Στρυμόνας

Ο Στρυμόνας (βουλγαρικά: Струма, Στρούμα) είναι ποταμός της νοτιοανατολικής Ευρώπης με συνολικό μήκος 392 χιλιόμετρα, από τα οποία 274 βρίσκονται σε βουλγαρικό έδαφος και 118 σε ελληνικό. Στο ελληνικό έδαφος, ο ποταμός ρέει αποκλειστικά στο έδαφος της Περιφερειακής Ενότητας Σερρών και μαζί με τον Αγγίτη που είναι ο κυριότερος ελληνικός παραπόταμός του, ανήκουν στην υδρογραφική λεκάνη της ανατολικής Μακεδονίας.

Στρυμόνας
Ο ποταμός Στρυμόνας στον χάρτη
Πηγές	Βιτόσα (Βουλγαρία)
Εκβολές	Στρυμονικός κόλπος
Ελλάδα  Βουλγαρία	Ελλάδα  Βουλγαρία
Μήκος	392
Μέση εκροή	80 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο
Παραπόταμοι	Αγγίτης ποταμός, Στρωμνιτσιώτης, Μπίστριτσα, Ντραγκοβίστιτσα, Μπίστριτσα (Σοβόλιανσκα), Μπάνσιτσα, Μέτσουλσκα, Κόνσκα, Άρκατα, Σβέτλια, Ορόλατσκα, Τρεκλιάνο, Νοβοσέλσκα, Γκράστιτσα, Ελέσνιτσα, Λιάβα, Τζέρμαν, Κόπριβεν, Ρίλας, Λογκόντασκα, Στάρα, Γκράντευσκα, Βλάχινα, Τσάρευσκα, Σάντανσκα Μπίστριτσα, Λέμπνιτσα, Μέλνισκα και Μπίστριτσας
wikidata ()

Ο ποταμός Στρυμόνας από τη γέφυρα δίπλα στον Λέοντα της Αμφιπόλεως με μέτωπο στην Παραλία Οφρυνίου

Η λεκάνη απορροής του καλύπτει έκταση 17.300 τ.χλμ., από αυτά τα 11.035 τ.χλμ. ανήκουν στη Βουλγαρία και τα 6.295 τ.χλμ. στην Ελλάδα, η δε μέση ετήσια απορροή του εκτιμάται σε 3.440 x 106 κυβικά μέτρα. Τα πετρώματα της λεκάνης απορροής του είναι κυρίως μεταμορφωμένα αποτελούμενα από γνευσίους, σχιστόλιθους και μάρμαρα. Υπάρχουν, επίσης, εκρηξιγενή πετρώματα και μεταλλοφόρα ιζηματογενή. Σε ορισμένες θέσεις της κοίτης του υπάρχουν συγκεντρώσεις προσχωματικού χρυσού.

Ο ποταμός είναι πλούσιος σε φερτές ύλες που προσχώνουν συνεχώς στην πεδιάδα των Σερρών και τη Λίμνη Κερκίνη. Συγκεκριμένα, υπολογίζεται ότι μεταφέρονται τουλάχιστον τέσσερα εκατομμύρια (4.000.000) κυβικά μέτρα φερτών υλών ετησίως, σε μέση ετήσια απορροή 3,4 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού. Το πλάτος του ξεπερνάει τα 250 μέτρα, ενώ το βάθος του φτάνει τα 3 μέτρα.

Ιστορία

Όνομα και Μυθολογία

Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ο Στρυμών ήταν βασιλιάς της Θράκης και γιος του Άρη. Όταν ο γιος του Ρήσος –μητέρα του ήταν η μούσα Ευτέρπη– σκοτώθηκε μπροστά στα τείχη της Τροίας, ο Στρυμόνας έπεσε στο ποτάμι που τότε ονομαζόταν Παλαιστίνος και που από τότε μετονομάστηκε σε Στρυμόνα (Ψευδοπλούταρχος, Περὶ ποταμῶν καὶ ὄρων ἐπωνυμίας 11.1.1).

Το προηγούμενο όνομα του ποταμού ήταν Παλαιστίνος από το όνομα του μυθικού βασιλιά της Θράκης Παλαιστίνου που πνίγηκε στον ποταμό που έφερε μέχρι τότε το όνομα Κόρναζος.

