Γιάνης Κορδάτος

Ο Γιάνης Κορδάτος (Ζαγορά Πηλίου, 1 Φεβρουαρίου 1891 – Αθήνα, 29 Απριλίου 1961) ήταν Έλληνας κοινωνιολόγος, ιστορικός, πολιτικός και νομικός, οπαδός του μαρξισμού. Παρότι αυτοδίδακτος ιστορικός, υπήρξε πολυγραφότατος μελετητής της ελληνικής ιστορίας από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή.

Γιάνης Κορδάτος
Προτομή του Γιάνη Κορδάτου
Γενικός Γραμματέας του ΣΕΚΕ
Περίοδος 1920 – 1920
Προσωπικά στοιχεία
Γέννηση	1 Φεβρουαρίου 1891 (1891-02-01), Ζαγορά Πηλίου
Θάνατος	29 Απριλίου 1961 (70 ετών) Αθήνα
Εθνότητα	Ελληνική
Υπηκοότητα	Ελλάδα
Πολιτικό κόμμα	ΣΕΚΕ, ΚΚΕ, ΕΔΑ
Σπουδές	Νομική Σχολή Αθηνών
Επάγγελμα	συγγραφέας πολιτικός ιστορικός

Βιογραφία

Μαθητικά και φοιτητικά χρόνια

Γεννήθηκε στη Ζαγορά το 1891, όπου και τελείωσε το Ελληνικό Σχολείο (ημιγυμνάσιο) το 1907. Στη συνέχεια ο πατέρας του, που ήταν κτηματίας και έμπορος, τον έστειλε μαθητή στο Ελληνογερμανικό Λύκειο του Γιαννίκη, στη Σμύρνη. Εκεί είχε καθηγητή τον Δημήτρη Γληνό, ο οποίος τον τράβηξε προς τον Δημοτικισμό. Την επόμενη σχολική χρονιά βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη, στο Ελληνογαλλικό Λύκειο Χατζηχρήστου, από όπου όμως διέκοψε, λόγω αρρώστιας. Επέστρεψε στο Βόλο, όπου παρέμεινε και τη σχολική χρονιά 1909-10, για να τον ξαναστείλει κατόπιν ο πατέρας του στην Κωνσταντινούπολη. Το 1911 μετέβη στην Αθήνα και γράφτηκε φοιτητής στο Πανεπιστήμιο, στη Νομική Σχολή. Προσχώρησε "από τους πρώτους", καθώς έλεγε ο ίδιος, στη Φοιτητική Συντροφιά και λίγο αργότερα έγινε μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου.

Πολιτική δράση

Ο Κορδάτος στα φοιτητικά του χρόνια ήρθε σε επαφή με τον σοσιαλισμό και το εργατικό κίνημα του Βόλου. Στην Αθήνα φαίνεται ότι συμπορεύθηκε με τον κύκλο του Νίκου Γιαννιού, ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κέντρου και δημοτικιστή. Το Νοέμβριο του 1918 δεν έλαβε μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (ΣΕΚΕ) –προκατόχου του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΚΚΕ)– γιατί απουσίαζε από την Αθήνα, στο οποίο όμως προσχώρησε το Μάιο του 1919.

Στην ηγεσία του ΣΕΚΕ

Τον Απρίλιο του 1920 εκλέχτηκε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής (ΚΕ) και τον επόμενο μήνα ορίστηκε "αντιπρόσωπος του Κόμματος" στην εφημερίδα Ριζοσπάστης, της οποίας ιδιοκτήτης και διευθυντής ήταν ο Γιάννης Πετσόπουλος. Εκλέχτηκε γραμματέας της ΚΕ του κόμματος το Μάιο του 1921 και παρέμεινε στη θέση μέχρι το Νοέμβριο του 1922, οπότε τον διαδέχτηκε ο Νίκος Σαργολόγος.

