Βικιπαίδεια

Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου-Έβαν

Ρουμάνα συγγραφέας


Η Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου-Έβαν (ρουμανική προφορά: izaˈbela sadoˈve̯anu ˈevan, το επώνυμο επίσης Σαντοβεάνου-Αντρέι, πρώτο όνομα επίσης Ισαμπέλα ή Ιζαμπέλα; γεννηθείσα ως Ιζαμπέλα Μόρτουν, με ψευδώνυμα IZSD και Iz. Sd. ; 24 Φεβρουαρίου 1870 – 6 Αυγούστου 1941) ήταν Ρουμάνα κριτικός λογοτεχνίας, εκπαιδευτικός, δημοσιογράφος κοινής γνώμης, ποιήτρια και φεμινίστρια αγωνιστής. Πέρασε τα νιάτα της υποστηρίζοντας τον σοσιαλισμό και συσπειρώθηκε με την αριστερή πολιτική για το υπόλοιπο της ζωής της, κυρίως ως εκπρόσωπος ποπορανιστικών κύκλων και προσωπική φίλη του κριτικού πολιτισμού Γκαραμπέτ Ιμπρεϊλεάνου. Υπό την καθοδήγηση του Ιμπρεϊλεάνου, η Σαντοβεάνου έγραψε για την επιθεώρηση Ρουμανική ζωή (Viața Românească), όπου προσπάθησε να συμβιβάσει τον εθνοτικό εθνικισμό και τον παραδοσιαρχία με τον αισθητισμό. Ως κριτικός λογοτεχνίας, υπερασπίστηκε την αναγνώριση του Συμβολισμού ως ανεξάρτητου πολιτιστικού φαινομένου και ανασκόπησε τις σύγχρονες εξελίξεις στην αγγλική λογοτεχνία.

Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου-Έβαν
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση24  Φεβρουαρίου 1870
Săucești
Θάνατος6  Αυγούστου 1941
Χώρα πολιτογράφησηςΡουμανία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΡουμανικά
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο του Βουκουρεστίου
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταιστορικός της λογοτεχνίας
κριτικός λογοτεχνίας
δοκιμιογράφος
βιογράφος
μεταφράστρια
συγγραφέας
ποιήτρια
δεδομένα

Ο Σαντοβεάνου εκπροσώπησε τον ρουμανικό φεμινισμό στα συνέδρια της Διεθνούς Συμμαχίας Γυναικών, αλλά ακολούθησε μια σταδιακή προσέγγιση στο δικαίωμα ψήφου των γυναικών και, κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, άρχισε να ενδιαφέρεται να δημιουργήσει δεσμούς μεταξύ του φεμινισμού και της ευγονικής. Με τις δραστηριότητές της ως δασκάλα και μαχήτρια, υποστήριξε την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και είχε τα προσόντα να διαδώσει τη μέθοδο Μοντεσσόρι. Αργά στη ζωή της, πρόσθεσε τον φεμινιστικό αντιφασισμό στον κατάλογο των πολιτικών και κοινωνικών εμπλοκών της.

Η ξαδέρφη του σοσιαλιστή πολιτικού Βασίλη Μόρτουν, Ιζαμπέλα ήταν κουνιάδα του μυθιστοριογράφου και πολιτικής φιγούρας Μιχαήλ Σαντοβεάνου. Είχε επίσης σχέση με διάφορες οικογένειες, που ήταν σημαντικές στη ρουμανική πολιτική ιστορία.

Βιογραφία

Επεξεργασία

Νεανικά χρόνια

Επεξεργασία

Η Ιζαμπέλα Μόρτουν καταγόταν από την ιστορική περιοχή της Μολδαβίας: ο τόπος γέννησής της αναφέρεται ως Σαουτσέστι, κομητεία Μπακάου, αλλά μπορεί επίσης να γεννήθηκε στην περιοχή Χέρτσας. [1] Οι γονείς της ήταν ο Γεόργκε Γκριγκόρε και η Ελεονόρα Μόρτουν, θείος και θεία του σοσιαλιστή Βασίλη Μόρτουν. [1] Λόγω της γέννησής της, η Ιζαμπέλα είχε σχέση με πολλές κορυφαίες οικογένειες διανοουμένων και βογιάρους της Μολδαβίας: ο δικός της κλάδος, οι Μορτουνέστι, παντρεύτηκε με τους Ρακοβιτσέστι, τους Μοβιλέστι και ακόμη και τον αρχαίο Οίκο Μπογκντάν-Μουσάτ. [2] Μεταξύ των συγγενών της ήταν επίσης η οικογένεια Άρμπορε της οποίας τα μέλη περιλαμβάνουν τους σοσιαλιστές Ζαμφίρ και Εκατερίνα Άρμπορε.[2]

Η Ιζαμπέλα υιοθετήθηκε, αμέσως μετά τη γέννησή της, από την οικογένεια Αντρέι, και αναφέρεται ότι ήταν ένα δυστυχισμένο και ανεπιθύμητο παιδί. Είχε μια ετεροθαλή αδερφή, την Αντέλα, την οποία αργότερα περιέγραψε ως μια από τις καλλονές της Μολδαβίας.

Η μελλοντική συγγραφέας παρακολούθησε το δημοτικό σχολείο στην πόλη Μπακάου, προτού σταλεί σε ένα ινστιτούτο θηλέων και ένα οικοτροφείο στο Ιάσιο. Ενώ εγγράφηκε σε αυτό το γαλλόφωνο ίδρυμα, γνωστό και ως Σχολή Dodun des Perrières, η Ιζαμπέλα Αντρέι γνώρισε και έγινε φίλη της Κονστάντα Μαρίνο-Μόσκου, η οποία επίσης ανατράφηκε, για να γίνει συγγραφέας. Ήταν εκείνα τα χρόνια που η Ιζαμπέλα ασχολήθηκε για πρώτη φορά με τη σοσιαλιστική μαχητικότητα, παρακολουθώντας τον αριστερό πολιτιστικό κύκλο του Ιοάν και της Σοφία Ναντέζντε και μελετούσε ευρέως για διάφορα θέματα. [2] Θα γινόταν στενή φίλη και συνεργάτης της Σοφίας, χαρακτηρίζοντάς την ως «όμορφη [...], απλή σαν παιδί, γεμάτη κοινή λογική σαν μια αγρότισσα υγιής στο σώμα και το πνεύμα, παθιασμένη και υπερβολική, όπως κάθε άλλη, πραγματικός γυναικείος χαρακτήρας, σε όλες τις εκφάνσεις της». Γνωρίστηκε με τον ποιητή-μυθιστοριογράφο Νικολάε Μπελντιτσεάνου, και σύχναζε επίσης στη λογοτεχνική εταιρεία του Μπελντιτσεάνου, συναντώντας τον διάσημο λογοτέχνη Ιόν Κρεάνγκα. [2] Ακολούθησε το δικό της ντεμπούτο το 1890, όταν η λυρική της ποίηση τυπώθηκε στο περιοδικό Școala Nouă. [2] Ήταν τότε στην πόλη Μπακάου, αναπληρώτρια δασκάλα στο ημερήσιο σχολείο για κορίτσια. [1]

