Σλαβικές γλώσσες

Οι Σλαβικές γλώσσες είναι μια ομάδα στενά σχετιζόμενων γλωσσών των Σλαβικών λαών που ανήκουν στη γλωσσική οικογένεια των Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Οι φυσικοί ομιλητές τους ανέρχονται 290.000.000 ^{[εκκρεμεί παραπομπή]} και κατοικούν στο μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης, στο μεγαλύτερο μέρος των Βαλκανίων, σε μέρη της Κεντρικής Ευρώπης και στο βόρειο μέρος της Ασίας.

Κυριότερες ομάδες και υπό - ομάδες της σλαβικής γλώσσας

Δυτικές σλαβικές γλώσσες

Σλαβική Γλώσσα	Γηγενείς Εθνικότητα	Εθνική Γλώσσα Περιοχής	Επίσημη Γλώσσα σε χώρα	Μειονοτική Γλώσσα
Πολαβική (δεν ομιλείται πλέον)
Πολωνικά - 44 εκ. ομιλητές	Πολωνοί		Πολωνία
Τσεχικά - 12 εκ. ομιλητές	Τσέχοι		Τσεχία
Σλοβακικά - 5.6 εκ. ομιλητές	Σλοβάκοι		Σλοβακία
Σορβικά - 70.000 ομιλητές	Σόρβοι	Κότμπους, Γερμανία	Καμία	Γερμανία

Νότιες σλαβικές γλώσσες

Σλαβική Γλώσσα	Γηγενείς Εθνικότητα	Εθνική Γλώσσα Περιοχής	Επίσημη Γλώσσα σε χώρα	Μειονοτική Γλώσσα
Σλαβονική (έχει εξαφανιστεί)
Κροατική διαλεκτος της Σερβοκροατικής γλώσσας^[2] - 5 εκ. ομιλητές	Κροάτες		Κροατία
Σερβική/Μαυροβουνιακή διαλεκτος της Σερβοκροατικής - 10 εκ. ομιλητές	Σέρβοι	Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας	Σερβία Μαυροβούνιο	Σλοβενία, Κροατία, Βόρεια Μακεδονία
Βοσνιακή διάλεκτος της Σερβοκροατικής γλώσσας - 4 εκ. ομιλητές	Μποσνιάκοι		Βοσνία και Ερζεγοβίνη	Κροατία, Σερβία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία
Σλοβενικά - 2.2 εκ. ομιλητές	Σλοβένοι		Σλοβενία	Αυστρία, Ιταλία, Κροατία, Σερβία
Βουλγαρικά - 9 εκ. ομιλητές	Βούλγαροι		Βουλγαρία	Ελλάδα (δεν αναγνωρίζονται ως μειονοτική γλώσσα)
Σλαβομακεδονικά 2 εκ. ομιλητές	Σλαβομακεδόνες		Βόρεια Μακεδονία	Αλβανία, Ελλάδα (δεν αναγνωρίζονται ως μειονοτική γλώσσα)

Ανατολικές σλαβικές γλώσσες

Σλαβική Γλώσσα	Γηγενείς Εθνικότητα	Επίσημη Γλώσσα σε χώρα	Μειονοτική Γλώσσα
Ρωσικά - 170 εκ. ομιλητές	Ρώσοι	Ρωσία	Πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες: Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Λευκορωσία, Μολδαβία, Ουκρανία, Γεωργία, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Ουζμπεκιστάν, Κιργιζία και Τατζικιστάν
Λευκορωσικά - 10.2 εκ. ομιλητές	Λευκορώσοι	Λευκορωσία
Ουκρανικά - 41 εκ. ομιλητές	Ουκρανοί	Ουκρανία	Υπερδνειστερία
Ρουθηνικά - 170.000 ομιλητές	Ρουθηνοί	Καμία	Ουκρανία

^[3]