Στην αρχαία Ελληνική γλώσσα και την καθαρεύουσα συναντάται ως Στρυμών (γεν.: «Στρυμόνος»). Στη βουλγαρική, ο ποταμός ονομάζεται Στρούμα (Струма), ενώ από την περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι γνωστός, στην τουρκική, με την ονομασία Καρά-Σού (Karasu, μαύρο νερό). Σύμφωνα με την Britannica Concise Encyclopedia, το όνομα του ποταμού έχει θρακική ρίζα και προέρχεται από τη λέξη «sru» που σημαίνει ρέμα, αντίστοιχη με την αγγλική λέξη «stream», τη λέξη «sruaimm» που σημαίνει ποταμός στην αρχαία ιρλανδική γλώσσα, τη λιθουανική λέξη «straumuoe» που σημαίνει γρήγορο ρέμα, την ελληνική «ρεύμα» που αποδίδει το ρέμα, την αλβανική «rrymë» που σημαίνει κύλισμα νερού, shri rain.

Η σημασία του στον αρχαίο κόσμο

Ο Στρυμόνας ποταμός ήταν πολύ γνωστός στον αρχαίο κόσμο, όπως φαίνεται από τη συχνή μνεία του ονόματός του στις αρχαίες φιλολογικές πηγές (Ηρόδοτο, Θουκυδίδη, Τίτο Λίβιο, Στράβωνα, Πλίνιο, Πτολεμαίο κ.α.). Ο Αισχύλος αναφέρει στην τραγωδία του Αγαμέμνων (της Ορέστειας) τους ανέμους που πνέουν από τον ποταμό ως καθοριστικούς για την πλεύση των πλοίων των Αργείων προς την Τροία.

...πνοαὶ δ᾽ ἀπὸ Στρυμόνος μολοῦσαι

κακόσχολοι, νήστιδες, δύσορμοι, βροτῶν ἄλαι, ναῶν ‹τε› καὶ πεισμάτων ἀφειδεῖς, παλιμμήκη χρόνον τιθεῖσαι τρίβῳ κατέξαινον ἄνθος Ἀργείων·

(Κι ήλθαν πνοές απ᾽ τον Στρυμόνα πούκαμαν να πλανώνται σε πληκτική αργία οι άνδρες νηστικοί στο κακορίζικο λιμάνι. Ο άνεμος, που μάκραινε τον χρόνο, έφερνε ζημιά και στα σχοινιά και στα καράβια κι έφθειρε στον δρόμο της του Άργους τη νεότητα.)

Αισχύλου Αγαμέμνων, μετάφραση Γιώργου Σεφέρη.

Επειδή σε αυτόν οφειλόταν η μεγάλη ευφορία της πεδιάδας της Βισαλτίας και της Οδομαντικής (σήμερα σερραϊκής πεδιάδας), οι αρχαίοι παραστρυμόνιοι κάτοικοι τον είχαν θεοποιήσει και έχτισαν προς τιμή του ναούς, ενώ συχνά τον απεικόνιζαν προσωποποιημένο στα νομίσματά τους. Όπως γνωρίζουμε από αρχαίες μαρτυρίες, ο ποταμός ήταν πλωτός (ναυσίπορος) από τις εκβολές του (λιμάνι της Ηιόνας) ως την αρχαία λίμνη Κερκινίτιδα. Πρόκειται για την αποξηραμένη σήμερα λίμνη Ταχινού, που εκτεινόταν βόρεια της Αμφίπολης ως το σημερινό Νέο Σκοπό και στην οποία υπήρχε δυνατότητα ναυσιπλοΐας, όπως δείχνουν οι αρχαίες πέτρινες άγκυρες που βρέθηκαν στην ανατολική όχθη της (κοντά στα σημερινά χωριά Παραλίμνιο και Πεθελινός). Έτσι, στους αρχαίους χρόνους σχηματιζόταν ένας πολύ σημαντικός υδάτινος δρόμος, που εξασφάλιζε την επικοινωνία των ακτών του Στρυμονικού κόλπου (δηλαδή του Βόρειου Αιγαίου) με τη θρακική ενδοχώρα (μέχρι λίγα μόνο χιλιόμετρα ΝΑ από την πόλη των Σερρών). Για τη διέλευση του ποταμού υπήρχαν, από την πρώιμη ακόμη αρχαιότητα, διάφορες γέφυρες (αρχικά ξύλινες και αργότερα πέτρινες). Λατινική επιγραφή των χρόνων του Αυγούστου μας πληροφορεί για την κατασκευή, από τον ρωμαϊκό στρατό, μιας πέτρινης (τοξωτής) γέφυρας κοντά στην Αμφίπολη, απ' όπου διερχόταν η ρωμαϊκή Εγνατία οδός.