Σε σύντομο χρονικό διάστημα, η Ιζαμπέλα Μόρτουν έφτασε στο Βουκουρέστι, την πρωτεύουσα της Ρουμανίας. Ακόμη ενεργή σοσιαλίστρια, ήταν παρούσα στο 2ο Συνέδριο του Ρουμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος και γνώρισε, μέσω των σοσιαλιστικών της διασυνδέσεων, πολλές σημαντικές προσωπικότητες της ρουμανικής λογοτεχνικής σκηνής του τέλους του 19ου αιώνα: Ιόν Λούκα Καρατζιάλε, Μπάρμπου Στεφανέσκου Ντελαβράντσα, Αλεξάντρου Βλαχούτσα. Μια άλλη τέτοια φιγούρα ήταν ο σοσιαλιστής βετεράνος Κονσταντάν Ντομπροτζεάνου‑Γκερέα, για τον οποίο αργότερα έγραψε: «Δεν συνάντησα ποτέ ξανά έναν άνθρωπο, που θα μπορούσε να σκορπίσει τόση γαλήνη και συμφιλίωση παντού γύρω του». [3]

Η νεαρή φοίτησε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου, όπου ήταν συνάδελφος με αρκετούς άντρες συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένων των Ιοάν Αλεξάντρου Μπρατέσκου-Βοϊνέστι και O. Carp (Γκεόργκε Πρόκα). [4] Το 1892, ο Καρπ παντρεύτηκε την Αντέλα Αντρέι. [5]

Ποπορανιστικό ντεμπούτο

Επεξεργασία

Η Σαντοβεάνου είχε τα προσόντα, για να γίνει δασκάλα και αργότερα ανέλαβε μια θέση διδασκαλίας στη Βραΐλα. [1] Το 1898, παντρεύτηκε τον Ρωμαίο αξιωματικό Αλεξάντρου Σαντοβεάνου (γεννήθηκε το 1866), έναν μεγαλύτερο αδερφό του πρωτοεμφανιζόμενου συγγραφέα Μιχαήλ Σαντοβεάνου. [2] [1] Τον ακολούθησε στο Φοσκάνι, όπου δίδαξε στο οικοτροφείο θηλέων, και τελικά στο Βουκουρέστι, όπου εργάστηκε ως παιδαγωγός για την Școala Centrală de Fete. [2]

Την επόμενη δεκαετία, όπως και ο κουνιάδος της Μιχαήλ, συνδέθηκε με τη νεοϊδρυθείσα Ρουμανική ζωή (Viața Românească), το κορυφαίο φερέφωνο μιας ρουμανικής καταγωγής αριστερής-εθνικιστικής ιδεολογίας, του ποπορανισμού. Έγινε μαθήτρια του ποπορανιστή θεωρητικού και αρχισυντάκτη Γκαραμπέτ Ιμπρεϊλεάνου, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ορθολογιστική προσέγγιση του Γκαραμπέτ Ιμπρεϊλεάνου στα λογοτεχνικά φαινόμενα. Αργότερα θα τον περιέγραφε ως «έναν όμορφο νεαρό άνδρα, φημισμένο ως πολύ διαβασμένο και καλλιεργημένο, αλλά τρομακτικά ντροπαλό».

Η Σαντοβεάνου πήρε επίσης το μέρος του Ιμπρεϊλεάνου στην πολεμική του με τον Εουτζέν Λοβινέσκου, έναν άτακτο παραδοσιακό και αργότερα προάγγελο της μοντερνιστικής σκηνής. Γράφοντας στον Γκαραμπέτ Ιμπρεϊλεάνου το 1909, αφού παρακολούθησε μια από τις πρώτες δημόσιες διαλέξεις του Εουτζέν Λοβινέσκου, η Σαντοβεάνου περιέγραψε τη νέα άφιξη ως «έναν μεγάλο σάπιο» και «έναν αδαή», που μίλησε με έναν «κοινό και ανόητο», «επιφανειακό» τρόπο. Στην κριτική του για τη ρουμανική λογοτεχνία της δεκαετίας του 1930, ο Εουτζέν Λοβινέσκου είχε μια επιφυλακτική άποψη για την ποπορανιστική δραστηριότητα της Σαντοβεάνου, προτείνοντας ότι η εθνικιστική της υπεράσπιση απηχούσε τους δεξιούς ανταγωνιστές στο περιοδικό Σαμανατόρουλ (Sămănătorul, Σπορέας), το σπίτι του ιστορικού και κριτικού Νικολάε Γιόργκα, ενώ θεωρούσε την κριτική της προσέγγιση «λυρική, μακροσκελή και σεχταριστική».