Η βασική διαφορά μεταξύ Ανατολικών και Δυτικών Σλαβικών γλωσσών είναι η γραφή. Στις Δυτικές Σλαβικές γλώσσες χρησιμοποιείται το λατινικό αλφάβητο, λόγω της συνεχούς επαφής με τη Δύση αλλά και επειδή ιστορικά υπήρξαν Ρωμαιοκαθολικοί λαοί, ενώ στις Ανατολικές Σλαβικές γλώσσες χρησιμοποιείται το κυριλλικό, λόγω της συνεχούς επαφής με την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία και με την Ελληνική γλώσσα. Παρ' όλα αυτά οι Ανατολικές Σλαβικές απέκτησαν και κάποια δυτική επιρροή κατά την διαδικασία εξευρωπαϊσμού του Μεγάλου Πέτρου, με αποτέλεσμα να απορροφήσουν πολλές διεθνείς λατινικές, γαλλικές, γερμανικές και ιταλικές λέξεις.

Ιστορία

Παλαιοσλαβική

Θρησκευτικό κείμενο στην παλαιοβουλγαρική γλώσσα, από χειρόγραφο της Μονής ζωγράφου τέλος 10ου ή αρχές 11ου αι.

Τα κριτήρια της τριχοτόμησης των σλαβικών γλωσσών είναι περισσότερο γεωγραφικά παρά γλωσσικά, δεδομένου ότι μερικά φαινόμενα βρίσκονται όχι σε μία αποκλειστικά ομάδα, αλλά είναι χαρακτηριστικά γλωσσών που ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες. Έτσι, για παράδειγμα, η τσεχική και η σλοβακική συμφωνούν με τις νότιες σλαβικές γλώσσες στην εξέλιξη των παλαιοσλαβικών συμπλεγμάτων φωνήεντος και υγρού συμφώνου (er, el,^[4] or,^[5] ol (vol=βόδι) σε προσυμφωνική θέση:
στο παλαιοσλαβικό kor va (=αγελάδα) αντιστοιχεί το ρωσικό Korova το πολωνικό krova το βουλγαρικό krava^[6].

«Στο παλαιοσλαβικό Gol va (κεφάλι) αντιστοιχεί στα ρωσικά το golova στα Ουκρανικά holowa στα πολωνικά glowa στα τσέχικα Hlava στα σερβικά, σλοβάκικα, βουλγαρικά glava, στα πομερανικά hlowa».

Σε αντίθεση με τις περισσότερες γλώσσες, η Παλαιοσλαβική δεν χρησιμεύει στον σπουδαστή της για τη ζωντανή επικοινωνία με κάποιο σύγχρονο λαό. Αν προσπαθήσουμε όμως να συνειδητοποιήσουμε τη σημασία της γραπτής αυτής γλώσσας στην πολιτιστική πρόοδο όλων των σλαβικών λαών, εύκολα θα καταλάβουμε ότι μόνο μέσα από τη γνώση της θα μπορέσουμε να εμβαθύνουμε στο πνευματικό παρελθόν ολόκληρου του σλαβικού κόσμου, που συνδέεται άμεσα με τις βυζαντινές ρίζες.^[7]

Στη νότια σλαβική ομάδα (και ιδιαίτερα στη βουλγαρική) ανήκει ακόμα αυτή που αναφέρεται ως παλαιοσλαβική (αλλιώς, αρχαία βουλγαρική ή εκκλησιαστική σλαβική), που είναι η γλώσσα στην οποία έγινε η σλαβική μετάφραση της Βίβλου από τους Κύριλλο και Μεθόδιο, τον 9^ο αι. Η γλώσσα αυτή αντιπροσωπεύει την πρώτη γραπτή φιλολογική μορφή σλαβικής γλώσσας και με τα αρχαϊκά χαρακτηριστικά της βρίσκεται πολύ κοντά στην κοινή σλαβική ή πρωτοσλαβική (στη γλώσσα δηλαδή εκείνη που αποκαθίσταται υποθετικά βάσει της σύγκρισης των παραδεδομένων σλαβικών γλωσσών. Η παλαιοσλαβική, ως γλώσσα της θρησκείας και της παιδείας, επηρέασε πολύ τη γραπτή γλώσσα των ορθόδοξων Σλάβων, ιδίως τη ρωσική.^[8]

