτικών και ανταρτικών οργανώσεων – Σε όλους τους στρατιώτες των παλαιστινιακών μαχόμενων ομάδων».[41]

Ο Μοσέ Άρενς, πρώην υπουργός Άμυνας και Υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, επισκέφτηκε τον Έντελμαν στη Βαρσοβία το 2005 για να συζητήσει για την Εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας. Ο Άρενς θαύμαζε τον Έντελμαν και προσπάθησε ανεπιτυχώς να κερδίσει την επίσημη ισραηλινή αναγνώρισή του. Μετά το θάνατο του Έντελμαν, ο Άρενς θυμήθηκε στη Haaretz:

«Πολλοί από τους επιζώντες της εξέγερσης που εγκαταστάθηκαν στο Ισραήλ δεν μπορούσαν να συγχωρήσουν τον Έντελμαν για τη συχνή κριτική του στο Ισραήλ. Όταν επέστρεψα από τη Βαρσοβία προσπάθησα να πείσω πολλά ισραηλινά πανεπιστήμια να απονείμουν στον Έντελμαν επίτιμο διδακτορικό σε αναγνώριση του ρόλου του στο την εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας, αντιμετώπισα πεισματική αντιπολίτευση υπό την ηγεσία των ιστορικών του Ολοκαυτώματος στο Ισραήλ. Είχε λάβει την υψηλότερη τιμή της Πολωνίας και στην 65η μνήμη της εξέγερσης του Γκέτο της Βαρσοβίας του απονεμήθηκε το μετάλλιο της Λεγεώνας της Τιμής. Πέθανε, μη έχοντας λάβει την αναγνώριση από το Ισραήλ που τόσο πλουσιοπάροχα του άξιζε». — Μοσέ Άρενς[42]

Οικογενειακή ζωή Επεξεργασία

Ο Μάρεκ Έντελμαν ήταν παντρεμένος με την Αλίνα Μαργκόλις-Έντελμαν (1922–2008). Απέκτησαν δύο παιδιά, τον Αλεξάντερ και την Άννα.[33][38] Όταν η γυναίκα και τα παιδιά του μετανάστευσαν από την Πολωνία στη Γαλλία στον απόηχο της πολωνικής πολιτικής κρίσης του 1968 και των αντισημιτικών ενεργειών από τις πολωνικές κομμουνιστικές αρχές, ο Έντελμαν αποφάσισε να μείνει στο Λοτζ. «Κάποιος έπρεπε να μείνει εδώ με όλους αυτούς που χάθηκαν εδώ, τελικά».[16] Δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε έξι γλώσσες.[38] Κάθε Απρίλιο έβαζε λουλούδια στη Βαρσοβία για όσους είχε υπηρετήσει στην Εξέγερση του Γκέτο της Βαρσοβίας.[33] Η σύζυγος του Έντελμαν, η Αλίνα, επίσης επιζών του Γκέτο της Βαρσοβίας, πέθανε το 2008. Έμειναν από τον γιο και την κόρη τους.[16]

Θάνατος Επεξεργασία

 
Η κηδεία του Έντελμαν. Στο βάθος το Μνημείο των Ηρώων του Γκέτο της Βαρσοβίας

Ο Έντελμαν πέθανε στις 2 Οκτωβρίου 2009.[33][19][43] Κηδεύτηκε στη Βαρσοβία με πλήρεις στρατιωτικές τιμές στις 9 Οκτωβρίου 2009. Το φέρετρό του ήταν καλυμμένο με ένα λάβαρο του Μπουν που έγραφε «Bund - Yidisher Sozialistisher Farband» και μια χορωδία τραγούδησε τον ύμνο του Μπουντ, «Di Shvue».[44] Στην κηδεία παρευρέθηκαν ο Πολωνός Πρόεδρος, Λεχ Κατσίνσκι και ο πρώην Πρόεδρος, Λεχ Βαλέσα, στην οποία συμμετείχαν περίπου 2.000 άτομα.[45]