Μέχρι το 1906, η Σαντοβεάνου συνεισέφερε επίσης στο Περιοδικό Ιδεαλιστής (Revista Idealistă), το Νεοκλασικό περιοδικό του Μιχαήλ Γ. Χόλμπαν, όπου συζητούσε τον " Ρομαντισμό στη λογοτεχνία", και την επικρατούσα επιθεώρηση Νέο Ρουμάνικο Περιοδικό (Noua Revistă Română). Σε αυτή τη χρονική περίοδο, ενεπλάκη σε ένα μικρό σκάνδαλο με επίκεντρο τον κουνιάδο της και το περιβάλλον των Ποπορανιστών. Εκείνη τη χρονιά, η παλιά της φίλη Μαρίνο-Μόσχου ενημέρωσε τον Ιμπρεϊλεάνου ότι η Μαριάνα Βιντράσκου, ένα μυθιστόρημα της Ρουμανικής ζωής (Viața Românească) του Μιχαήλ Σαντοβεάνου, ήταν λογοκλοπή από το δικό της χειρόγραφο, το οποίο είχε εμπιστευτεί νωρίτερα στην Ιζαμπέλα και το οποίο η Ιζαμπέλα είχε δώσει στον συγγενή της. Ενώ οι Σαντοβεάνου αρνήθηκαν να δημοσιοποιήσουν τη δική τους εκδοχή των γεγονότων, ο Ιμπρεϊλεάνου αξιολόγησε τα στοιχεία ως ευνοϊκά για τη Μαρίνο-Μόσχου και έθαψε το σκάνδαλο διακόπτοντας τη σειρά. Αποσπάσματα από το μυθιστόρημα του Σαντοβεάνου αναδημοσιεύτηκαν μόνο από την κριτική Manuscriptum το 1970, και η ίδια η λογοκλοπή αποδείχθηκε το 1988.[6]

Κατά τη διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα, η Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου έγινε μια από τις σοσιαλίστριες, που πλησίασαν πιο κοντά στο κυρίαρχο Εθνικό Φιλελεύθερο Κόμμα (PNL). Το ντεμπούτο της ως κριτικός λογοτεχνίας έγινε λίγο πριν το 1908, όταν ήταν για λίγο λογοτεχνική αρθρογράφος στην εφημερίδα PNL Voința Națională.

Impresii literare και μελέτες για τον συμβολισμό

Επεξεργασία

Το 1908, η Εντιτούρα Μινέρβα δημοσίευσε έναν τόμο των κριτικών δοκιμίων της Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου, Impresii literare («Λογοτεχνικές εντυπώσεις»). [7] Το βιβλίο κέρδισε την προσοχή των κριτικών και αξιολογήθηκε στον εθνικό τύπο. Στο (Αστέρι, Luceafărul) (περιοδικό), ένα βήμα των Ρουμάνων στην Αυστροουγγαρία, ο συνάδελφός της συγγραφέας Ιόν Ντουμά αντιπαραβάλλει το Impresii literare με ένα άλλο έργο «ιμπρεσιονιστικής» κριτικής, αυτό της παραδοσιακής δημοσιογράφου Ιλάριε Κέντι: ενώ το κείμενο της Σαντοβεάνου απαιτούσε διδακτισμό και ηθική στη λογοτεχνία, ο Κέντι, που ήταν αντίθετος με το Sămănătorul, έγραφε υπέρ της τέχνης για χάρη της τέχνης. [8] Όπως σημειώνει ο Ντούμα, οι δηλώσεις της Σαντοβεάνου υπερασπίζονταν τους συγγραφείς για την ηθική τους αποστολή, ακόμη και εις βάρος της τέχνης, επαινώντας εξίσου τη Σοφία Ναντέζντε και τον μυθιστοριογράφο Κονσταντίν Σάντου-Αλντέα για την αίσθηση του «οίκτου [...] για τους λιγότερο τυχερούς». [9] Ο ίδιος κριτικός ισχυρίστηκε επίσης ότι η Σαντοβεάνου, «ένας γυναικείος χαρακτήρας», δεν είχε κατανόηση των εξωστρεφών και «μαχητικών» παραδοσιακών ατόμων όπως ο Σάντου-Αλντέα και ο ποιητής του Luceafărul Οκταβιάν Γκόγκα. [10] Ένας άλλος χρονικογράφος του Luceafărul, ο ακαδημαϊκός Γκεόργκε Μπογκντάν Ντούικα, υποστήριξε αντίθετα ότι η Σαντοβεάνου ήταν «μάλλον ο πολεμιστής», αλλά περιέγραψε τον Impresii... ως ασυνεπή: «Ναι και όχι· ούτε εδώ ούτε εκεί· αυτό, αυτό και το άλλο. Και όμως φέρει μια νότα που πρέπει να σηματοδοτηθεί» [11] Από την παραδοσιακή του σκοπιά, ο Μπογκντάν Ντούικα υποστήριξε ότι η Σαντοβεάνου έσφαλε φτάνοντας πέρα από τις «εντυπώσεις» να θεωρεί τον εαυτό της επαγγελματία κριτικό και να υποστηρίξει την « πρωταρχεία των αισθήσεων » στην τέχνη: «Η κα Σαντοβεάνου -Έβαν έχει μια φιλοσοφία, παρόλο που αυτή είναι μια γυναίκα." [4] Ανασκοπώντας τους απόηχους των συνεισφορών της Σαντοβεάνου το 2002, η εκδότης και ιστορικός λογοτεχνίας Κορνήλια Στεφανέσκου υποστήριξε: «[αυτή] πυροδότησε πικρές πολεμικές και αρνήσεις περισσότερο από εκτιμήσεις, παρόλο που οι N. Ιόργκα και Γ. Ιμπρεϊλεάνου, αντικειμενικά ή όχι, είχαν προνομιακή άποψη για αυτήν. ".

Η Σαντοβεάνου εναλλάσσει το αισθητικό ιδεώδες με διαλογισμούς για την εθνική ιδιαιτερότητα στην τέχνη. Σύμφωνα με τον ιστορικό της λογοτεχνίας Γεώργιο Καλινέσκου, η ένταση εδραίωσε τη μετάβασή της από τον σοσιαλισμό στον ποπορανισμό, που απεικονίζεται με αποσπάσματα όπως: "Είμαστε Ρουμάνοι και τα έργα τέχνης και τα προϊόντα του μυαλού μας πρέπει να φέρουν τη σφραγίδα της πρωτοτυπίας του έθνους μας". [1] Όντας παραδοσιακός ο Ντούμα σημείωσε με ικανοποίηση ότι η Σαντοβεάνου είχε απομακρυνθεί από τον σοσιαλισμό, για να ανακτήσει «την πίστη του καλλιτεχνικού εθνικισμού»: «Παντού θέλει να επισημάνει το ρουμανικό πνεύμα, τη ρουμανική φύση: ρουμανικούς ουρανούς, γη, ποτάμια, δάση, πουλιά και έντομα, ένα ρουμανικό φως." [9] Ο Μπογκντάν-Ντούικα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο αισθησιασμός δεν παρενέβαινε στη διδακτική ατζέντα του βιβλίου, καθώς η Σαντοβεάνου εξακολουθούσε να βοηθάει στη διάδοση συγγραφέων, που εμπνέονταν από την «εθνική ζωή», από τον Μιχαήλ Σαντοβεάνου, τον Καρπ και τον Μπρατέσκου-Βοϊνέστι μέχρι τον Σταφάν Οκταβιάν Ιωσήφ και την Έλενα Φαράγκο. [4]