Γλωσσολογικός πίνακας

Παλαιοσλαβική	Ρωσικά	Ουκρανικά	Λευκορωσικά	Πολωνικά	Τσεχικά	Βορειο-ελλαδικό ιδίωμα	Σλοβενικά	Σερβικά	Κροατικά	Βουλγαρικά	Σλαβομακεδονικά
*uxo (αυτί)	ухо (ukho)	вухо (vukho)	вуха (vukha')	ucho	ucho	ούσιε	uho	уво	uho	ухо (ukho)	уво (uvo)
*ognь (φωτιά)	огонь (ogon')	вогонь (vohon')	агонь (ahon')	ogień	oheň	όγκαν	ogenj	огањ	vatra / oganj	огън (ogăn)	оган/огин (ogan/ogin)
*ryba (ψάρι)	рыба (ryba)	риба (ryba)	рыба (ryba)	ryba	ryba	ryba	riba	риба	riba	риба (riba)	риба (riba)
*gnězdo (φωλιά)	гнездо (gnezdo)	гнiздо (hnizdo)	гняздо (hnyazdo)	gniazdo	hnízdo	λεγκάλο	gnezdo	гнездо	gnijezdo	гнездо (gnezdo)	гнездо (gnezdo)
*oko (μάτι)	око (oko)	око (oko)	вока (voka)	oko	oko	oko	oko	око	oko	око (oko)	око (oko)
*golva (κεφάλι)	голова (golova)	голова (holova)	галава (hałava)	głowa	hlava	γκλάβα	glava	глава	glava	глава (glava)	глава (glava)
*rǫka (χέρι)	рука (ruka)	рука (ruka)	рука (ruka)	ręka	ruka	ρκα (άφωνο}	roka	рука	ruka	ръка (răka)	рака (raka)
*noktь (νύχτα)	ночь (noč')	ніч (nič)	ноч (noč)	noc	noc	νόσστσια (νος-=μαχαίρι)	noč	ноћ	noć	нощ (nosht)	ноќ (noḱ)

Αξιοσημείωτα συντηρητικά χαρακτηριστικά

Οι σλαβικές γλώσσες της ανατολικής ομάδας, μαζί με τη βουλγαρική, τη μακεδονοσλαβική και τη σερβική δηλαδή οι γλώσσες των ορθόδοξων Σλάβων αποδίδονται με το λεγόμενο κυριλλικό αλφάβητο ενώ οι υπόλοιπες με το λατινικό, στο οποίο προστίθενται και μερικά διακριτικά σημεία.

Πλάι στα νεωτεριστικά στοιχεία, οι σλαβικές γλώσσες παρουσιάζουν αξιοσημείωτα συντηρητικά χαρακτηριστικά μεταξύ αυτών είναι η ονομαστική κλίση με επτά πτώσεις εκτός της βουλγαρικής και της σλαβομακεδονικής,^[9] ενώ στο βορειοελλαδικό σλαβικό γλωσσικό ιδίωμα υπάρχουν δυο πτώσεις μία για το ενικό livada ta (λιβάδι) και μια για το πληθυντικό livadi te και το κινητό τόνο, αυτόν δηλαδή που δεν έχει ορισμένες θέσεις εξαιρείται τσεχική, όπου ο τόνος πέφτει στην πρώτη συλλαβή και η πολωνική, όπου τονίζεται η παραλήγουσα.