Διαδρομή

Πηγάζει από το όρος Βίτοσα (Витоша), νοτιοδυτικά της Σόφιας, σε υψόμετρο 2.200 μ. Ρέει προς Νότο, αρχικά πολύ ορμητικός μέσα από κρημνές χαράδρες, ενώ στη συνέχεια σχηματίζει μια εύφορη κοιλάδα ανάμεσα στα όρη Ρούγιεν και Ρίλα. Συνεχίζοντας προς Νότο, διανοίγει μια δίοδο ανάμεσα στα όρη Μάλες και Πιρίν και λίγο πριν την είσοδό του στο ελληνικό έδαφος δέχεται τα νερά του σημαντικότερου παραποτάμου του, του Στρούμιτσα, που πηγάζει από το όρος Πλακοβίτσα, στο νοτιοανατολικό άκρο της Βόρειας Μακεδονίας.

Στην Ελλάδα εισέρχεται δυτικά του χωριού Προμαχώνας, δια μέσου των στενών της Κούλας ή του Ρούπελ που ο ίδιος έχει διανοίξει ανάμεσα στις οροσειρές της Κερκίνης (Μπέλες) και του Όρβηλου (Αγγίστρου). Στο σημείο αυτό λόγω της απότομης αλλαγής της κλίσης του εδάφους, ο ποταμός χάνει την ορμητικότητα του και χωρίζεται σε δύο κύριους κλάδους. Ο δυτικός κλάδος εισέρχεται στη Λίμνη Κερκίνη και υπερχειλίζει στη νότια πλευρά της, στη συνέχεια ρέει προς τα νοτιοανατολικά μέχρι το σημείο που ενώνεται με τον ανατολικό μεγαλύτερο κλάδο και σχηματίζουν ενιαία κοίτη κοντά στο χωριό Λιθότοπος. Από το σημείο αυτό και σε μήκος 50 χιλιομέτρων μέχρι τη συμβολή του με τον Αγγίτη, η κοίτη του Στρυμόνα είναι τεχνητή, με αναχώματα και αρδευτικά κανάλια. Η τεχνητή αυτή κοίτη κρίθηκε απαραίτητη, επειδή η αβαθής φυσική κοίτη υπήρξε στο παρελθόν αιτία εκτεταμένων καταστροφών από πλημμύρες. Τα αρδευτικά κανάλια αφαιρούν τον πλεονάζοντα όγκο νερού και ταυτόχρονα γονιμοποιούν την πεδιάδα.

Ο Στρυμόνας συμβάλλει με τον Αγγίτη, ο οποίος πηγάζει στις νότιες παρυφές του Φαλακρού Όρους, πέντε χιλιόμετρα πριν τις εκβολές του. Στη θέση αυτή υπήρχε η αποξηραμένη σήμερα Λίμνη του Αχινού. Τέλος, ο Στρυμόνας διέρχεται ανάμεσα στα Κερδύλια όρη και Παγγαίο και εκβάλλει στον Στρυμονικό Κόλπο, ανατολικά του χωριού Νέα Κερδύλια σχηματίζοντας μικρό δέλτα. Η περιορισμένη έκταση του δέλτα, οφείλεται στην επίδραση του κυματισμού και της κατά μήκος των ακτών διάχυσης των φερτών υλικών του ποταμού. Παλαιότερα, οι εκβολές του βρισκόταν ανατολικότερα από τις σημερινές.

Στην Ελλάδα, οι κυριότεροι παραπόταμοι που τροφοδοτούν τον Στρυμόνα είναι Αγγίτης, ο Μπούτκοβας που ρέει στη μικρή κοιλάδα των Ποροΐων, ο Εξάβης που πηγάζει από το Κερδύλιο, ο Κρουσοβίτης που πηγάζει από τον Όρβηλο και ο Ξηροπόταμος που πηγάζει από το Μαυροβούνι.

Εκμετάλλευση

Παλαιότερα, ο Στρυμόνας, επειδή είχε αβαθή φυσική κοίτη, πλημμύριζε συχνά την πεδιάδα των Σερρών, όπως συχνές ήταν και οι αλλαγές της κοίτης καθώς και η δημιουργία μαιανδρισμών. Από τα 1.200.000 στρέμματα της πεδιάδας των Σερρών, το 63% καταλάμβαναν έλη, λίμνες, τέλματα και περιοδικά κατακλυζόμενες εκτάσεις και μόνον το 37% δεν απειλείτο από τις πλημμύρες, με τις οποίες ο Στρυμόνας προκαλούσε εκτεταμένες καταστροφές, ελώδεις πυρετούς και αποτελούσε την «κατάρα» της περιοχής. Για την τιθάσευση του Στρυμόνα και την ανάσχεση των πλημμυρών, την άρδευση 345.000 στρεμ. και τη συγκράτηση των φερτών δημιουργήθηκε το 1932, η τεχνητή λίμνη της Κερκίνης, με την κατασκευή φράγματος στον οικισμό του Λιθοτόπου καθώς και αναχωμάτων.

