Βιβλίο

Το Βιβλίο είναι υλικός φορέας γραπτού ή και εικαστικού περιεχομένου. Παγκοσμίως εννοείται ως βασική κατηγορία έντυπου λόγου και αποτελείται από αριθμό συνδεδεμένων τεμαχίων χαρτιού και εξώφυλλο. Βιβλίο αποκαλείται επίσης το σύνολο του περιεχομένου του αντικειμένου αυτού ως πνευματικό έργο. Αν και η ύπαρξη του έντυπου λόγου χρονολογείται από την απαρχή της ανθρώπινης ιστορίας, το βιβλίο αποτελεί το κατεξοχήν μέσο διάδοσης της γνώσης από την εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο έως και σήμερα. Η αξία και το περιεχόμενο του βιβλίου συνδέθηκε περισσότερο με τη λογοτεχνία, την επιστήμη, και τη θρησκεία. Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας το βιβλίο εμφανίζεται τις τελευταίες δεκαετίες και σε μη υλικούς φορείς, όπως το ηλεκτρονικό βιβλίο (e-book) και το ακουστικό βιβλίο (audio book). Τα βιβλία απαντώνται στην τυπογραφική βιομηχανία, στις εκδοτικές επιχειρήσεις, στα βιβλιοπωλεία, στις βιβλιοθήκες, σε ιδιωτικές συλλογές και αλλού.

Βιβλία προηγούμενων αιώνων που φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη του Κολλεγίου Μέρτον στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Ετυμολογία

Σύμφωνα με το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, η λέξη βιβλίο, αρχαιοελληνικά βιβλίον, προέρχεται από το βυβλίον, με προληπτική αφομοίωση του -υ- σε -ι-, και αυτό από το βύβλος, από το όνομα της φοινικικής πόλης Βύβλου, από όπου εισαγόταν ο κατεργασμένος πάπυρος. Το ίδιο το Βύβλος είναι σημιτικής προέλευσης (πρβλ. εβραϊκό Gēbăl «περιοχή, σύνορο»), και το αρχικό Β-, αντί του αναμενόμενου Γ-, ίσως οφείλεται σε αφομοίωση.

Στα ιταλικά, η λέξη libro «βιβλίο» προέρχεται από το λατινικό liber, που σήμαινε αρχικά «φλοιός (δέντρου)» αλλά κατέληξε με τρόπο ανάλογο του ελληνικού βύβλος να σημαίνει «λογοτεχνικό έργο». Στην αγγλική γλώσσα, η λέξη book «βιβλίο» προέρχεται από το παλαιοαγγλικό bōc, από τη γερμανική ρίζα *bōk-, από όπου και beech «οξιά». Σχετικό με την οξιά είναι το σλαβικό буква (μπούκβα) «γράμμα (αλφαβήτου)». Το λατινικό codex/codice, με τη σημερινή έννοια «βιβλίο» (βλ. κώδικας), σήμαινε αρχικά «κομμάτι ξύλο».

Η φυσική μορφή του βιβλίου

Το εσωτερικό ή σώμα του βιβλίου

Το εσωτερικό του βιβλίου, ή σώμα του βιβλίου, αποτελείται από φύλλα, ή κόλες, διαφόρων διαστάσεων, συνήθως 58×86 εκ., 61×86 εκ. και 70×100 εκ., οι οποίες τυπώνονται και από τις δύο όψεις και διπλωμένες κατάλληλα δίνουν τα 8σέλιδα, 16σέλιδα ή 32σέλιδα του βιβλίου. Το «τυπογραφικό φύλλο», δηλαδή η κόλα χαρτιού που τυπώθηκε, διαστάσεων 58×86 εκ., κομμένο στη μέση δίνει δύο 16σέλιδα με διαστάσεις 14,5×21,5 εκ. Το «τυπογραφικό φύλλο» 70×100 εκ., κομμένο στη μέση, δίνει δύο 16σέλιδα με διαστάσεις 17,5×25 εκ.

• Οι σελίδες του βιβλίου έχουν τη δική τους ονομασία. Η αριστερή σελίδα λέγεται verso και η δεξιά recto ή καλή σελίδα. Οι δυο απέναντι σελίδες λέγονται μερικές φορές σαλόνι.
• Κάθε σελίδα του σώματος έχει δική της αρίθμηση.

