Κορυφή Αφέντης Χριστός Δίκτη

Το βουνό Αφέντης Χριστός μαζί με την διπλανή κορυφή Ψαρή Μαδάρα (Μαδάρες στα κρητικά (από το αρχαιοελληνικό μαδαρός, «γυμνός» είναι τα απόκρημνα όρη με υποτυπώδη βλάστηση ή/και βοσκοτόπια σε μεγάλα υψόμετρα) είναι τμήμα της οροσειράς Δίκτη ή Λασιθιώτικα (Όρη) στην ανατολική Κρήτη. Με υψόμετρο 2.141 μέτρα, πρόκειται έπειτα από την κορυφή Σπαθί, 2.148 μ. για τη δεύτερη υψηλότερη κορυφή της Δίκτης και του ανατολικού μέρους του νησιού (στο κεντρικό δεσπόζουν ο Τίμιος Σταυρός κ.ά του Ψηλορείτη ή Ίδη και δυτικά η κορυφογραμμή των Λευκών Ορέων).

Αφέντης
Αφέντης ή Ψαρή Μαδάρα Αφέντης
Ύψος	2.141 μέτρα
Κορυφή	Αφέντης Χριστός
Γεωγραφικά στοιχεία
Γεωγραφικό Διαμέρισμα	Κρήτη
Οροσειρά	Δίκτη

Εκτείνεται στους νομούς Ηρακλείου και Λασιθίου (μεγαλύτερο τμήμα) και είναι περισσότερο γνωστό για το εξωκλήσι Αφέντης Χριστός στην ομώνυμη κορυφή του, ονομασία που ενίοτε αποδίδεται στο σύνολο του ορεινού όγκου.

Ιστορία

Περί τα τέλη Μαΐου 1867, κατά τη δεύτερη φάση της Κρητικής επανάστασης 1866-1869 (ή Μεγάλης), ο Ρεσίτ πασά με 15.000 άνδρες και τη βοήθεια γνώστη του τόπου, ακολούθησε τη Γερακιανή λαγκάδα όπου διέλυσε το 100μελές σώμα υπό τον Εμμανουήλ Χατζάκη και από την κορυφή του Αφέντη επιχείρησε να εισβάλει στο οροπέδιο Λασιθίου, "το κρηφύγετο και σιτοβολώνα των εξεγερθέντων". Οι τελευταίοι με δύναμη 3-3.500 υπό τον Μιχαήλ Κόρακα, γενικό επαναστατικό αρχηγό ανατολικών επαρχιών, τον απώθησαν εκ νέου στο βουνό παρότι είχαν αρχικά παραπλανηθεί εξαιτίας κινήσεων αντιπερισπασμού στα τέσσερα γνωστά περάσματα εισόδου. Την επομένη, μέσω κάποιων από αυτά διπλασιάστηκε το τουρκικό στράτευμα, για να ακολουθήσει 10ήμερο μαχών, οπισθοχώρηση των Κρητών και λεηλασία με ολοκληρωτική καταστροφή των χωριών και των καλλιεργειών του οροπεδίου, για δεύτερη φορά σε 44 χρόνια και την επανάσταση 1821-1830 (από τους Αιγύπτιους και Αλβανούς του Χασάν πασά, με αποκορύφωμα το δράμα της Μιλάτου).

Όπως ο Ψηλορείτης και τα Λευκά Όρη, επί γερμανικής Κατοχής ο Αφέντης "ήταν «Ελεύθερη Ελλάδα», όπως τα χαρακτήριζαν τότε". Στην ευρύτερη περιοχή ενεργοποιήθηκε η αντιστασιακή ομάδα του Αδαμάντιου Κρασανάκη (Κρασαναδάμη) και των αδελφών του, η οποία στην έναρξη του 1943 ανέλαβε κοινή δράση με εκείνη από τα νότια του νομού Ηρακλείου και επικεφαλής τον Εμμανουήλ Μπαντουβά (Μπαντουβομανώλη), γνωστό και κατά την περίοδο του Εμφυλίου.

Εκκλησία του Αφέντη Χριστού

Η εκκλησία στην κορυφή

Ο μικρού μεγέθους ιερός ναός έχει αφιερωθεί στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, οπότε την 6η Αυγούστου συρρέουν για τον εορτασμό του προσκυνητές από την επαρχία Βιάννου, την πόλη του Ηρακλείου, το Οροπέδιο και το νομό Λασιθίου. Στη δεδομένη θέση υπήρχε σπήλαιο με βαθμωτή κάθοδο στη δυτική του όψη, το οποίο η μυθολογική παράδοση θέλει –παρότι μικρό– ως κατοικία του αρχηγού των Σαραντάπηχων της αρχαίας Κρήτης. Ενδεχομένως και σύμφωνα με τη μινωική πρακτική στο υψηλότερο σημείο κάθε βουνού, αποτέλεσε τοποθεσία για ιερό κορυφής, όπως μαρτυρούν τα ανάλογης περιόδου πήλινα αγαλματίδια που ανά καιρούς έχουν βρεθεί.

