Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης

Αθλητικός σύλλογος στην Ελλάδα
(Ανακατεύθυνση από Πανιώνιος Γ.Σ.Σ.)

Ο Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης[1] ιδρύθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1890 στη Σμύρνη (επί οθωμανικής αυτοκρατορίας) όντας το πρώτο ελληνικό αθλητικό σωματείο της Σμύρνης,[σ 1][σ 2] ενώ συγκαταλέγεται επίσης στα αρχαιότερα εν ενεργεία σωματεία που έχουν ιδρύσει Έλληνες με σκοπό την άθληση.[σ 3] Το 1922 μετεγκαταστάθηκε στην Αθήνα έπειτα τη Μικρασιατική καταστροφή και από το 1940 εδρεύει στη Νέα Σμύρνη.

Γ.Σ. Πανιώνιος Σμύρνης
ΌνομαΠανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης
Ίδρυση14 Σεπτεμβρίου 1890, πριν 134 έτη (1890--9-14)
Χρώματα          Μπλε, Κόκκινο
ΠρόεδροςΘοδωρής Ντάντος
ΙστοσελίδαΕπίσημος ιστότοπος
Ενεργά τμήματα του Πανιωνίου
Ποδόσφαιρο Μπάσκετ (Ανδρών) Μπάσκετ (Γυναικών)
Βόλεϊ (Ανδρών) Βόλεϊ (Γυναικών) Χάντμπολ (Ανδρών)
Χάντμπολ (Γυναικών) Πόλο (Ανδρών) Πόλο (Γυναικών)
Κολύμβηση Πινγκ-πονγκ Σκάκι
Τζούντο Στίβος Ενόργανη γυμναστική

Κατά τη μακρόχρονη ιστορία του έχει καλλιεργήσει πλήθος αθλημάτων, διαχρονικά στα οποία σημειώνει επιτυχίες και διακρίσεις. Το τμήμα του πόλο (ανδρών) προκρίθηκε δύο φορές σε τελικό ευρωπαϊκής διοργάνωσης, τα αντίστοιχα στίβου, μπάσκετ, ποδηλασίας, ποδοσφαίρου έχουν κατακτήσει κορυφαίους τίτλους σε εγχώριο επίπεδο, όπως και τα τμήματα υποδομών σε ακόμη περισσότερα αθλήματα. Ιστορικά ο Πανιώνιος εκπροσωπεί κατά κύριο λόγο το προσφυγικό στοιχείο του πληθυσμού της πόλης των Αθηνών.

 
Η σφραγίδα του Πανιωνίου την περίοδο της Σμύρνης
 
Ο Ηρακλής Σακελλαρόπουλος
 
Ο Γεώργιος Ισηγόνης, Πανελληνιονίκης το 1905

Ο αθλητισμός στη Σμύρνη προ του 1890

Επεξεργασία

Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αναφέρονται ευάριθμοι αθλητές από τη Σμύρνη, οι οποίοι συμμετείχαν στα "Ολύμπια": αθλητικούς και καλλιτεχνικούς αγώνες που διεξήχθησαν στην Αθήνα με χρηματοδότηση του Ευαγγέλη Ζάππα τα έτη 1859, 1870, 1875 και 1889. Στις αποκληθείσες "Ζάππειες Ολυμπιάδες" διακρίθηκαν τρεις πρωτοπόροι Σμυρνιοί αθλητές:

  • Πέτρος Βελισσαρίου στα Α΄ Ολύμπια (1859) νίκησε στο δόλιχο δρόμο ή δρόμο επτά σταδίων (περίπου 1344,5 μέτρα). Έλαβε χρηματικό έπαθλο 280 δραχμές –το μεγαλύτερο που δόθηκε στους αγώνες– και το βαρύτιμο κύπελλο Prize Wenlock, αθλοθετημένο από τον Άγγλο φίλαθλο Γουίλιαμ Μπρουκς, ιδρυτή της Wenlock Olympian Society στην Αγγλία.
  • Κ. Μολακίδης στα Γ΄ Ολύμπια (1875) ήταν νικητής στην "αναρρίχιση επί κάλω" και δεύτερος στην "ανάβαση επί κεκλιμένου ιστού".
  • Δημήτριος Μελέγκογλους στα Δ΄ Ολύμπια (1889) ήταν τρίτος στο "άλμα επί κοντώ υπέρ τάφρον", στο "άλμα επί κοντώ υπέρ σχοινίον" και στις "ασκήσεις επί διζύγου".

Ο Ορφεύς (1890-1898)

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Ορφεύς Σμύρνης

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1890 νεαροί από επιφανείς ελληνικές οικογένειες της Σμύρνης αποφάσισαν να ιδρύσουν το Μουσικό και Γυμναστικό Σύλλογο «Ορφεύς». Την πρωτοβουλία είχε ο Νικίας Τζέτζος και στα ιδρυτικά μέλη αναφέρονται οι: Παν. Αργυρόπουλος, Ιω. Φατσέας, Μ. Στιβακτόπουλος, Δημοσθ. Μιλανάκης, κ.ά. Ο Ορφεύς καλλιέργησε τη μουσική παραμερίζοντας την αθλητική δραστηριότητα, αν και αναφέρονται αθλητές του να συμμετέχουν στους Πανιώνιους Αγώνες και στην Ολυμπιάδα της Αθήνας. Στους Β΄ Πανιώνιους Αγώνες (1898) ο Ορφεύς συμμετείχε σε κοινή ομάδα με το ομογάλακτο Γυμνάσιον Σμύρνης. Λίγο αργότερα συνενώθηκαν.

Ο Αθλητικός Σύλλογος Γυμνάσιον (1893-1898)

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Γυμνάσιον Σμύρνης

Το 1893 όσα μέλη του Ορφέα επιθυμούσαν να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στις αθλητικές δραστηριότητες, αποχώρησαν και ίδρυσαν τον Αθλητικό Σύλλογο «Γυμνάσιον». Το 1896 το Γυμνάσιο καθιέρωσε τους Πανιώνιους Αγώνες και το 1897 υπήρξε ένα από το 28 ιδρυτικά σωματεία του ΣΕΓΑΣ. Αθλητές του Γυμνασίου συμμετείχαν στους αγώνες Τήνια (1895), στους Πανιώνιους (1896, 1898) και στους Α΄ Ολυμπιακούς (1896).

Επανένωση Ορφέα και Γυμνασίου

Επεξεργασία

Η κοινή συμμετοχή αθλητών από τα δύο σωματεία στους διάφορους αγώνες ως εκπροσώπων της Σμύρνης, είχε αποτέλεσμα την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων και οδήγησε τελικά στην επανένωση των δύο ομογάλακτων σωματείων τον Οκτώβριο του 1898. Είχε προηγηθεί ενωρίτερα κατά το ίδιο έτος η από κοινού διοργάνωση των Β΄ Πανιώνιων Αγώνων. Τους Δημόσιους Αγώνες που καθιέρωσε το Γυμνάσιον το 1896, οι δημοσιογράφοι της πόλης τους αποκαλούσαν Πανιώνιους Αγώνες, με αποτέλεσμα να καθιερωθεί η ονομασία και τελικά να αποτελέσει το όνομα του συλλόγου που προέκυψε το 1898 από την επανασύνδεση του Ορφέα με το Γυμνάσιο. Έτσι το νέο σωματείο ονομάστηκε Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης. Ως χρώματα του συλλόγου ορίστηκαν το κυανό και το ερυθρό, χρώματα που χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας σε ποικίλες εκδηλώσεις. Πάντως μετά την καταστροφή της Σμύρνης τα χρώματα για κάποιους πήρανε βαθύτερη ερμηνεία. Το ερυθρό είναι το αίμα των Ελλήνων που χύθηκε στον διωγμό και το κυανό, το χρώμα της Ελλάδας ή/και του Αιγαίου που διέσχισαν οι πρόσφυγες.

Ο σκοπός του Πανιωνίου ήταν διττός: "πρωτίστως η ανάπτυξις της γυμναστικής και του αθλητικού αισθήματος παρά τη σμυρναϊκή νεολαία και κατά δεύτερον λόγον η διέγερσις και διάδοσις του μουσικού αισθήματος". Γι’ αυτό, παράλληλα με τις αθλητικές, δεν έπαψε να καλλιεργεί μουσικές και φιλολογικές δραστηριότητες. Το πρώτο Δ.Σ. αποτελούσαν οι: Α. Βαλλιάνος, Δ. Δάλλας, Αλκ. Δουλγερίδης, Μ. Διακίδης, Θ. Καλλιγάς, Ν. Μακρυποδάρας, Θ. Υπερίδης και Ι. Φατσέας.

Ο Πανιώνιος έως τον ξεριζωμό (1900-1922)

Επεξεργασία
 
Ο Νικόλαος Ανδρεαδάκης

Ο σύλλογος συντηρούσε εννιά αθλητικά τμήματα: αθλητικό (στίβου), γυμναστικό, ναυτικό (κωπηλασίας), κολύμβησης, σκοποβολής, ξιφασκίας, ποδηλασίας, τένις και ποδοσφαιρίσεως, δύο περιηγητικά: πεζοπορικό και εκδρομών και τρία αφιερωμένα στις τέχνες: μουσικό, καλλιτεχνικό, φιλολογικό. Το 1919 ιδρύθηκαν τμήματα βόλεϊ και μπάσκετ από τα πρώτα σε ελληνικό σωματείο. Ως σύλλογος είχε τη ευρεία υποστήριξη των μεγαλοαστών της πόλης.