Κοινές ρίζες

Όλες οι Σλαβικές γλώσσες προήλθαν από την Πρωτοσλαβική γλώσσα, την πατρική τους γλώσσα που προήλθε από την Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, την υποθετική γλώσσα από την οποία προήλθαν όλες οι Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Η Πρωτοσλαβική γεννήθηκε σε ένα υποθετικό Πρωτο-Βαλτοσλαβικό στάδιο. Κατά τη διάρκεια του σταδίου αυτού, εξελίχθηκαν πολλά ισόγλωσσα στη φωνολογία, τη μορφολογία, τις λέξεις και το συντακτικό των Βαλτικών γλωσσών, πράγμα που τις καθιστά πιο κοντινές στα Ινδευρωπαϊκά παρακλάδια. Η εξέλιξη από την Βαλτοσλαβική γλώσσα στην Πρωτοσλαβική, από ενδείξεις αρχαιολογικών και γλωσσολογικών ευρημάτων, ανάγεται γύρω στο 1000-1500 π.Χ.

Πολλοί "Βαλτιστές" υποστηρίζουν ότι οι Σλαβικές γλώσσες διαφέρουν τόσο πολύ από τις Βαλτικές (Λιθουανική, Λεττονική και τη νεκρή Παλαιά Πρωσσική), ώστε θα ήταν αδύνατο να μοιράζονταν μία κοινή προγονική γλώσσα μετά το χωρισμό της Πρωτο-Ινδοευρωπαϊκής πριν περίπου 5 χιλιάδες χρόνια. Κάποιες έρευνες των τελευταίων 30 χρόνων στην Βαλτοσλαβική προφορά αποκλείουν την παραπάνω άποψη, καθώς είναι πολύ απίθανο να υπήρχε μια "Πρωτο-Βαλτική γλώσσα", από τη στιγμή που οι Ανατολικές Βαλτικές γλώσσες διαφέρουν τόσο πολύ από τις Δυτικές Βαλτικές, όσο περίπου διαφέρει καθεμιά τους και από την Πρωτοσλαβική.

Το λατινικό Sedeo (κάθομαι), Oculus (μάτι), Decet (10)

Λατινικά	Λευκορωσικά	Τσεχικά	Σερβικά	Βουλγαρικά	Βορειο-ελλαδικά	Σλαβομακεδονικά	Πολωνικά	Ρωσικά	Σλοβενικά	Ουκρανικά
*Sedeo)	(-)	(-)	sedi ¹	sedi	sedam/sedis/sedi sedime/sedite/sedee^[10]	sedi/ctoi (ceди) (ctoи)	(-)	(-)	(-)	(-)
*Septem (7)	sem	sedem	sedam ¹	седем (sedem)	sedum	seдyм	siedem	sem	sedm	cim
*Oculus	вока (voka)	Oko	Oko	oko	όκο	oko	oko	oko	oko	oko
*Decem (10)	дзесяць (dzesiats)	decet	deset	десет (decet)	ντέσετ	десет (deset)	dziesięć (dzesiet)	десять (deciat)	decat	deciat

1 Στα σερβοκροατικά μετασχηματίσθηκε σε Sedeti για να ξεχωρίζει από το sedam= επτά.
εσθ: kümme - istuma (δέκα) λιθ: dešimt - sėdėti λετ.: desmit - sēdēt

Η γλωσσική διαφοροποίηση των Σλάβων ήταν αποτέλεσμα της διασκόρπισης των Σλαβικών λαών σε μεγαλύτερες περιοχές. Δεν υπάρχει κάποια θεωρία που να εξηγεί το χωρισμό Δυτικών και Νοτίων Σλαβικών γλωσσών. Η Ανατολική Σλαβική λέγεται ότι μετατράπηκε σε Παλαιά Ρωσική γλώσσα ή Παλαιά Ανατολική Σλαβονική, η οποία υπήρχε σαν γλώσσα εως και τον 12ο αιώνα.