Ο Βουαντίσουαφ Μπαρτοσέφσκι, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας και επιζών του Άουσβιτς, ηγήθηκε των αφιερωμάτων στον Έντελμαν, λέγοντας: «Έφτασε σε καλή ηλικία. Έφυγε ικανοποιημένος, έστω κι αν γνώριζε πάντα την τραγωδία που πέρασε».[19][43] Ο Μπαρτοσέφσκι αρνήθηκε ότι ο ακτιβιστής ήταν «αναντικατάστατος», προτού παραδεχτεί ότι «υπάρχουν λίγοι άνθρωποι σαν τον Μάρεκ Έντελμαν».[19][43] Ο Ρωμαιοκαθολικός επίσκοπος Ταντέους Πιερόνεκ δήλωσε: «Τον σέβομαι περισσότερο για το γεγονός ότι έμεινε σε αυτή τη γη, που τον έκανε να πολεμήσει τόσο σκληρά για την εβραϊκή και πολωνική του ταυτότητα. Έγινε πραγματικός μάρτυρας, έδωσε αληθινή μαρτυρία με τη ζωή του».[46] Ο πρώην πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ταντέους Μαζοβιέτσκι, ήταν επίσης παρών και είπε ότι ο Έντελμαν υπήρξε πρότυπο για αυτόν.[45]

Ο πρώην επικεφαλής του κοινοβουλίου του Ισραήλ και πρώην πρέσβης του Ισραήλ στην Πολωνία, Σεβάχ Βάις, δήλωσε: «Θα ήθελα να εκφράσω τα συλλυπητήριά μου στην οικογένεια του Μάρεκ Έντελμαν, στο πολωνικό έθνος και στο εβραϊκό έθνος. Ήταν ένας ήρωας για όλους μας».[43] Ο Ίαν Κέλι, επίσημος εκπρόσωπος των Ηνωμένων Πολιτειών, εξέφρασε τη συμπάθειά του και επιβεβαίωσε ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες «στέκονται στο πλευρό της Πολωνίας καθώς θρηνεί την απώλεια ενός σπουδαίου ανθρώπου».[47]

Στη λαϊκή κουλτούρα Επεξεργασία

Στην τηλεοπτική ταινία του 2001 Η αντίσταση, τον υποδύθηκε ο Αμερικανός ηθοποιός Τζον Έιλς.