Ιερό της εκκλησίας

Χριστιανικό εξωκλήσι αναφέρεται σε έγγραφο ήδη του 1343. Στη σημερινή του μορφή διαμορφώθηκε περί το 1992, με ενέργειες του τότε εφημέριου της Ενορίας Αγίου Γεωργίου του Αμιρά Βιάννου π. Εμμανουήλ Στρατάκη και τη σύμφωνη γνώμη του Μητροπολίτη Πέτρας και Χερρονήσου κ. Νεκταρίου (Παπαδάκη). Αρχιτεκτονικά, πρόκειται για μονόχωρο, θολωτό ναΐσκο άνευ τέμπλου, φιλοξενεί δε παλαιά πέτρινη εικόνα του Ιησού. Θρυλείται ότι αυτή, επανειλημμένως την περίοδο των εργασιών μεταφέρθηκε στο ενιαίο χωριό Αμιράς/Άρβη, φερόμενη να "ξαναγύριζε πίσω στη σπηλιά, εκεί που ήθελε να είναι...". Υπέστη κλοπή, με τελικά ανεύρεση μόνο του μισού της περίπου τμήματος.

Η πέτρινη εικόνα (τμήμα)

Προγραμματισμένα από το Μητροπολίτη Πέτρας Νεκτάριο για το 1993, τα επίσημα εγκαίνια της εκκλησίας (θυρανοίξια) έλαβαν χώρα το 2019.

Ορειβασία

Η ανάβαση του βουνού είναι δυνατή αποκλειστικά με πεζοπορία από μονοπάτια σε διάφορες πλευρές του, ενώ αρκετές διαδρομές υπάρχουν προς τον Αφέντη Χριστό. Μία πραγματοποιείται μέσω οροπεδίου του Λιμνακάρου (δρόμος από το αντίστοιχο του Οροπεδίου Λασιθίου, οδηγεί αυτοκίνητο έως υψόμετρο 1.120 μ.) και το σηματοδοτημένο Ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4. Η πορεία για την κορυφή έχει νοτιοδυτική διεύθυνση και διαρκεί άνω των 4 ωρών (με το Ε4 είναι επίσης προσβάσιμο το Σπαθί, η υψηλότερη της Δίκτης). Μικρότερη απόσταση αλλά περισσότερο ανηφορική (βαθμός δυσκολίας 2), παρέχει η διαδρομή αφετηρίας το οροπέδιο Ομαλός (Βιάννου, 1.350 μ.) και διάρκειας 3 ώρες. Εξαιτίας των πολλών δύσβατων σημείων, απαιτείται προσοχή από τους λιγότερο εξοικειωμένους με την ορειβασία.

Για τον ετήσιο εορτασμό, 50 έως 70 άτομα προτιμούν άνοδο από την παραμονή (5 του μήνα) και νυχτερινή διαμονή σε σκηνές, αλλά οι περισσότεροι (400-700) επιλέγουν τις πρώτες πρωινές ώρες και πριν από την έναρξη της Θείας Λειτουργίας.

Οικολογία

Η περιβάλλουσα περιοχή πρόκειται για μία από τις πλέον εύφορες στο νησί και χαρακτηρίζεται οικολογικής σημασίας, ως τόπος διαμονής αρπακτικών πτηνών. Οι μοναδικοί αξιόλογοι όγκοι δασών υφίστανται προς τα νοτιοανατολικά (βασικά την κοιλάδα του χωριού Σελάκανο) και δυτικά (δήμος Βιάννου). Το κυρίαρχο δασικό είδος είναι η τραχεία πεύκη (Pinus brutia, κρητικός πεύκος – μη ελληνικό ενδημικό δέντρο) στην πρώτη περίπτωση και ο πρίνος (Quercus coccifera, πουρνάρι) στη δεύτερη. Κάποια παρουσία στα χαμηλότερα ύψη, εμφανίζει επίσης το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea, στα κρητικά "κέδρος" – όχι ο γνωστός).

