Η Αλόννησος (παλαιότερα Ηλιοδρόμια) είναι νησί της Ελλάδας. Βρίσκεται στο Αιγαίο πέλαγος και ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Σποράδων. Η συνολική έκτασή του φθάνει τα 64,5 τχλμ. και το μήκος των ακτών του τα 67 περίπου χλμ. Μέγιστο μήκος περίπου 20 χλμ. και πλάτος από 3 μέχρι 4,5 χλμ. Χωρίζεται από τη Σκόπελο νοτιοδυτικά με τον πορθμό Αλοννήσου, εύρους 2 ν.μιλίων και βορειοανατολικά από τη νήσο Πελαγονήσι με τον πορθμό Πελαγονησίου, εύρους 3,5 ν.μ. Ο όρμος Πατητήρι αποτελεί το επίνειο της νήσου, όπου και συνδέεται ακτοπλοϊκά με τη Θεσσαλονίκη, τον Βόλο, τη Σκιάθο, τη Σκόπελο και το Μαντούδι Ευβοίας. Αναφέρονται επτά μοναστήρια.[2]
Το νησί ονομαζόταν απο τους αρχαίους Έλληνες «Ίκος».
Κατά τον 15ο αιώνα αναγνωρίζεται στις πηγές με την ονομασία Διάδρομοι, και οι μεταγενέστεροι περιηγητές την αναφέρουν με το τοπωνύμιο Δρόμοι. Από την παραφθορά αυτής της λέξης προέρχεται και η κοινή ονομασία του νησιού (η) Λιαδρόμια ή Χιλιοδρόμια.
Το όνομα Αλόννησος δόθηκε επί Όθωνα, το 1838, με πρόταση του τότε Υπουργείου Εσωτερικών σε αντικατάσταση του προηγουμένου ονόματος Λιαδρόμια ή Ηλιοδρόμια, όπως αναφέρεται στη Διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1828. Από μετέπειτα έρευνα αυτό διαπιστώθηκε ως λάθος, δεδομένου ότι κατά την αρχαιότητα άλλο νησί ονομαζόταν Αλόννησος. Παρά ταύτα αυτό δεν άλλαξε και το όνομα παραμένει ως έχει για τη συγκεκριμένη νήσο.
Σύμφωνα με τα γραπτά του Πλίνιου του Πρεσβύτερου (1ος αιώνας μ.Χ.) η Αλόννησος βρισκόταν ανάμεσα στη Σαμοθράκη και την Καλλίπολη, ενώ σύμφωνα με τον Ηρόδοτο (5ος αιώνας π.Χ.) κοντά στη σημερινή της τοποθεσία.[3] Ως προς την τοποθεσία κοντά στη Σαμοθράκη, σε χάρτη που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1690 ο χαρτογράφος Βιντσέντζο Κορονέλλι, αναπαριστά τη σημερινή Αλόννησο ως Λιδρόμι (Lidromi)[4][5] ενώ παράλληλα απεικονίζει ένα νησί στα βορειοανατολικά της Σαμοθράκης ως Ολόνησο (Holonisus), στην τοποθεσία που αντιστοιχεί στη νησίδα Ζουράφα, κάτι που επίσης παρατηρείται και σε έτερο ιταλικό χάρτη του 1688.
Ένα άλλο ενδεχόμενο για το νησί που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Αλόννησος είναι πως πρόκειται για το κοντινό νησί της Κυρά Παναγιάς προς τα βόρειοανατολικά ή για τον σημερινό Άγιο Ευστράτιο.[6][7]
Χάρτης του 1540 του Νικόλαου Σοφιανού, όπου η Αλόνησος (Alonesus) απεικονίζεται κοντά στη Σκόπελο (ανατύπωση του 1562)
Το νησί κατά την αρχαιότητα, ονομαζόταν Ίκος, ενώ Αλόννησο οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν κάποιο από τα γειτονικά νησιά, πιθανώς τη σημερινή Κυρά Παναγιά ή τον σημερινό Άγιο Ευστράτιο.