Το 1900 με την ευκαιρία της επετείου της δεκαετούς λειτουργίας του συλλόγου, προκηρύχτηκε ο Α΄ Πανιώνιος Ποιητικός Διαγωνισμός, στον οποίο βραβεύτηκε ο Στέλιος Σπεράντζας για το έργο του Ύμνος του Πανιωνίου ΓΣ, το οποίο μελοποίησε ο Δημοσθένης Μιλανάκης. Ακολούθησαν κι άλλοι ποιητικοί διαγωνισμοί τα επόμενα χρόνια καθώς και μουσικοί διαγωνισμοί από το 1903. Επίσης, το καλλιτεχνικό τμήμα διοργάνωνε συναυλίες, εκθέσεις ζωγραφικής και γλυπτικής.

Ιδιαίτερα αξιόλογη πτυχή του ελληνικού αθλητισμού στη Σμύρνη υπήρξε και η αθλητική δραστηριότητα στην εκπαίδευση, όπου δεσπόζει η τέλεση των Ετήσιων Σχολικών Αγώνων, με τη συμμετοχή σχεδόν όλων των σχολείων της πόλης: οι αγώνες θεσμοθετήθηκαν το 1901 από τον Πανιώνιο και τελούνταν ανελλιπώς έως το 1922.

Η κεντρική ετήσια διοργάνωση του συλλόγου ήταν οι Πανιώνιοι Αγώνες, οι οποίοι είχαν ξεκινήσει από το Γυμνάσιον το 1896 και συνεχίστηκαν από τον Πανιώνιο. Έως το 1922 διεξήχθησαν 19 φορές. Σε αυτούς συμμετείχαν με τους καλύτερους αθλητές τους όλα τα σωματεία της Σμύρνης και πολλά από πόλεις της Μικρασίας, την Κωνσταντινούπολη, Λέσβο, Σάμο, Αθήνα, Πειραιά, Πάτρα, Αλεξάνδρεια, Κύπρο. Επίσης, αγγλικοί, αρμένικοι και τούρκικοι σύλλογοι.

Το 1901 ο Πανιώνιος διοργάνωσε τους Α΄ Σχολικούς Αγώνες, οι οποίοι έκτοτε καθιερώθηκαν κι τελούνταν κάθε χρόνο μεταξύ των σχολείων της Σμύρνης, συχνά ταυτόχρονα με τους Πανιώνιους Αγώνες. Για την πρωτοβουλία του αυτή το 1904 ο σύλλογος τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο του Α΄ Πανελλήνιου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου. Έως τους αγώνες του 1912 συμμετείχαν 7.000 μαθητές από τα 18 σχολεία της πόλης. Έως το 1922 διεξήχθησαν 18 φορές. Επίσης, αγωνίσματα εφήβων και παίδων εντάχθηκαν και στους Πανιώνιους Αγώνες από το 1913. Παράλληλα, ο σύλλογος πίεζε ώστε το μάθημα της Φυσικής Αγωγής να γίνει υποχρεωτικό στα σχολεία της περιοχής. Το 1902 ίδρυσε την πρώτη σχολή γυμναστών.

Από το 1902 ο σύλλογος συμμετείχε στο πανελλήνιο πρωτάθλημα στίβου. Έως το 1922 οι αθλητές του κατέλαβαν 20 πρώτες θέσεις και κατέρριψαν 11 φορές διάφορα πανελλήνια ρεκόρ. Επίσης, αθλητές του συμμετείχαν στις πρώτες ολυμπιάδες.

Το 1906 στους Μεσοολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας, η αθλήτρια τένις του Πανιωνίου Ε. Σημηριώτου (μετέπειτα κ. Μεταξά) πήρε την α' θέση στο απλό γυναικών. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα ολυμπιονίκης σε μια εποχή που οι γυναίκες συμμετείχαν μόνο στο τένις. Μετάλλια πήραν και οι αθλητές του συλλόγου: Γ. Σημηριώτης (2ος στο τένις), Γ. Σαριδάκης (3ος στα 3000 μ. βάδην) και οι ποδοσφαιριστές του συλλόγου που συμμετείχαν στη Μικτή ομάδα της Σμύρνης που πήρε τη 2η θέση. Επίσης, συμμετείχαν οι: Παντελής Έκτωρος (δρομέας), Γεώργιος Κασσάρ (δρομέας), Γεώργιος Ισηγόνης (εμπόδια), Νικόλαος Ανδρεαδάκης (μήκος), Δ. Κουκουλάς (στίβος), Σ. Σημηριώτης (άρση βαρών), Ν. Διαλεκτός (μαραθώνιος), Αλφ. Φωτιάδης (σκοποβολή) και Α. Γεωργιάδης (τένις).

 
Πανιώνιοι Αγώνες στο Στάδιο Πανιωνίου, 1918

Το 1912 στην Ολυμπιάδα της Στοκχόλμης συμμετείχε ο μαραθωνοδρόμος του Πανιωνίου Ηρακλής Σακελλαρόπουλος και τερμάτισε στην 26η θέση.

Το 1920 στην Ολυμπιάδα της Αμβέρσας συμμετείχαν οι αθλητές του Πανιωνίου: Καραμπάτης, Παναγιώτης Ρετέλας και Σακελλαρόπουλος.

Το στάδιο

Επεξεργασία
 
Ο Δημητρός Καραμπάτης

Αρχικά ο Πανιώνιος αγωνιζόταν στο στάδιο του Μπουρνόβα κι από το 1904 στο στάδιο του Παραδείσου. Εκεί διεξάγονταν οι Πανιώνιοι Αγώνες, οι σχολικοί αγώνες και τα ποδοσφαιρικά ματς. Οι προπονήσεις γίνονταν σε μικρούς νοικιασμένους χώρους και από το 1900 στο γήπεδο μιας γαλλικής εταιρείας, το οποίο ο σύλλογος διαμόρφωσε σε στάδιο στίβου, εγκατέστησε γυμναστήριο, γραφεία κλπ. Όμως, το 1910 έληξε η μίσθωση και η γαλλική εταιρεία δεν θέλησε να την ανανεώσει. Έτσι ο σύλλογος έμεινε χωρίς έδρα. Τότε με πρωτοβουλία και εισήγηση του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου η Δημογεροντία και η Κεντρική Επιτροπή παραχώρησαν έκταση 105 στρεμμάτων κοντά στο νεκροταφείο, αν και είχαν δελεαστική προσφορά 100.000 λιρών να την πουλήσουν. Εκεί κτίστηκε το νέο στάδιο του συλλόγου, το οποίο εγκαινιάστηκε το 1912 στους ΙΔ΄ Πανιώνιους Αγώνες.

Το νέο στάδιο περιλάμβανε στίβο περιμέτρου 334 μέτρων, γήπεδο ποδοσφαίρου διαστάσεων 95x65 μ., γυμναστήριο εξοπλισμένο με σύγχρονα όργανα, εξέδρα για 7.000 θεατές, αποδυτήρια και γραφεία. Στον χώρο που βρισκόταν, ανεγέρθηκε το 1929 νέο που έκτοτε αποτελεί την έδρα της τουρκικής Αλτάϊ Σμύρνης.

Διοργανώσεις

Επεξεργασία

Έως το 1922 οι αθλητές του Πανιώνιου προσκαλούνταν να μετάσχουν σε διάφορες διοργανώσεις, διεθνείς ή μη, που διεξάγονταν σε άλλες περιοχές. Είναι γνωστές οι:

Στην Αθήνα (1922-1940)

Επεξεργασία

Η ανασυγκρότηση

Επεξεργασία
 
Η σφραγίδα του Πανιωνίου την περίοδο της Αθήνας

Τον Σεπτέμβριο του 1922 ήρθε μία από τις τραγικότερες στιγμές στην ιστορία του Πανιωνίου, η Μικρασιατική Καταστροφή και ο ξεριζωμός του συλλόγου από τη Σμύρνη. Ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στη Σμύρνη και την παρέδωσε στις φλόγες. Ο πρωτοπόρος σύλλογος του ελληνικού αθλητισμού βρέθηκε διαλυμένος και σκορπισμένος στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. 23 αθλητές του χάθηκαν στη μικρασιατική λαίλαπα, μαζί με τον πρώτο Πρόεδρο του συλλόγου Μητροπολίτη Χρυσόστομο Σμύρνης που σφαγιάσθηκε.

Ο σύλλογος θα είχε διαλυθεί, όπως τόσα άλλα μικρασιατικά σωματεία, αν δεν υπήρχε το πείσμα και η επιμονή του προέδρου Δημητρού Δάλλα. Ο Δάλλας μόλις πάτησε το πόδι του στην Αθήνα, άρχισε να αναζητά σε προσφυγικούς καταυλισμούς τα "παιδιά" του, τους αθλητές του συλλόγου. Κατάφερε να εντοπίσει γύρω στους 20: Καραμπάτη, Ρετέλα, Σημηριώτη, Πάρσαλη, Παπαγιαννόπουλο, Ζαδέ, Ζαμαρία, Σκιαδά, Μανιατίδη, Χαϊδεμένους, Καρακώστες, Πουλάκη κ.ά. και τον γυμναστή Σοφοκλή Μάγνη, ο οποίος ανέλαβε την προγύμνασή τους αμισθί! Με τη μαγιά αυτή χτίστηκε ο αθηναϊκός Πανιώνιος. Μια αρχική ιδέα να συγχωνευτούν τα σμυρναϊκά σωματεία: Πανιώνιος, Απόλλων, Πέλοψ Μελαντίας και Αρμενική στη Σμυρναϊκή Αθλητική Ένωση δεν ευοδώθηκε.