Φυσικό κάλλος

Πέραν του μεγάλου υψομέτρου, η ίδια η επίκαιρη θέση του βουνού προσφέρει δυνατότητα πανοραμικής θέας σε πλήθος σημείων της Κρήτης. Συγκεκριμένα από την κορυφή είναι ορατά: τα Ηράκλειο, Αρκαλοχώρι, πεδιάδα Μεσσαράς και Χερσόνησος, τα οροπέδιο Λασιθίου, Άγιος Νικόλαος και Ιεράπετρα, τα όρη Λευκά και Ψηλορείτης, οι νησίδες Ντία, Χρυσή (Γαϊδουρονήσι) και τέλος τα δύο πελάγη νότια και βόρεια του νησιού, Λιβυκό και Κρητικό.

Σημειώσεις

Ο Σύλλογος Λασιθιωτων "Ο Δικταίος" σας αναφερει ότι στο παρόν δημοσίευμα αναφέρονται πράγματα που δεν ευσταθούν και η πραγματικότητα είναι η εξής:

Στην ανατολική κορφή της Δίκτης που λέγεται Αφέντης, 2141 μ., υπάρχει ο μονόχωρος Ιερός Ναός του Αφέντη Χριστού, ο οποίος είναι αφιερωμένος στη μεταμόρφωση του Σωτήρος, Επίσης σε μια άλλη μικρότερη κορφή του ίδιου βουνού, ο μικρός Αφέντης, υψ. 1577μ,, υπάρχει και  ένας άλλος ναός του Αφέντη Χριστού και προ αυτών ο Arthur. J. Evans  λέει ότι τα ιερά αυτά αρχικά ήταν του Δία που μετά αφιερώθηκαν στο Χριστό ως Αυθέντη > Αφεντης (= εξουσιαστή, αφεντικό) και έτσι μετά από εκεί βγήκε και η ονομασία «κορφή Αφέντης» της Δίκτης: «A little further on the ridge is the small church of Aphendi Kristos, or the Lord Christ, a name which in Crete clings in an especial way to the ancient sanctuaries of Zeus ……. The eastern and western ranges of Dikta, the sites respectively of the Temple and Cave of Zeus, are known as the Aphendi Vouno, from αυθέντης Χριστός, or 'Christ the Lord.' A votive deposit, apparently connected with some Zeus cult, on a peak of Lasethi is also known as Aphendi Christos» (Arthur J. Evans, «Mycenaean Tree and Pillar Cult and Its Mediterranean Relations, in Τhe Journal of Hellenic Studies, Vol. 21, 1901).

Ο ιερός ναός του Αφέντη Χριστού  κτίστηκε από την αείμνηστή Δημητρουλάκη-Κρασανακη Δέσποινα (1851 - 1946, τη μάνα του καπετάν Αδάμη Κρασανάκη >  Κρασαναδάμη (1889- 1981), στη ιδιοκτησία της οποίας ανήκε η κορφή (εκεί είχαν το μαντρί τους) ως τάμα, για να σωθούν από τους Τούρκους. Η Κρήτη ελευθερώθηκε μερικώς το 1897 και πλήρως το 1912.

Επί τουρκοκρατίας, σύμφωνα επίσης με την αφήγηση του καπεταν Κρασαναδάμη, ο αγάς της περιοχής καβάλησε μια ψαρή φοράδα, έβαλε και την κερά (την κυρία) του μαζί με το κοπέλι (παιδί ) τους στα καπούλια της και ξεκίνησαν να πάνε στην κορφή που σήμερα λέγεται Αφέντης προκειμένου να δουν  από εκεί τη θέα και τον τόπο στον οποίο ήταν υπεύθυνος ο αγάς. Φτάνοντας στη θέση που είναι σήμερα το μοναστήρι του Αφέντη Χριστού ξεπέζεψε και είπε στη φοράδα του: «Προσκυνώ σε φοράδα μου που μας έβγαλες εδώ πάνω στον ουρανό», όμως πριν προλάβει να τελειώσει τη φράση του άρχισε να βροντά, να αστράφτει, έγινε συσκοτισμός, βροχή κλπ κλπ  και την επόμενη μέρα η ψαρή φοράδα  βρέθηκε στη κορφή που σήμερα ονομάζεται «Ψαρή Φοράδα» ή «Ψαρή Μαδάρα», το παιδί στην κορφή που σήμερα ονομάζεται «Κοπέλι» και η κερά (κυρία) στη θέση που σήμερα ονομάζεται «Κερά» ή κατ’ άλλους εκεί που ονομάζεται σήμερα «Πόρος της Κεράς» κ.α.

Στη θέση του Ι.Ν. Αφέντη Χριστού αρχικά  ήταν ένα μικρό σπηλιάρι, στο οποίο , σύμφωνα με την παράδοση της οικογένειας Κρασανάκη, στα αρχαία χρόνια έμενε ο αρχηγός των σαραντάπηχων της Κρήτης. Οι σαραντάπηχοι, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, ήταν απόγονοι των αδελφών Ωτου και Εφιάλτη, παιδιών του Ποσειδώνα. Ονομάζονταν σαραντάπηχοι, γιατί μεγάλωναν κάθε χρόνο μια πήχη στο πλάτος και μια οργιά στο ύψος, και όταν έγιναν εννιά χρόνων ήταν ήδη εννιά πήχες. Η αρχαία πόλη Βίεννος, σύμφωνα με τον Στ. Βυζάντιο  (εθνικά), οφείλει το όνομα της σε έναν από τους Κουρήτες, το Βίεννο, που ηταν οικιστή της  είτε από τη βία που άσκησαν εκεί στον Άρη τα παιδιά του Ποσειδώνα Ώτος και Εφιάλτης.

Σημειώνεται ότι:

Α) Δεν είναι αληθές ότι ενετικό έγγραφο του 1343  αναφέρει την εκκλησία του Αφέντη Χριστού της Δίκτης.  Το έγγραφο  αυτό το έχει δημοσιεύσει και μεταφράσει ο Στέργιος Σπανάκης στο «Συμβολή στην ιστορία του Λασιθίου»  (έγγραφο: Arcivio di Stato, Vnezia, Duca di Candia/ proclami/ Busta 14) και εκεί  δεν αναφέρεται εκκλησία με το όνομα Αφέντης, αλλά  μια εκκλησία κάπου με την ονομασία glesia di Psiloriti (= εκκλησία Ψηλορείτη). Συγκεκριμένα στο έγγραφο αυτό  αναφέρονται τα όρια της απαγορευμένης ζώνης του Λασιθίου που διέταξε το 1343 η Βενετία, για να μη γίνεται το Λασίθι  εστία επαναστατών,  ένα από τα όρια των οποίων  ονομάζεται «εκκλησία του Ψηλορείτη» (glesia di Psiloriti). Το εν λόγω έγγραφο τοποθετεί την εν λόγω εκκλησία όχι εκεί που είναι σήμερα ο ναός Αφέντη Χριστού στην κορφή Αφέντης της Δίκτης, αλλά εκτός Οροπεδίου και συγκεκριμένα  εκεί απ’ όπου αρχίζει η Δίκτη απο το Ηράκλειο, στο Ριάκι της Σχίζας (Riachi de La sichesa), που βρίσκεται, σύμφωνα με το εν λόγω έγγραφο,  πριν από την τοποθεσίες Βαθιά, Παράσυρτα, Άσπρο Σελί κ.α. Μάλιστα γι αυτό  στο τέλος του εγγράφου αυτού σημειώνεται ότι  ένας από του ευγενείς Βενετούς που υπέγραψαν το έγγραφο αυτό δεν ήθελε να συμπεριληφθεί η εκκλησία αυτή και το ρυάκι αυτό  στην απαγορευμένη ζώνη. . Οι Ενετοί καλούσαν τη Δίκτη και  με την ονομασία Ψηλορείτη (άρα «εκκλησία του Ψηλορείτη» = εκκλησία της Δίκτης),  γιατί θεωρούσαν τη Δίκτη  ως πιο ψηλό βουνό της Κρήτης  (βλέπε π.χ. ;έκθεση Fr Basilicata κ.α.).

2) Δεν είναι αληθές ότι ο εν λόγω ναός του Αφέντη Χριστού ανήκει στο  χωριό Κάτω Σύμη ή στο χωριό Αμιράς κ.α. της επαρχίας Βιάννου  κ.α., γιατί κτίστηκε απο τους ιερείς τους και αυτό γιατί,  πέραν των όσων είδαμε πιο πριν, το 1936 το Δευτεροβάθμιο Διοικητικό Δικαστήριο /Καθορισμού Κοινοτικών Ορίων , όπου είχε καταφύγει δικαστικώς η Κοινότητα της Σύμης Βιάννου (Κοινότητα δίπλα από την Κοινότητα Αμιράς Βιάννου), διεκδικώντας την περιοχή Αφέντης, όρισε με την αρ. 77/1936 απόφαση του ότι η περιοχή Αφέντης ανήκει στην Κοινότητα Αγίου Γεωργίου Λασιθίου.

Περισσότερα βλέπε και : http://www.krassanakis.gr/afentis.htm

Πηγές

• Εγκυκλοπαίδεια "Παιδεία", έκδοση Μαλλιάρης Παιδεία, τ. 8, Θεσσαλονίκη 2007