Τον Φεβρουάριο του 1924 ορίστηκε με τους Θωμά Αποστολίδη και Σεραφείμ Μάξιμο στη λεγόμενη "τριμελή ΚΕ", η οποία εκτελούσε χρέη επικεφαλής στο κόμμα μέχρι τη διεξαγωγή του 3ου Έκτακτου Συνεδρίου το Νοέμβριο-Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς. Το Νοέμβριο του 1922 ανέλαβε τη διεύθυνση του Ριζοσπάστη, ο οποίος στο μεταξύ είχε γίνει κομματικό όργανο.

To 1922 συνελήφθη δυο φορές, μαζί με άλλα ηγετικά στελέχη του κόμματος (Γ. Γεωργιάδης, Γρ. Παπανικολάου, Αρ.Σίδερης) και της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδας (ΓΣΕΕ). Αρχικά στις 5 Ιουλίου, εξαιτίας της αντιπολεμικής αρθρογραφίας του Ριζοσπάστη, και εκ νέου το Σεπτέμβριο κατόπιν της κατάρρευσης του Μικρασιατικού μετώπου και την εκδήλωση του αντιμοναρχικού κινήματος της 11ης Σεπτεμβρίου από τους Πλαστήρα-Γονατά-Φωκά. Η φιλοβασιλική κυβέρνηση Τριανταφυλλάκου και συγκεκριμένα ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος μετέβη στη φυλακή για να συνομιλήσει με τον Κορδάτο, επιχείρησε μάταια να διαπραγματευτεί μαζί τους τη στήριξή της από το ΣΕΚΕ και την εκ μέρους τους καταδίκη των βενιζελικών κινηματιών, απειλώντας τους ακόμη και με εκτέλεση. Τελικά, η απόφαση εκτέλεσης ματαιώθηκε και οι τελευταίοι απελευθέρωσαν τους φυλακισμένους στις 5 Οκτωβρίου.

Απομάκρυνση από το ΣΕΚΕ-ΚΚΕ

Περί τα τέλη του 1924 ή αρχές 1925 αποχώρησε από το μόλις μετονομασμένο ΚΚΕ καθώς διαφώνησε με τις επίσημες –έπειτα την πλήρη ευθυγράμμιση αυτού με τις αποφάσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς– θέσεις στο Μακεδονικό Ζήτημα, για να διαγραφεί οριστικά το 1927. Για ένα διάστημα παρέμεινε στο πλάι του κόμματος, μετά όμως την ανάληψη της θέσης του γενικού γραμματέα από το Νίκο Ζαχαριάδη δέχτηκε σφοδρά πυρά. Το στέλεχος της νέας ηγεσίας Γιάννης Ζεύγος (Ζέβγος) εξαπέλυσε το 1933 σειρά επιθέσεων με εναντίον του χαρακτηρισμούς, όπως μεταξύ άλλων, "ιστορικός της μπουρζουαζίας" και "οικονομολόγος στις πρώτες γραμμές της αντεπανάστασης". Ο Κορδάτος αντέδρασε έντονα με σειρά άλλων άρθρων τα οποία, όπως ο ίδιος έγραψε λίγο πριν το θάνατό του, επέκριναν "τη νέα ηγεσία του Κόμματος που ερμήνευε χοντροκομμένα και σχηματικά το λενινισμό" ενώ υποστήριζε "πως οι ηγέτες του ΚΚΕ πήραν το στραβό δρόμο".

Στα τέλη Δεκεμβρίου 1940 συνελήφθη από τη μεταξική κυβέρνηση, επειδή σε δημοσιεύματα είχε χαρακτηρίσει τον ελληνοϊταλικό πόλεμο ως αντιφασιστικό. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έλαβε μέρος στην Αντίσταση από τις τάξεις του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (ΕΑΜ). Μεταπολεμικά διετέλεσε μέλος του Γενικού Συμβουλίου της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς (ΕΔΑ). Παρότι οι διαφορές του με το ΚΚΕ είχαν αμβλυνθεί με αφετηρία την κατοχική περίοδο, οι μεταξύ τους σχέσεις ποτέ δεν αποκαταστάθηκαν πλήρως.

Συγγραφική δραστηριότητα

Από τα νεανικά του χρόνια αρθρογραφούσε σε διάφορα έντυπα. Αρχικά σε φύλλα του Βόλου και αργότερα σε δημοτικιστικά περιοδικά, όπως Ο Νουμάς και τα Γράμματα της Αλεξάνδρειας. Την περίοδο έως το 1925 δημοσίευσε πάρα πολλά άρθρα στα κομματικά έντυπα του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ. Πολλά από τα κείμενα της περιόδου που ήταν ενταγμένος στο κόμμα ήταν μελέτες γύρω από το αγροτικό ζήτημα, καθόσον είχε αναδειχτεί στον "υπ' αριθμ[όν] 1 αγροτιστή μέσα στο Σοσιαλεργατικό Κόμμα". Επηρεασμένος από καιρό από το βιβλίο του Γεωργίου Σκληρού Το κοινωνικόν μας ζήτημα (1907) και έχοντας ήδη στραφεί στη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας, ο Κορδάτος κυκλοφόρησε το 1924 το βιβλίο Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα του ιστορικού υλισμού και της μαρξιστικής ιστοριογραφίας στην Ελλάδα, προκαλώντας ποικίλες και έντονες αντιδράσεις.

Μετά την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική επιδόθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην ιστορική και κοινωνιολογική έρευνα, εκδίδοντας πλήθος από αυτοτελείς μελέτες και δημοσιεύοντας πολλά άρθρα, σχόλια και βιβλιοκρισίες. Ως αρθρογράφος, την περίοδο του Μεσοπολέμου, συνεργάστηκε κυρίως με αριστερά λογοτεχνικά και πολιτιστικά περιοδικά, όπως η Αναγέννηση του Γληνού, ο αλεξανδρινός Ερμής, η Νέα Επιθεώρηση του Αιμιλίου Χουρμούζιου και οι Πρωτοπόροι (αργότερα Νέοι Πρωτοπόροι) του Πέτρου Πικρού, ενώ κείμενά του εμφανίζονταν τακτικά στη Νέα Εστία και στο Αρχείον Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών του καθηγητή Δημητρίου Καλιτσουνάκη. Μετά τον πόλεμο αρθρογράφησε σε εφημερίδες της αριστεράς και του κέντρου. Παράλληλα, υπήρξε συνεργάτης πολλών εγκυκλοπαιδειών, όπως λ.χ του "Πυρσού".

Στη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά η συγγραφική παρουσία του είχε μειωθεί. Την περίοδο εκείνη τα πνευματικά ενδιαφέροντά του στράφηκαν αφενός στις νομικές έρευνες και, αφετέρου, στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, επιλογές που έγιναν λαμβάνοντας υπόψιν το αυστηρό κλίμα λογοκρισίας της εποχής. Σε αυτό το πλαίσιο, το 1937-38 ο Κορδάτος δημοσίευσε νομικά δοκίμια σε καθιερωμένα περιοδικά του χώρου, κατόπιν εξέδωσε το μοναδικό νομικό, επιστημονικό βιβλίο του και το 1939 ανέλαβε διευθυντής της σειράς "Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελληνών Πεζογράφων και Ποιητών", που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Ιω. & Π. Ζαχαρόπουλου.

Αφιέρωσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στην υλοποίηση του "μεγαλόπνευστου", όπως χαρακτηρίστηκε, σχεδίου του να ολοκληρώσει μια σύνθεση της ιστορίας του ελλαδικού χώρου από τα προϊστορικά χρόνια έως το 1924.

Θάνατος

Απεβίωσε ξαφνικά, από καρδιακή προσβολή, στις 29 Απριλίου του 1961 και ενώ βρισκόταν στο γραφείο του. Ετοίμαζε ένα άρθρο γύρω από τον εορτασμό της εργατικής πρωτομαγιάς, προκειμένου να δημοσιευτεί στην εφημερίδα Αυγή. Η κηδεία του έγινε στο νεκροταφείο της Καλλιθέας και την παρακολούθησε πλήθος κόσμου, ενώ παραβρέθηκε επίσης αντιπροσωπεία της ΕΔΑ. Τη στιγμή του θανάτου του είχε έτοιμα για δημοσίευση τρία βιβλία: την Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, μια ιστορία για το αγροτικό κίνημα και τη μελέτη Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός.

Επίδραση του Κορδάτου

Ομάδα διανοουμένων φίλων του συνέστησε μετά θάνατον το σύλλογο "Οι Φίλοι του Γιάνη Κορδάτου" και το συνδεδεμένο με αυτόν "Ιστορικό-Φιλολογικό Ινστιτούτο Γιάνης Κορδάτος". Το τελευταίο είχε πρόεδρο τον καθηγητή Γιάννη Ιμβριώτη και σκοπό την προβολή του έργου του εκλιπόντος. Με την επιβολή της δικτατορίας του 1967 οι φορείς αυτοί διέκοψαν οριστικά τη λειτουργία τους.

Σήμερα, στην γενέτειρά του Ζαγορά Πηλίου λειτουργεί πολιτιστικός σύλλογος που φέρει το όνομά του, ενώ το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε κεντρικό αμφιθέατρο του κτηρίου Παπαστράτου στο Βόλο. Επιπλέον, στο Δήμο Καλλιθέας υπάρχει και δρα το Πολιτιστικό Κέντρο "Γιάννης Κορδάτος".

Εργογραφία

Αυτοτελείς εκδόσεις

• Η κατήχησις των χωρικών (Αλεξάνδρεια 1921, ως Π. Χαλκός^. β' έκδ. Αθήνα 1924)
• Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821 (1924^. δ΄ έκδ., αναθεωρ. και συμπληρωμένη 1946)
• Νεοελληνική πολιτική ιστορία (1925)
• Αρχαίες θρησκείες και Χριστιανισμός (1927)
• Δημοτικισμός και λογιωτατισμός (1927· βελτιωμένη επανέκδοση ως Ιστορία του γλωσσικού μας ζητήματος, 1943)
• Η Κομμούνα της Θεσσαλονίκης, 1342–1349 (1928)
• Εισαγωγή εις την ιστορίαν της ελληνικής κεφαλαιοκρατίας (1930)
• Η επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας το 1821 (1930)
• Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1931)
• Ο Ρήγας Φεραίος και η εποχή του (1931^. αναθεωρ. επανέκδοση ως Ο Ρήγας Φεραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία, 1945)
• Ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος (2 τόμ., 1932^. αναθεωρ. και συμπληρ. έκδοση 1956)
• Εισαγωγή εις την νομικήν επιστήμην (1939)
• Νέα προλεγόμενα εις τον Όμηρον (1940^. αναθεωρ. και συμπληρ. έκδοση 1956)
• Τα αρχαία ελληνικά γράμματα και η αξία τους (1940)
• Η Σαπφώ και οι κοινωνικοί αγώνες στη Λέσβο (1945)
• Τα σημερινά προβλήματα του ελληνικού λαού (1945)
• Οι επεμβάσεις των Άγγλων στην Ελλάδα (1946)
• Η αγροτική εξέγερση του Κιλελέρ (1946)
• Ιστορία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (1946)
• Η Παλαιά Διαθήκη στο φως της κριτικής (1947)
• Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου (1953)
• Η αρχαία τραγωδία και κωμωδία (1954)
• Τα Αμπελάκια και ο μύθος για το συνεταιρισμό τους (1955)
• Κορδάτος, Γιάνης (2005) [{1977}]. Μεγάλη ιστορία της Ελλάδας (13 δερματόδετοι & 25 χαρτόδετοι τόμοι). Αθήνα: Εκδόσεις 20ος αιώνας. σελ. 15. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2023. 
  • Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδος (3 τόμ., 1955-1956)
  • Ιστορία των Ελληνιστικών Χρόνων (1959)
  • Η Ρωμαιοκρατία στη Ελλάδα, 146 π.χ.-300 μ.Χ. (1959)
  • Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (2 τόμ., 1959-1960)
  • Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος (5 τόμ., 1957-1959)
• Ιστορία της επαρχίας Βόλου και Αγίας από τα αρχαία χρόνια ως τα σήμερα (1960)
• Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας από το 1453 ως το 1961 (2 τόμ., 1962)
• Σελίδες από την ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα (1964^. επανέκδοση ως Ιστορία του αγροτικού ..., 1973).
• Προοδευτικές μορφές στην Ελλάδα (1966)
• Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός, (2 τόμ., 1975)
• Προϊστορία και ιστορία του αρχαίου αθλητισμού (περ.1980).
• Αρθρογραφίες στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση, 1921-1924 (2009).
• Αρχαίοι Έλληνες συγγραφείς (2010).

Αναλυτική εργογραφία του Κορδάτου περιέχεται στη διδακτορική διατριβή της Ζωής Σπανάκου Η έννοια της ιστορικής νομοτέλειας στο μεσοπολεμικό έργο του Γιάνη Κορδάτου (Αθήνα 1991, σ. 459-494). Σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, τις τελευταίες δεκαετίες έχουν εκδοθεί τουλάχιστον 28 έργα του από μία ή περισσότερες φορές.

Μεταφράσεις

• Κομμουνιστικό Μανιφέστο (Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος) των Μαρξ-Ένγκελς

Εκδόθηκε το 1927 σε "μετάφραση, εισαγωγή, ιστορικά σχόλια κ.λ.π Γιάννη Κ. Κορδάτου". Αργότερα, μετέφρασε τα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας:

• Ευθύφρων του Πλάτωνα
• Κορινθιακά του Παυσανία
• Κριτίας του Πλάτωνα
• Λόγοι (τμήμα) του Αισχίνη
• Μεσσηνιακά του Παυσανία
• Περί του στεφάνου του Δημοσθένη.

Αποτέλεσαν μέρη της προαναφερθείσας εκτενούς σειράς "Βιβλιοθήκη Αρχαίων Ελληνών Πεζογράφων και Ποιητών", την οποία ο Κορδάτος επιμελήθηκε εξ ολοκλήρου(;), σχολίασε και διεύθυνε. Περιλαμβάνει έργα των συγγραφέων: Αισχίνης, Αισχύλος, Αλκαίος ο Μυτιληναίος, Αντιφών ο Ραμνούσιος, Απολλόδωρος, Αριστοτέλης, Αριστοφάνης, Αρριανός, Δημήτριος, Δημοσθένης, Ευριπίδης, Ηλιόδωρος ο Εμεσηνός, Ηρόδοτος, Ησίοδος, Θεόκριτος, Ιουλιανός ο Παραβάτης, Ισαίος, Ισοκράτης, Ιώσηπος Φλάβιος, Λόγγος, Λουκιανός ο Σαμοσατεύς, Λυσίας, Ξενοφών ο Αθηναίος, Όμηρος, Παυσανίας, Πλάτων, Πλούταρχος, Σοφοκλής, Στράβων κ.ά, με τμήμα της να επανακυκλοφορεί το 2003.

Πηγές

• "Εννιά ανέκδοτα γράμματα του Γιάννη Κορδάτου στο Νίκο Γιαννιό", παρουσίαση: Κ[ώστας].Β[αλέτας]., Αιολικά Γράμματα 19 (1989), σ.18-24.
• Μέξης, Δήμος Ν. (1975). Ο ιστορικός Γιάνης Κορδάτος και το έργο του: εισαγωγή, ανέκδοτη αυτοβιογραφία και αυτοκριτική. Αθήνα: Μπουκουμάνης. 
• Μπουμπούς, Γιώργος Δ. (1996). Η ελληνική κοινωνία στην πρώιμη μαρξιστική σκέψη. Γ Σκληρός-Γ. Κορδάτος (1907-1930). Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. 
• Μπουμπούς, Γιώργος Δ. (8 Αυγούστου 2001). «Η εγκατάστασις του μπολσεβικισμού εν Ελλάδι και ο αρχικομμουνιστής Κορδάτος». Ένθετο Βιβλιοθήκη εφημερίδας Ελευθεροτυπία. 
• Μπουμπούς, Γιώργος Δ. (2008). «Κορδάτος, Γιάν(ν)ης K.». Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου, 1784-1974. Βʹ. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, σελίδες 602–603. 
• Παπαϊωάννου, Μ. Μ. (1973). «Ο Γιάννης Κορδάτος και η ιστορία του αγροτικού κινήματος». Στο: Γιάνη Κορδάτου. Ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα. Αθήνα: Μπουκουμάνης. 
• Σπανάκου, Ζωή (1991). Η έννοια της ιστορικής νομοτέλειας στο μεσοπολεμικό έργο του Γιάνη Κορδάτου. Διδακτορική διατριβή. Αθήνα: Τμήμα Κοινωνιολογίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. 
• Σταμάτης, Κώστας Μ. (1989). Ο νομικός Γιάννης Κορδάτος: απόψεις φιλοσοφίας δικαίου και κράτους στο έργο του. Αθήνα: Οδυσσέας. 

Περαιτέρω βιβλιογραφία

• Γιάννα Κατσιαμπούρα, "Μαρξιστικές θεωρήσεις του Βυζαντίου από την ελληνική ιστοριογραφία", Αρχειοθετήθηκε 2021-04-25 στο Wayback Machine. Κριτική - Επιστήμη & Εκπαίδευση 1 (2005), σ.71-79.
• Παναγιώτης Νούτσος, "Η κοινωνική σημασία του Εικοσιένα", Το Βήμα, 28 Νοεμβρ. 2004.
• Γιάννης Μηλιός, "Η εξέλιξη των αντιλήψεων της κομμουνιστικής Αριστεράς για τον ελληνικό καπιταλισμό: η περίπτωση του Γιάνη Κορδάτου", Θέσεις 49 (1994), σ.61-83.
• Γιάννης Μηλιός, "Η κριτική του Λεκατσά στον Κορδάτο και η σημασία της", Ουτοπία 20 (1996), σ.161-175.
• Δημήτρης Δημητρόπουλος, "Γιάννης Κορδάτος. Καθοριστική παρουσία στη νεότερη ιστοριογραφία", στον τόμο Πρόσωπα του 20ού αιώνα, επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, Λιβάνης: Αθήνα 2000, σ.251-256.
• Ζωή Σπανάκου, "Οι θεωρητικές προϋποθέσεις της ιστορίας του Γιάνη Κορδάτου", στον τόμο Θέματα ελληνικής ιστορίας: μαρξιστική προσέγγιση, Σύγχρονη Εποχή: Αθήνα 1995, σ.105-148.
• Γιώργος Δ. Μπουμπούς, "Μαρξιστικές αναγνώσεις του Εικοσιένα: από τον Σκληρό στον Κορδάτο (1919-1924)", Ουτοπία 21 (1996), σ.17-29.
• Χρίστος Α. Τέζας, "Ο Γιάν(ν)ης Κορδάτος ως ιστορικός της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας", Δωδώνη [Ιωάννινα] 25 (1996), σ.233-259.
• Γεώργιος Χ. Χιονίδης, "Ο ιστορικός Ιωάννης Κορδάτος και το συγγραφικόν έργον του", Ηπειρωτική Εστία [Ιωάννινα] 109 (1961), σ.472-473.