Η νήσος Ίκος, και σημερινή Αλόννησος, παρουσιάζει την πιο μακραίωνη ιστορία ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο. Η πρώτη ανθρώπινη κατοίκηση της Αλοννήσου τοποθετείται στη Μέση Παλαιολιθική εποχή, τότε που πιθανολογείται ότι το νησί ήταν ενωμένο με τα άλλα νησιά και τη Θεσσαλία. Την περίοδο 1969-1970, οι ανασκαφές που διεξήχθησαν από τον Δημήτρη Θεοχάρη στη νοτιοδυτική παραλία της Αλοννήσου (απέναντι από τη χερσόνησο Κοκκινόκαστρο), πάνω στο μικρό νησί Βράχος, έφεραν στο φως για πρώτη φορά λείψανα χρονολογημένα στη Μέση Νεολιθική εποχή (5.000-4.000 π.Χ.). Αποκαλύφθηκαν άφθονα εργαλεία, απολεπίσματα από σκληρό ασβεστόλιθο και απολιθωμένα οστά μεγάλων ή μικρότερων θηλαστικών του Πλειστόκαινου. Σύμφωνα με τις έρευνες πρόκειται πιθανότατα για θέση στην οποία στάθμευαν οι κυνηγοί της Μέσης Παλαιολιθικής εποχής (100.000-33.000 π.Χ.), για να κατασκευάσουν τα λίθινα εργαλεία τους, να διαμελίσουν τα θηράματά τους και να καθαρίσουν τα δέρματα των ζώων.[εκκρεμεί παραπομπή]
Σε πολλά σημεία της νοτιοανατολικής κυρίως πλευράς της νήσου, μεταξύ των οποίων η χερσόνησος Κοκκινόκαστρο και η νησίδα Μικρό Κοκκινόκαστρο, οι θέσεις Λεπτός Γιαλός, Γλύφα κ.α., διαπιστώνεται η παρουσία ευρημάτων που χρονολογούνται από τη Μέση Παλαιολιθική έως και τη Μεσολιθική εποχή. Κατάλοιπα εγκαταστάσεων υπάρχουν στη νησίδα Μικρό Κοκκινόκαστρο και αλλού, ενώ τάφος της γεωμετρικής περιόδου βρέθηκε στη βόρεια πλευρά της νήσου, στη θέση Άγιος Κωνσταντίνος, από τον οποίο πιθανόν προέρχεται μία ακέραιη οινοχόη με γραπτή διακόσμηση. Τα παλαιολιθικά ευρήματα της Αλοννήσου που εντοπίστηκαν στη μικρή νησίδα απέναντι από το Κοκκινόκαστρο είναι τα αρχαιότερα λείψανα ανθρώπινης παρουσίας στο Αιγαίο.[εκκρεμεί παραπομπή]
Η παράδοση αναφέρει ότι οι Κρήτες, κατά τη διάρκεια της μινωικής θαλασσοκρατίας στο Αιγαίο (16ος αι. π.Χ.), ίδρυσαν αποικίες στην Πεπάρηθο (σημερινή Σκόπελο) και στην Ίκο, με αρχηγό τον μυθικό ήρωα Στάφυλο. Την εποχή αυτή άρχισε και η καλλιέργεια της ελιάς και της αμπέλου στο νησί. Η μινωική αποικία, όμως, αργότερα απέκτησε μυκηναϊκό χαρακτήρα. Η μυκηναϊκή πόλη τοποθετείται στη σημερινή θέση Κοκκινόκαστρο, στην ανατολική πλευρά του νησιού.