Σύντομα ο Δάλλας συγκρότησε μια προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή με επιφανή μέλη της σμυρναϊκής κοινωνίας που είχαν επιβιώσει κατά την καταστροφή (Αθηνογένη, Σπεράντζα, Σαριδάκη, Κασσάρ, Στεφ. Αλευρά, Γ. Αλευρά, Ηλιάδη, Σταμέλο κ.ά.) και εξασφάλισε στέγη για το σωματείο στα αποδυτήρια του Παναθηναϊκού Σταδίου. Μόλις δύο μήνες με την καταστροφή, στις 12 Νοεμβρίου 1922, τελέστηκαν τα εγκαίνια των γραφείων και στις 20 Νοεμβρίου συγκροτήθηκε το πρώτο Δ.Σ. στην προσφυγιά. Αρχικά λειτούργησαν δύο μόνο τμήματα: αθλητισμού με εφόρους τους Αγγελομάτη, Καραμπάτη και ποδοσφαίρου με εφόρους τους Βαλτζή και Γροσομανίδη.

Η περίοδος Δάλλα (1922-29)

Επεξεργασία
 
Ο Παντελής Έκτωρος (1926)

Τα επόμενα χρόνια ο Δ. Δάλλας (1867-1929) αναλώθηκε στο ξαναζωντάνεμα της πανιώνιας ιδέας, με αυτοθυσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι το 1926 δεν είχε σπίτι και κοιμόταν στο δωμάτιο του συλλόγου στο Στάδιο, απλώνοντας κάθε βράδυ ένα στρώμα πάνω στο ξύλινο γραφείο.

Οι προσπάθειές του σύντομα απέδωσαν καρπούς και στις 15 Ιανουαρίου 1923 η ποδοσφαιρική ομάδα του συλλόγου κάνει την παρθενική της εμφάνιση στο πρωτάθλημα ΕΠΣ Αθηνών-Πειραιώς 1922-23 εναντίον του Παναθηναϊκού: "Σήμερον εν τω Ποδηλατοδρομίω του Ν. Φαλήρου πρώτη εμφάνισις των σμυρναϊκών ποδοσφαιρικών σωματείων εις επισήμους αγώνας. Ώρα 2 1/4 μ.μ. Πανιώνιος Γυμναστ. Σύλλογος εναντίον Παναθηναϊκού Αγωνιστικού και Ποδοσφαιρικού Ομίλου. Ώρα 4 μ.μ. Αθηναϊκός Αθλητικός Σύλλογος εναντίον Ποδοσφ. Συλλόγου "Απόλλων" Σμύρνης".[5]

Παράλληλα αναδημιουργείται η ομάδα στίβου και τον Σεπτέμβριο του 1923 διοργανώθηκαν πανηγυρικά οι Κ΄ Πανιώνιοι Αγώνες στο κατάμεστο Παναθηναϊκό Στάδιο, παρουσία των επισήμων αρχών. Συμμετείχαν 240 αθλητές από 10 σωματεία της πρωτεύουσας, της Θεσσαλονίκης, του Βόλου, της Σπάρτης και της Κωνσταντινούπολης. Οι θεατές αντίκρισαν έκπληκτοι ένα νέο Στάδιο, αναμορφωμένο, με ευδιάκριτες γραμμές στις διαδρομές, με εμφανή αφετηρία και τερματισμό, με σημειωμένα τα όρια αλλαγής της σκυτάλης, με επιστρωμένες βαλβίδες και βατήρες αλμάτων. Μεταφέροντας την πείρα που είχαν από τους Πανιώνιους Αγώνες της Σμύρνης έδωσαν στο Στάδιο καθαρά ευρωπαϊκή εικόνα. Το ίδιο έτος η ομάδα ανωμάλου δρόμου του Πανιωνίου (Ζαδές, Ζαμαρίας, Βογιατζόγλου) κατέκτησε το πανελλήνιο πρωτάθλημα ανωμάλου δρόμου 6.000 μ. στο ομαδικό. Το πρώτο στοίχημα είχε κερδηθεί. Ο Πανιώνιος ήταν και πάλι ζωντανός.

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1923 για πρώτη φορά πέντε κορίτσια συμμετέχουν σε δυο αγωνίσματα (μήκος και 60 μ.) στους εσωτερικούς αγώνες νέων του Πανιωνίου στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Νικήτρια και στα δυο η Λιλή Καραμπάτη, η οποία συμμετέχει και στη λιθοβολία αγοριών, όπου έρχεται τρίτη.

 
Η Ειρήνη Αρμάου (1930)

Το 1924 ο Πανιώνιος στέλνει τρεις αθλητές του στην Ολυμπιάδα του Παρισιού, τους Δημητρό Καραμπάτη (σφαίρα, δίσκος), Βύρωνα Αθανασιάδη (10.000μ, μαραθώνιος) και Ηρακλή Σακκελαρόπουλο (μαραθώνιος). Στο Παρίσι μεταβαίνει και ο Δ. Δάλλας που πραγματοποιεί χρήσιμες επαφές με παράγοντες άλλων χωρών, κυρίως βαλκανικών, ρίχνοντας την ιδέα της διοργάνωσης Βαλκανικών Αγώνων. Τον Οκτώβριο του 1924, ο σύλλογος συμμετέχει με 40 αθλητές του στα Ε΄ Παναθήναια.[6] Επίσης, πήρε μέρος σε αγώνες προς τιμήν του αυτοκράτορα της Αβησσυνίας.

Το 1925 εορτάζονται τα 35 χρόνια του συλλόγου με την αθλητική συνάντηση Πανιωνίου - Stade Francais, ομάδα η οποία προσκλήθηκε από το Παρίσι ειδικά για την επέτειο. Το καλοκαίρι διεξάγονται οι ΚΑ΄ Πανιώνιοι με συμμετοχή 160 αθλητών από 21 σωματεία της Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Ξάνθης, Βόλου και Καλαμάτας. Ξεχωρίζει η συμμετοχή της ρουμανικής ομάδας Coltea. Έτσι οι αγώνες αποκτούν και πάλι διεθνή χαρακτήρα. Ο σύλλογος συμμετέχει επίσης στο ΙΖ΄ Πανελλήνιο Πρωτάθλημα στη Λεμεσσό και στα Α΄ Αβερώφεια στην Αλεξάνδρεια.

Το 1926 θα μείνει στην ιστορία, διότι με πρωτοβουλία του Πανιωνίου διεξάγεται για πρώτη φορά μια δοκιμαστική αθλητική συνάντηση γυναικών σε στίβο, μπάσκετ και βόλεϊ. Oι γυναικείοι αγώνες στίβου έγιναν με συμμετοχή 28 αθλητριών. Το ίδιο συνέβη και το 1927, με αποτέλεσμα το 1928, έπειτα από εισήγηση του Δάλλα, να ιδρυθεί η Τεχνική Επιτροπή Γυναικείου Αθλητισμού στον ΣΕΓΑΣ, της οποίας αναλαμβάνει πρόεδρος. Ήδη ο Πανιώνιος είχε 45 αθλήτριες, με σπουδαιότερες τις: Λιλή και Ελένη Καραμπάτη, Σοφία Μπεναρδή (80 μ., 150 μ., μήκος, σφαίρα), Κουφιδάκη, Αρμάου (δίσκος), Μπαχώμη (ύψος) και Αλ. Τσιμπουράκη. Προπονητής τους ο Εμ. Μπαμιέρος. Άλλοι προπονητές του συλλόγου έως το 1940 ήταν οι: Μαντζαβίνος, Νιάτας και Καραβιάς.

Μια άλλη πρωτοβουλία του Δάλλα ήταν η ίδρυση της Ένωσης Αθλητικών Συντακτών το 1928, με πρόεδρο τον ίδιο και αντιπρόεδρο τον Καραμπάτη. Στις 23 Δεκεμβρίου 1929 ο αναμορφωτής του Πανιωνίου και συνδετικός κρίκος του συλλόγου με τη Σμύρνη, ο Δημητρός Δάλλας, πεθαίνει σε ηλικία 62 ετών, αφού πρόλαβε να δει το έτος αυτό τη διεξαγωγή των προβαλκανικών αγώνων στίβου, για τους οποίους είχε κοπιάσει αρκετά. Αφήνει τον σύλλογο θεμελιωμένο γερά στη νέα του έδρα.

Η μετά Δάλλα εποχή έως το 1940

Επεξεργασία
 
Η Γεωργία Στεργίου
 
Ο Νίκος Σύλλας

Μετά τον θάνατο του Δάλλα την προεδρία του Πανιωνίου ανέλαβαν διαδοχικά και για μικρό χρονικό διάστημα ο Απ. Ορφανίδης και ο Αντ. Αθηνογένης. Μεταξύ 1932 και 1937 πρόεδρος ανέλαβε ο Γ. Κίτσος, ενώ στη συνέχεια ο Καραμπάτης. Ο σύλλογος έχει πλέον καταξιωθεί στην αθηναϊκή κοινωνία, όπως αποδεικνύεται από τον πανηγυρικό εορτασμό των σαράντα ετών, που πραγματοποιήθηκε το 1931 στην αίθουσα Παρνασσός, παρουσία του προέδρου της Δημοκρατίας, του αρχιεπισκόπου, του υπουργού Παιδείας, του δημάρχου Αθηναίων, πλήθους άλλων επισήμων αλλά και των επιζώντων ιδρυτών του σωματείου. Στην εκδήλωση εκτελέστηκε ο εμβατηριακός ύμνος του Πανιωνίου σε στίχους του Στέλιου Σπεράντζα και μουσική του Δημοσθένη Μιλανάκη.

