Βικιπαίδεια

Ελληνο-Ιταλικές σχέσεις

Η Ελλάδα και η Ιταλία απολαμβάνουν ισχυρές διμερείς διπλωματικές σχέσεις.[1][2][3][4] Οι σύγχρονες διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών καθορίστηκαν μετά την Ιταλική ενοποίηση, και σήμερα θεωρούνται ως εγκάρδιες. Τα δύο μέλη συνεργάζονται στους τομείς της ενέργειας, του πολιτισμού και του τουρισμού, με την Ιταλία να είναι ένας σημαντικός εμπορικός εταίρος της Ελλάδας, τόσο στις εξαγωγές και τις εισαγωγές.

Ελληνο-Ιταλικές σχέσεις
Map indicating locations of Greece and Italy

Ελλάδα
Ιταλία

Η Ελλάδα και η Ιταλία μοιράζονται κοινές πολιτικές απόψεις για τα Βαλκάνια και τον κόσμο, και είναι κορυφαίοι υποστηρικτές της ένταξης όλων των Βαλκανικών κρατών στην Ευρω-Ατλαντική οικογένεια. Προώθησαν την "Ατζέντα 2014",[5] που προτάθηκε από την Ελληνική Κυβέρνηση το 2004, ως μέρος της Διάσκεψης ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων στη Θεσσαλονίκη, για την ενσωμάτωση των Δυτικών Βαλκανίων μελών στην Ευρωπαϊκή Ένωση από το έτος 2014, όταν η Ιταλία και η Ελλάδα ανέλαβαν την εκ περιτροπής Προεδρία της ΕΕ για το πρώτο και δεύτερο εξάμηνο του 2014, αντίστοιχα.[6][7][8]

Οι δύο χώρες είναι μέλη της ΕΕ, των Ηνωμένων Εθνών και του ΝΑΤΟ, και συνεργάζονται σε πολλούς άλλους πολυμερείς οργανισμούς, όπως τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, και την Ένωση για τη Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα προωθούν στενότερες διπλωματικές σχέσεις και συνεργασία με άλλες σημαντικές χώρες, όπως οι ΗΠΑ και το Ισραήλ.[9]

Ιστορικό

Επεξεργασία
 
Έλληνες και Ιταλοί εθελοντές στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο το 1897.

Η Ελλάδα (η οποία είχε κερδίσει την ανεξαρτησία της το 1830) και την Ιταλία εγκατέστησαν διπλωματικές σχέσεις το 1861, αμέσως μετά την Ιταλική ενοποίηση.[10]

Στις αρχές του 1912, κατά τη διάρκεια του Ιταλοτουρκικού Πολέμου, η Ιταλία κατέλαβε τα Δωδεκάνησα του Αιγαίου από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αν και το 1919 η συμφωνία του Βενιζέλου και Τιττόνι συμφωνία υποσχέθηκε να τους παραχωρήσει στην Ελλάδα, η Ιταλία αθέτησε την υπόσχεσή του.[11] Όταν οι Ιταλοί βρήκαν ότι η Ελλάδα είχε υποσχεθεί γη της Ανατολίας κατά τη Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού το 1919, για την ενίσχυση στην ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η ιταλική αντιπροσωπεία αποχώρησε από τη διάσκεψη για αρκετούς μήνες. Η Ιταλία κατέλαβε μέρη της Ανατολίας, το οποίο απείλησε την ελληνική ζώνη κατοχής και της πόλης της Σμύρνης. Τα ελληνικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν και ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος (1919-22) ξεκίνησε με ελληνικά στρατεύματα που εισέβαλαν στη Μικρά Ασία. Οι τουρκικές δυνάμεις τελικά νίκησαν τους Έλληνες και, με την Ιταλική βοήθεια, ανακτήθηκε το χαμένο έδαφος, συμπεριλαμβανομένης της Σμύρνης.[12] Το 1923, ο νέος Ιταλός Πρωθυπουργός Μπενίτο Μουσολίνι χρησιμοποίησε το φόνο ενός Ιταλού στρατηγού στα Ελληνο-Αλβανικά σύνορα ως πρόσχημα για να Ιταλική εισβολή στην Κέρκυρα, το πιο σημαντικό από τα Νησιά του Ιονίου.[13]

 
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπογράφει τη Συνθήκη Φιλίας με την Ιταλία στη Ρώμη στις 23 Σεπτεμβρίου του 1928