Η επιβολή της Εκκλησιαστικής Σλαβονικής στους Ορθόδοξους Σλάβους συνήθως γινόταν εις βάρος των τοπικών διαλέκτων. Η Εκκλησιαστική Σλαβονική εμπόδιζε την εξέλιξη των διαλέκτων αλλά επηρεαζόταν από αυτές, και σχημάτιζε ποικιλίες της για κάθε σλαβική γλώσσα. Αυτό φαίνεται και από τη λογοτεχνία των Ορθόδοξων Σλάβων, που συνήθως είναι γραμμένη σε "ανάμεικτη" γλώσσα τοπικής διαλέκτου^{[εκκρεμεί παραπομπή]} εμπλουτισμένης με λέξεις από την Εκκλησιαστική Σλαβονική. Στη δύση αντίθετα, όπου τα Λατινικά ήταν πιο σημαντικά, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Όλοι οι Καθολικοί Σλάβοι συγγραφείς έγραφαν στην τοπική τους γλώσσα ή/και διάλεκτο, η οποία πολλές φορές επηρεαζόταν από τα Λατινικά.

Αν και η Εκκλησιαστική Σλαβονική περιόρισε τις τοπικές διαλέκτους, έδωσε σημαντικό πάτημα στη Σλαβική λογοτεχνία και την κράτησε μακριά από ξένες επιρροές. Αντίθετα οι γλώσσες των Καθολικών Σλάβων κινδύνεψαν πολλές φορές να εξαφανιστούν. Μέχρι και τον 14ο αιώνα, η γλώσσα του κράτους στην Πολωνία ήταν τα Λατινικά, που είχαν ελάχιστη σχέση με τη Πολωνικά που μιλούσε ο λαός. Τα Τσεχικά κινδύνευαν με εξαφάνιση από τη συνεχή επιρροή των Γερμανικών, και τα Σλοβενικά για πολύ καιρό ήταν η διάλεκτος του λαού, με την επισκίαση των Γερμανικών και των Ιταλικών ως επίσημες γλώσσες.

Σημειώσεις

Κάποιοι γλωσσολόγοι εικάζουν ότι υπήρξε επίσης και ο βόρειος κλάδος σλαβικών γλωσσών. Η αρχαία διάλεκτος του Νόβγκοροντ μπορεί να αντανακλούσε κάποια από τα χαρακτηριστικά αυτής της ομάδας. Από την άλλη μεριά, ο όρος "Βόρειες Σλαβικές" χρησιμοποιήθηκε επίσης μερικές φορές για να συνδυάσει τις Δυτικές και Ανατολικές Σλαβικές γλώσσες σε μια ομάδα, σε αντίθεση με τις Νοτιοσλαβικές γλώσσες, λόγω των χαρακτηριστικών που είναι κοινά στις Δυτικές και Ανατολικές Σλαβικές γλώσσες και δεν παρουσιάζονται στις Νότιες Σλαβικές γλώσσες. ^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Δείτε επίσης

Παραπομπές

↑ Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τόμ.23, σ.14 ISBN 960-8177-73-1
↑ Σύμωνα με το βιβλίο "The Petit Robert book on the languages of Europe" (Drivaud and Brochard 2002, 78-85), οι ομιλητές της Σερβοκροατικής υπολογίζονται σε 21 εκ., που κατανέμονται ανά κράτος όπως σημειώνεται στους πίνακες. Τα 2 εκ. που "περισσεύουν" αφορούν τους κατοίκους άλλων χωρών.
↑ Shevchenko, Natalya. «The History of Bilingualism in Ukraine and Its Role in the Present Day Political Crisis». Cahiers Sens public Volume 17-18, Issue 1-2, 2015,. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022.
↑ Γεώργιος Ντελόπουλος, «οι λέξεις Τσέρνομπιλ και Πέλινο (Αρτεμισία το αψίνθιο)», περ. Γλωσσολογία, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1988
↑ More= θάλασσα στα σερβοκροατικά, σλαβομακεδονικά και μόριε στο βορειοελλαδικό σλαβικό γλωσσικό ιδίωμα, όπως και koren= ρίζα
↑ Εγκυκλοπαίδεια Δομή των 30 τόμων, τόμ. 27, σ. 74 ISBN 960-8177-79-0
↑ Κωνσταντίνος Νιχωρίτης, εκδόσεις Σταμούλη, 2004 ISBN 9789608353404 Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.
↑ Εγκυκλοπαίδεια Δομή, όπ.π.
↑ Εγκυκλοπαίδεια Δομή, όπ. π.
↑ Δημήτριος Γκολίτσης, Τα χωριά βορειοανατολικά της λίμνης της Καστοριάς (1870-1908), ήτοι από τη σύσταση της βουλγαρικής εξαρχίας μέχρι το Νεοτουρκικό Κίνημα «Η ιδιαιτερότητα της γλώσσας», κεφ. 2 σσ. 25-39, εκδ. Αποστόλου Δούκη, 1992