Στο τέλος της Μυκηναϊκής εποχής πήγε στην Αλόννησο ο πατέρας του Αχιλλέα, ο Πηλέας, ο οποίος φιλοξενήθηκε από τον φίλο του, βασιλιά Μολήνο. Έμεινε εκεί έως το τέλος της ζωής του και, σύμφωνα με την παράδοση, στο νησί υπήρχε ο τάφος του μυθικού βασιλιά των Μυρμιδόνων.[εκκρεμεί παραπομπή]
Από την αρχαιότητα ο έλεγχος της ευρύτερης περιοχής εξασφάλιζε στην Αλόννησο σημαντική πολιτική, στρατιωτική και οικονομική ισχύ. Από εκεί περνούσε, ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, ο εμπορικός δρόμος του οψιανού, των μετάλλων, του κρασιού, του λαδιού και των άλλων εισαγόμενων και εξαγόμενων προϊόντων. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησαν και οι Αργοναύτες προς τη Μαύρη Θάλασσα, καθώς και οι Μυκηναίοι του Τρωικού Πολέμου.[εκκρεμεί παραπομπή]
Ιστορικά είναι βέβαιο ότι οι Γεωμετρικοί χρόνοι βρήκαν την Ίκο υπό την εξουσία των Δολόπων. Οι Δόλοπες, που αποτελούσαν τμήμα της φυλής των Πελασγών, με τον καιρό μετατράπηκαν σε επικίνδυνους πειρατές και έγιναν μάστιγα ολόκληρου του Αιγαίου. Για την αντιμετώπισή τους, κινήθηκε αργότερα ο αθηναϊκός στόλος υπό τη διοίκηση του Κίμωνα, ο οποίος τους κατατρόπωσε και προσάρτησε όλα τα νησιά στην Αθήνα. Έτσι, το 476 π.Χ., το νησί προσχώρησε στην Α' Αθηναϊκή Συμμαχία.
Κατά την Κλασική εποχή, η Ίκος είχε μάλλον δύο πόλεις. Άλλωστε, ο γεωγράφος Σκύλαξ ο Καρυανδεύς τον 5ο αιώνα π.Χ. την ονομάζει «Δίπολιν». Η μία πόλη βρισκόταν στη χερσόνησο Κοκκινόκαστρο, όπου σώζεται τμήμα τείχους κλασικών χρόνων, και η άλλη πόλη τοποθετείται στη θέση Άγιος Ιωάννης, κοντά στο σημερινό Χωριό ή Παλιά Αλόννησος, όπου δεν υπάρχουν ορατά ίχνη κτισμάτων, έχει εντοπιστεί όμως και εν μέρει ανασκαφεί νεκροταφείο κλασικών χρόνων. Αρκετές ακόμα κώμες, οχυρωμένες αγροικίες με στρογγυλούς πύργους και άλλες αγροτικές εγκαταστάσεις κλασικών κυρίως, αλλά και ελληνιστικών, χρόνων εντοπίζονται σε διάφορα σημεία της κεντρικής και βόρειας πλευράς της Αλοννήσου, όπως στις θέσεις Ράχες, Καστράκι, Καρμπίτσες και άλλες.
Την Κλασική περίοδο η γεωγραφική θέση του νησιού ήταν ιδιαίτερα σημαντική, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από το πλήθος των αρχαίων ναυαγίων που έχουν εντοπιστεί στην περιοχή. Το νησί φημιζόταν τότε για την καλλιέργεια της αμπέλου και το εκλεκτό κρασί του, που εξαγόταν μέσα σε αμφορείς, οι οποίοι σε μία από τις δύο λαβές τους έφεραν την επιγραφή «ΙΚΙΩΝ».
Η σπουδαία θέση της Αλοννήσου την κατέστησε βάση του αθηναϊκού στόλου κατά τη διάρκεια της διαμάχης με τον Φίλιππο Β΄ της Μακεδονίας. Ο Φίλιππος κατέλαβε την αρχαία Αλόννησο και, εκδιώκοντας τους πειρατές, εγκατέστησε στρατιωτική φρουρά και ίδρυσε την πρώτη του στρατιωτική βάση στο Αιγαίο.