Πρωτόγραμμα είναι ένα γράμμα στην αρχή μιας λέξης, ενός κεφαλαίου, ή μιας παραγράφου που είναι μεγαλύτερο από το υπόλοιπο κείμενο και συνήθως καλλιγραφικό. Το πρωτόγραμμα έκανε την εμφάνιση του από τα χειρόγραφα κείμενα και βιβλία αλλά διατηρήθηκε στη συνέχεια και με την ανάπτυξη της τυπογραφίας.

Φύλλα ονομάζονται τα συνδεδεμένα τεμάχια στα οποία τυπώνεται το περιεχόμενο του βιβλίου. Αυτά μπορούν να έχουν παραχθεί από πρωτότυπο ή ανακυκλωμένο χαρτί. Ο κλάδος της επιστήμης που ασχολείται με τη δημιουργία και αναπαραγωγή του έντυπου βιβλίου ονομάζεται τυπογραφία. Για την προσθήκη περιεχομένου (εκτύπωση) στο βιβλίο η τυπογραφία χρησιμοποιεί διαφορετικές διαδικασίες και τεχνικές αναλόγως του υλικού των φύλλων.

Σελίδες ονομάζονται οι δύο όψεις κάθε φύλλου.

Σελίδα τίτλου ονομάζεται η πρώτη σελίδα του βιβλίου και αριθμείται συνήθως ως η πρώτη. Φέρει συνήθως τον τίτλο του έργου και το όνομα του συγγραφέα με μικρότερα γράμματα απ' ότι εμφανίζονται στο εξώφυλλο. Σπανιότερα, η σελίδα τίτλου εμφανίζεται εντελώς κενή ή φέρει κείμενο μικρού όγκου (αφιέρωση, ανώνυμη ή επώνυμη φράση, γνωμικό κλπ).

Σελίδα Πνευματικών Δικαιωμάτων (Copyright Page) ονομάζεται η έτερη του πρώτου φύλλου. Φέρει γενικές και ειδικές πληροφορίες για την έκδοση του βιβλίου όπως:

• στοιχεία συγγραφέα, εκδότη, τυπογραφείου και ενδεχόμενων συντελεστών (γλωσσική, εικαστική, νομική, διαφημιστική επιμέλεια)
• αύξοντα αριθμό ανατύπωσης
• καθεστώς, δικαιούχους και δήλωση επιφύλαξης πνευματικών δικαιωμάτων
• διεθνή πρότυπο αριθμό βιβλίου (International Standard Book Number, ISBN)
• λοιπές πληροφορίες

Οι επόμενες σελίδες έως και το κυρίως περιεχόμενο, το αντικείμενο του βιβλίου, μπορούν να περιλαμβάνουν την εργογραφία του συγγραφέα ή παρεμφερή κατάλογο, ειδικές σημειώσεις και συνήθως τη Σελίδα περιεχομένων.

Η Σελίδα περιεχομένων (Περιεχόμενα) βρίσκεται συνήθως ανάμεσα στα τρία πρώτα φύλλα του βιβλίου, κατά την σύγχρονη εκδοτική και λογοτεχνική άποψη, για λόγους ευκολότερης πρόσβασης από τον αναγνώστη.

Η εμφάνιση της σελίδας περιεχομένων βρίσκεται σε συνάρτηση με το περιεχόμενο και τη δομή του βιβλίου, την διάρθρωση αυτού σε ενότητες και υποενότητες. Η σελίδα περιεχομένων έτσι ενέχει θέση ενδεικτικής προεπισκόπησης και ανασκόπησης της δομής του αντικείμενου περιεχομένου του έργου. Επίσης ενέχουν υπόσταση σελιδοδείκτη κεφαλαίων και τμημάτων. Η αρίθμηση σελίδων στα περιεχόμενα παρουσιάζεται αύξουσα και συνηθέστερα απέναντι δεξιά των επικεφαλίδων των κεφαλαίων, ενοτήτων κλπ του έργου.

Το κυρίως περιεχόμενο ενός βιβλίου παρουσιάζει ανά τους χρόνους και τους τόπους διάφορες δομές, ανάλογα το αντικείμενο, το είδος και το ύφος. Το καθαυτό έργο είθισται να ξεκινάει σε δεξιά σελίδα (recto). Το έργο μπορεί να εμφανίζει πρόλογο, εισαγωγή αλλά και επίμετρο, βιογραφικές ή ακαδημαϊκές πληροφορίες του έργου και του συγγραφέα τα οποία μπορεί και να τοποθετούνται στο τέλος του βιβλίου.