Επίσης, το 1908, με τα άρθρα της στη Viața Românească, η Σαντοβεάνου έστρεψε την προσοχή της στον αντίκτυπο του Συμβολισμού και του αντι-παραδοσιακού κλάδου των Ρουμανικών Συμβολιστών. Όπως υποστήριξε η ίδια δεκαετίες αργότερα: «Ήμουν η μόνη που εξέφρασα την άποψη ότι [...] έχουμε να κάνουμε με ένα καινοτόμο κίνημα, όπως ήμουν η πρώτη στην ιστορία που σκιαγράφησε τον Συμβολισμό σε άρθρα για τη Viața Românească ». Σύμφωνα με διάφορους σχολιαστές του έργου της, που επικαλείται ο ιστορικός της λογοτεχνίας Παούλ Τσερνάτ, ήταν πράγματι η πρώτη Ρουμάνα, που ενδιαφερόταν για το κίνημα και, επομένως, άνοιξε ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των Ποπορανιστών και των Ρουμάνων Συμβολιστών. [12] Αυτή η εκτίμηση έρχεται εν μέρει σε αντίθεση με τον ερευνητή Άντζελο Μιτσιεβίσι, ο οποίος εξετάζει παλαιότερα τέτοια δοκίμια, που γράφτηκαν από τον Αλεξάντρου Μπιμπέσκου και την Έλενα Μπακάλογλου. [13]

Η Σαντοβεάνου ξεχώρισε για την απόρριψη της έννοιας του «εκφυλισμού» που εισήγαγε, ενάντια στη σύγχρονη λογοτεχνία, ο παθολόγος Μαξ Νορντάου. Ονόμασε τον Νορντάου «μπανάλ» και «δημιουργό ψευδαισθήσεων», υποστηρίζοντας ότι ο Συμβολισμός είχε αποδειχτεί ικανός να γαλουχήσει «ποιητικές ιδιοφυΐες», αλλά, όπως ο Νορντάου, εξακολουθούσε να περιφρονεί το παρακμιακό κίνημα. [14] Κατά τη γνώμη της, ο Συμβολισμός ήταν ένα άξιο αντίστοιχο της «απαισιοδοξίας» του λογοτεχνικού νατουραλισμού, αλλά αποτυχημένος όταν, όπως και με τον Στιούαρτ Μέριλ, στράφηκε στο «τεχνητό». [15] Το πρωταρχικό της ενδιαφέρον ήταν να δείξει πώς η αντιθετικιστική ποίηση του Γάλλου Αρθούρου Ρεμπώ είχε δημιουργήσει μόδα στη Ρουμανία, [16] αλλά συζήτησε επίσης τους ρόλους, που είχαν ο Ζαν Μορεάς και ο Ανατόλ Φρανς στο να κάνουν γνωστό τον Συμβολισμό στο γαλλικό και διεθνές κοινό. Το έργο της έθιξε επίσης τη σύνδεση μεταξύ των Ρουμάνων Συμβολιστών (Αντριάν Μανιού) και της λογοτεχνικής πλευράς του Ζετσεσιονισμού (Ράινερ Μαρία Ρίλκε).[17]

Πιστεύεται από τον Καλινέσκου ότι ήταν «μια γυναίκα με υψηλή μόρφωση.» [1] Η Σαντοβεάνου υποστήριξε επανειλημμένα ότι οι επαγγελματίες κριτικοί έπρεπε να είναι εξαιρετικά καλλιεργημένοι. Αντέδρασε ενάντια στον πολιτισμικό απομονωτισμό, περιγράφοντας λεπτομερώς τα πλεονεκτήματα της αμοιβαίας μετάφρασης για τη διεύρυνση του γραπτού πολιτισμού. [17] Η Κορνήλια Στεφανέσκου βρίσκει τα δοκίμιά της να χαρακτηρίζονται από λεπτότητα και αίσθηση της λεπτομέρειας, για παράδειγμα στην περιγραφή του ρομαντικού κριτικού Σαρλ-Ωγκυστέν Σαιντ-Μπεβ, του οποίου η παροιμιώδης ασχήμια, υποστήριξε η Σαντοβεάνου, διαμόρφωσε έμμεσα τη γαλλική λογοτεχνία του 19ου αιώνα. [17]

Σπουδές της Γενεύης και φεμινιστικές αρχές

Επεξεργασία

Η Σαντοβεάνου-Έβαν ήταν μία από τις τέσσερις γυναίκες συγγραφείς, που προσκλήθηκαν να παρακολουθήσουν το συνέδριο συγγραφέων του 1909 που πραγματοποιήθηκε στο γυμνάσιο Γκεόργκε Λαζάρ, το οποίο ουσιαστικά ίδρυσε τη Εταιρεία Ρουμάνων Συγγραφέων (SSR), μια επαγγελματική ένωση υπό την προεδρία του Μιχαήλ Σαντοβεάνου. Έγινε επίσης γνωστή ως μεταφράστρια ξενόγλωσσων έργων, κυρίως ιταλικών, στη μητρική της ρουμανική γλώσσα. Το 1909, με σύμβαση με τη Μινέρβα, δημοσίευσε έναν τόμο με μυθιστορήματα της Γκράτσια Ντελέντα και τη Βασιλική Τίγρη του Τζιοβάνι Βέργκα.