Όταν συγκροτήθηκε η αντιμακεδονική συμμαχία, ο Μακεδόνας βασιλιάς πρόσφερε στους Αθηναίους, μεταξύ άλλων, και την Αλόννησο. Εκείνοι, ωστόσο, απέκρουσαν τις προτάσεις του, λέγοντας ότι δεν ήταν δυνατόν να παραχωρήσει ο Φίλιππος στους Αθηναίους έδαφος που ανήκε στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Στη συνέχεια, ενέκριναν και βοήθησαν ένοπλες ενέργειες εναντίον των εδαφών του Φιλίππου.[εκκρεμεί παραπομπή]
Το 340 π.Χ. οι Πεπαρήθιοι κατέλαβαν την Αλόννησο και αιχμαλώτισαν τη μακεδονική φρουρά. Τότε ο Φίλιππος έστειλε τον ναύαρχο Άλκιμο, ο οποίος κατέστρεψε το νησί, παρόλη τη βοήθεια που πρόσφεραν οι Αθηναίοι στους Πεπαρήθιους.[εκκρεμεί παραπομπή]
Στα λιμάνια της αρχαίας Ίκου, της Περιστέρας και της Κυρά Παναγιάς έβρισκαν καταφύγιο στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια εμπορικά πλοία και στόλοι. Ωστόσο, στο τέλος των ελληνιστικών χρόνων φαίνεται ότι η Ίκος είχε περιπέσει σε μαρασμό. Οι Ρωμαίοι, στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τον πανάρχαιο θαλάσσιο δρόμο, κατέλαβαν την περιοχή το 199 π.Χ., πολύ πιο νωρίς από την ηπειρωτική Ελλάδα, ενώ ο Φίλιππος Ε΄ της Μακεδονίας, κατά τη διάρκεια των πολεμων εναντίον των Ρωμαίων, προκάλεσε πολλές καταστροφές στο νησί.[εκκρεμεί παραπομπή]
Κατά τον εμφύλιο ρωμαϊκό πόλεμο, ο Μάρκος Αντώνιος δώρισε την περιοχή, μαζί με άλλη νησιά του Αιγαίου, στην Αθήνα, με σκοπό τον προσεταιρισμό της. Την εποχή αυτή, σύμφωνα με μαρτυρία του Φιλόστρατου, ολόκληρη η νήσος αποτελούσε έναν απέραντο αμπελώνα που βρισκόταν στην κατοχή του Πεπαρήθιου αμπελουργού Ύμναιου από την Πεπάρηθο.[8]
Στο εξής δεν υπάρχει καμία σχεδόν πληροφορία για την ιστορία της Ίκου έως την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204). Τότε η Αλόννησος, όπως και τα γειτονικά νησιά, περιήλθε στην κατοχή των Φράγκων, ενώ, μαζί με τη Σκόπελο, αποτέλεσε φέουδο εναλλασσόμενων κατακτητών.
Τελικά, το 1538 ο οθωμανικός στόλος υπό τον Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα επέβαλε την οθωμανική κυριαρχία στο νησί. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 και κατά τα πρώτα χρόνια της απελευθέρωσης του ελληνικού έθνους, κατέφυγαν στην Αλόννησο Έλληνες από διάφορα μέρη της Ελλάδας. Αυτοί, μαζί με τους αυτόχθονες του νησιού, αποτέλεσαν τον πρώτο πυρήνα του σημερινού πληθυσμού της Αλοννήσου.
Μετά την απελευθέρωση των Σποράδων (1830), οπότε δόθηκε στην Αλόννησο η σημερινή ονομασία της, αναπτύχθηκε οικονομική δραστηριότητα στους τομείς της γεωργίας, της ξυλογλυπτικής και του εμπορίου.[9]
Εκκλησία του Χριστού (17ος αιώνας), Χώρα Αλοννήσου
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανέκοψε τους ρυθμούς ανάπτυξης. Στις 9 Μαρτίου του 1965, στις 9.30 το βράδυ, ισχυρός σεισμός στο υπέδαφος του Βόρειου Ευβοϊκού Κόλπου έγινε αισθητός σε σχεδόν ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα, από την Πελοπόννησο μέχρι την Αλεξανδρούπολη. Τις μεγαλύτερες καταστροφές υπέστη η Αλόννησος, η οποία ουσιαστικά ισοπεδώθηκε. Το μικρό νησί των 2.000 τότε κατοίκων θρήνησε δύο νεκρούς, γυναίκες ηλικιωμένες που δεν πρόλαβαν να βγουν από τα σπίτια τους που κατέρρευσαν. Οι υλικές