Την περίοδο που ακολούθησε οι αθλητές και οι αθλήτριες του Πανιωνίου συνεχίζουν να διακρίνονται σε πανελλήνιο και βαλκανικό επίπεδο. Διακρίνονται οι: Εμ. Κοκκίνης, Ι. Κορρές (800, πένταθλο), αδελφοί Πετροπουλάκη, Β. Βεϊνόγλου (110 εμπ, σφύρα), Μεν. Ιωνάς (1500), Ναπ. Παπαγεωργίου (ακόντιο, δέκαθλο), Δ. Φατσέας (110 εμπ, 4x100), Νικ. Στεφανάκης (σφαίρα), Ηλίας Μισαηλίδης (200, 400), Ε. Βαρουζάκης (1500), Χ. Κατσικογιάννης (μήκος), Γιώργος Ρουσόπουλος (ύψος), Παντελέσκος (100, 200). Στις γυναίκες ξεχωρίζει η Γεωργία Στεργίου (σφαίρα, δίσκος, ακόντιο) 8 φορές πανελληνιονίκης έως το 1940 με πολλά πανελλήνια ρεκόρ και η Σοφία Μπεναρδή.

Ο σύλλογος δίνει μεγάλη σημασία στα τμήματα υποδομής. Είναι χαρακτηριστικό ότι στους εσωτερικούς αγώνες του 1934 συμμετείχαν πάνω από 100 αθλητές και αθλήτριες. Επίσης, αναζητά ταλαντούχους εργαζόμενους, μη ενταγμένους σε σωματεία, διοργανώνοντας λαϊκούς αγώνες, στους οποίους υπάρχει αθρόα συμμετοχή (65 άτομα το 1934 και 150 το 1936) και αγώνες ανωμάλου δρόμου (1935). Το αποτέλεσμα της εις βάθος δουλειάς αποδεικνύεται το 1935, όταν κατακτά το πρωτάθλημα στίβου εφήβων. Επίσης, συμμετέχει σε διοργανώσεις άλλων σωματείων, όπως στα Α΄ Βενιζέλεια το 1936 και διοργανώνει πάντα τους Πανιώνιους Αγώνες (1940) αλλά και τα Δάλλεια, στη μνήμη του προέδρου του.

Κατά την αθηναϊκή περίοδο (1922-40), οι αθλητές και οι αθλήτριες του Πανιωνίου κατέκτησαν 42 πρωτιές στα πανελλήνια πρωταθλήματα στίβου (30 ανδρικές και 12 γυναικείες) και κατέρριψαν 32 πανελλήνια ρεκόρ (10 ανδρικά και 12 γυναικεία). Επίσης, αναδείχθηκαν τέσσερις φορές βαλκανιονίκες: δύο ο Δ. Φατσέας στα 110 με εμπόδια και 4x100 (1935) και δύο ο Ηλ. Μισαηλίδης στα 4x100 (1935 και 1936).

Εκτός από τον στίβο ο σύλλογος ανέπτυξε και άλλα αθλήματα: άρση βαρών, κωπηλασία, ποδηλασία, ποδόσφαιρο, μπάσκετ, βόλεϊ, χάντμπολ, κολύμβηση, υδατοσφαίριση, ενόργανη γυμναστική, όπως αναφέρεται στα οικεία κεφάλαια.

Στη Νέα Σμύρνη (1940 έως σήμερα)

Επεξεργασία
 
Γήπεδο Πανιωνίου, οι θύρες 2 και 3

Τον Νοέμβριο του 1937, σε κοινή συνεδρίαση, το Δ.Σ. του Πανιωνίου με τον πρόεδρο Δ. Καραμπάτη και το συμβούλιο της κοινότητας Ν. Σμύρνης με τον κοινοτάρχη Αθ. Καρύλλο, συμφώνησαν να μεταφερθεί ο σύλλογος στη Νέα Σμύρνη και όρισαν ως χώρο ανέγερσης του Γυμναστηρίου έκταση 18,3 στρεμμάτων νότια του Ασύλου Αγ. Ανδρέας. Έτσι, μπήκαν οι βάσεις για τη μεταφορά του σωματείου στη συνοικία όπου είχαν εγκατασταθεί από το 1926 οι πρόσφυγες από τη Σμύρνη.

Στις 26 Φεβρουαρίου 1938 δημοπρατείται η έκταση και αμέσως αρχίζει η διαμόρφωση του χώρου σε στάδιο με στίβο, κουλουάρ κλπ, ώστε τον Ιούνιο του ίδιου έτους ο Πανιώνιος διοργανώνει στο δικό του γυμναστήριο τους Λαϊκούς Αγώνες Εργαζομένων, τους οποίους είχε καθιερώσει για την αναζήτηση νέων αθλητικών ταλέντων. Τον ίδιο μήνα γίνεται η θεμελίωση των εγκαταστάσεων του σταδίου, διαστάσεων 170x110 μ., στο οποίο προβλέπεται ποδοσφαιρικό γήπεδο διαστάσεων 105x70 μ. Το 1939 κτίζονται τα αποδυτήρια και το επόμενο έτος ο σύλλογος μεταφέρεται στο Στάδιο Πανιωνίου, όπως ονομάστηκε.

Στα τέλη του καλοκαιριού του 1940 πραγματοποιούνται για πρώτη φορά ποδοσφαιρικοί αγώνες, τα έσοδα των οποίων προσφέρονται για την επισκευή του τορπιλισμένου πλοίου "Έλλη". Στις 15 Σεπτεμβρίου 1940 τελούνται τα επίσημα εγκαίνια. Έτσι ο πανηγυρικός εορτασμός της 50ετίας του συλλόγου, τον βρίσκει εγκατεστημένο σε δικό του σπίτι, έτοιμο για νέο ξεκίνημα.
Ακολουθουν ο ελληνοϊταλικός πόλεμος, στον οποίο 150 μέλη του συλλόγου επιστρατεύονται και η περίοδος της γερμανικής κατοχής, οπότε η δράση του συλλόγου σχεδόν σταματά. Το 1945 ο Πανιώνιος ξαναρχίζει με νέα ορμή τις δράσεις του, οι οποίες περιγράφονται στα κεφάλαια των διαφόρων αθλητικών τμημάτων.

Το 2004 στους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας συμμετέχουν εννέα αθλητές του Πανιωνίου σε τέσσερα αθλήματα: υδατοσφαίριση (Λούδης, Ρέππας, Αφρουδάκης, Καλακώνας και Σάντα), στίβος (Μητροπούλου), ενόργανη (Αποστολίδη), ποδόσφαιρο (Μάντζιος, Γουνδουλάκης).

Εμβλήματα-εμφανίσεις

Επεξεργασία

Ο σύλλογος χρησιμοποίησε διάφορα εμβλήματα στην υπεραιωνόβια ιστορία του, αλλά ποτέ στο καταστατικό του δεν αναφέρεται κάποιο συγκεκριμένο έμβιο ή άβιο αντικείμενο ως σύμβολο. Οι φανέλες των αθλητών άλλαζαν κατά καιρούς, ανάλογα και με το άθλημα, όμως πάντα δέσποζαν τα κυανέρυθρα χρώματα και το λευκό.

Στη Σμύρνη

Επεξεργασία

Στα χρόνια της Σμύρνης, στις φωτογραφίες που σώζονται, οι αθλητές κατά κανόνα φορούν λευκή φανέλα με διαγώνια κόκκινη ρίγα από το δεξί ώμο έως τη μέση και λευκό ή σκούρο παντελονάκι, μπλε ή μαύρο. Η παλιότερη φωτογραφία αθλητών του Πανιωνίου με αυτή τη φανέλα είναι του 1903, στους αγώνες "Σάμια" και εμφανίζεται συνεχώς μέχρι το 1922, τόσο στους αθλητές του στίβου όσο και άλλων αθλημάτων, όπως της ποδοσφαιρικής ομάδας του 1908. Στο Πανελλήνιο πρωτάθλημα στίβου 1905 η εμφάνιση των αθλητών περιγράφεται ως εξής: "Οι του Πανιωνίου έφερον μπλε πανταλόνι και λευκήν φανέλλαν επί της οποίας όμως είχεν αναρτηθή μια ταινία ερυθρά, υπέχουσαν θέσιν μεγαλοσταύρου"[7]

Η εμφάνιση αυτή επισημοποιήθηκε από το καταστατικό του 1906, στο οποίο σημειώνεται πως οι αθλητές του συλλόγου φορούν παντελονάκι μελανού χρώματος και φανέλα λευκή με ερυθρή διαγώνια ρίγα. Η φανέλα αυτή, με κυανέρυθρη ρίγα, κυκλοφόρησε ως αναμνηστική το 2009, με την ευκαιρία της επετείου των 120 ετών του σωματείου.

Μια άλλη εμφάνιση είναι η κόκκινη με ανοιχτόχρωμο παντελόνι, με την οποία υπάρχει φωτογραφία της ποδοσφαιρικής ομάδας του 1910 αλλά και της ομάδας βόλεϊ του 1920. Με την εμφάνιση αυτή αγωνίστηκε στις 2 Μαρτίου 1908 σε ποδοσφαιρικό αγώνα στο Νέο Φάληρο εναντίον της Μικτής Αθηνών-Πειραιώς, όπως αναφέρει εφημερίδα της εποχής: "Απέναντι της αθηναϊκής η σμυρναϊκή ομάς με τας κατερύθρους μπλούζας και τα λευκά παντελόνια..." [8]

Ως έμβλημα στις φανέλες του συλλόγου υπήρχε ένα καλλιτεχνικό σύμπλεγμα των αρχικών γραμμάτων Π.Γ.Σ.Σ., το οποίο έχει καθιερώσει και η σημερινή ομάδα από το 2007. Το έμβλημα αυτό πρωτοεμφανίζεται σε φωτογραφίες του 1908 αλλά και στα πρώτα χρόνια στην Αθήνα μετά το 1922.