Βιβλιογραφικές αναφορές

Comrie, Bernard; Corbett, Greville. G. (2002). "Introduction". In Comrie, Bernard; Corbett, Greville. G.. The Slavonic Languages. London: Routledge. pp. 1–19. ISBN 0415280788. http://books.google.com/books?id=uRF9Yiso1OIC&
Lockwood, W.B. A Panorama of Indo-European Languages. Hutchinson University Library, 1972. ISBN 0-09-111020-3 hardback, ISBN 0-09-111021-1 paperback.
Marko Jesensek, The Slovene Language in the Alpine and Pannonian Language Area, 2005. ISBN 83-242-0577-2
Kapović, Mate (2008) (in Croatian). Uvod u indoeuropsku lingvistiku. Zagreb: Matica hrvatska. ISBN 978-953-150-847-6
Novotná, Petra; Blažek, Václav (2007). "Glottochronolgy and its application to the Balto-Slavic languages" (PDF). Baltistica XLII (2): 185–210

[1] Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τόμ.23, σ.14 ISBN 960-8177-73-1

[2] Σύμωνα με το βιβλίο "The Petit Robert book on the languages of Europe" (Drivaud and Brochard 2002, 78-85), οι ομιλητές της Σερβοκροατικής υπολογίζονται σε 21 εκ., που κατανέμονται ανά κράτος όπως σημειώνεται στους πίνακες. Τα 2 εκ. που "περισσεύουν" αφορούν τους κατοίκους άλλων χωρών.

[3] Shevchenko, Natalya. «The History of Bilingualism in Ukraine and Its Role in the Present Day Political Crisis». Cahiers Sens public Volume 17-18, Issue 1-2, 2015,. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2022.

[4] Γεώργιος Ντελόπουλος, «οι λέξεις Τσέρνομπιλ και Πέλινο (Αρτεμισία το αψίνθιο)», περ. Γλωσσολογία, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1988

[5] More= θάλασσα στα σερβοκροατικά, σλαβομακεδονικά και μόριε στο βορειοελλαδικό σλαβικό γλωσσικό ιδίωμα, όπως και koren= ρίζα

[6] Εγκυκλοπαίδεια Δομή των 30 τόμων, τόμ. 27, σ. 74 ISBN 960-8177-79-0

[7] Κωνσταντίνος Νιχωρίτης, εκδόσεις Σταμούλη, 2004 ISBN 9789608353404 Παλαιοσλαβική και εκκλησιαστική σλαβονική γλώσσα και γραμματική Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.

[8] Εγκυκλοπαίδεια Δομή, όπ.π.

[9] Εγκυκλοπαίδεια Δομή, όπ. π.

[10] Δημήτριος Γκολίτσης, Τα χωριά βορειοανατολικά της λίμνης της Καστοριάς (1870-1908), ήτοι από τη σύσταση της βουλγαρικής εξαρχίας μέχρι το Νεοτουρκικό Κίνημα «Η ιδιαιτερότητα της γλώσσας», κεφ. 2 σσ. 25-39, εκδ. Αποστόλου Δούκη, 1992

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]