ζημιές, ωστόσο, ήταν τεράστιες. Ελάχιστα ήταν τα σπίτια που δεν είχαν καταρρεύσει πλήρως ή καταστεί «επικινδύνως ετοιμόρροπα» ενώ -ένδειξη τόσο του χάους που προκάλεσε ο σεισμός όσο και της κατάστασης της Ελλάδας- οι αρχές της Μαγνησίας δεν πληροφορήθηκαν την καταστροφή παρά πολλές ώρες αργότερα, στις τέσσερις το πρωί της επομένης. Οι προσπάθειες αποκατάστασης των σεισμόπληκτων άρχισαν σχεδόν αμέσως, αλλά τα πρώτα εφόδια δεν έφτασαν στο νησί παρά την επομένη. Μέχρι τότε, οι σεισμόπληκτοι έμειναν εντελώς αβοήθητοι. Ύστερα από ανάπαυλα λίγων ημερών, στις 14 Μαρτίου, ένας νέος σεισμός με το ίδιο επίκεντρο ολοκλήρωσε την καταστροφή, πλήττοντας αυτή τη φορά και τη Σκόπελο, χωρίς να υπάρξουν άλλα ανθρώπινα θύματα.[10]
Η Αλόννησος είναι το τρίτο σε μέγεθος νησί των Σποράδων. Ο κύριος όγκος της Αλοννήσου αποτελείται από ασβεστόλιθους, στο νοτιοδυτικό όμως τμήμα του νησιού παρατηρούνται λιμναίες αποθέσεις της Νεοτέρας Τριτογενούς, οι οποίες καλύπτονται από ασβεστόλιθο, πάνω στον οποίο συχνά επικάθονται κροκαλοπαγή πετρώματα, καλυπτόμενα από ερυθρωπές μάργες του Ποντίου. Η διαπίστωση αυτή εξηγεί την παρουσία παλαιολιθικών σταθμών κατά μήκος μιας πεδινής λωρίδας της Αλοννήσου και άφθονων θηραμάτων.
Η «Μπλε Σπηλιά», Βορειοανατολική Αλόννησος
Μορφολογικά η νήσος διακρίνεται στη βόρεια ορεινή και νότια πεδινή ζώνη. Κυριότερες κορυφές είναι τα υψώματα Γελαδάρα (456 μ.) και Κουβούλι (475 μ.), τα οποία μαζί με εκείνα της Σκοπέλου αποτελούν ένα συνεχές ορεινό τόξο. Στο νότιο μέρος, που είναι πεδινό, βρίσκονται και οι οικισμοί, στις δε άγριες και βραχώδεις ακτές του υπάρχουν σπήλαια που φωλιάζουν φώκιες και αγριοπερίστερα. Επίσης πάνω στη νήσο και στις γύρω νησίδες εντοπίζονται αγριοκάτσικα όμοια με τα λεγόμενα «κρι-κρι» της Κρήτης, της Αντιμήλου και της Σύμης. Στη βορειοανατολική Αλόννησο, βορειότερα της παραλίας Στροβίλι, απέναντι από το ακρωτήριο Παλιοφάναρο του νησιού Περιστερά, βρίσκεται η «Μπλε Σπηλιά». Η προσέγγισή της είναι εφικτή μόνο από τη θάλασσα και λέγεται επίσης «σπηλιά Παπανικολή» γιατί εκεί έβρισκε καταφύγιο το ομώνυμο υποβρύχιο στα χρόνια του πολέμου.[11]
Η Αλόννησος αποτελεί έναν από τους ωραιότερους βιότοπους στην Ελλάδα. Χάρη στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Σποράδων, που λειτουργεί στο βόρειο άκρο της νήσου, χαίρει εκτεταμένης περιβαλλοντικής προστασίας.
Η βλάστηση αποτελείται κυρίως από πυκνή μεσογειακή μακία. Επιπλέον, στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού κυριαρχούν τα πευκόδαση χαλέπιου πεύκης (Pinus halepensis), ενώ στο βορειοανατολικό τμήμα η φρυγανική βλάστηση και τα δάση αριάς (Quercus ilex). Σε όλο το νησί υπάρχουν και πολλοί ελαιώνες, ειδικότερα στα χαμηλά υψόμετρα κοντά σε κατοικημένες περιοχές. Τα κυρίαρχα είδη στη μακία βλάστηση της Αλοννήσου είναι το πουρνάρι (Quercus coccifera), η κουμαριά (Arbutus unedo), το φθινοπωρινό ρείκι (Erica manipuliflora), ο σχίνος (Pistacia lentiscus) και το θαμνοκυπάρισσο (Juniperus phoenicea). Αλλά, κοινά είδη, είναι η τερέβινθος (Pistacia terebinthus), ο θάμνος (Sarcopoterium spinosum), το θυμάρι (Thymbra capitata), η λαδανιά (Cistus creticus) και άλλα.