Ο Έλληνας στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος, που κυβέρνησε την Ελλάδα ως δικτάτορας κατά την περίοδο 1925-26, ζήτησε να αναθεωρηθεί η συνθήκη της Λωζάνης του 1923 και να ξεκινήσει έναν ρεβανσιστικό πόλεμο εναντίον της Τουρκίας. Για το σκοπό αυτό, ο Πάγκαλος ζήτησε ιταλική διπλωματική υποστήριξη, καθώς η Ιταλία είχε ακόμα φιλοδοξίες στην Ανατολία, αλλά και στην περίπτωση, τίποτα δεν ήρθε από τα ανοίγματα του Μουσολίνι.[14] Μετά την πτώση του Πάγκαλου και την αποκατάσταση της σχετικής πολιτικής σταθερότητας το 1926, αναλήφθηκαν έντονες προσπάθειες για την εξομάλυνση των σχέσεων με τις γειτονικές χώρες της Ελλάδας. Για το σκοπό αυτό, η ελληνική κυβέρνηση, ιδιαίτερα ο Υπουργός Εξωτερικών Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, έθεσε εκ νέου έμφαση στη βελτίωση των σχέσεων με την Ιταλία, με αποτέλεσμα την υπογραφή μιας εμπορικής συμφωνίας τον Νοέμβριο του 1926. Η Ιταλό-Ελληνική προσέγγιση είχε θετική επίδραση στις ελληνικές σχέσεις με τις άλλες χώρες των Βαλκανίων, και μετά το 1928 συνεχίστηκε από τη νέα κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου, με αποκορύφωμα τη συνθήκη φιλίας που υπογράφηκε από τον Βενιζέλο στη Ρώμη στις 23 Σεπτεμβρίου του 1928.[15] ο Μουσολίνι ευνόησε αυτή τη συνθήκη, καθώς βοήθησε στις προσπάθειές του να απομονώσει διπλωματικά τη Γιουγκοσλαβία από πιθανές Βαλκανικούς συμμάχους. Μια προσφορά της συμμαχίας μεταξύ των δύο χωρών απορρίφθηκε από τον Βενιζέλο, αλλά κατά τη διάρκεια των συνομιλιών ο Μουσολίνι προσωπικά προσέφερε "για να εγγυηθεί την ελληνική κυριαρχία" στη Μακεδονία και διαβεβαίωσε τον Βενιζέλο, ότι σε περίπτωση εξωτερικής επίθεσης στη Θεσσαλονίκη από τη Γιουγκοσλαβία, η Ιταλία θα ενταχθεί στην Ελλάδα.[16][15]

Κατά τα τέλη του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Μουσολίνι ζήτησε διπλωματικά για να δημιουργήσει "ένας Ιταλικής κυριαρχίας Βαλκανικός συνασπισμός που θα συνδέει την Τουρκία, την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και την Ουγγαρία". Ο Βενιζέλος αντιμετώπισε τη πολιτική με διπλωματικές συμφωνίες μεταξύ ελληνικών γείτονων και καθιέρωσε ένα "ετήσιο Βαλκανικό συνέδριο... για τη μελέτη θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, ιδίως οικονομικής φύσης, με απώτερο στόχο την καθιέρωση κάποιου είδους περιφερειακής ένωσης". Αυτές οι αυξημένες διπλωματικές σχέσεις και από το 1934 ήταν ανθεκτικές σε όλες τις μορφές του εδαφικού ρεβιζιονισμού".[17] Ο Βενιζέλος επιδέξια διατήρησε την αρχή μιας "ανοικτής διπλωματίας" και ήταν προσεκτικός να μην αποξενώσει παραδοσιακούς ελληνικούς προστάτες στη Βρετανία και τη Γαλλία.[15] Το Ελληνο-Ιταλικό σύμφωνο φιλίας έληξε την ελληνική διπλωματική απομόνωση και ξεκίνησε μια σειρά από διμερείς συμφωνίες, κυρίως την Ελληνο-Τουρκική Σύμβαση Φιλίας του 1930. Αυτή η διαδικασία κορυφώθηκε με την υπογραφή του Βαλκανικού Συμφώνου μεταξύ της Ελλάδας, της Γιουγκοσλαβίας, της Τουρκίας και της Ρουμανίας, η οποία ήταν αντίθετη σε βουλγαρικό ρεβιζιονισμό.[15]

Η Ιταλία, ως μια δύναμη του Άξονα, εισέβαλε στην Ελλάδα κατά τον Ελληνο-Ιταλικό Πόλεμο του 1940-41, αλλά μόνο με την γερμανική παρέμβαση ότι ο Άξονας κατάφερε να ελέγχει την Ελλάδα. Οι Ιταλικές δυνάμεις πήραν μέρος στην κατοχή της Ελλάδας.