Το ντοκιμαντέρ Marek Edelman... And There Was Love in the Ghetto, σε σκηνοθεσία Άντζεϊ Βάιντα και Γιολάντα Ντιλέφσκα, κυκλοφόρησε το 2019.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 www.encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=Marek_Edelman. Ανακτήθηκε στις 19  Μαΐου 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb119015443. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 www.encyklopedia-solidarnosci.pl/wiki/index.php?title=Marek_Edelman.
  4. ↑ 4,0 4,1 polska.newsweek.pl/marek-edelman---biografia,46737,1,1.html.
  5. ↑ www.telegraph.co.uk/news/obituaries/politics-obituaries/6259900/Marek-Edelman.html.
  6. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  7. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
  8. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb119015443. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  9. ↑ Ανακτήθηκε στις 6  Απριλίου 2022.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 "Marek Edelman - biografia"[νεκρός σύνδεσμος]; accessed November 1, 2015.
  11. ↑ 11,0 11,1 Scislowska, Monika, «Warsaw ghetto uprising leader Edelman dies at 90», News, Associated Press, https://news.yahoo.com/s/ap/20091002/ap_on_re_eu/eu_poland_edelman_obit, ανακτήθηκε στις November 1, 2015 
  12. ↑ Lucy S. Dawidowicz, "The Curious Case of Marek Edelman", Commentarty Magazine, March 1, 1987
  13. ↑ Richie, Alexandra (10 Δεκεμβρίου 2013). Warsaw 1944: Hitler, Himmler, and the Warsaw Uprising (στα Αγγλικά). Farrar, Straus and Giroux. ISBN 9781466848474. 
  14. ↑ Zychowicz, Piotr (2009-10-02). «Marek Edelman nie zyje» (στα πολωνικά). Rzeczpospolita. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-03-03. https://web.archive.org/web/20120303005745/http://www.rp.pl/artykul/372163_Marek_Edelman_nie_zyje.html. Ανακτήθηκε στις 2009-11-03. 
  15. ↑ Edelman, Marek (4 Φεβρουαρίου 2014). The Ghetto Fights (στα Αγγλικά). Bookmarks. ISBN 9781909026391. 
  16. ↑ 16,00 16,01 16,02 16,03 16,04 16,05 16,06 16,07 16,08 16,09 16,10 16,11 Marek Edelman - Daily Telegraph obituary.
  17. ↑ Mendelsohn, Ezra (31 Μαρτίου 2009). Jews and the Sporting Life: Studies in Contemporary Jewry XXIII. Institute of Contemporary Jewry, Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. σελ. 27. ISBN 978-0-19-538291-4. 
  18. ↑ Yitzhak Zuckerman, Barbara Harshav, "A surplus of memory: chronicle of the Warsaw Ghetto uprising", University of California Press, 1993, pg. 434.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 «Warsaw ghetto uprising head dies». BBC. 2 Οκτωβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2009. 
  20. ↑ Israel Gutman, Resistance: The Warsaw Ghetto Uprising, New York, Houghton Mifflin Harcourt, 1998, p. 214.
  21. ↑ «Marek Edelman - charakterystyka - Hanna Krall». poezja.org. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουνίου 2022. 
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Kaufman, Michael T. (3 October 2009). «Marek Edelman, Commander in Warsaw Ghetto Uprising, Dies at 90». The New York Times: σελ. A21. https://www.nytimes.com/2009/10/03/world/europe/03edelman.html?em. Ανακτήθηκε στις 2009-10-05. 
  23. ↑ Engelking, Barbara· Libionka, Dariusz (2009). Żydzi w Powstańczej Warszawie. Warsaw: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów. σελίδες 260–293. ISBN 978-83-926831-1-7. 
  24. ↑ Lichterman, Boleslav (28 November 2009). «Marek Edelman». British Medical Journal 339: 1257. doi:10.1136/bmj.b4992. https://www.researchgate.net/publication/240965729. 
  25. ↑ «"Marek Edelman 1919-2009", Żydowski Instytut Historyczny». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουλίου 2023. 
  26. ↑ 26,0 26,1 «Marek Edelman nie żyje» (στα πολωνικά). Dziennik. 2 October 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 4, 2009. https://web.archive.org/web/20091004012251/http://www.dziennik.pl/wydarzenia/article450759/Zmarl_Marek_Edelman.html. Ανακτήθηκε στις 2009-10-05. 
  27. ↑ Andrzej STYLINSKI, "Marek Edelman; Wartime Jewish hero of Warsaw ghetto uprising", eilatgordinlevitan.com; accessed November 1, 2015.