Το κύριο μέρος του μπορεί να παρουσιάζεται ενιαίο, ακολουθώντας εξακολουθητική ροή, είτε να δομείται τμηματικά σε αυτοτελείς ή συνδεόμενες ενότητες. Στα βιβλία επιστημονικού θρησκευτικού και σπανιότερα λογοτεχνικού περιεχομένου εμφανίζεται και εικαστικό περιεχόμενο (σκίτσα, ζωγραφιές, διαγράμματα, φωτογραφίες κλπ).

Στις τελευταίες σελίδες ενός βιβλίου λαμβάνουν χώρο επίμετρα, επίλογοι, παραθέσεις, ευχαριστίες, υποδείξεις, λεξιλόγιο, βιβλιογραφία, επεξηγήσεις, πληροφορίες εκτύπωσης, διορθώσεις κ.ά. Στο έντυπο βιβλίο είθισται τα ακραία φύλλα (εμπρόσθια και οπίσθια) να παραμένουν κενά.

Χειρόγραφο βιβλίο του 15ου αι., με την αρχική του βιβλιοδεσία. Φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου της Λιέγης

Το εξώφυλλο

Ο όγκος του περιεχομένου περιβάλλεται από ένα παχύτερο και σκληρότερο, φύλλο, το εξώφυλλο. Εκείνο μπορεί να αποτελείται από χαρτί (χαρτοδεσία), χαρτόνι, δέρμα (δερματοδεσία), και σπανιότερα, ξύλο, ύφασμα, μέταλλο, ορυκτό, πέτρωμα ή σύνθεση τους. Το εξώφυλλο ενός βιβλίου απαρτίζεται από το (recto) εμπρόσθιο και (verso) οπίσθιο (οπισθόφυλλο) τα οποία ενώνει η ράχη του βιβλίου. Το εμπρόσθιο τμήμα (εκείνο που κοινώς αναφέρεται ως εξώφυλλο) αποτελεί μια εικαστική και έγγραφη περίληψη του περιεχομένου και του αντικείμενου του βιβλίου. Πρόκειται για την εξωτερική εικόνα του, εκείνη που θα προσελκύσει ή απομακρύνει τον επίδοξο αναγνώστη. Γι' αυτό το λόγο οι εμπλεκόμενοι στις εκδόσεις ασχολούνται σημαντικά με την εμφάνιση του εξωφύλλου, αναθέτοντας τη δημιουργία του σε επαγγελματίες των εικαστικών και φωτογραφικών τεχνών. Κατά κανόνα το εξώφυλλο φέρει εικαστικό παρασκήνιο και γλωσσικό προσκήνιο.

Παρασκήνιο

Το παρασκήνιο παρουσιάζει φωτογραφία, ζωγραφική, γράφημα, σκίτσο, απλώς χρώμα, ή μικτή τεχνική. Το αντικείμενο τους διαφέρει αναλόγως του είδους του βιβλίου. Κατά κανόνα:

• Στο λογοτεχνικό βιβλίο (πεζό, έμμετρο, μικτό) είθισται να χρησιμοποιείται τοπίο, πορτρέτο, σκίτσο, αφηρημένη σύνθεση κ.ά.
• Στο θρησκευτικό προτιμάται η αγιογραφία και η σχετική φωτογραφία.
• Το επιστημονικό παρουσιάζει ενδεικτικά του αντικειμένου σκίτσα, γραφήματα, αναπαραστάσεις. Σπανιότερα φωτογραφία ή ζωγραφική.
• Το διαφημιστικό, τουριστικό, εμπορικό βιβλίο και συναφή, συνήθως ενσωματώνει στο εξώφυλλο φωτογραφική σύνθεση των περιεχομένων του.

φέρει συνήθως στο άνω κέντρο τον τίτλο του βιβλίου και από κάτω το όνομα/ψευδώνυμο του/των συγγραφέα/ων. Βιβλία που παράγονται ή μετατρέπονται σε ηλεκτρονική μορφή ονομάζονται ηλεκτρονικά βιβλία.