Ως το 1922 στη σφραγίδα και στα αναμνηστικά διπλώματα του συλλόγου υπάρχει η Νίκη του Παιωνίου, που ήταν το έμβλημα του ΣΕΓΑΣ, αλλά δεν εμφανίζεται στις φανέλες. Οι σφραγίδες αρχικά έγραφαν περιμετρικά τις λέξεις: "ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ ΓΥΜΝΑΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ" και στο κέντρο "ΟΡΦΕΥΣ", "ΓΥΜΝΑΣΙΟΝ" "ΣΜΥΡΝΗ 1890". Από το 1906 στο κέντρο απλώς αναγράφουν "ΣΜΥΡΝΗ 1890".

Στην Αθήνα

Επεξεργασία

Στην αθηναϊκή περίοδο του συλλόγου αρχικά χρησιμοποιείται η λευκή φανέλα με το γράμμα "Π" στο μέσον του στήθους ή στη θέση της καρδιάς. Στη συνέχεια καθιερώνεται η ριγέ κυανέρυθρη φανέλα με σκούρο μπλε παντελονάκι. Ως έμβλημα χρησιμοποιείται το κόκκινο καλλιτεχνικό γράμμα "Π", το οποίο από το 1924 ή 1925 μπαίνει μέσα σε γαλάζια ασπίδα. Είναι η πρώτη απόπειρα δημιουργίας εμβλήματος σε μορφή ασπίδας.

Τη δεκαετία του ’30 καθιερώνεται η κόκκινη φανέλα με μπλε παντελόνι, ενώ στο στήθος αναγράφεται οριζόντια η λέξη Πανιώνιος με μπλε γράμματα. Υπάρχουν αρκετές φωτογραφίες διαφόρων ομάδων του συλλόγου με αυτή την εμφάνιση (μπάσκετ, βόλεϊ, στίβου κλπ.) έως το 1940.

Την περίοδο αυτή η σφραγίδα του συλλόγου απλώς γράφει στο κέντρο "ΣΜΥΡΝΗ 1890, ΑΘΗΝΑΙ 1922".

Στη Νέα Σμύρνη

Επεξεργασία

Το 1932 περίπου εμφανίζεται ως έμβλημα η τριγωνική κόκκινη ασπίδα με τη γαλάζια διαγώνια ρίγα, δηλαδή το σήμα κατατεθέν του συλλόγου μέχρι σήμερα. Στην αρχική του μορφή στη γαλάζια ρίγα υπήρχαν τα αρχικά: Π.Γ.Σ.Σ., δηλαδή Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης. Το έμβλημα αυτό καθιερώθηκε, εμφανίστηκε σε διάφορες παραλλαγές τις επόμενες δεκαετίες (π.χ. μέσα σε κύκλο, λευκό με διαγώνιες κυανέρυθρες ρίγες, μπλε με κόκκινη ρίγα κ.ά.) και έκτοτε παραμένει.

Επίσης, καθιερώθηκε η κλασική εμφάνιση του συλλόγου που είναι κόκκινη φανέλα με μπλε παντελόνι. Παραλλαγές της αποτελούν η ολόλευκη εμφάνιση καθώς και η κυανέρυθρη ριγέ ή δύο χρωμάτων, που υπήρξαν κατά καιρούς.

Άλλα εμβλήματα

Επεξεργασία

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 όταν η ομάδα ανήκε στον δήμο Ν. Σμύρνης καθιερώθηκε ένα νέο έμβλημα, επηρεασμένο από το σήμα της Μπαρτσελόνα. Σε αυτό η ασπίδα είχε ριγέ κυανέρυθρα χρώματα και στην κορυφή είχε αριστερά την ελληνική σημαία της ξηράς και δεξιά ένα κιονόκρανο ιωνικού ρυθμού σε κόκκινο φόντο, παραπέμποντας στην ελληνικότητα του σωματείου και στις ιωνικές ρίζες του. Παρόμοιο σήμα έχει ο Πανιώνιος Καλαμάτας. Επί προεδρίας Τσακίρη, η ΠΑΕ Πανιώνιος επανέφερε το κλασικό έμβλημα. Έτσι ο σύλλογος έχει ενιαίο έμβλημα σε όλα τα τμήματά του.

Την ίδια περίπου περίοδο το νεοσύστατο ΤΑΚ Πανιώνιος (Τμήμα Αμοιβόμενων Καλαθοσφαιριστών) εμφάνισε μια ριγέ κυανέρυθρη ασπίδα με μια μπάλα μπάσκετ στο εσωτερικό της. Η ΚΑΕ Πανιώνιος επανέφερε το κλασικό έμβλημα.

Στα χρόνια της Σμύρνης ο σύλλογος είχε έναν ύμνο χορωδιακού χαρακτήρα, ο οποίος είχε χαθεί. Το 1931 με την ευκαιρία του εορτασμού των 40 ετών του συλλόγου, παρουσιάστηκε ένας δεύτερος, το Θούριον Πανιωνίου, επίσης χορωδιακός. Όμως, το σωματείο δεν είχε έναν ύμνο-εμβατήριο. Το 2001 δημιουργήθηκε ο σημερινός επίσημος ύμνος από τον Αναστάσιο (Σάκη) Αποσπόρη προς τιμή του αδελφού του Στέλιου Αποσπόρη που αγωνίστηκε στον Πανιώνιο.

Το 1900 με την ευκαιρία της επετείου της δεκαετούς λειτουργίας του Πανιωνίου, προκηρύχθηκε ο Α΄ Πανιώνιος Ποιητικός Διαγωνισμός για τη σύνθεση του ύμνου του συλλόγου. Βασικός όρος της προκήρυξης ήταν "ὁ ὕμνος νὰ γραφῇ στὴν ἀρχαΐζουσα".[9] Την επιτροπή για την επιλογή του αποτέλεσαν οι Αθηναίοι λόγιοι Γεώργιος Μιστριώτης, Νικόλαος Καζάζης και Αριστομένης Προβελέγγιος. Βραβεύτηκε ομόφωνα ο Στέλιος Σπεράντζας (1888-1962), ηλικίας τότε 14 ετών και συμμετοχής με το ψευδώνυμο "Απηλιώτης", για το έργο του Ύμνος του Πανιωνίου ΓΣ. Το ποίημα μελοποίησε ο Σμυρνιός μουσουργός Δημοσθένης Μιλανάκης (1876-1972).

Οι στίχοι και η παρτιτούρα του ύμνου είχαν απολεσθεί, ώσπου στα τέλη της δεκαετίας του ’90 τον ανέσυρε από την αφάνεια το σωματείο της Νέας Σμύρνης Οι Φίλοι των Τεχνών. Στις 18 Ιουνίου 1999 και σε ειδική εκδήλωση για την επέτειο των 100 χρόνων από τη δημιουργία του ύμνου, η μεγάλη χορωδία του σωματείου τον ερμήνευσε με βάση την αυθεντική παρτιτούρα. Μαέστρος ήταν ο Αλέξανδρος Ζέρβας, στο πιάνο η Στέϊση Κουλούρη και τη χορωδία των 40 ατόμων αποτελούσαν 19 υψίφωνες 11 κόντρα τενόροι, 5 τενόροι και 5 βαθύφωνοι. Το εναρκτήριο τετράστιχο και ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα του πρώτου αυτού ύμνου, τα οποία αποδίδουν το ιδιαίτερο ύφος του είναι:[10]

Ύμνος του Πανιωνίου Γυμναστικού Συλλόγου Σμύρνης (1901)
Ποίηση: Στέλιος Σπεράντζας
Μουσική: Δημοσθένης Μιλανάκης
Σύγχρονη εκτέλεση (18.06.1999): Χορωδία Οι Φίλοι των Τεχνών

Φαιδραὶ διαλάμπουν καὶ αὖθις ἡμέραι,
εἰκόνες τῶν πάλαι ποτὲ ἡμερῶν,
τὸ μῆκος παρῆλθε τῶν χαύνων αἰώνων,
παρῆλθον τὰ σκότη νυκτῶν παγερῶν.
... ... ... ... ... ... ... ... ...
Εὐσταλὴς καὶ θερμὴ συνελθοῦσα
εἰς ἁμίλλης τὸν θεῖον βρασμόν,
ὁμοφρόνως στερρὸν καταρτίζει
Πανιώνιον αὖθις δεσμόν.

Ο δεύτερος

Επεξεργασία

Το 1931 με αφορμή τον εορτασμό των 40 ετών από την ίδρυση του συλλόγου, δημιουργήθηκε ο δεύτερος ύμνος του συλλόγου, σε στίχους και πάλι του Στέλιου Σπεράντζα, ο οποίος ήταν πλέον καταξιωμένος λογοτέχνης και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο. Τη μουσική του δευτέρου ύμνου έγραψε κατ' αρχήν ο Αλ. Παναγιωτόπουλος αλλά την τελική μουσική φόρμα έδωσε ο διάσημος Σμυρνιός μουσουργός Διονύσιος Λαυράγκας, ο οποίος έδωσε στον νέο ύμνο τον τίτλο Θούριον Πανιωνίου. Χαρακτηριστικοί είναι οι εναρκτήριοι στίχοι:[11]

Θούριον Πανιωνίου (άσμα κλειδοκύμβαλον, 1931)
Ποίηση: Στέλιος Σπεράντζας
Μελοποίηση: Αλ. Παναγωτόπουλος
Μουσική Διασκευή: Διονύσιος Λαυράγκας

Εμπρός κι ο Στίβος άνθισε
τη νιότη ολογυρά μας.
Μια φλόγα είν' η καρδιά μας
κι ορμή μας είναι μια.

