Νιόκαστρο Ναυαρίνου

Δεν θα πρέπει να συγχέεται με το άλλο Κάστρο του Ναυαρίνου, το Παλαιόκαστρο Ναυαρίνου Το Νιόκαστρο Ναυαρίνου ή Νεόκαστρο Ναβαρίνου ή απλά Νιόκαστρο Πύλου είναι οθωμανικό κάστρο – φρούριο, το οποίο βρίσκεται δίπλα στην κωμόπολη της σύγχρονης Πύλου, στα νοτιοδυτικά της Μεσσηνίας. Είναι ένα από τα δύο κάστρα που διαφύλατταν τον στρατηγικό Όρμο του Ναυρίνου (ή Ναβαρίνου), γνωστό και ως Κόλπο της Πύλου. Το Νιόκαστρο βρίσκεται στη νότια είσοδο του κόλπου, ενώ η βόρεια είσοδός του φυλασσόταν από το Παλαιόκαστρο Ναυαρίνου, μεσαιωνικό φρούριο του 13ου αιώνα, το οποίο κατασκευάσθηκε πάνω στο Ακρωτήριο Κορυφάσιο (γνωστό τότε ως Ακρωτήριο του Ζόγκλου) από τους σταυροφόρους του Πριγκιπάτου της Αχαΐας.

Νιόκαστρο Ναυαρίνου
Νέο Ναυαρίνο
Άποψη από το εσωτερικό του φρουρίου
Νιόκαστρο Πύλου Νιόκαστρο Ναυαρίνου
Παλαιότερες ονομασίες	Anavarin-i cedid (τουρκικά) Navarin novo (ενετικά)
Άλλες ονομασίες	Νεόκαστρο Ναυαρίνου, Νιόκαστρο Πύλου, Κάστρο ή Φρούριο Πύλου
Γενικές πληροφορίες
Είδος	φρούριο
Αρχιτεκτονική	Οθωμανική οχυρωματική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	Τοποθεσία Νιόκαστρο, στη δυτική πλευρά της σύγχρονης κωμόπολης της Πύλου, Όρμος Ναυρίνου (Κόλπος Πύλου), Μεσσηνία, Πελοπόννησος 36°54′42″N 21°41′28″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Πύλου - Νέστορος
Τοποθεσία	Πύλος
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	1572
Ολοκλήρωση	1573
Λειτουργία	1573-1827
Αναστήλωση	Διάφορες περίοδοι αναστηλώσεων από Ενετούς και Οθωμανούς
Κατάσταση	Πολύ καλή. Επισκευασμένο, αναστηλωμένο, με ανακαινισμένα κτίρια στο εσωτερικό
Χρήση	Παλαιότερα: φρούριο, καστροπολιτεία Σήμερα: Στέγαση Μουσείων, πολυχώρος διαφόρων πολιτιστικών δρωμένων
Ιδιοκτήτης	Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
Σχεδιασμός και κατασκευή
Χρηματοδότης	Κιλίτζ Αλή Πασάς
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Ιστότοπος
Κάστρο Πύλου (Νιόκαστρο)
Πολυμέσα
δεδομένα (π)

Σε αντιδιαστολή με το παλαιότερο φρούριο, το οποίο κτίστηκε το 1278 από τον Φλαμανδό σταυροφόρο Νικόλαο B΄ Σαιντ-Ομέρ και παρείχε ασφάλεια στην παλαιότερη πόλη της Πύλου (που κατά τους βυζαντινούς χρόνους και την μεσαιωνική εποχή αναφερόταν ως ο Ζόγκλος και στη συνέχεια ως το Ναυαρίνο ή Ναβαρίνο), το νεότερο φρούριο, το οποίο κτίσθηκε το 1573, από τον καπουδάν πασά (αρχιναύαρχο του οθωμανικού στόλου) Κιλίτζ Αλή Πασά είναι συχνά γνωστό απλά ως Νέοκαστρο ή Νιόκαστρο (νέο κάστρο).