Προσκήνιο

Το προσκήνιο παρουσιάζει γλωσσικό χαρακτήρα.

• Κεντρικά (συνηθέστερα) άνω ή (σπανιότερα) κάτω, ακόμα σπανιότερα μεσοκεντρικά τυπώνεται το όνομα του συγγραφέα, από κάτω ο τίτλος του βιβλίου. Η παρουσία αυτή συνήθως καταλαμβάνει το ένα δέκατο της επιφάνειας του εξώφυλλου. Ο τίτλος φέρει μεγαλύτερα γράμματα από το όνομα του συγγραφέα. Με μικρότερα του τίτλου γράμματα αναγράφεται ενδεχόμενος υπότιτλος.
• Πλησίον των τιτλικών στοιχείων και συνήθως στις άνω γωνίες εμφανίζονται σχετικές της κυκλοφορίας πληροφορίες όπως αριθμός ενδεχόμενης ανατύπωσης, (π.χ. ΕΙΚΟΣΤΗ ΧΙΛΙΑΔΑ), αναφορές στο συγγραφέα και την έκδοση (π.χ. Από τον συγγραφέα του "..." ή BEST SELLER).
• Η μεσαία επιφάνεια του εξώφυλλου συνήθως δε διαθέτει προσκήνιο κείμενο αλλά εμφανίζεται το παρασκήνιο περιεχόμενο.
• Στην κάτω πλευρά και συμμετρικά των τιτλικών στοιχείων εμφανίζεται το όνομα και το λογότυπο του εκδότη. Αν αυτός δεν είναι υπάρχει και αυτοχρηματοδοτείται από τον συγγραφέα η έκδοση τότε συνήθως αναγράφεται η χρονολογία εκτύπωσης και η γενέτειρα, ο τόπος συγγραφής ή ο τόπος έκδοσης του βιβλίου (π.χ. ΑΘΗΝΑ 2000).

Το ηλεκτρονικό βιβλίο

Το ηλεκτρονικό βιβλίο ("e-book") είναι ένα σύνολο πληροφοριών που εμφανίζονται σε ψηφιακή μορφή των οποίων το περιεχόμενο και η μορφή προσομοιάζουν το έντυπο βιβλίο. Δημιουργείται μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή ή σχετικών ψηφιακών συσκευών και σε διάφορα λειτουργικά συστήματα. Όσον αφορά στα Windows, τα προγράμματα που, κατά κύριο λόγο, χρησιμοποιούνται για τη συγγραφή και τη σελιδοποίηση του βιβλίου είναι το MS Word, το Open Office Writer, από την Adobe Inc τα InDesign, Acrobat και Reader και παλαιότερα το Pagemaker, και το Quark Express της Quark. Όσον αφορά στη δημιουργία του εξώφυλλου χρησιμοποιούνται, κατά κύριο λόγο, τα (Adobe) Photoshop, Illustrator και Indesign και τα Corel Draw και Quark Express. Το ηλεκτρονικό βιβλίο μπορεί επίσης να δημιουργηθεί σε σχετικές ιστοσελίδες ανάλογων ιστοσελίδων στο διαδίκτυο όπως για παράδειγμα η Βικιπαίδεια. Η διάθεση του ηλεκτρονικού βιβλίου συμβαίνει μέσω φορέων ψηφιακής πληροφορίας όπως το Διαδίκτυο, και υλικά ψηφιακά μέσα όπως το CD-ROM, το DVD-ROM, το USB Stick κ.α. Οι δανειστικές βιβλιοθήκες σήμερα, δημιουργούν ή παρέχουν, επιπρόσθετα στις συλλογές έντυπου υλικού, πρόσβαση σε ψηφιακές συλλογές ηλεκτρονικών βιβλίων. Αυτό συμβαίνει τόσο για πρακτικούς λόγους όπως η εξοικονόμηση χώρου και η ευκολία αναζήτησης, όσο και για τεχνικούς πολλά βιβλία πλέον διατίθενται μόνο σε ηλεκτρονική μορφή. Εντούτοις και παρά τις εξελίξεις στον χώρο της τεχνολογίας της πληροφόρησης και την εμφάνιση του ηλεκτρονικού βιβλίου, δεν έχει παρατηρηθεί ακόμη ουσιαστική μείωση στους ρυθμούς έκδοσης και εμπορίας έντυπων βιβλίων.