  28. ↑ "Every war with fascism is our business". Interview by Polish Channel TVN24, re-published in a Polish weekly Przekroj (translated by Arthur Chrenkoff), May 30, 2004; accessed November 1, 2015.
  29. ↑ Letter to the Editor, nytimes.com; accessed November 1, 2015.
  30. ↑ Mendelsohn, Ezra (31 Μαρτίου 2009). Jews and the Sporting Life: Studies in Contemporary Jewry XXIII. Institute of Contemporary Jewry, Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ. σελ. 34. ISBN 978-0-19-538291-4. 
  31. ↑ "A delayed victory by Hitler...", independent.co.uk, August 18, 1993.
  32. ↑ Official website of the President of Poland, Archives Αρχειοθετήθηκε 2020-12-01 στο Wayback Machine., accessed November 1, 2015,
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 «Warsaw Ghetto uprising leader Marek Edelman dies at 90». The Daily Telegraph (Λονδίνο). 2009-10-03. https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/poland/6256830/Warsaw-Ghetto-uprising-leader-Marek-Edelman-dies-at-90.html. Ανακτήθηκε στις 2009-10-04. 
  34. ↑ Boyarin, Jonathan· Boyarin, Daniel (2002). Powers of Diaspora: Two Essays on the Relevance of Jewish Culture. Minneapolis, MN: University of Minnesota Press. σελ. 53. ISBN 0-8166-3596-X. 
  35. ↑ Kaye/Kantrowitz, Melanie (2007). The Colors of Jews: Racial Politics and Radical Diasporism. Bloomington, IN: Indiana University Press. σελ. 214. ISBN 978-0-253-34902-6. 
  36. ↑ Zertal, Idith (2005). Israel's Holocaust and the Politics Of Nationhood. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες 34–35. ISBN 0-521-85096-7. 
  37. ↑ Grupinska, Anna (1985). «Talk with Marek Edelman». CZAS. 
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Yossi Melman (2009-10-02). «Hero of Warsaw Ghetto uprising, Marek Edelman, dies at 86». Haaretz. http://www.haaretz.com/hasen/spages/1118611.html. Ανακτήθηκε στις 2009-10-04. 
  39. ↑ «Marek Edelman: death of a great man». The Daily Telegraph (Λονδίνο). October 5, 2009. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις October 8, 2009. https://web.archive.org/web/20091008133608/http://blogs.telegraph.co.uk/news/timcollard/100012403/marek-edelman-death-of-a-great-man/. 
  40. ↑ Paul Foot (August 21, 2002). «Palestine's partisans». The Guardian (Λονδίνο). https://www.theguardian.com/world/2002/aug/21/comment.israelandthepalestinians. 
  41. ↑ «Anti-Zionist Legacy of Warsaw Ghetto Resistance Fighter Marek Edelman». Daily Kos. October 15, 2009. http://www.dailykos.com/story/2009/10/16/793916/-Anti-Zionist-legacy-of-Warsaw-Ghetto-resistance-fighter-Marek-Edelman. Ανακτήθηκε στις April 19, 2013. 
  42. ↑ "The last Bundist," Moshe Arens, Haaretz, 5 Οκτωβρίου 2009.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 «Marek Edelman of Warsaw Ghetto Uprising dies». The Australian. 2009-10-03. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-10-06. https://web.archive.org/web/20091006183113/http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,25197,26159222-12335,00.html. Ανακτήθηκε στις 2009-10-04. 
  44. ↑ Moshe Arens, "Requiem for the Bund", Haaretz,
  45. ↑ 45,0 45,1 «פֿון "אַרבעטער־רינג" אין ישׂראל די בונדישע "שבועה", די פֿאָן און אַ קראַנץ (Di Shvue, the banner and a wreath of the Arbeter-ring in Yisroel)» (στα γίντις). Lebns Fragn (bimonthly of the Bund Israeli branch). September–October 2009. http://lebnsfragn.com/bin/articles.cgi?ID=721. Ανακτήθηκε στις 2009-11-03. 
  46. ↑ Gabriela Baczynska (2009-10-03). «Last leader of Warsaw Jewish Ghetto Uprising dies at 87». Reuters India. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2016-01-10. https://web.archive.org/web/20160110210628/http://in.reuters.com/article/worldNews/idINIndia-42879120091003. Ανακτήθηκε στις 2009-10-04. 
  47. ↑ «Poland: Death of Marek Edelman». Στέιτ Ντιπάρτμεντ. 3 Οκτωβρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 4 Οκτωβρίου 2009. 

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μάρεκ_Έντελμαν&oldid=10406384"