Στην Αλόννησο έχουν καταγραφεί περισσότερα από 100 είδη ορνιθοπανίδας, με τα πιο σημαντικά να είναι ο Αιγαιόγλαρος, ο Μαυροπετρίτης, ο Σπιζαετός, ο Φιδαετός, ο Θαλασσοκόρακας και πολλά άλλα που είτε διαχειμάζουν στο νησί, είτε "σταθμεύουν" κατά τη διάρκεια της μετανάστευσής τους, είτε αναπαράγονται. Όσον αφορά την ερπετοπανίδα, έχουν καταγραφεί 11 διαφορετικά είδη. Αυτά είναι ο έφιος (Dolichophis caspius), η οχιά (Vipera ammodytes), το σπιτόφιδο (Zamenis situla), το αγιόφιδο (Telescopus fallax), ο σαπίτης (Malpolon insignitus), το σαμιαμίδι (Hemidactylus turcicus), ο κυρτοδάκτυλος (Mediodactylus kotschyi), ο αβλέφαρος (Ablepharus kitaibelii), το σιλιβούτι (Podarcis erhardii), η τρανόσαυρα (Lacerta trilineata) και η κρασπεδωτή χελώνα (Testudo marginata).
Στη Χώρα Αλοννήσου βρίσκεται η Εκκλησία του Χριστού που ανεγέρθηκε τον 17ο αιώνα. Επίσης, σημαντικοί είναι ο Ναός του Αγίου Αθανασίου και ο Ναός του Αγίου Γεωργίου στο Κάστρο.[12]
Παραλία Κοκκινόκαστρο, Παραλία Κοκκινόκαστρο(Το Κοκκινόκαστρο που βρίσκεται κοντά στα ερείπια ενός νεολιθικού οικισμού, με το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα των βράχων, αποτελεί μία από τις πιο εντυπωσιακές παραλίες)[14].
Παραλία Τζώρτζη Γιαλός
Παραλία Λεφτός Γιαλός
Παραλία Γλυφά
Παραλία Τσουκαλιά, Παραλία Τσουκαλιά, Αλόννησος(Στη θέση Τσουκαλιά, βρίσκεται ο πιο καλά διατηρημένος χώρος οινοπαραγωγής της αρχαίας Ίκου, που χρονολογείται στην κλασική και πρώιμη ελληνιστική εποχή. Η περιοχή πήρε το όνομά της από το γεγονός ότι παντού υπάρχουν κομμάτια αμφορέων που προέρχονται από αποτυχημένα αγγεία, δηλαδή αγγεία που στη διάρκεια του ψησίματος τους εμφάνιζαν κάποιο ελάττωμα).[15]
Σχετικά πολυμέσα
Χάρτης του 1540 του Νικόλαου Σοφιανού, όπου η Αλόνησος (Alonesus) απεικονίζεται κοντά στη Σκόπελο (ανατύπωση του 1562)
Αναφορά της Αλόννησου ως Λιδρόμι (Lidromi). Η Ολόνησος (Holonisus) εμφανίζεται β.α. της Σαμοθράκης στη Ζουράφα, Βιντσέντζο Κορονέλλι, 1697
Ιταλικός χάρτης του Φραντσέσκο Πιατσένζα όπου νησίδα με την ονομασία Αλόνησος είναι στα β.α. της Σαμοθράκης, 1688
,_%CE%A7%CF%8E%CF%81%CE%B1_%CE%91%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%BD%CE%AE%CF%83%CE%BF%CF%85,_%CE%91%CE%BB%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%82,_%CE%A3%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CF%82,_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%AF%CE%B1.jpg)
,_%CE%9D%CE%AE%CF%83%CE%BF%CF%82_%CE%91%CE%BB%CF%8C%CE%BD%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%BF%CF%82,_%CE%A3%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%AC%CE%B4%CE%B5%CF%82,_%CE%9C%CE%B1%CE%B3%CE%BD%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1,_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%AF%CE%B1.jpg)
Το θαλάσσιο πάρκο των Βορείων Σποράδων (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