Αναγνώστης ηλεκτρονικών βιβλίων (e book-Reader) -περιέχει το μυθιστόρημα Μόμπι Ντικ

Τα πλεονεκτήματα του ηλεκτρονικού βιβλίου εν σχέσει με το έντυπο είναι πολλά. Κάποια απ' αυτά είναι τα εξής:

• Ελάχιστο έως μηδενικό κόστος παραγωγής και διάθεσης (Διαδίκτυο)
• Ελάχιστο έως μηδενικό κόστος αναπαραγωγής
• Ελάχιστος όγκος μεταφοράς, αποθήκευσης και έκθεσης
• Οικολογικό λόγω της ανυπαρξίας υλικού μέσου πλην του φορέα διάθεσής του (βλ. παραπάνω)
• Απουσία φθοράς λόγω της άυλης υπόστασης του
• Ευκολότερη και ταχύτερη αναζήτηση, ολική ή μερική επεξεργασία και αναπαραγωγή (αναλόγως της άδειας χρήσης)
• Ευκολότερη και μεγαλύτερη πρόσβαση στο ευρύ κοινό, ακόμα και σε σπάνια έργα
• Ευκολότερη πρόσβαση στη διάθεση και γνωστοποίηση των έργων τους από εντύπως ανέκδοτους ή απέχοντες δημιουργούς
• Δυνατότητα επισύναψης σχετικού οπτικοακουστικού υλικού στο έργο
• Δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας και σχολιασμού (Διαδίκτυο) με εκδότες, αναγνώστες και σχετικά φυσικά και νομικά πρόσωπα
• Δυνατότητα άμεσου και ολικού κέρδους των εμπλεκομένων (δημιουργών, εκδοτών) χωρίς την απόδοση κερδών σε τυπογράφους, διανομείς, βιβλιοπωλεία και εκθετήρια

Τα μειονεκτήματα του ηλεκτρονικού εν σχέσει με το έντυπο βιβλίο είναι ανάλογα. Κάποια από αυτά είναι τα εξής:

• Το μηδενικό κόστος παραγωγής και διάθεσης είναι δυνατό να ανατρέψει το εργασιακό και λειτουργικό γίγνεσθαι της εκδοτικής βιομηχανίας και βιοτεχνίας καθώς και των εμπλεκόμενων δικτύων διανομής
• Κίνδυνος αλλοίωσης της αναγνωστικής κουλτούρας καθώς, κατά κοινή ομολογία, η αισθητική απόλαυση ενός βιβλίου δεν περιλαμβάνει μόνο την ανάγνωση του έργου αλλά και την αναζήτησή του, την απόκτηση, την αφή και την οσμή του χαρτιού, το ξεφύλλισμα, την προσοχή του από φθορά, την ταξινόμηση και τοποθέτηση, το περιβάλλον ανάγνωσης, το δανεισμό και σχολιασμό σε οικείους κ.α.
• Το έντυπο βιβλίο μεταφέρεται και διαβάζεται εύκολα εν αντιθέσει με το ηλεκτρονικό το οποίο για να αναπαράγει την ανάγνωση στο ίδιο μέγεθος γραμματοσειράς και σελίδων ενός έντυπου βιβλίου απαιτεί χρήση ογκωδέστερου υλικού φορέα (σταθερός ή φορητός υπολογιστής, iPad κλπ)
• Καταστρέφεται εύκολα και ολοσχερώς με την καταστροφή του φορέα διάδοσης (αποθηκευτικά μέσα RAM και ROM, Η/Υ, κλπ) εν αντιθέσει με το έντυπο βιβλίο το οποίο μπορεί να διασωθεί ολικά ή έστω τμηματικά ακόμα και από φυσικές καταστροφές.
• Αισθητικά και πραγματιστικά, η βιβλιοθήκη υπερέχει ενός απλού φακέλου αρχείων σε κάποιο ψηφιακό φορέα.
• Η ευκολία αναπαραγωγής και ενδεχόμενης επεξεργασίας ενός ηλεκτρονικού βιβλίου δημιουργεί τον κίνδυνο καταπάτησης πνευματικών δικαιωμάτων, αλλοίωσης του πρωτότυπου, άνευ αδείας ή συναινέσεως κάρπωση υλικών ή ηθικών κερδών
• Η αμεσότητα και ευκολία επικοινωνίας και σχολιασμού του έργου και του δημιουργού από τους αναγνώστες μπορεί να λειτουργήσει ανταγωνιστικά και κακεντρεχώς στηλιτευτικά για τον ίδιο.