Από το 1912, η Σαντοβεάνου-Έβαν συνέχισε την εκπαίδευσή της στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου παρακολούθησε το Ινστιτούτο Ρουσώ και αποφοίτησε μεταξύ των πρώτων αποφοίτων του. [18] Επέστρεψε για να αναλάβει το γραφείο της διευθύντριας στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κοριτσιών του Ιασίου και αργότερα στο σχολείο Έλενα Κούζα του Βουκουρεστίου. [2] [1] Ήταν υποστηρικτής του προγράμματος ανάγνωσης ως βάσης για όλη την εκπαίδευση, και ενδιαφερόταν για τις εφαρμογές της μεθόδου Μοντεσσόρι, δημιούργησε αργότερα το δικό της Școala de Puericutură și Educatoare (Σχολή για την Puericulture και τις Γυναίκες Εκπαιδευτές), [2] και ήταν Επιθεωρήτρια σε νηπιαγωγεία της Ρουμανίας. [1] Η Σαντοβεάνου συνεργάστηκε επίσης με τον Ιόργκα στο θερινό σχολείο στην πόλη Vălenii de Munte. [2]

Αν και, μετά το Impresii literare, τα κριτικά της δοκίμια δεν συγκεντρώθηκαν ποτέ ξανά σε μορφή βιβλίου, η Σαντοβεάνου δημοσίευσε αρκετά νέα φυλλάδια ως εκπαιδευτικός: το 1911 Educația estetică și artistică din ultimele două decenii («Η αισθητική και η καλλιτεχνική εκπαίδευση κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών") ακολούθησε αργότερα το Material didactic Montessori ("Μέθοδος Διδασκαλίας Μοντεσσόρι"), Educația nouă. Îndrumări pentru părinți și educatori («Η Νέα Εκπαίδευση. Συμβουλές για Γονείς και Εκπαιδευτές») κ.λπ. [2]

Όπως θυμάται η ίδια το 1939, η Σαντοβεάνου ξεκίνησε τον φεμινιστικό ακτιβισμό της με την ένταξή της στον Σύνδεσμο Sprijinul («Υποστήριξη») του Βουκουρεστίου. Η ομάδα, σημείωσε η Σαντοβεάνου, ήταν περισσότερο αφοσιωμένη στην «ενθάρρυνση και βοήθεια των γυναικών, που κερδίζουν τα προς το ζην μέσω της δικής τους εργασίας, παρά στην οργάνωσή τους ενόψει της πολιτικής ζωής και των απαιτήσεων για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών.» [19] Στην πραγματικότητα, η Sprijinul συγκέντρωσε πολιτικές γυναίκες (συμπεριλαμβανομένης της προέδρου της, Σμαράντα "Έμα" Μπέλντιμαν) και άντρες, που ήταν υπέρ του φεμινισμού (ο σοσιαλιστής δικηγόρος Τόμα Ντράγκου). [20] Με τη Μαργκαρίτα Μίλερ Βέργκι, την Μπουκουρά Ντουμπράβα και άλλες γυναίκες συγγραφείς, η Σαντοβεάνου ήταν επίσης ιδρυτικό μέλος της Ένωσης Româncele Cercetașe, ενός πρώιμου κλάδου του Ρουμανικού Προσκοπισμού, που προηγήθηκε της Ρουμανικής Ένωσης Οδηγών και Ξεναγών (Asociația Ghidelor și Ghizilor din România).

AECPFR, UFR και IAWSEC

Επεξεργασία

Το 1918, λίγο μετά το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, η Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου ήταν ιδρυτικό μέλος της Asociația pentru emanciparea civilă și politică a femeilor române (Σύλλογος για τη Δημόσια και Πολιτική Χειραφέτηση των Ρουμάνων Γυναικών, AECPFR), που ένωσε αρκετές από τις φεμινιστικές ενώσεις στη Μεγάλη Ρουμανία γύρω από το ιδανικό της γυναικείας ψηφοφορίας. [21] Μέσω αυτής της υπαγωγής, έγινε εκπρόσωπος των Ρουμάνων γυναικών σε πολλά διεθνή συνέδρια, που πραγματοποιήθηκαν από τη Διεθνή Συμμαχία Γυναικών για την Ψηφοφορία και την Ίση Ιθαγένεια (IAWSEC). [22]

Αφού η περιοχή της Τρανσυλβανίας, πρώην στην Αυστροουγγαρία, ενώθηκε με τη Ρουμανία, η Σαντοβεάνου δημιούργησε επαφές με τη φεμινιστική της σκηνή. Μέχρι το 1920, εξελέγη στη Διοικούσα Επιτροπή της Ρουμανικής Ένωσης Γυναικών (UFR) με έδρα την Τρανσυλβανία, βοηθώντας την Πρόεδρό της Μαρία Μπαϊουλέσκου ως μία από τις τρεις Αντιπροέδρους της UFR για τη Μουντένια (μαζί με τη Μικαέλα Κατάργκι και την Ευγενία ντε Ρέους Γιανκουλέσκου). [23] Αργότερα εντόπισε την προέλευση του οργανωμένου φεμινιστικού κινήματος της Ρουμανίας με τον πρώτο πυρήνα του UFR, που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1840 από τη Μαρία Νικολάου. Το ενδιαφέρον της για την Τρανσυλβανία εμφανίστηκε και στη δουλειά της ως δασκάλα: τους καλοκαιρινούς μήνες του 1919, βρισκόταν στο Κλουζ, δίνοντας οδηγίες στους ντόπιους για την πρακτική χρήση της μεθόδου Μοντεσσόρι. Το έργο της ως δημοσιογράφος διαφοροποιήθηκε και ήταν, πριν από το 1924, μια από τις τακτικές συγγραφείς της Lamura, μιας λογοτεχνικής επιθεώρησης που εκδόθηκε από τον Βλαχούτσα.