Ποδοσφαιρικός

Επεξεργασία

Το 2000 ο Αναστάσιος (Σάκης) Αποσπόρης έγραψε τη μουσική και τους στίχους για τον ύμνο και το 2001 τον τραγούδησε ο Σπύρος Χαλικιόπουλος. Ο ύμνος αυτός πλέον χρησιμοποιείται στους αγώνες ποδοσφαίρου και σε όλα τα τμήματα του συλλόγου, όπως φυσικά και σε εκδηλώσεις, αγωνιστικές και κοινωνικές, ως ο επίσημος ύμνος του συλλόγου. Οι στίχοι του έχουν ως εξής:[12]

Ύμνος του Πανιωνίου (2001)
Στίχοι-Μουσική: Αναστάσιος (Σάκης) Αποσπόρης
Πρώτη εκτέλεση (2001): Σπύρος Χαλικιόπουλος

Ύμνος του Πανιωνίου

Επεξεργασία

Από τη Μικρά Ασία σύλλογος με ιστορία γιγαντώθηκε.

Πανιώνιος θρησκεία της Ελλάδας ιστορία και ανδρώθηκε.

Εκατό και πλέον χρόνια δόξα ιερή αιώνια στεφανώθηκε.

Φορτωμένος μεγαλεία απ’ τη Σμύρνη στην πλατεία

δεν αλώθηκε.

Πανιωνα… πανιωνα…

Πανιωνάρα μου γλυκιά

θεέ μου ομαδάρα μου (δις)

Της προσφυγιάς φανάρι

των στίβων παλικάρι

τρισένδοξο καμάρι

Πανιωνάρα μου γλυκιά.

Δόξα νίκες πανδαισία μια ολόχρυση ιστορία όλους μας τιμά.

Πανιώνια ιδέα πίστη δυνατή ωραία και μας οδηγά.

Εκατό και πλέον χρόνια σαν θεός που ζει αιώνια τόσα ιδανικά.

όλα αυτά μεσ’ την καρδιά μας απ’ τον Δάλλα στα παιδιά μας

λάβαρα πιστά.

Κατηγορία Τμήματα
Ομαδικά ανδρών Ποδόσφαιρο ανδρών · Μπάσκετ ανδρών · Βόλεϊ ανδρών · Χάντμπολ ανδρών · Πόλο ανδρών · Ποδόσφαιρο σάλας
Ομαδικά γυναικών Μπάσκετ γυναικών ·

Βόλεϊ γυναικών · Πόλο γυναικών · Ποδόσφαιρο γυναικών

Ατομικά Στίβος · Κολύμβηση · Ενόργανη γυμναστική · Τζούντο · Σκάκι · Πινγκ-πονγκ · Petanque
Ανενεργά Ποδηλασία · Κωπηλασία · Άρση βαρών

Σημείωση: εξαιτίας ανεπαρκούς τεκμηρίωσης, είναι ενδεχόμενο στον ακόλουθο κατάλογο να περιλαμβάνονται σφάλματα ή/και αμφισβητούμενοι τίτλοι.

Ποδόσφαιρο

Επεξεργασία

Μπάσκετ ανδρών

Επεξεργασία

Βόλεϊ ανδρών

Επεξεργασία
  • 1 Πρωτάθλημα Σμύρνης: 1919

Μπάσκετ γυναικών

Επεξεργασία

Ποδηλασία

Επεξεργασία

Τμήματα υποδομών

Επεξεργασία
  • 5 Πρωταθλήματα Ελλάδας εφήβων: 1984, 1987, 1993, 2004, 2014
  • 6 Πρωταθλήματα Ελλάδας παίδων: 1990, 1992, 1993, 2002, 2012, 2015
  • 2 Πρωταθλήματα ΕΣΚΑΝΑ νεανίδων: 2008, 2010
  • 1 Πρωτάθλημα ΕΣΚΑΝΑ κορασίδων: 2009
  • 7 Πρωταθλήματα ΕΣΚΑΝΑ εφήβων: 1984, 1987, 1993, 1998, 2004, 2012, 2014
  • 11 Πρωταθλήματα ΕΣΚΑΝΑ παίδων: 1990, 1992, 1993, 2002, 2011, 2012, 2015, 2016, 2018, 2019, 2020
  • 4 Πρωταθλήματα ΕΣΚΑΝΑ παμπαίδων: 2016, 2017, 2018, 2019
  • 1 YOUTH-ELITE MOTION TOURNAMENT (κατηγορία 2005): 2017
  • 1 YOUTH-ELITE MOTION TOURNAMENT (κατηγορία 2003): 2017

Ποδόσφαιρο

Επεξεργασία
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα παίδων: 2014
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα παμπαίδων: 2014
  • 2 Πρωταθλήματα ΕΠΣ Αθήνας παίδων: 1996, 2016
  • 1 Πρωτάθλημα ΕΠΟ 5x5 παίδων: 1998.
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Κ11: 2016
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα κορασίδων: 1995
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα παγκορασίδων: 1993
  • 2 Πρωταθλήματα ΕΣΠΕΔΑ νεανίδων: 2013, 2017
  • 1 Πρωτάθλημα ΕΣΠΕΔΑ κορασίδων: 1995
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα νεανίδων:[16] 2015
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα παγκορασίδων: 1982.
  • 2 Πανελλήνια πρωταθλήματα Ανοιχτού Στίβου Νέων Γυναικών: 2015, 2017
  • 2 Πρωταθλήματα Ελλάδας εφήβων: 2005, 2009
  • 2 Πρωταθλήματα Ελλάδας νέων: 2006, 2011.

Χάντμπολ

Επεξεργασία
  • 1 Πρωτάθλημα Ελλάδας εφήβων: 1982
  • 1 Πρωτάθλημα Αττικής μίνι: 2007
  • 1 Πρωτάθλημα Αττικής παμπαίδων: 2008.
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα νέων γυναικών: 2015 (Αγγελική Παπαστάμου)[17]
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα νεανίδων: 2015 (Αγγελική Παπαστάμου)[18]
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα νεανίδων: 2014 (Αγγελική Παπαστάμου)[19]
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα νέων γυναικών: 2014 (Αγγελική Παπαστάμου)[20][21]
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα κορασίδων Α': 2015
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα κορασίδων Β': 2014
  • 1 Πανελλήνιο Προκριματικών Αγώνων Νεανίδων: 2013 (Αγγελική Παπαστάμου)[22]
  • 1 Πανελλήνιο Πρωτάθλημα κορασίδων Α': 2013 (Αγγελική Παπαστάμου)[23]
  • 1 Πανελλήνιο Διασυλλογικό Πρωτάθλημα κορασίδων Α': 2012 (Αγγελική Παπαστάμου)[24]
  • 1 Αργυρό μετάλλιο στο διεθνές τουρνουά του Saint Cyprien (Γαλλία) στις Κορασίδες Α': 2015 (με τη Μυρτώ Κατσούλη)[25].

Ενόργανη Γυμναστική

Επεξεργασία
  • 1 Πανελλήνιο πρωτάθλημα νεανίδων: 1990
  • 3 Πανελλήνια πρωταθλήματα κορασίδων: 2013, 2014, 2015.

Άλλες διακρίσεις

Επεξεργασία

Ποδόσφαιρο:

  • 1 Πρωτάθλημα ΕΠΣ Αθηνών: 1951
  • 1 Πρωτάθλημα Ερασιτεχνών Αθήνας: 1997
  • 1 Πρωτάθλημα Σμύρνης: 1914
  • 1 Κύπελλο Αθηνών-Σμύρνης: 1909.

Μπάσκετ ανδρών:

  • 1 Κύπελλο Σμύρνης: 1920.

Μπάσκετ γυναικών:

Βόλεϊ ανδρών

  • 1 Πρωτάθλημα Σμύρνης: 1920.

Βόλεϊ γυναικών :

  • 6 Πρωταθλήματα Αθηνών (ΣΕΓΑΣ): 1928, 1929, 1947, 1948, 1949, 1950.

Στίβος:

  • 17 Πανιώνιοι αγώνες: 1896, 1898, 1899, 1902, 1903, 1904, 1905, 1906, 1908, 1909, 1912, 1913, 1914, 1915, 1918, 1921, 1945
  • 03 Κύπελλα Επιτροπής Ολυμπιακών Αγώνων (ΕΟΑ): 1908, 1909, 1912.

Ποδηλασία:

Ευρωπαϊκές διακρίσεις

Επεξεργασία
 
Η ομάδα πόλο το 2009

Δυο τμήματα του Πανιωνίου έχουν συμμετάσχει σε ημιτελικό ευρωπαϊκών διοργανώσεων. Δύο φορές η ομάδα μπάσκετ των ανδρών συμμετείχε στον ημιτελικό του Κυπέλλου Κόρατς όπου αποκλείστηκε από τις ομάδες που κατέκτησαν εν τέλει τον τίτλο. Η ομάδα πόλο των ανδρών του Πανιωνίου συμμετείχε σε έναν ημιτελικό και δυο τελικούς του Λεν Τρόφι σε ένα εκ των οποίων έχασε το τρόπαιο στα πέναλτι. Τέλος η ομάδα ποδοσφαίρου των ανδρών κατέκτησε το Βαλκανικό το 1971, ενώ συμμετείχε και σε έναν ακόμη τελικό (1986).

Περίοδος Ποδόσφαιρο ανδρών Μπάσκετ ανδρών Πόλο ανδρών
1970-71 Βαλκανικό Κύπελλο

Κυπελλούχος

1985-86 Βαλκανικό Κύπελλο

φιναλίστ

1993-94 Κύπελλο Κόρατς
ημιτελικός
1998-99 Κύπελλο Κόρατς
ημιτελικός
2004-05 Λεν Τρόφι
ημιτελικός
2008-09 Λεν Τρόφι
φιναλίστ
2010-11 Λεν Τρόφι
φιναλίστ

Σύνοψη σημαντικότερων επιτυχιών

Επεξεργασία

Βραβεύσεις

Επεξεργασία
  • 1904: Χρυσό Μετάλλιο και Δίπλωμα Τιμής για τη συμβολή του συλλόγου στην αθλητική διαπαιδαγώγηση (κατά το Α΄ Πανελλήνιο Εκπαιδευτικό Συνέδριο)
  • 1948 και 1950: δύο ετήσια κύπελλα Ήθους στο ποδοσφαιρικό τμήμα
  • 1949: Βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του συλλόγου στον ελληνικό αθλητισμό και την ελληνική αθλητική παιδεία
  • 1990: Αριστείο από τον ΣΕΓΑΣ για την 100ετηρίδα συλλόγου.