Η Ιταλία παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, ως μέρος της συνθήκης ειρήνης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1947.

Σήμερα, εξακολουθούν να υπάρχουν ιστορικές ελληνικές κοινότητες στην Ιταλία που χρονολογείται από την αρχαιότητα, και ιταλικές κοινοτήτες στην Ελλάδα, που χρονολογούνται από το Μεσαίωνα.

Διμερείς σχέσεις και συνεργασία

Επεξεργασία
 
Ο Υπουργός εξωτερικών της Ιταλίας Giulio Terzi di sant'agata και ο Υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδας Δημήτρης Αβραμόπουλος, στη Ρώμη, τον Αύγουστο του 2012
 
Αγωγός Ελλάδας-Ιταλίας. Ένας χάρτης που δείχνει την κατά προσέγγιση θέσεις των αγωγών φυσικού αερίου μέσω της Ελλάδας στην Ιταλία

Η Ελλάδα είναι μία από τους βασικούς οικονομικούς εταίρους της Ιταλίας και συνεργάζονται σε πολλούς τομείς, συμπεριλαμβανομένων των δικαστικών, επιστημονικών και εκπαιδευτικών, και την ανάπτυξη του τουρισμού, ένα σημαντικό τομέα στις δύο χώρες. Υπάρχουν τακτικές επισκέψεις υψηλού επιπέδου μεταξύ των δύο χωρών,[18] όπως η επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά στην Ιταλία τον Ιούλιο του 2014,[19][20] και υπάρχουν συχνές επαφές μεταξύ των δύο χωρών, σε επίπεδο υπουργών, για διάφορα θέματα που αφορούν επιμέρους τομείς.

Τρέχοντα έργα μεταξύ των δύο χώρες περιλαμβάνουν τον αγωγό Ελλάδας-Ιταλίας (ως τμήμα του διασυνδετήριου αγωγού Τουρκίας-Ελλάδας-Ιταλίας), και τον Διαδριατικό Αγωγό Φυσικού Αερίου TAP, που αποτελεί τμήμα του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου.[21]

Στρατιωτική συνεργασία

Επεξεργασία

Η Ελλάδα και η Ιταλία είναι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ και διατηρούν μια στενή στρατιωτική συνεργασία. Η άσκηση "Italic Weld", το οποίο ήταν ένα συνδυασμός άσκησης αεροπορικής-ναυτικού-εδάφους στη βόρεια Ιταλία που αφορούν τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ιταλία, την Τουρκία και την Ελλάδα, φαίνεται να ήταν μια από τις πρώτες ασκήσεις στις οποίες δοκιμάστηκε ο προσανατολισμός του νέου ιταλικού στρατού.[22]

Οι δύο χώρες, μαζί με τις Ηνωμένες Πολιτείες, επίσης, συμμετέχουν σε μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις που διεξάγονται σε ετήσια βάση από ένα μη-μέλος του ΝΑΤΟ, το Ισραήλ, το οποίο είναι με την κωδική ονομασία "Γαλάζια Σημαία", και τα οποία λαμβάνουν χώρα στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.[23][24]

Στις 27 Μαρτίου του 2017, η Ιταλία συμμετείχε στη στρατιωτική άσκηση "Ηνίοχος 2017", η οποία διοργανώνεται ετησίως από την Ελλάδα, μαζί με τις ΗΠΑ, το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.[25][26]

Πολυμερείς οργανισμοί

Επεξεργασία

Και οι δύο χώρες είναι πλήρη μέλη σε πολλούς διεθνείς οργανισμούς, όπως το ΝΑΤΟ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Συμβούλιο της Ευρώπης, του ΟΟΣΑ και του ΠΟΕ. Η Ελλάδα και η Ιταλία ήταν, επίσης, μέρος του Προγράμματος Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (2007-2013), για την ενίσχυση της διασυνοριακής συνεργασίας στην Μεσόγειο Θάλασσα.

Πολιτιστική αλληλεπίδραση

Επεξεργασία

Το Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών άνοιξε στη Βενετία το 1951, παρέχοντας την μελέτη της Βυζαντινής και μεταβυζαντινής ιστορίας στην Ιταλία.

Το Istituto Italiano di Cultura di Atene στην Αθήνα είναι υπεύθυνο για την προώθηση της Ιταλικής κουλτούρας στην Ελλάδα.

Τον Ιούλιο του 2014, μια επίσημη καλλιτεχνική έκθεση με τίτλο "Ιταλία – Ελλάδα: μια φάτσα, μια ράτσα" εγκαινιάστηκε στη Ρώμη, με αφορμή το πέρασμα της Προεδρίας του Συμβουλίου της ΕΕ από την Ελλάδα στην Ιταλία.[27][28][29][30] Ο τίτλος της έκθεσης αναφέρεται σε ένα ρητό, "μια φάτσα μια ράτσα" (ιταλικά: "una faccia, una razza"), που χρησιμοποιείται συχνά στην Ελλάδα για να εκφράσει την αντίληψη των στενών πολιτισμικών δεσμών μεταξύ Ελλήνων και Ιταλών.[31]

Εθνοτικές μειονότητες

Επεξεργασία

Οι Έλληνες έχουν ζήσει στη νότια Ιταλία για αιώνες, και ονομάζονται Γκρίκο. Υπάρχουν επίσης Ιταλοί στην Κέρκυρα.

Διπλωματικές αποστολές

Επεξεργασία
 
Πρεσβεία της Ελλάδας στη Ρώμη

Η Ελλάδα έχει πρεσβεία στην Ρώμη, γενικά προξενεία στο Μιλάνο και τη Νάπολη, προξενείο στη Βενετία, και επίτιμα προξενεία στην Τεργέστη (Γενικό), Τορίνο (Γενικό), Ανκόνα, Κατάνια, Λιβόρνο, Μπάρι, Μπολόνια, Μπρίντιζι, Φλωρεντία, Παλέρμο, Περούτζια και ένα Προξενικό Λιμάνι στη Γένοβα.

Η Ιταλία έχει πρεσβεία στην Αθήνα, και επίτιμα προξενεία στην Αλεξανδρούπολη, Κεφαλονιά, Χανιά, Χίο, Κέρκυρα, Κόρινθο, Ιωάννινα, Ηράκλειο, Καβάλα, Λάρισα, Πάτρα, Ρόδο, Θεσσαλονίκη, Σαντορίνη, και το Βόλο.

Συμφωνίες

Επεξεργασία
  • Οικονομική Συνεργασία (1949)
  • Αποφυγή διπλής Φορολογίας (1964)
  • Οριοθέτηση της Ηπειρωτικής υφαλοκρηπίδας (1977)
  • Προστασία του Ιονίου Θαλάσσιο Περιβάλλον (1979)
  • Συνεργασία για την καταπολέμηση της Τρομοκρατίας, του Οργανωμένου Εγκλήματος και του Λαθρεμπορίου Ναρκωτικών (1986)

Κατάλογος πρόσφατων επισκέψεων

Επεξεργασία
 
Πρεσβεία της Ιταλίας στην Αθήνα
  • Ιανουάριος 2006: Επίσκεψη του Προέδρου της Ελλάδας Κ. Κάρολος Παπούλιας στη Ρώμη.
  • Δεκέμβριος 2006: Επίσκεψη του Ιταλού Πρωθυπουργού Ρομάνο Πρόντι στην Αθήνα.
  • Μάρτιος 2007: Επίσημη επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών της Ελλάδας Ντόρα Μπακογιάννη στη Ρώμη.
  • Αύγουστος 2007: Συνάντηση του Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών με τον Ιταλό Υπουργού Εξωτερικών Μάσσιμο Ντ' Αλέμα στη Ρώμη.
  • Σεπτέμβριος 2008: Επίσημη επίσκεψη του Προέδρου της Ιταλίας Κ. Τζόρτζιο Ναπολιτάνο στην Αθήνα.
  • Αύγουστος 2012: Επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού Κ. Αντώνη Σαμαρά στη Ρώμη.
  • Σεπτέμβριος 2012: Επίσκεψη του Προέδρου της Ελλάδας Κ. Κάρολου Παπούλια στην Ιταλία.
  • Οκτώβριος 2013: Συνάντηση του Έλληνα Πρωθυπουργού Κ. Αντώνη Σαμαρά με τον Ιταλό Πρωθυπουργό στη Ρώμη.
  • Ιούλιος 2014: Επίσκεψη του Έλληνα Πρωθυπουργού Κ. Αντώνη Σαμαρά στην Ιταλία.
  • Φεβρουάριος 2015: Συνάντηση του Έλληνα Πρωθυπουργού Κ. Αλέξη Τσίπρα με τον Ματέο Ρέντσι στη Ρώμη.