Στο βουλγαρικό έδαφος υπάρχει ένα υδροηλεκτρικό φράγμα, ενώ στο ελληνικό έχουν ανεγερθεί αρκετά μικρά φράγματα που εκτός από αρδευτικούς σκοπούς προστατεύουν από την ορμή των νερών τις υπάρχουσες γέφυρες, χωρίς όμως να παρεμποδίζουν την κυκλοφορία των ψαριών. Η κοιλάδα του Στρυμόνα αποτελεί τη μοναδική δίοδο επικοινωνίας της Βουλγαρίας με την Ελλάδα και από αυτήν διέρχεται η οδός Θεσσαλονίκης – Σόφιας.

Οι εκβολές του Στρυμόνα είναι προστατευόμενος υδροβιότοπος και καταφύγιο άγριας ζωής.

Στις όχθες του ποταμού υπάρχει ποικιλία υδρόβιας βλάστησης από θάμνους που δίνουν ομορφιά στον ποταμό. Επικρατούν οι λεύκες, οι ιτιές, οι ακακίες και τα πλατάνια. Στα νερά του ζουν αρκετά είδη ψαριών, ανάμεσα στα οποία κυριαρχεί ο κυπρίνος και σε πολύ μικρότερες ποσότητες, τα τσιρόνια, οι πέρκες, οι γουλιανοί και τα χέλια. Την πανίδα του οικοσυστήματος του ποταμού συμπληρώνει πλήθος ζώων και πουλιών που φωλιάζουν στις όχθες του και είναι άμεσα εξαρτημένα από αυτόν.

Στο βουλγαρικό έδαφος, ο ποταμός διασχίζει αραιοκατοικημένες περιοχές, ενώ η στενή κοιλάδα του, δεν επιτρέπει την εκτεταμένη χρήση γεωργικών φαρμάκων και λιπασμάτων. Έτσι, όταν εισέρχεται στην Ελλάδα, έχει μηδενική ρύπανση. Στην πεδιάδα των Σερρών, ο Στρυμόνας επιβαρύνεται από τη χρήση λιπασμάτων και από βιομηχανικά απόβλητα μονάδων της περιοχής, εδώ και δεκαετίες, παρά τη συνεχή προειδοποίηση ειδικών και επιστημόνων. Σημειωτέον πως μόνο στο ελληνικό τμήμα της λεκάνης απορροής του ποταμού υπάρχουν 261 βιομηχανικές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούν επικίνδυνες ουσίες.

Προστατευόμενη τοποθεσία

Οι εκβολές του Στρυμόνα είναι προστατευόμενη τοποθεσία του δικτύου Natura 2000. Πρόκειται για ένα παράκτιο δέλτα ποταμού με αλμυρόβαλτους, υφάλμυρες λιμνοθάλασσες, υγρούς λειμώνες και καλαμώνες που αποτελεί σημαντική περιοχή για αναπαραγόμενα, διαβατικά και διαχειμάζοντα υδρόβια.

Λέων της Αμφίπολης - Εγνατία Οδός, στη δεξιά όχθη του Στρυμόνα

Εικόνες

• 
  Ο ποταμός από την Αμφίπολη.
• 
  Αρχαίο νόμισμα με τον ποταμό Στρυμόνα
• 
  Η τυρβώδης ροή του ποταμού.
• 
  Ελληνικά Στρατεύματα στον Στρυμόνα, 1917/18

Πηγές

• Britannica Concise Encyclopedia, 2006
• LivePedia.gr, Η Ελληνική Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια
• Katičic' Radislav, Ancient Languages of the Balkans, Part One. Paris: Mouton, 1976: 144.
• Κουρτίδου Κ. Γ., Ιστορία της Θράκης, 1932
• Μηλιαράκης Α., Καθορισμός της θέσεως του Παπικίου Όρους, 1896
• Σαμοθράκης Θ. Αχιλλεύς, Λεξικόν Γεωγραφικόν και Ιστορικόν της Θράκης από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως 1453, Έκδοσις Β', Αθήναι, 1963
• [3]Σαμσάρης Κ. Δημήτρης, Ιστορική γεωγραφία της Ανατολικής Μακεδονίας κατά την Αρχαιότητα, Θεσσαλονίκη 1976 (Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών), σ. 16-18.
• [4] Αρχειοθετήθηκε 2018-06-24 στο Wayback Machine.Σαμσάρης Κ. Δημήτρης, Ιστορία των Σερρών κατά την αρχαία και ρωμαϊκή εποχή, Θεσσαλονίκη 1999, σ. 55-60 (Ιστoσελίδα του Δήμου Σερρών)
• Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, Τμήμα Προστασίας Αρδευτικών Υδάτων

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο καθρέφτης του ουρανού (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Μακεδονίτικα ποτάμια (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)