Τον Σεπτέμβριο του 1925, η Σαντοβεάνου ήταν προσκεκλημένη ομιλήτρια στο 6ο Συνέδριο του UFR στην Τιμισοάρα και ανέφερε τις εργασίες του στην εφημερίδα του Iorga Neamul Românesc. Σύμφωνα με την περίληψη του Μπαϊουλέσκου, το Συνέδριο επεδίωξε ρητά να μεταρρυθμίσει το Σύνταγμα της Ρουμανίας του 1923, το οποίο αναγνώριζε μόνο την καθολική ψηφοφορία των ανδρών, και να επιφέρει την ισότητα των φύλων ως «πράξη δικαιοσύνης».[24] Η έκθεση σημείωσε επίσης επικριτικά μια μείωση της θέσης των Ρουμάνων γυναικών στην Τρανσυλβανία, τη Μπουκοβίνα και άλλες περιοχές, από τότε που η Ρουμανία αντικατέστησε την Αυστροουγγαρία ως διοικητική εξουσία. [24] Εκείνη την εποχή, η Σαντοβεάνου συνδέθηκε επίσης με τη Societatea Scriitoarelor Române (Εταιρία Ρουμάνων Γυναικών Συγγραφέων) της Αντέλα Ξενοπόλ, η οποία στάθηκε ενάντια στην κυρίαρχη και υποτιθέμενη σεξιστική SSR. Άρχισε επίσης να συνεισφέρει στο Περιοδικό Συγγραφέων (Revista Scriitoarei) ("Κριτική των Γυναικών Συγγραφέων"), συμμετέχοντας σε ένα συγγραφικό επιτελείο που περιλάμβανε επίσης τους Σοφία Ναντέζντε, Μίλερ Βέργκι, Κονστάντσα Χόντος, Άνα Κόντα-Κέρνμπαχ, Χορτένσια Παπαντάτ-Μπενγκέσκου και Άιντα Βρυώνη. [25] Η Σαντοβεάνου ήταν Αντιπρόεδρος της Εταιρείας και ανέλαβε παρόμοια θέση στην Asociația Universitară, τη γυναικεία Ακαδημαϊκή Εταιρεία.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, η Σαντοβεάνου ήρθε σε ρήξη με την Αλεξαντρίνα Καντακουζινό, ηγέτη του Εθνικού Συμβουλίου Ρουμάνων Γυναικών (το οποίο επικυρώθηκε από το AECPFR). Αυτό συνέβη μετά την επίσημη επίσκεψη της Καντακουζινό στην Ιταλία, όπου είχε συμμετάσχει σε ένα συνέδριο IAWSEC, και όπου ελήφθη η πρωτοβουλία για τη δημιουργία μιας περιφερειακής φεμινιστικής ένωσης Ανατολικής Κεντρικής Ευρώπης, της «Μικρής Αντάντ» των Γυναικών. Η Σαντοβεάνου ήταν ένθερμος επικριτής του έργου, το οποίο, υποστήριξε, εξυπηρετούσε μόνο το συμφέρον των γυναικών της Τσεχοσλοβακίας και κατηγόρησε την Καντακουζινό ότι δεν ήταν πατριώτισσα. Η ιστορικός Ροξάνα Κεστσεμπέκ εξετάζει αυτό το περιστατικό ως απόδειξη ότι «η μοίρα του γυναικείου ακτιβισμού σχετιζόταν εκείνη την περίοδο με την προώθηση των εθνικών συμφερόντων».[26]

Η Σαντοβεάνου έκανε τον εαυτό της γνωστή ως συντηρητική φεμινίστρια, κερδίζοντας επαίνους από άνδρες συγγραφείς, που έβλεπαν τον πολιτικό φεμινισμό ως μια «περιπέτεια». Σύμφωνα με τη Σαντοβεάνου, οι φεμινίστριες, που απαιτούσαν το δικαίωμα ψήφου, έπρεπε να διακριθούν από τις γυναίκες, που ήθελαν πολιτική επιρροή ενάντια στο άλλο φύλο. [27]

Άλλες αιτίες του μεσοπολέμου

Επεξεργασία

Μέχρι το 1927, η Σαντοβεάνου είχε επίσης εμπλακεί σε μια σημαντική συζήτηση σχετικά με την ευγονική και τον φεμινισμό, που πραγματοποιήθηκε στις σελίδες του Buletin Eugenic și Biopolitic (το φερέφωνο των ευγονιστών που δραστηριοποιούνται στην Εταιρεία ASTRA). Αυτά τα άρθρα υποστήριζαν ότι η κύρια αιτία του φεμινισμού ήταν η ενδυνάμωση των γυναικών ως νοικοκυρές και τροφοί, αντί ή πριν τους παραχωρηθούν πολιτικά δικαιώματα και εκπροσώπηση. Η συνεργασία της με το ίδρυμα Vălenii de Munte συνεχίστηκε και, μαζί με τον Ιόργκα και την Κονστάντσα Εβολτσεάνου, βοήθησε να οργανωθεί μια προπαρασκευαστική Σχολή Εθνικών και Ηθικών Γυναικών Ιεραποστόλων (1927). Έκανε επίσης διάλεξη για την εφαρμογή της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης.

Η ενασχόληση της Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου με την προσχολική εκπαίδευση την οδήγησε να εξερευνήσει τις ευκαιρίες, που προσφέρει το ραδιόφωνο, ένα νέο μέσο εκείνης της εποχής: παρήγαγε και εκφώνησε μια από τις πρώτες θεματικές εκπομπές του Radio România, το 1929 Ora Copiilor ("Ώρα των παιδιών"). Επίσης, το 1929, συνέβαλε στον πρόλογο σε ένα δοκίμιο των συγγραφέων R. Catarg και IC Chiriacescu, Femeia în epoca nouă a omenirii («Γυναίκα στη Νέα Εποχή της Ανθρωπότητας»). [28] Το φυλλάδιό της για τις εκπαιδευτικές πολιτικές της Ρουμανίας, με τίτλο Educația nouă ("Η Νέα Εκπαίδευση"), κυκλοφόρησε τον επόμενο χρόνο. [29]

Η Σαντοβεάνου και η Αλεξαντρίνα Καντακουζίνο συμφιλιώθηκαν τον Μάιο του 1933, όταν ήταν εκπρόσωποι της AECPFR στην πόλη Κωνστάντζα, αποτίοντας φόρο τιμής στην πτέρυγα Δοβρουτσά του κινήματος χειραφέτησης των γυναικών. Τα επόμενα χρόνια, η Σαντοβεάνου έγραψε πιο θετικά για την Καντακουζίνο, σημειώνοντας τον ρόλο της στη διάδοση του φεμινιστικού ιδεώδους και τη συμμετοχή της στο Διεθνές Συμβούλιο Γυναικών. [22]

Καθ' όλη τη διάρκεια των δεκαετιών του 1920 και του 1930, η Σαντοβεάνου άρχισε να συνεισφέρει στις αριστερές εφημερίδες Αλήθεια (Adevărul) και Πρωί (Dimineața) (με σύντομη διαχείριση από τον Μιχαήλ Σαντοβεάνου), καθώς και στο πολιτιστικό συμπλήρωμα του Adevărul Adevărul Literar și Artistic. Αρχικά ήταν αρθρογράφος του Dimineața, με την Pagina femeii ("Η σελίδα της γυναίκας"). Ταυτόχρονα, η Viața Românească κυκλοφόρησε σε σειρά τη βιογραφική της σειρά Profiluri feminine ("Γυναικεία προφίλ"), που αργότερα χρησιμοποιήθηκε από τον Adevărul Literar și Artistic. Η τελευταία δημοσίευσε επίσης τη συνέντευξή της τον Απρίλιο του 1928 με τη συγγραφέα Σίλβια Στίβενσον, σχετικά με την κατάσταση της αγγλικής λογοτεχνίας, συζητώντας συγγραφείς από τη Βιρτζίνια Γουλφ έως τον Τζον Γκάλσγουορθι (μια ενασχόληση που επανεμφανίστηκε στα άρθρα της Σαντοβεάνου μόλις το 1937). Το ίδιο το έργο της Σαντοβεάνου για την Αλήθεια (Adevărul) περιλάμβανε αρχικά μια σειρά από δοκίμιά της για Άγγλους συγγραφείς.[30]

Ανάμεσα στα άλλα έργα της λογοτεχνικής κριτικής που τυπώθηκαν με τον Adevărul Literar și Artistic ήταν μια μελέτη του 1930 για τη λογοτεχνία του Ιμπρεϊλεάνου, στην οποία υπερασπίστηκε το στυλ γραφής του μέντορά της (προτείνοντας ότι φαινόταν μόνο "τραχύ" επειδή επιδίωκε να είναι αντιρρητορικό ). Ισχυρίστηκε επίσης ότι, ως πολύ νέος, ο Ιμπρεϊλεάνου ήταν ερωτευμένος με την αδερφή της Αντέλα (το επιχείρημα, σύμφωνα με το οποίο η Αντέλα είναι η μυστηριώδης "Εστέλλα" στις αυτοβιογραφικές σημειώσεις του Ιμπρεϊλεάνου, κρίθηκε μη πειστικό από την ιστορικό Αναΐς Νερσεσιάν). Η ίδια εφημερίδα δημοσίευσε επίσης βιογραφικά σκίτσα και αναμνήσεις της για δύο προσωπικές γνωριμίες από τη σοσιαλιστική και ποπορανιστική σκηνή του fin de siècle: Αντόν "Τόνι" Μπακαλμπάσα, "Γκεόργκε από τη Μολδαβία" Κέρνμπαχ. [31] Συνεισέφερε επίσης στον επαρχιακό Τύπο: το 1934, το άρθρο της "Πώς να δημιουργήσετε ένα αναγνωστικό κοινό" δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ploiesti Gazeta Cărților.

Τελευταία χρόνια

Επεξεργασία

Αφού είδε τον αντίκτυπο των φασιστικών κινημάτων στις κοινωνίες της Ευρώπης, η Σαντοβεάνου συνδύασε τη φεμινιστική της στάση με την αιτία του αντιφασισμού. Μαζί με την ηθοποιό Λουτσία Στούρντζα Μπουλάντρα, δραστηριοποιήθηκε στο Frontul Feminin (Γυναικείο Μέτωπο), έναν οργανισμό που σχεδιάστηκε, για να υπερασπιστεί τα δικαιώματα των γυναικών ενάντια στην ακροδεξιά απειλή, και του οποίου προεδρεύει ο Ναντέζντε. [32] Σύμφωνα με την ερευνήτρια Στεφανία Μιχαλάτσε, το Μέτωπο, το οποίο δημιουργήθηκε το 1936 και αμέσως μετά δημοσίευσε ένα μανιφέστο, είχε μια μαρξιστική προκατάληψη, με επίκεντρο «το δικαίωμα της γυναίκας στην εργασία». Η Σαντοβεάνου έκανε ταξίδια στο εξωτερικό και παρακολούθησε, στο Παρίσι, την έκθεση για τα 50 χρόνια από το Συμβολιστικό Μανιφέστο.

Κατά τη διάρκεια του 1937, πιθανώς κατόπιν αιτήματος της Σαντοβεάνου, η Adevărul άρχισε να δημοσιεύει μια ειδική στήλη δεύτερης σελίδας με τίτλο Femeile între ele ("Γυναίκες ανάμεσά τους"), η οποία περιλάμβανε συνεισφορές από την ίδια και τους συναδέλφους της στο φεμινιστικό κίνημα, Παπαντάτ-Μπενγκέσκου (που μπορεί να έχουν εμπνεύσει τον τίτλο της στήλης) και Ναντέζντε. Μαζί τους συμμετείχαν πολλές αφιερωμένες ή επίδοξες γυναίκες συγγραφείς, ανάμεσά τους: Τίκου Άρτσιπ, Λουτσία Ντεμέτριους, Κλαούντια Μίλιαν, Σάντα Μοβίλα, Προφίρα Σαντοβεάνου (ανιψιά της Ιζαμπέλας), Βαλέρια Μίτρου (μελλοντική σύζυγος του Μιχαήλ Σαντοβεάνου), Κόκα Φαράγκο (κόρη της ποιήτριας Έλενας Φαράγκο) και Σοράνα Τσόπα (η ηθοποιός σύζυγος του φιλόσοφου Μίρτσεα Ελιάντε). [30] Τα άρθρα της Ιζαμπέλας Σαντοβεάνου για το Femeile între ele περιελάμβαναν μια επισκόπηση του κινήματος των σουφραζέτων και μια θετική αναφορά για τη Soroptimist International, τις ιδέες αυτοβοήθειας που προσπάθησε να διαδώσει στη Ρουμανία, και μια σαρκαστική απάντηση στην έντονη αντιφεμινιστική στάση του Άρτσιπ. [30] Επίσης το 1937, η Adevărul δημοσίευσε τον φόρο τιμής της στον Γάλλο σοσιαλιστή και ειρηνιστή Ζαν Ζωρές, ο οποίος είχε πέσει θύμα εθνικιστών λίγο μετά το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ένα χρόνο αργότερα, αποσύρθηκε από τη διδασκαλία με κρατική σύνταξη και αφιέρωσε την ενέργειά της στο εκδοτικό έργο για το Adevărul Literar și Artistic, προτού αποκλειστεί ολόκληρη η οικογένεια των Adevărul από το αυταρχικό καθεστώς του βασιλιά Καρόλου Β'. Το 1939, το αριστερό περιοδικό της Τρανσυλβανίας Societatea de Mâine δημοσίευσε τη σύντομη ιστορία της για τις ρουμανικές φεμινιστικές οργανώσεις. [33]

Κληρονομιά

Επεξεργασία

Σύμφωνα με τον Γεώργιο Καλινέσκου, η Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου ήταν ένα πρωτότυπο της «εγκεφαλικής γυναίκας» στα τοπικά γράμματα. [34] Αναφέρεται, ως Sidonia Alexe, στο În preajma revoluției ("Την παραμονή της Επανάστασης") ένα μυθιστόρημα της δεκαετίας του 1930 και κρυφά απομνημονεύματα του Κωνσταντίνου Στέρε, πρώην μέλους του κύκλου Viața Românească (ο Μιχαήλ Σαντοβεάνου είναι επίσης ένας χαρακτήρας του βιβλίου, με το όνομα Νικόλαε Παντουρεάνου).

Μια ομώνυμη μονογραφία για την Ιζαμπέλα Σαντοβεάνου δημοσιεύτηκε από την Editura Didactică și Pedagogică, το 1970. Το δικό της έργο με απομνημονεύματα, Η ψυχή των άλλων γενεών (Sufletul altor generații), συμπεριλήφθηκε σε μια ανθολογία του Εκδοτικού Οίκου Εμινέσκου το 1980, καλύπτοντας κυρίως τα αυτοβιογραφικά κείμενα του λαογράφου Αριστιτσά Αβραμέσκου. [29] Είκοσι χρόνια αργότερα, η κριτικός Μαργκαρίτα Φεράρου επανεξέτασε ολόκληρο το έργο της, αναδημοσιεύοντας δύο τόμους των δοκιμίων της στο περιοδικό, ως Cărți și idei («Βιβλία και Ιδέες»). Σχολιάζοντας αυτήν την κριτική έκδοση, η Κορνήλια Στεφανέσκου σημείωσε το «τολμηρό κριτικό πνεύμα της Σαντοβεάνου, τις ακλόνητες αρετές και τα πλεονεκτήματά της ως ερευνήτρια, την κινητικότητα της σκέψης της στους τομείς της ιδεολογίας, της λογοτεχνίας, των τεχνών και της εκπαίδευσης». [17] Το 2007, ο Παούλ Τσερνάτ έγραψε ότι η Σαντοβεάνου «αγνοήθηκε άδικα στις μέρες μας». [35]

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Călinescu, p.667
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 (in Romanian) Alexandra Andrei, "Omul și arta. Izabela Sadoveanu"[νεκρός σύνδεσμος], in Timpul de Gorj, Nr. 8 (416)/2008
  3. ↑ I. Felea, "Gherea și alții despre Gherea", in Magazin Istoric, December 1971, p.53
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Bogdan-Duică, p.15
  5. ↑ Călinescu, p.597
  6. ↑ (in Romanian) Bianca Burța-Cernat, " 'Cazul' Mariana Vidrașcu" Αρχειοθετήθηκε 2012-04-02 στο Wayback Machine., in Revista 22, Nr. 1067, August 2010
  7. ↑ Bogdan-Duică, p.14-15; Călinescu, p.667, 1014; Duma, p.161, 162-163; Livezeanu & Farris, p.284
  8. ↑ Duma, p.161-162
  9. ↑ 9,0 9,1 Duma, p.162
  10. ↑ Duma, p.163
  11. ↑ Bogdan-Duică, p.14-15
  12. ↑ Cernat, p.20, 21-22
  13. ↑ Mitchievici, p.130-131, 135
  14. ↑ Mitchievici, p.133-134
  15. ↑ Mitchievici, p.134-138
  16. ↑ Cernat, p.22
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 (in Romanian) Cornelia Ștefănescu, "Repere pentru literatură" Αρχειοθετήθηκε 2016-11-24 στο Wayback Machine., in România Literară, Nr. 51-52/2002
  18. ↑ Harold Baumann, 1907-2007, Hundert Jahre Montessori-Pädagogik: eine Chronik der Montessori-Pädagogik in der Schweiz, Haupt Verlag, Bern, 2007, p.90, 210. (ISBN 978-3-258-07092-6); Călinescu, p.667; Ilie Șulea-Firu, Montessori-Erinnerungen, Assoziation Montessori (Schweiz) Sektion der deutschen und rhätoromanischen Schweiz, Zurich, 1991, p.3-12
  19. ↑ Sadoveanu, p.65-66
  20. ↑ Sadoveanu, p.66
  21. ↑ Livezeanu & Farris, p.284; Sadoveanu, p.66
  22. ↑ 22,0 22,1 Sadoveanu, p.67
  23. ↑ Livezeanu & Farris, p.243-244
  24. ↑ 24,0 24,1 (in Romanian) Maria Baiulescu, "Activitatea federației Uniunea Femeilor Române" Αρχειοθετήθηκε 2012-03-10 στο Wayback Machine., in Societatea de Mâine, Nr. 50/1925, p.870 (digitized by the Babeș-Bolyai University Transsylvanica Online Library Αρχειοθετήθηκε 2011-08-14 στο Wayback Machine.)
  25. ↑ Ștefania Mihăilescu, "Xenopol, Adela", in de Haan et al., p.614
  26. ↑ Roxana Cheșchebec, "Toward a Romanian Women's Movement. An Organizational History (1880s-1940)", in Edith Saurer, Margareth Lanzinger, Elisabeth Frysak (eds.), Women's Movements: Networks and Debates in Post-communist Countries in the 19th and 20th Centuries, Bohläu Verlag, Cologne, 2006, p.450. (ISBN 978-3-412-32205-2)
  27. ↑ Mitchievici, p.198
  28. ↑ Livezeanu & Farris, p.253
  29. ↑ 29,0 29,1 Livezeanu & Farris, p.284
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 (in Romanian) Bianca Burța-Cernat, " 'Femeile între ele' în 1937" Αρχειοθετήθηκε 2011-06-15 στο Wayback Machine., in Observator Cultural, Nr. 290, October 2005
  31. ↑ Călinescu, p.1006, 1008
  32. ↑ Ștefania Mihăilescu, "Nădejde, Sofia", in de Haan et al., p.362
  33. ↑ Sadoveanu, passim
  34. ↑ Călinescu, p.969
  35. ↑ Cernat, p.21

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ιζαμπέλα_Σαντοβεάνου-Έβαν&oldid=10034428"