Πρόεδροι

Επεξεργασία

Σμύρνη

 
Το Στάδιο του Πανιωνίου το 1920

Ο Αλέκος Φωτιάδης ήταν ο πρώτος πρόεδρος το 1898 και ο Δημητρός Δάλλας ο τελευταίος ως το 1922.

Περίοδος Πρόεδρος
1898-1906 Αλέκος Φωτιάδης
1906-1908 Δ. Βαλλιάνος
1908-1915 Αντώνης Αρεάλης
1915-1918 Α. Παππάς
1919-1924 Δημητρός Δάλλας

Αθήνα

 
Γήπεδο Πανιωνίου, η σκεπαστή εξέδρα και τα δημοσιογραφικά θεωρεία

Ο Δημητρός Δάλλας συνέχισε τη θητεία του και αναβίωσε τον σύλλογο στην Αθήνα.

Περίοδος Πρόεδρος
1922-1924 Δημητρός Δάλλας
1924-1925 Μπρισιμιτζάκης
1925-1927 Δημητρός Δάλλας
1927-1928 Μιχαήλ Ρινόπουλος
1928-1930 Απόστολος Ορφανίδης
1930-1932 Αντώνης Αθηνογένης
1932-1933 Απόστολος Ορφανίδης
1932-1937 Γεώργιος Κίτσος
1937-1964 Δημητρός Καραμπάτης
1964-1967 Παντελής Σερέφογλου
1967-1974 Παπάζογλου
1974-1979 Κ. Τσολακάκης
1980-1988 Ηλίας Μισαηλίδης
1988-1989 Κ. Μοβσεσιάν
1989-1993 Γεράσιμος Βεντούρης
1994-1995 Φ. Γαλλής
1995-1996 Γ. Αβραντίνης
1996-1999 Μίλτος Λαζαρίδης
1999-2003 Ι. Αποστολίδης
2003-2005 Γιώργος Κουτελάκης
2005-2009 Κώστας Τσακίρης
2009-2011 Γεράσιμος Βεντούρης
2011-2014 Βασίλης Τσάβαλος
2014-2021 Αριστόβουλος Μισαηλίδης
2021-σήμερα Θοδωρής Ντάντος

Φίλαθλοι

Επεξεργασία

Σύνδεσμοι φιλάθλων

Επεξεργασία
  • Σύνδεσμος Φιλάθλων-Οπαδών Πανιωνίου (ΣΦΟΠ): λειτουργούσε τουλάχιστον από τις αρχές της δεκαετίας του '60[26] έως τις αρχές της δεκαετίας '80, με πρόεδρο τον Τσίχλα το 1979 και αργότερα τον Ευ. Γκιτάκο και γεν. γρ. τον Ιω. Χριστόπουλο. Σταδιακά αδρανοποιήθηκε.
  • Σύνδεσμος Φιλάθλων "Πάνθηρες" από το 1983. Είναι πιο νεανικός σύνδεσμος και πιο ενθουσιώδης.
  • Λέσχη Φίλων Πανιωνίου (ΛΕΦΙΠ) από το 2005. Συγκεντρώνει μεγαλύτερους σε ηλικία οπαδούς και έχει πλούσιο αρχείο.
  • Ίωνες 1890, κίνηση φίλων του Πανιωνίου από τον Ιανουάριο του 2008. Τον Οκτώβριο του 2011 μέλη της ανέλαβαν τη διοίκηση του ερασιτέχνη Πανιώνιου και της ΠΑΕ Πανιώνιος.
  • Λέσχη Φίλων Ιστορικού Πανιωνίου Αθήνας (ΛΕΦΙΠΑ) από το 2011.

Γνωστοί φίλαθλοι

Επεξεργασία
  • Καλλιτέχνες:
Τζόυς Ευείδη, ηθοποιός
Νίκος Πορτοκάλογλου, τραγουδιστής, συνθέτης.
  • Δημοσιογράφοι:
Πέτρος Λινάρδος, δημοσιογράφος, συγγραφέας βιβλίων αθλητικής ιστορίας
Χάρης Λυμπερόπουλος, πρωτοπόρος αθλητικογράφος, πρώην αθλητής του Ιστορικού..
Λουκάς Παπαϊωάννου, σχολιαστής σε ραδιόφωνο και τηλεόραση αθλητικών αγώνων.
  • Επιχειρηματίες:
Αλέξανδρος Ωνάσης (1948-1973), επιχειρηματίας
Ισίδωρος Κούβελος, επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας.
  • Πολιτικοί:
Λούκα Κατσέλη, οικονομολόγος, υπουργός Οικονομίας του ΠΑΣΟΚ από 5/10/2009
Τίνα Μπιρμπίλη, περιβαλλοντολόγος, υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής του ΠΑΣΟΚ από 5/10/2009
Γεώργιος Καμίνης, νομικός, Συνήγορος του Πολίτη 2003-2010, δήμαρχος Αθηναίων από 1/1/2011
Διονύσης Χατζηδάκης, δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου από το 2002
Νίκος Χιωτάκης, δήμαρχος Κηφισιάς από το 2002
Ευάγγελος Κονταξάκης, δήμαρχος Σπετσών 2002-2010.
Γιάννης Μουζάλας, ιατρός, Υπουργός σε θέματα μετανάστευσης.
  • Ομογενείς:
Δημήτριος Γιάνναρος, Ελληνοαμερικανός βουλευτής του Δημοκρατικού Κόμματος στο Κονέκτικατ, αντιπρόεδρος της πολιτειακής Βουλής, Πρόεδρος της ΠΑΔΕΕ
Αλέξανδρος Γιαννούλιας, Ελληνοαμερικανός πολιτικός του Δημοκρατικού Κόμματος, υπουργός Οικονομικών στην πολιτεία Ιλινόις
Λεωνίδας Ραπτάκης, Ελληνοαμερικανός πολιτικός του Δημοκρατικού Κόμματος, γερουσιαστής στην πολιτεία Ρόουντ Άιλαντ
Στιβ Άστον, Kαναδός πολιτικός, υπουργός Εσωτερικών στην πολιτεία Μανιτόμπα του Καναδά
Γιάννης Πανταζόπουλος, Ελληνοαυστραλός πολιτικός, υπουργός Τουρισμού στην πολιτεία Βικτόρια της Αυστραλίας.
Άντριου Σάιμς, Λεβαντίνος από τη Σμύρνη με ελληνική καταγωγή, ατζέντης ποδοσφαίρου [27][28]

Ύλης αποκλειστικά με θέματα του συλλόγου, όλα δε έκδοσης στην Αθήνα:[29]

(ι): ιδιοκτησία, (ε): έκδοση, (σ): διεύθυνση σύνταξης, (α): αρχισυνταξία, (υ): διεύθυνση ύλης
Τίτλος Περιγραφή Έτη έκδοσης Υπεύθυνοι Βασικοί συνεργάτες (κατά διαστήματα)
Πανιώνιος Κόσμος περιοδικό 1984- ;000 ; ;
Πάνθηρας μηνιαία
εφημερίδα
1993-1998 (ι) Κ. Παπαδάκος Κ. Αλεξόπουλος, Μ. Διόγος, Α. Παπαδόπουλος, Λ. Πατσουράκος
Πανιώνιος Κόσμος εφημερίδα 2008-2010
2010-2011
0
(ε) ETERNAL Εμπορική
(ε) εκδοτικός οργανισμός
(ε) Ορφέας 1890
Ν. Άγκο, Κ. Αλεξόπουλος, Μ. Διόγος, Π. Κατσούλας, Α. Κρόμπας, Μ. Λαδόπουλος, Π. Λινάρδος, Γ. Μπιτσικώκος, Λ. Πατσουράκος, Θ. Μπελίτσος κ.ά.
σαββατιάτικη 16 σελίδων από την εταιρεία εκμετάλλευσης του σήματος του συλλόγου για τα φύλλα 1 έως 70 (20.12.2008 - 31.07.2010), αναβίωσε, 15θήμερη πλέον, για τα αντίστοιχα 71 με 83 (16.10.2010 - 07.04.2011)
Κυανέρυθρη Πλατεία εβδομαδιαία
εφημερίδα
2011-2013 (ε) +eidisi ΟΕ ;
σαββατιάτικη 16 σελίδων, κυκλοφόρησε 77 φύλλα (24.09.2011 - 22.06.2013)
  • η χρησιμοποιούμενη πηγή δεν καταλογοποιεί οπαδικά φανζίν ή φυλλάδια, εκδόσεις προγραμμάτων αγώνων κλπ.