Μεταφορά

Επεξεργασία

Τα ιταλικά λιμάνια του Μπάρι, Μπρίντιζι, Ανκόνα, Βενετία και Τεργέστη στις ιταλικές ακτές της Αδριατικής Θάλασσας έχουν καθημερινά επιβατικά και φορτηγά πλοία προς τα ελληνικά λιμάνια της Κέρκυρας, της Πάτρας, της Ηγουμενίτσας και Καλαμάτας, αποφεύγοντας διά ξηράς τη διαμετακόμιση μέσω της Βαλκανικής Χερσονήσου.

Δείτε επίσης

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ «Παυλόπουλος και Ματαρέλα επιβεβαίωσαν τη μακρόχρονη ελληνοϊταλική φιλία». documentonews.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  2. ↑ «Παυλόπουλος - Ματαρέλα: Δυνατή φιλία και κοινή οπτική μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας». news247.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  3. ↑ «Greece-Italy alliance (Ελλάδα-Ιταλία συμμαχία)». makthes.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Μαρτίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  4. ↑ «Ενα παράσημο για τις ελληνοϊταλικές σχέσεις». enet.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  5. ↑ «Agenda 2014» (PDF). mfa.gr. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  6. ↑ «Italy Takes Over EU Presidency From Greece». noinvite.com. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  7. ↑ «The Italian Presidency strongly supports the integration of the Western Balkans in the European Union». sep.gov.mk. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  8. ↑ «Greece's EU Presidency and the Challenge of Western Balkan Enlargement Policies in Light of the Crisis» (PDF). suedosteuropa.uni. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  9. ↑ «Israel hosts international air drill». upi.com. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2017. 
  10. ↑ "18 aprile 1861: Grecia" Documents on the establishment of diplomatic relationships with Italy Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine.
  11. ↑ Verzijl 1970.
  12. ↑ Plowman 2013.
  13. ↑ Bell 1997.
  14. ↑ Klapsis 2014.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 Svolopoulos 1978.
  16. ↑ Kitromilides 2008.
  17. ↑ Steiner 2005.
  18. ↑ http://www.mfa.gr/italy/it/
  19. ↑ http://greece.greekreporter.com/2014/07/18/pm-samaras-has-luncheon-with-italian-pm-renzi-in-florence/
  20. ↑ http://www.ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_wsite1_1_18/07/2014_541490
  21. ↑ Καζάνας Γεώργιος, Διαδριατικός Αγωγός (TAP): Προβλεπόμενη χάραξη και χωροθέτηση του συμπιεστή. Αξιολόγηση επιπτώσεων και εναλλακτικές - The Transadriatic Pipeline (TAP): Route and compressor’s location planned. Evaluation of impacts and alternatives, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή, Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, 2015
  22. ↑ «Chapter 9». NATO the first five years 1949–1954. NATO. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2008. 
  23. ↑ http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-4457770,00.html
  24. ↑ https://electronicintifada.net/blogs/ali-abunimah/greek-forces-train-israel-syriza-led-government-deepens-alliance
  25. ↑ «Israel, UAE to fly together in Greek air force exercise». The Times of Israel. Ανακτήθηκε στις 28 Μαρτίου 2017. 
  26. ↑ «Πιλότοι από την Ελλάδα, τις ΗΠΑ, την Ιταλία, το Ισραήλ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα στον «Ηνίοχο 2017»». The Huffington Post Greece. Ανακτήθηκε στις 28 Μαρτίου 2017. 
  27. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Νοεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 21 Μαΐου 2017. 
  28. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Μαΐου 2017. 
  29. ↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 21 Μαΐου 2017. 
  30. ↑ http://www.ethnos.gr/koinonia/arthro/apokalyptoun_tis_omoiotites_ellinon_kai_italon_me_tin_texni-64035534/
  31. ↑ Benigno, Franco (2006). «Il Mediterraneo dopo Braudel». Στο: Barcellona, Pietro· Ciaramelli, Fabio. La frontiere mediterranea: tradizioni culturali e sviluppo locale. Bari: Edizioni Dedalo. σελ. 47. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ελληνο-Ιταλικές_σχέσεις&oldid=10268340"