Βιβλιογραφία

Βιβλιογραφία ονομάζεται η συστηματική καταγραφή πληροφοριών για βιβλία, και οπτικοακουστικά υλικά οργανωμένη σε μια λογική σειρά που παρέχει στοιχεία για:
Α. Τη μορφή: ενδεικτική, αναλυτική, περιγραφική και κριτική βιβλιογραφία
Β. Το περιεχόμενο: γενική βιβλιογραφία και ειδική
Γ. Την έκταση: εξαντλητική και κατ’ επιλογή βιβλιογραφία
Δ. Το χρόνο κάλυψης: τρέχουσα βιβλιογραφία αναδρομική βιβλιογραφία
Ε. Την ταξινόμηση: αλφαβητική, θεματική και χρονολογική βιβλιογραφία
Ζ. Τον τρόπο σύνταξης: άμεση βιβλιογραφία και έμμεση

Η βιβλιογραφική περιγραφή αφορά το μεμονωμένο βιβλίο και περιέχει όλα τα στοιχεία ενός συγκεκριμένου έργου: τίτλος, δημιουργοί/συντελεστές ή πνευματικά υπεύθυνοι, στοιχεία έκδοσης αλλά και στοιχεία φυσικής περιγραφής με τη σειρά που ορίζει ένα συγκεκριμένο πρότυπο όπως (για παράδειγμα το MLA, APA, Harvard ή οι Αγγλοαμερικανικοί Κανόνες Καταλογογράφησης - AACR II). Κάποια από τα πρότυπα φυσικής περιγραφής όπως το APA περιλαμβάνει μόνο τα βασικά στοιχεία ενός τεκμηρίου, σε αντίθεση με τους AACR II οι οποίοι απαιτούν τα πλήρη στοιχεία του τεκμηρίου, που περιλαμβάνουν όλους τους συντελεστές όπως και τη φυσική περιγραφή του.

Βραβεία βιβλίων

• Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας - από το 1901
• Βραβείο Ντάιαγκραμ, από το 1978 (κωμικού περιεχομένου)
• Βραβείο Φραντς Κάφκα - από το 2001
• Διεθνές βραβείο Μαν Μπούκερ - από το 2005

Δείτε επίσης

• Μονογραφία
• Ηλεκτρονικό βιβλίο
• Συγγραφέας
• Τυπογραφία
• Βιβλιοδεσία
• Βιβλιοθήκη
• Βιβλιοπωλείο
• ISBN
• Βραβείο Ντάϊγκραμ

Βιβλιογραφία

• Frederic Barbier, Ιστορία του Βιβλίου, μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα, 2001.
• Το βιβλίο στις προβιομηχανικές κοινωνίες, Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, Αθήνα, 1982.
• Prytherch, R.1995. "Harrod’s librarians’ glossary:9,000 terms used in information management,library science,publishing, the book trades and archive management". Aldershot: Gower.
• ΚΑΚΟΥΡΗ, Μ., 1998. Ελληνικές και ξένες πηγές πληροφόρησης. Θεσσαλονίκη: ΑΤΕΙΘ.
• INFOPEOPLE, 2005. Bibliographic description [online]. Προσβάσιμη από: www.infopeople.org/training/past/2006/beyond/bcc_glossary.doc
• ODLIS: ONLINE DICTIONARY FOR LIBRARY AND INFORMATION SCIENCE, 2004. Bibliographic description [online]. Προσβάσιμη από: http://lu.com/odlis/search.cfm Αρχειοθετήθηκε 2008-08-07 στο Wayback Machine.
• UNESCO,1995. Bibliographic description [online]. Προσβάσιμη από: http://www.unesco.org/webworld/mdm/administ/en/guide/guide011.html#B

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
• Κέντρο για την ιστορία του βιβλίου (Αγγλικά)
• Ιστορία του τυπωμένου βιβλίου Αρχειοθετήθηκε 2008-10-18 στο Wayback Machine. (Αγγλικά)