Σημαντικές ημερομηνίες στην ιστορία του συλλόγου

Επεξεργασία

Άλλοι Πανιώνιοι

Επεξεργασία

Εκτός από τον Πανιώνιο Σμύρνης που τελικά εγκαταστάθηκε στη Νέα Σμύρνη, Μικρασιάτες πρόσφυγες ή φίλοι του συλλόγου έδωσαν το όνομα Πανιώνιος σε τοπικά αθλητικά σωματεία που ίδρυσαν στις νέες περιοχές που εγκαταστάθηκαν. Υπάρχουν ή υπήρξαν τα εξής:

Παλαιότερα

Επεξεργασία
  • Πανιώνιος Βύρωνα (1962-1963): ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο)
  • Πανιώνιος Καλλιθέας-Νέας Σμύρνης (1995-2004, πλέον Φοίνιξ Καλλιθέας εκ νέου): ποδόσφαιρο, υδατοσφαίριση
  • Πανιώνιος Κασσάνδρας Θεσσαλονίκης: (1926)[31] ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο)
  • Πανιώνιος Κεράμειας Εύβοιας (έως το 2001): ποδόσφαιρο
  • Πανιώνιος Κορίνθου: (2006-2011, συνένωση με Απόλλωνα Αρχαίας Κορίνθου) μπάσκετ ανδρών, (παλαιότερα) ποδόσφαιρο
  • Πανιώνιος ΑΣ "η Ελπίς" Νέας Ιωνίας: (1930[32]-1934 το νωρίτερο[33]) ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο), στίβος
  • Πανιώνιος Νέας Χαλκηδόνος: (1935-1938)[34] ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο)
  • Πανιώνιος Νίκαιας (Νέας Κοκκινιάς): (1932, επανίδρ. 1938,[35] 1948[36]-1958 τουλάχιστον,[37] 1969-1973), ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο)
  • Πανιώνιος Παλαιάς Κοκκινιάς: (1932-1953,[38] το 1980 με το καταστατικό του ιδρύθηκε ο Πανιώνιος Αμφιάλης[30]) ποδόσφαιρο
  • Πανιώνιος Τούμπας Θεσσαλονίκης (1926):[31] ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο)
  • Πανιώνιος Χαλκίδας (1926): ποδόσφαιρο (σωματείο ανεπίσημο)
  • Πανιώνιος Χανίων: (1986-1990): ποδόσφαιρο
  •   Panionios Vancouver FC (το αργότερο 2000): ποδόσφαιρο.

Σημειώσεις

Επεξεργασία
  1. ως Μουσικός Γυμναστικός Σύλλογος «Ορφεύς»
  2. "Ο πρώτος Σύλλογος της Σμύρνης. Το αυτό έτος έλαβε χώραν και στην Σμύρνη η φίλαθλη ανάνηψις, με την ίδρυσι του Συλλόγου «Ορφεύς» με τον διττόν προορισμόν της καλλιεργείας των καλών τεχνών, ιδία δε της μουσικής, και της σωμασκίας. Κατά τα πρώτα χρόνια το καλλιτεχνικόν τμήμα είχε την υπεροχήν, ταχέως όμως ανεπτύχθη και το αθλητικόν, επιβληθέν τελικά σε βαθμό που επέφερε, από το 1898, την αλλαγή του τίτλου του Συλλόγου εις «Πανιώνιον Γυμν. Σύλλογον», την σημαντικώτατη δράσι του οποίου, στην Σμύρνη μεν έως τα 1922, στην Αθήνα δε από το 1923, θα την συναντήσουμε σε όλο το μήκος της ιστορίας μας."[2]
  3. προηγήθηκαν, εντός ορίων ελληνικού κράτους, η Εταιρεία επί σκοπόν βολής το 1870 (σύντομα προσέθεσε αγωνιστική δραστηριότητα στον εκπαιδευτικό της στόχο – πλέον Πανελλήνια Σκοπευτική Εταιρεία Αθηνών), η Αθηναϊκή Λέσχη το 1875 (κοινωνικός σύλλογος με τμήμα ξιφασκίας) και ο Όμιλος Ερετών στο Φάληρο το 1885 (Όμιλος Ερετών Πειραιώς από το 1888).[3] Επίσης, ο Αθλητικός και Καλλιτεχνικός Σύλλογος Ερμής στο Πέραν της Κωνσταντινούπολης το 1877.[4]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. «Εγγεγραμμένα σωματεία | Ηλεκτρονικό Μητρώο Αθλητικών Σωματείων με Ειδική Αθλητική Αναγνώριση». somateia2023.gga.gov.gr. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2024. 
  2. Παύλος Ν. Μανιτάκης, 100 χρόνια νεοελληνικού αθλητισμού • 1830-1930, ιδιωτική έκδοση, Αθήνα 1962, σελ. 27
  3. Χριστίνα Κουλούρη, Αθλητισμός και όψεις της αστικής κοινωνικότητας • Γυμναστικά και αθλητικά σωματεία 1870-1922 Αρχειοθετήθηκε 2017-04-26 στο Wayback Machine., έκδοση Κέντρου Νεοελληνικών Ερευνών (Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ΕΙΕ), Αθήνα 1997, ISBN 960-7138-19-8, σελ. 172-175
  4. Μπαλτάς Ανδρέας, Ο ελληνικός αθλητισμός στην Κωνσταντινούπολη 1877-1922, περιοδ. Μικρασιατική Σπίθα, τόμ. 19ος, Σέρρες (2015), σελ. 68
  5. Η κίνησις • Αθλητισμός, εφ. ΕΜΠΡΟΣ, 15.01.1923, σελ. 2
  6. Βραδυνά • Ε΄ Παναθήναια Αρχειοθετήθηκε 2021-01-24 στο Wayback Machine. [ψηφιακή σελ. 493], εφ. Η βραδυνή, 25.09.1924, σελ. 3
  7. Τα διακριτικά σημεία, εφ. ΣΚΡΙΠ, 23.04.1905, σελ. 2
  8. Αι δύο ομάδες, εφ. ΕΜΠΡΟΣ, 03.03.1908, σελ. 2
  9. εφ. ΑΜΑΛΘΕΙΑ, 26.03.1901
  10. Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού
  11. Πέτρος Ν. Λινάρδος, Η Σμύρνη του Πανιωνίου • Από τη σμυρναϊκή πρωτοπορία στην αθηναϊκή αναγέννηση, έκδοση πολιτιστικού σωματείο Νέας Σμύρνης Οι Φίλοι των Τεχνών, Αθήνα 1998, ISBN 960-8623-80-4, σελ. 74
  12. Ο Ύμνος του Πανιωνίου Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., datab.us
  13. «Hellas Pétanque | 1ο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2019. 
  14. www.nstv.gr
  15. «Hellas Pétanque | 1ο Πανελλήνιο Ανοιχτό Πρωτάθλημα Ελλάδας». Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2019. 
  16. Στίβος: Πρώτη θέση για τον Πανιώνιο, panionianea.gr
  17. «Πανελλήνιο Νέων Ανδρών-Νέων Γυναικών 2015». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2015. 
  18. «Πανελλήνιο Εφήβων-Νεανίδων 2015». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2015. 
  19. «Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Εφήβων/Νεανίδων 2014». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2015. 
  20. «Νεα Σμυρνη TV». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2015. 
  21. «Φίλιππος Αμυνταίου, Πανιώνιος και ΣΑΠΚ Νεάπολης πρώτευσαν στο πανελλήνιο ΝΑ/ΝΓ». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2015. 
  22. «Προκριματικοί αγώνες εφήβων-νεανίδων: Νικητές». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2015. 
  23. «Πανελλήνιο Πρωτάθλημα Παίδων-Κορασίδων Α` 2013». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2015. 
  24. «Πανελλήνιο διασυλλογικό παίδων-κορασίδων Α` 2012». www.hjf.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2015. 
  25. Δεύτερη στο Saint Cyprien (τζούντο) η 13χρονη Κατσούλη! Αρχειοθετήθηκε 2016-03-05 στο Wayback Machine., samurai24.gr
  26. Ο Σ.Φ.Ο. Πανιωνίου καλεί φιλάθλους εις τα Ι΄ Δάλλεια, εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 16.06.1962
  27. Ο "λεβαντίνος" οπαδός του Πανιωνίου που έρχεται από την Σμύρνη να παρακολουθήσει τους αγώνες- Το πανό στο ντέρμπι με τον Απόλλωνα
  28. A. SIMES: «ΟΙ ΦΙΛΑΘΛΟΙ ΜΕ ΑΓΚΑΛΙΑΣΑΝ ΟΠΩΣ ΟΙ ΓΟΝΕΙΣ ΕΝΑΝ ΓΙΟ ΠΟΥ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΣΠΙΤΙ»
  29. Γιώργος Η. Κουσουνέλος, Λεξικό ελληνικού αθλητικού Τύπου 1894-2004 • Εφημερίδες, περιοδικά, έντυπα, βασικοί συνεργάτες, Εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα 2004, ISBN 960-3642-57-6, σελ. 115
  30. 30,0 30,1 εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 20.05.84
  31. 31,0 31,1 Η αθλητική ζωή, εφ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 07.11.1926, σελ. 5
  32. Πανιώνιος Αθλητικός Όμιλος Νέας Ιωνίας Αρχειοθετήθηκε 2015-09-28 στο Wayback Machine. [ψηφιακή σελ. 486], εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΤΥΠΟΣ, 23.11.1932, σελ. 2
  33. Οι εσωτερικοί αγώνες του Πανιωνίου Αθλητικού Συλλόγου «η Ελπίς» Αρχειοθετήθηκε 2015-09-28 στο Wayback Machine. [ψηφιακή σελ. 95], εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ, 10.10.1934, σελ. 3
  34. Τα σωματεία τα οποία μετέχουν εις την Ομοσπονδίαν Ανεξαρτήτων Αρχειοθετήθηκε 2015-09-28 στο Wayback Machine. [ψηφιακή σελ. 303], εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ, 28.02.1935, σελ. 3
  35. Αγώνες... αγώνες... Αρχειοθετήθηκε 2015-02-19 στο Wayback Machine. [ψηφιακή σελ. 666], εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΟΝ ΒΗΜΑΑ, 09.11.1938, σελ. 5
  36. εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 30.11.1949[νεκρός σύνδεσμος]
  37. εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 23.05.1958
  38. εφ. ΑΘΛΗΤΙΚΗ ΗΧΩ, 13.07.53

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία