Πάρνηθα

Η Πάρνηθα (παλαιότερα Πάρνης) είναι βουνό της Αττικής, βόρεια των Αθηνών, με συνολική έκταση 300 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα και ψηλότερη κορυφή την Καραβόλα (1.413 μ). Καλύπτεται από πεύκα στα χαμηλότερα και από έλατα στα υψηλότερα σημεία της. Ένα σημαντικό της τμήμα απαρτίζει τον ομώνυμο Εθνικό Δρυμό, ο οποίος ιδρύθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα 644 του 1961. Έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, αποτελεί σημαντική περιοχή για τα πουλιά (SPA) και έχει ανακηρυχθεί τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (25638/1269 απ. Υπ. Γεωργίας), ενώ μετά την πυρκαγιά του 2007 καθορίστηκαν περιοχές προστασίας με Προεδρικό Διάταγμα [1].

Πάρνηθα
Πάρνηθα 38°10′24″N 23°43′3″E
Χώρα	Ελλάδα
Διοικητική υπαγωγή	Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής και Δήμος Αχαρνών
Υψόμετρο	1.413 μέτρα
Σχετικά πολυμέσα

Ταυτόχρονα όμως, η Πάρνηθα αποτελεί βάση στρατιωτικών εγκαταστάσεων στις δύο υψηλότερες κορυφές της. Σε μία από τις κορυφές του βουνού, το Μαυροβούνι, έχει χτιστεί το Καζίνο της Πάρνηθος (Μοντ Παρνές), στο οποίο μπορεί να φτάσει κανείς είτε με αυτοκίνητο είτε με το τελεφερίκ της Πάρνηθας. Στην περιοχή λειτουργούν τα ορειβατικά καταφύγια Μπάφι και Φλαμπούρι.

Στην κορυφή της Πάρνηθας αναφέρεται η ύπαρξη βωμού και αγαλμάτων του Δία, τουλάχιστον κατά τα ρωμαϊκά χρόνια.

Ονομασία

Η λέξη Πάρνης θεωρείται πως έχει πανάρχαιη, πελασγική, προέλευση της οποίας η ετυμολογία είναι πολύ δύσκολη αν όχι αδύνατη, αν και το προσπάθησαν στο παρελθόν διάφοροι μελετητές. Το όνομα του βουνού, πάντως, εμφανίζεται από το 423 π.Χ. στις Νεφέλες του Αριστοφάνη. Επίσης στον Ρόδιο κωμικό Αντιφάνη, στον Θεόφραστο, στα Γεωγραφικά του Στράβωνα, στον Μένιππο του Λουκιανού κ.α.

Ο Παυσανίας στα Αττικά του σημειώνει: «Όρη στην Αθήνα είναι το Πεντελικό με λατομεία, η Πάρνης όπου μπορεί κανείς να κυνηγήσει αγριογούρουνα και αρκούδες, και ο Υμηττός ο οποίος έχει βλάστηση καταλληλότατη για μέλισσες...».

Οι βυζαντινές πηγές όπως ο Ησύχιος, ο Στέφανος ο Βυζάντιος και το λεξικό Σουΐδα (10ος αι.) αναφέρουν τις λέξεις Πάρνης-Πάρνηθος, Παρνηθίς και Παρνήθιον όρος.

Από τον 16ο αι. οι πηγές αναφέρουν τα ονόματα Οζάς - Οζιάς - Οζές - Νουζής - Νοζιά - Οζιά - Οζά. Στον τοπικό αλβανόφωνο πληθυσμό επικράτησε η Οζά, κυρίως για την κορυφή Καραβόλα. Για την προέλευση και ετυμολογία αυτής της λέξης έχουν γίνει πολλές αλλά ανεπιτυχείς προσπάθειες.

Μορφολογία, γεωλογία

Η Πάρνηθα εκτείνεται βόρεια του αστικού ιστού των Αθηνών, περιβαλλόμενη βόρεια από τον οικισμό του Αυλώνα και βορειοανατολικά από την ΑΥΔΕ-ΠΑΘΕ και τον οικισμό της Σφενδάλης, ανατολικά από τις Αφίδνες, νοτιοανατολικά από τους οικισμούς Κρυονέρι, Βαρυπόμπη και Θρακομακεδόνες, νότια από τις Αχαρνές, νότια-νοτιοδυτικά από τη Φυλή, δυτικά από την πεδιάδα του Ασπροπύργου και τον Ελευσίνιο Κηφισό και δυτικά-βορειοδυτικά από το βουνό Πάστρα και το οροπέδιο των Σκούρτων με τα Δερβενοχώρια.

Είναι το μεγαλύτερο σε έκταση και ύψος βουνό της Αττικής. Το μήκος της είναι 8 χλμ, το πλάτος της 6 χλμ, και η περίμετρός της 45 χλμ περίπου, με βάση την ισοϋψή υψομετρική καμπύλη των 1.000 μ. Οι πραγματικές διαστάσεις του βουνού είναι 32 χλμ (από ανατολικά προς δυτικά), πλάτος 17 χλμ (βόρεια-νότια), περίμετρος 160 χλμ περίπου.

Φαράγγι Γκούρας

Χωρίζεται στη βόρεια, την κεντρική και τη δυτική Πάρνηθα και έχει ποικιλόμορφη δομή με πολλές ομαλές πλαγιές, μικρά ροπέδια, λιβάδια, κοιλάδες, λάκες αλλά και μεγάλες και βαθιές χαράδρες και ρέματα. Πολύ γνωστή ρεματιά είναι εκείνη της Γκούρας - Γιαννούλας, με συνολικό μήκος 10 χλμ, μέρος της οποίας αποτελεί δύσβατο φαράγγι. 

Έχει συνολικά 17 κορυφές που υπερβαίνουν τα 1000 μέτρα. Η ψηλότερη κορυφή του ορεινού συμπλέγματος ονομάζεται Καραβόλα, με υψόμετρο 1413 μ., άγνωστης προέλευσης ονομασία η οποία αναφέρεται πρώτη φορά το 1922 . Οι υπόλοιπες κορυφές άνω των 1.000 μ είναι οι εξής: Αβγό (1201 μ), Αγόρο (1021 μ), Αέρας (1127 μ), Δένδρα (1009 μ), Κακή Ράχη (1261 μ), Καψάλα (1027 μ), Κυρά ή Μάλι Ζόνια (1160 μ), Λαγός ή Κούκος (1151 μ), Μαυροβούνι (1091 μ), Ξεροβούνι (1120 μ), Όρνιο (1350 μ), Πλατύ Βουνό ή Μάλι Γκέρι (1171 μ), Ράχη Νίκα |(1082 μ), Στατήρι 1032 μ), Φλαμπουράκι (1074 μ), Φλαμπούρι (1158 μ). Τα πετρώματα της Πάρνηθας είναι ιζηματογενή (ασβεστόλιθος και φλύσχης στη μορφή του αθηναϊκού σχιστόλιθου). που σχηματίστηκαν στην παλαιοζωική, μεσοζωική και καινοζωική περίοδο. Η κυριαρχία του ασβεστόλιθου που είναι υδατοδιαπερατός σε συνδυασμό με το έντονο ανάγλυφο του βουνού είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία πολλών σπηλαίων με σπουδαιότερο εκείνο του Πανός στο φαράγγι του Κελάδωνα (Γκούρας - Γιαννούλας), καθώς και βάραθρα όπως του Κεραμιδιού, του Ταμιλθιού, της Γκούρας στη δυτική Πάρνηθα, της Δεκέλειας στην ανατολική Πάρνηθα κ.ά. Στη βόρεια πλευρά του βουνού απαντώνται πολλοί καρστικοί σχηματισμοί όπως δολίνες οι οποίοι σχηματίστηκαν από καταβυθίσεις ρηγμάτων στο ασβεστολιθικό πέτρωμα, ρήγματα που δημιουργήθηκαν από τη δράση υπόγειων υδάτινων ρευμάτων. Λόγω της συσσώρευσης αργιλούχου άμμου κατά τις βροχές, εμποδίζεται η απορρόφηση των νερών με αποτέλεσμα στα κοιλώματα αυτά να σχηματίζονται περιστασιακά μικρές λιμνούλες (λούτσες).

Λόγω της ύπαρξης παράλληλων στρωμάτων ασβεστόλιθου και σχιστόλιθου, η Πάρνηθα διαθέτει πολλές πηγές. Παλαιότερα υπήρχαν πάνω από 70 πηγές σε υψόμετρο άνω των 600 μ και πάνω από 120 πηγές, βρύσες και πηγάδια σε όλο το βουνό αλλά σήμερα έχουν στερέψει αρκετά. Μερικές από τις πιο γνωστές είναι πηγές είναι η Σκίπιζα (1200 μ), η Κιθάρα στα 550μ (η οποία σχηματίζει τη λίμνη Κιθάρα ή Μπελέτσι) στην Ανατολική Πάρνηθα και της Γκούρας (835 μ) στη Δυτική Πάρνηθα.

Κλίμα

Από άποψη κλιματολογικών συνθηκών η Πάρνηθα διαφέρει από τα υπόλοιπα βουνά της Αττικής: έχει πάνω από 700 mm ετήσιο υετό, 110 βροχερές ημέρες, 22 ημέρες χιονόπτωσης, με τον παγετό και την ομίχλη να αποτελούν συχνότατα φαινόμενα. Το κλίμα της θεωρείται εξαιρετικά υγιεινό και γι' αυτό λειτουργούσε εκεί από το 1914 σανατόριο, στο κτίριο του σημερινού «Ξενία».

Κλιματικά δεδομένα Πάρνηθας (1230m asl)
Μήνας	Ιαν	Φεβ	Μάρ	Απρ	Μάι	Ιούν	Ιούλ	Αύγ	Σεπ	Οκτ	Νοε	Δεκ	Έτος
Μέση Μέγιστη °C (°F)	3.7	5.4	7.1	11.8	16.9	20.5	22.9	22.7	19.5	14.2	10.0	6.0	13,39
Μέση Μηνιαία °C (°F)	1.6	3.2	4.5	8.8	13.8	17.5	19.8	19.7	16.5	11.7	7.9	3.9	10,74
Μέση Ελάχιστη °C (°F)	−0.4	0.9	1.9	5.8	10.6	14.4	16.7	16.7	13.6	9.1	5.7	1.7	8,06
Βροχόπτωση mm (ίντσες)	74,9	70,4	72,8	46,5	45,7	41,5	11,8	8,2	46,5	73	96,4	132,4	720,1
Πηγή: Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (Δεκ 2009-Απρ 2023)

Χλωρίδα, πανίδα

Μικρό έλατο βλαστάνει από παλιό κορμό δέντρου

Κόκκινα ελάφια στην Πάρνηθα

Στον ορεινό όγκο της Πάρνηθας, εκτός από τα κυρίαρχα είδη της κεφαλληνιακής ελάτης, στα μεγαλύτερα υψόμετρα και της χαλεπίου πεύκης στα χαμηλότερα, συναντώνται πουρνάρια, αγριόκεδροι, μαυρόπευκα, δρύες, αριές, κράταιγοι, σχίνοι, χαρουπιές, γκορτσιές, κουτσουπιές, αγριοτριανταφυλλιές και κουμαριές, ανάμεσα σε άλλα είδη δέντρων. Στην Πάρνηθα βρίσκουμε επίσης και άλλες μορφές βλάστησης, όπως η παραρεμάτια (πλατάνια, ιτιές, λεύκες κ.τ.λ.). Συνολικά, μακροχρόνια μελέτη του καθηγητή Χ. Διαπούλη, η οποία δημοσιεύθηκε το 1958, κατέγραψε 818 είδη φυτών, που αντιστοιχούσαν στο 15% των ειδών της ελληνικής χλωρίδας, ενώ από αυτά τα είδη, τα 297 είναι πολυετή, τα 60 διετή, τα 277 μονοετή, τα 96 γεώφυτα, τα 70 θαμνώδη και τα 18 δέντρα. Από τότε έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη άνω των 1.000 ειδών στη χλωρίδα της Πάρνηθας.

Επίσης, η χλωρίδα της Πάρνηθας διακρίνεται για τη μεγάλη ποικιλία αγριολούλουδων, μεταξύ των οποίων κρίνοι, κρόκοι, παιώνιες, καμπανούλες, ορχιδέες, ανεμώνες, κυκλάμινα, αγριομενεξέδες κ.ά. Πολλά από αυτά είναι πολύ σπάνια και ενδημικά, όπως η κόκκινη τουλίπα, ο κόκκινος κρίνος, η άσπρη παιώνια, η μαύρη φριτιλάρια κ.ά

Κυριότερα είδη θηλαστικών είναι το ελάφι, το τσακάλι, η αλεπού, ο λαγός, η νυφίτσα, ο ασβός, το κουνάβι, ο σκίουρος, διάφορα τρωκτικά και η νυχτερίδα. Παλαιότερα υπήρχαν και λύκοι, ζαρκάδια, λύγκες, αγριόγατοι και αγριογούρουνα. Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία, στην αρχαιότητα υπήρχαν και αρκούδες (αναφέρονται μέχρι τον 18ο αιώνα). Μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε το 1963, από τους καθηγητές Α. Κανέλη και Χ. Χατζησαράντο, καταγράφει 29 είδη θηλαστικών, ενώ νεότερη πηγή τα ανεβάζει στα 43.

Τα πουλιά που έχουν καταγραφεί στην Πάρνηθα ανήκουν σε 132 είδη τα οποία διαβιούν είτε μόνιμα είτε εποχιακά στο βουνό. Τέτοια πτηνά είναι το όρνιο, ο φιδαετός, ο πετρίτης, το βραχοκιρκίνεζο, το διπλοσάινο, το γεράκι, το κοράκι, καθώς και ποικιλία από μικρά δασόβια είδη όπως ο δρυοκολάπτης, ο κουκουναροφάγος, ο σπίνος, ο φλώρος, το αηδόνι, η παπαδίτσα.

Από αμφίβια και ερπετά, έχουν καταγραφεί 34 είδη, μεταξύ των οποίων η χελώνα, η σαύρα, η οχιά, ο λαφίτης, το σπιτόφιδο, το νερόφιδο, η δεντρογαλιά.

Εξελίξεις μετά το 2007

Ο πληθυσμός των κόκκινων ελαφιών της Πάρνηθας αυξήθηκε λίγα χρόνια μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 2007. Αυτό επηρεάζει σε κάποιο βαθμό την φυσική αναγέννηση του δάσους, καθώς και την τεχνητή αναδάσωση. Επίσης, μετά από τη φωτιά, τα ελάφια της Πάρνηθας απέκτησαν εξοικείωση με τους επισκέπτες του βουνού. Συχνά ταΐζονται από τους ανθρώπους, ενώ αυτή η τακτική φαίνεται να στοιχίζει την ζωή κάποιων εξ αυτών. Αρκετές φορές, κατεβαίνουν στη Φυλή, στις Αχαρνές (Μενίδι) και στους Θρακομακεδόνες.

Από τον Αύγουστο του 2014 η περιβαλλοντική οργάνωση «Καλλιστώ» καταγράφει άτομα λύκων στο βουνό. Το συγκεκριμένο είδος είχε εξαφανιστεί από την Πάρνηθα την δεκαετία του 1940. Θεωρείται ότι ο λύκος θα καταφέρει να ρυθμίσει τον πληθυσμό των κόκκινων ελαφιών στον ορεινό όγκο. Γίνονται αναφορές ότι οι λύκοι διασταυρώνονται με αδέσποτους σκύλους. Σπανίως περιφέρονται και σε κατοικημένες περιοχές, πλησίον του Εθνικού Δρυμού. Στις αρχές του 2022, μάλιστα, ένας από αυτούς, και για πρώτη φορά στην ιστορία της Αττικής, επιτέθηκε σε οικόσιτο σκύλο. Ο τελευταίος, όντας τραυματισμένος, έγινε λεία του γκρίζου λύκου.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται και αγριογούρουνα στην έκταση της Πάρνηθας, τα οποία (σύμφωνα με την ιστοσελίδα του Εθνικού Δρυμού) είχαν να εμφανιστούν από τις αρχές του 20ού αιώνα. Συχνές είναι οι επισκέψεις τους στον Διόνυσο, στην Εκάλη,στο Κρυονέρι και στην Ιπποκράτειο Πολιτεία. Εντοπίζονται, επίσης, στο Πεντελικό, στο Αιγάλεω και στο Ποικίλο Όρος.

Το 2012 υπήρξαν αναφορές για καταγραφή νεκρού ατόμου αρκούδας, αλλά διαπιστώθηκε ότι τελικά ήταν μεγάλος σκύλος. Νέες αναφορές, τον Μάιο του 2022, κάνουν λόγο για θέαση (ζωντανού αυτή τη φορά) ατόμου αρκούδας στα Βασιλικά Κτήματα του Τατοΐου, η οποία, όμως δεν έχει επιβεβαιωθεί επίσημα και για αυτόν τον λόγο διεξάγονται έρευνες. Αν επιβεβαιωθεί η ύπαρξή της στην Πάρνηθα, θα είναι η πρώτη εμφάνιση αρκούδας στην Αττική από την δεκαετία του 1940.

Ορειβασία

Η Πάρνηθα κατά τη σύγχρονη εποχή αποτέλεσε και συνεχίζει να αποτελεί βουνό με έντονο ορειβατικό και αναρριχητικό ενδιαφέρον.

Καταφύγια

Εντός των ορίων του Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας λειτουργούν δύο ορειβατικά καταφύγια.

Μπάφι

Το πρώτο είναι το Μπάφι (υψόμετρο 1160 μ), κατασκευάστηκε από τον Ε.Ο.Σ. Αθηνών το 1937-39.

Φλαμπούρι

Το καταφύγιο Φλαμπούρι και Βασίλης Νίκας του Ορειβατικού Συλλόγου Αχαρνών βρίσκεται στη θέση Φλαμπούρι σε υψόμετρο 1.158 μέτρα και παραδόθηκε σε λειτουργία το 1981, από τον Ε.Ο.Σ. Αχαρνών ο οποίος ανακαίνισε δύο κτίσματα που ανήκαν στο Υπουργείο Γεωργίας. Οργανώθηκε με την ανακαίνιση εγκαταλελειμμένων στρατιωτικών κτισμάτων το 1981 και το 1986 και εξυπηρετεί ορειβάτες και επισκέπτες. Το καταφύγιο Φλαμπούρι προσφέρει διαμονή με δυναμικότητα 45 ατόμων (σε στρώματα), ενώ το Βασίλης Νίκας προσφέρει διαμονή με δυναμικότητα 10 ατόμων (σε κρεβάτια). Στο καταφύγιο λειτουργεί εστιατόριο, ενώ διοργανώνει και οργανωμένες δραστηριότητες / πεζοπορίες κα.

Όρνιο

Παλαιότερα (1946-1955), λειτουργούσε καταφύγιο στην κορυφή Όρνιο (1350 μ) το οποίο είχε προέλθει από ανακαίνιση παρατηρίου που είχαν κατασκευαάσει οι Γερμανοί κατά την Κατοχή.

Δίκτυο μονοπατιών

Στην Πάρνηθα υπάρχει εκτεταμένο δίκτυο μονοπατιών, τα περισσότερα από τα οποία είναι σηματοδοτημένα και καλά διατηρημένα.

Τα σημαντικότερα σηματοδοτημένα μονοπάτια της Πάρνηθας είναι:

Αγία Τριάδα-Σκίπιζα-Μόλα

Ξεκινά από την Αγία Τριάδα, ακολουθεί βόρεια πορεία και με μικρές κλίσεις διασχίζει το ελατοδάσος του Δρυμού. Διέρχεται από το ύψωμα του Λαγού (1.170 μ), την πηγή της Σκίπιζας και καταλήγει στο εκκλησάκι του Αγίου Πέτρου, πάνω από τον χώρο δασικής αναψυχής της Μόλας. Μέσος χρόνος διαδρομής 2 ώρες.

Ο χώρος δασικής αναψυχής στη Μόλα

Μπάφι - Κορομηλιά - Σφάκιζα – Θρακομακεδόνες

Από το καταφύγιο Μπάφι με ανατολική πορεία διατρέχει για 15 περίπου λεπτά τον περιφερειακό δρόμο προς τη Μόλα και στη συνέχεια κατεβαίνει προς τις πηγές Κανταλίδι και Κορομηλιά και με νότια πορεία καταλήγει στους Θρακομακεδόνες. Κατά τη διαδρομή διασχίζει δάση ελάτης, μαύρης πεύκης, χαλεπίου Πεύκης και αειθαλών πλατυφύλλων. Μέσος χρόνος διαδρομής 3 ώρες.

Αγία Τριάδα - Αυχένας καμπέρας - Άγιος Γεώργιος Κεραμιδίου - Ρέμα Αγίου Γεωργίου - Μετόχι

Από την Αγ. Τριάδα ακολουθώντας το δασικό δρόμο προς Φυλή φθάνει στον αυχένα της Καμπέρας. Από εκεί με νότια πορεία κατευθύνεται στο εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου και την ομώνυμη πηγή, διασχίζοντας στη συνέχεια το πυκνότατο πευκοδάσος με την οργιώδη υποβλάστηση από κουμαριές, πουρνάρια, μυρτιές, αρκουδόβατα και άλλα είδη της μεσογειακής μακίας, φθάνει στο Μετόχι. Μετά το εκκλησάκι η πορεία γίνεται υπό σκιά. Μέσος χρόνος διαδρομής 2 1/2 ώρες.

Φυλή-Κελάδωνας-Σπήλαιο Πανός-Άρμα-Μονή Κλειστών

Από την Φυλή με Βόρεια κατεύθυνση ακολουθώντας την ανατολική πλευρά του φαραγγιού του Κελάδωνα (Γκούρας), συναντά την πηγή Ταμίλθι και συνεχίζοντας φθάνει στο σπήλαιο του Πανός. Μπροστά βρίσκονται οι κάθετες πλαγιές του φαραγγιού με το ρέμα της Γιαννούλας να κυλάει ανάμεσά τους. Από εκεί με δυτική πορεία περνάει κάθετα το φαράγγι, ανεβαίνει στο Άρμα και κατηφορίζοντας φθάνει στη Μονή Κλειστών με θέα του φαραγγιού. Μέσος χρόνος διαδρομής 4 ώρες.

Μόλα-Σαλονίκη-Αυλώνας

Από τον χώρο αναψυχής της Μόλας με δυτική κατεύθυνση διασχίζει ελατοδάσος, συστάδες αρκεύθων και πυκνό δάσος αειφύλλων πλατυφύλλων και καταλήγει στη μεγάλη λάκα Σαλονίκι. Από εκεί με βορειοδυτική πορεία περνά ανάμεσα στις κορυφές Μύτη και Σκληρό και κατηφορίζοντας στη συνέχεια φθάνει στον Αυλώνα. Χαρακτηριστικό το ήπιο ανάγλυφο της διαδρομής και η πλούσια βλάστηση. Μέσος χρόνος διαδρομής 3.5 ώρες.

Μόλα-Παλιομήλεσι-Σφενδάλη

Από το εκκλησάκι του Αγίου Πέτρου στη Μόλα ακολουθεί για 2 χλμ. το δασικό δρόμο προς Σαλονίκι και στη συνέχεια με ΒΑ πορεία κατηφορίζει παράλληλα προς την κοίτη του ρέματος Παλιομήλεσι, περνάει μέσα από πυκνά δάση ελάτης, πεύκης και αειφύλλων πλατυφύλλων, συναντά λάκες, πηγές με μεγάλα πλατάνια και καταλήγει στον σιδηροδρομικό σταθμό της Σφενδάλης. Μέσος χρόνος διαδρομής 3 ώρες.

Τα χωριά της Πάρνηθας

Η Πάρνηθα από το Τατόι

Κατά την αρχαιότητα στην περιοχή της Πάρνηθας αναφέρεται σημαντικός αριθμός οικισμών: Αχαρνές, Φυλή, Φρυγία, Αιθαλία, Σφενδάλη, Χαστιαία, Κρωπιά, Δεκελεία, Παιονίδα και Μελαίνων.

Στη νεότερη εποχή, τα περισσότερα χωριά γύρω από την Πάρνηθα δημιουργήθηκαν μετά την εγκατάσταση Αρβανιτών στην περιοχή από τα τέλη του 14ου αιώνα, όταν η περιοχή της Αττικοβοιωτίας βρισκόταν υπό τη διοίκηση της Καταλανικής εταιρείας, μέχρι τα μισά του 15ου αιώνα, την περίοδο της κατάλυσης των Φράγκικων κρατιδίων της Ελλάδας από τους Τούρκους. Τέτοια είναι, όπως το μαρτυρούν και οι ονομασίες τους, το Κακοσάλεσι (Αυλώνα), το Καπανδρίτι, τα Κιούρκα (Αφίδνες),το Μενίδι (Αχαρνές), η Χασιά (Φυλή), τα Σκούρτα, η Λιάτανη (Άγιος Θωμάς), η Μαλακάσα κλπ. Επίσης οι οικισμοί που ερήμωσαν στη συνέχεια, όπως το Κατσιμίδι και το παλιό Λιόπεσι στην περιοχή του Τατοΐου, είχαν αρβανίτικη προέλευση. Τα χωριά της Πάρνηθας που δεν είναι αποτέλεσμα εγκατάστασης Αρβανιτών είναι οι νεότεροι οικισμοί της Πάρνηθας, όπως το Κρυονέρι (δημιουργήθηκε από Μικρασιάτες πρόσφυγες), οι Θρακομακεδόνες και η Βαρυμπόμπη (οι οποίοι δημιουργήθηκαν από οικοδομικούς συνεταιρισμούς στα μέσα του 20ού αιώνα και κατοικούνται από εύπορους Αθηναίους). Πολλές από αυτές ανήκουν στην δυτική Αττική όπως τα Άνω Λιόσια, οι Αχαρνές και οι Θρακομακεδόνες (δήμος Θρακομακεδόνων Αχαρνών) και αρκετές στα Βόρεια προάστια όπως το Κρυονέρι, η Βαρυμπόμπη και το Τατόι.

Ανθρώπινες παρεμβάσεις

Πινακίδα που απαγορεύει την κίνηση και τους αγώνες σε κλειστούς δασικούς δρόμους, ζώνες και μονοπάτια του "Εθνικού Δρυμού Πάρνηθας".

Η διέλευση στον περιφερειακό δρόμο της Πάρνηθας απαγορεύεται από τη Μόλα μέχρι την Αγία Τριάδα μετά την πυρκαγιά του 2007. Η πρόσβαση στον περιφερειακό δρόμο είναι δυνατή και από το τελεφερίκ του καζίνο. Το τελεφερίκ εγκαινιάστηκε το 1972, για το οποίο σχέδια καταγράφονταν από το 1905 με σύνδεση της Πάρνηθας από τον σταθμό του Στροφυλλίου στην Κηφισιά.

Το 2009 η εταιρεία «ΤΕΡΝΑ» ξεκίνησε την εγκατάσταση ανεμογεννητριών, στην Δυτική Πάρνηθα, στη Στεφάνη Βοιωτίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αντίδραση τοπικών και μη φορέων, πολιτών και διαδικτυακών (κυρίως) μέσων ενημέρωσης. Παρά τις διαφωνίες αυτές, υπάρχουν σχέδια να εγκατασταθούν και άλλες ανεμογεννήτριες στο βουνό.

Μεγάλες πυρκαγιές στην Πάρνηθα

Άποψη της καταστροφής της πυρκαγιάς τον Ιούνιο του 2007 από τα Άνω Λιόσια

Ένα κομμάτι από την κατεστραμμένη έκταση της πυρκαγιάς του 2007.

Στις 28 Ιουνίου 2007, μεγάλη πυρκαγιά κατέστρεψε 25.000 από τα περίπου 35.000 στρέμματα δασικής έκτασης του δρυμού της Πάρνηθας. Αφάνισε περίπου 10.500 στρ. πευκοδάσους, 21.800 στρ. ελατοδάσους και 4.300 στρ. μακκίας. Το ελατόδασος κάηκε κατά τα 2/3 του. Σπάνια φυτά του οικοσυστήματος της Πάρνηθας χάθηκαν, μάλλον για πάντα. Συνολικά κάηκαν 56000 στρέμματα από τα 300.000 της συνολικής έκτασης του βουνού. Σε ολόκληρη την καμένη έκταση έγιναν αντιδιαβρωτικά–αντιπλημμυρικά έργα, προκειμένου να συγκρατηθεί το λιγοστό πολύτιμο χώμα που υπάρχει στην περιοχή και να γίνει στη συνέχεια τεχνητή αναδάσωση.

Η πυρκαγιά στους πρόποδες της Πάρνηθας στις 6 Αυγούστου του 2021, όπως φαινόταν από το κέντρο της Αθήνας.

Η αρχική εκδοχή για τα αίτια της πυρκαγιάς ήταν ότι ξεκίνησε από τους πυλώνες υψηλής τάσης της ΔΕΗ που διασχίζουν την περιοχή και επεκτάθηκε στο δάσος. Η προκαταρκτική έρευνα που διεξάχθηκε όμως αποκλείει αυτό το ενδεχόμενο και μιλά για εμπρησμό.

Στις 3 Αυγούστου 2021 στις 13:25, ξεκίνησε πυρκαγιά νότια της Βαρυμπόμπης στην οδό Ερυθραίας σε παρθένο πευκοδάσος, βόρεια του Αυτοκινητοδρόμου Αθηνών-Θεσσαλονίκης και δυτικά του αεροδρομίου Τατοΐου. Η πυρκαγιά κατευθύνθηκε προς τον οικισμό της Βαρυμπόμπης, το αεροδρόμιο, μέχρι και τους Θρακομακεδόνες.

Στις 6 Αυγούστου 2021 ξέσπασε νέα πυρκαγιά στην περιοχή Βασιλικά Πάρνηθας με κατεύθυνση βορειοανατολικά προς Κρυονέρι, Μαλακάσα, Ωρωπό. Τον Ιούλιο του 2023 ξέσπασε μεγάλη φωτιά στα Δερβενοχώρια, η οποία μπήκε στους πρόποδες της Πάρνηθας και απείλησε ευθέως το δάσος του βουνού. Τον Αύγουστο του 2023 (22/8) η Πάρνηθα έρχεται αντιμέτωπη με νέα καταστροφική πυρκαγιά, η οποία ξεκίνησε μεσημβρινές ώρες από την Μονή Κλειστών στην περιοχή της Φυλής. Η φωτιά, επί 3 συναπτές ημέρες εξελίχθηκε σε πολλαπλά μέτωπα με κατεύθυνση προς το Μενίδι, τις Αχαρνές, την Αγία Παρασκευή και τον Άη Γιάννη Ρώσσο κατακαίγοντας πάνω από 50.000 στρέμματα παρθένου πευκοδάσους, περιουσίες και επιχειρήσεις, ενώ προσέγγισε τους Θρακομακεδόνες, την λεωφόρο Πάρνηθος κοντά στην περιοχή του τελεφερίκ. Εκκενώθηκαν προληπτικά πολλοί οικισμοί στη Φυλή και τα Άνω Λιόσια, όπως επίσης και το Καζίνο της Πάρνηθας, καθώς η φωτιά κατάφερε να μπει στον Εθνικό Δρυμό για 2η φορά μετά το 2007, απειλώντας να κάψει την "καρδιά" του Δρυμού, γεγονός που θα σήμανε και την ολοκληρωτική καταστροφή της προστατευόμενης περιοχής. Χαρακτηριστικό της φωτιάς είναι ότι κινούταν "κόντρα" στον άνεμο, ενώ οι πολλαπλές ταυτόχρονες εστίες και οι εκρήξεις στην Πάρνηθα που δεν ήταν από πυλώνες της ΔΕΗ, κατά τις διευκρινήσεις του υποφαινόμενου οργανισμού, συνηγορούν σε σοβαρότατη ένδειξη εμπρησμού. Επ' αυτοφώρω μάλιστα συνελήφθησαν 4 άτομα για απόπειρα εμπρησμού στους πρόποδες του βουνού, στην περιοχή της Αυλώνας. Οι κάτοικοι και πολλοί πολίτες καταγγέλουν ότι υπήρξε καθυστέρηση, ολιγωρία και απουσία συντονισμού για την διάσωση της Πάρνηθας και την καταστολή της φωτιάς. Πολλά μέλη της μετεωρολογικής κοινότητας, προβλέπουν σημαντική αλλαγή στο κλίμα της Αθήνας με αύξηση της μέσης θερμοκρασίας, ιδίως το καλοκαίρι και ακραία πλυμμηρικά φαινόμενα, κυρίως το φθινόπωρο, μετά την καταστροφή και του τελευταίου σημαντικού πνεύμονα πρασίνου στην περιοχή της Αττικής.

Καταφύγια

Στην Πάρνηθα λειτουργούν δύο καταφύγι, το Ορειβατικό καταφύγιο Φλαμπούρι και το Μπάφι. Το τελευταίο ανήκει στον Ελληνικό Ορειβατικό Σύνδεσμο (Ε.Ο.Σ.) Αθηνών και βρίσκεται στο όρος Πάρνηθα, σε υψόμετρο 1161 μέτρων, περίπου 2.5 χλμ. από το Ξενοδοχείο Mont Parnes (Καζίνο Πάρνηθας). Η κατάθεση του θεμελίου λίθου του καταφυγίου έγινε τον Απρίλιο του 1937. Το πρώτο μέρος της κατασκευής ολοκληρώθηκε το φθινόπωρο του 1939 με χρήματα που συγκεντρώθηκαν με έρανο κυρίως από τα μέλη του Ορειβατικού Συλλόγου, αλλά και άλλων αδελφών σωματείων.

Από το καταφύγιο ένα πλήθος μονοπατιών ξεκινούν προς όλες τις κατευθύνσεις της Πάρνηθας τα οποία μπορούν να προσφέρουν μικρές και εύκολες πεζοπορίες της μισής και μίας ώρας ή πολύωρες και δύσκολες πεζοπορίες για απαιτητικούς.

Eίναι ανοικτό όλο το χρόνο.

Πρόσβαση

Η πρόσβαση στο καταφύγιο γίνεται είτε οδικώς από το δρόμο που ανεβαίνει στην Πάρνηθα προς το καζίνο "Mont Parness" είτε από σηματοδοτημένο μονοπάτι το οποίο ξεκινάει από το χώρο στάθμευσης του τελεφερίκ μέσω της χαράδρας της Χούνης. Ευκολότερη πεζοπορική διαδρομή είναι από το καζίνο έπειτα από ανάβαση με το τελεφερίκ.

Παροχές

Στο καταφύγιο λειτουργεί εστιατόριο και προσφέρεται η δυνατότητα διανυκτέρευσης.

Φωτοθήκη

• 
• 
• 
  Ορειβάτες στον Άγιο Γεώργιο
• 
  Ξεροβούνι
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
  Φρούριο Φυλής
• 
  Τελεφερίκ της Πάρνηθας

Χλωρίδα της Πάρνηθας

Πηγές

• Νέζης, Νίκος· Γιώτας, Δημήτρης (2006). Πάρνηθα. Ανάβαση. 
• Νέζης, Νίκος (2002). Τα βουνά της Αττικής. Αθήνα: Κληροδότημα Αθ. Λευκαδίτη/Ε.Ο.Ο.Α. - Ανάβαση. ISBN 9608195160. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Προεδρικό Διάταγμα στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής
• Αρχείο του Εθνικού Τυπογραφείου Αρχειοθετήθηκε 2019-10-22 στο Wayback Machine.
• Επίσημη ιστοσελίδα του Εθνικού δρυμού Πάρνηθας
• Επίσημη ιστοσελίδα του Καταφυγίου Μπάφι
• Επίσημη ιστοσελίδα του Καταφυγίου Φλαμπούρι
• WebCam σε υψόμετρο 1330m
• Webcam και μετεωρολογικά στοιχεία από την Πάρνηθα
• Πουλιά της Πάρνηθας
• Χάρτης της Πάρνηθας από δορυφόρο: 2004 και 2007, μετά την καταστροφική πυρκαγιά (από την εφημερίδα "Η Καθημερινή")
• Επίσημη ιστοσελίδα του Καταφυγίου Μπάφι

Ψηφιακά αρχεία

• Πάρνηθα (Τα βουνά στην Αττική) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Πάρνηθα (Από πέτρα και χρόνο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• ...Στα χνάρια των περιηγητών (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)