Δίπλα σε αυτό αναπτύχθηκε σταδιακά, μετά τη νίκη των τριών συμμαχικών δυνάμεων κατά την Ναυμαχία του Ναβαρίνου (1827), η νεότερη κωμόπολη της Πύλου, η οποία κατασκευάσθηκε, το 1829, με ρυμοτομικό σχέδιο, το οποίο σχεδιάστηκε από τους μηχανικούς του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος (Εκστρατεία του Μοριά (Expédition de Morée), υπό την αρχηγία του στρατηγού Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος, όταν το φθινόπωρο του 1828 παρέλαβαν το Νιόκαστρο από τους Τουρκο-Αιγύπτιους και άρχισε να αναπτύσεται κυρίως μετά το 1830. Η ίδια η νεότερη πόλη της Πύλου τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της μάλιστα αναφερόταν κυρίως ως το Νιόκαστρον ή Νέο Ναυαρίνο.

Τοποθεσία του κάστρου & γεωγραφικά στοιχεία

Ο όρμος του Ναβαρίνου (Κόλπος της Πύλου) και τα δυο του κάστρα: Παλιόκαστρο στα βορειοδυτικά και Νιόκαστρο στα νοτιοδυτικά.

Το Νεόκαστρο ή Νεοναβαρίνο ή Νιόκαστρο ή Νέο Ναβαρίνο βρίσκεται στην Πελοπόννησο, στα δυτικά της κωμόπολης της Πύλου, στο νοτιοδυτικό άκρο του κόλπου/όρμου του Ναυαρίνου, απέναντι από το νότιο άκρο της ιστορικής νήσου Σφακτηρίας και ουσιαστικά ήλεγχε τη νότια είσοδο του κόλπου. Είναι το δεύτερο και νεότερο κάστρο του Ναυαρίνου, το οποίο βρίσκεται κοντά στην είσοδο του λιμανιού της Πύλου.

Από τη στρατηγική αυτή θέση του κάστρου σε συνδυασμό με το Παλαιόκαστρο επισκοπείται ο θαλάσσιος χώρος από τη νήσο Πρώτη (Mαραθονήσι) μέχρι τις Μεσσηνιακές Οινούσσες (Σαπιέντζα, Σχίζα, Αγία Μαριανή Μεσσηνίας ή Αμαριανή και Βενέτικο Μεσσηνίας), αν και ο κύριος σκοπός του Νιόκαστρου ήταν ο έλεγχος της νότιας εισόδου του όρμου του Ναβαρίνου, καθώς και του εμπορικού θαλάσσιου δρόμου, από την Ανατολή στη Δύση και αντίστροφα.

Ιστορία του κάστρου

Από πάνω προς τα κάτω: 1. Οθωμανική κρήνη στην Πύλο, 2. Δεξαμενή νερού στην Πύλο, 3. Η είσοδος του Νιόκαστρου στην Πύλο, σε σχέδια, του 1831, του Γάλλου αρχιτέκτονα Guillaume-Abel Blouet (1795–1853), από το έργο "Expédition scientifique de Morée, Ordonnée par le Gouvernement français: Architecture, I-VI", Paris, Firmin Didot, 1831-1838.

Άποψη του φρουρίου της Πύλου (Νιόκαστρο) και του όρμου του Ναβαρίνου με τη νήσο Σφακτηρία, σε σχέδιο, του 1808, του Γάλλου αρχιτέκτονα, ζωγράφου και χαράκτη Antoine-Laurent Castellan (1772–1838), από το έργο "Lettres sur la Morée et les iles de Cérigo, Hydra, et Zante, avec vingt-trois Dessins de l’Auteur, gravés par lui-même, et trois Plans", Paris, Η. Agasse, 1808.

1460-1683: Α΄ Τουρκοκρατία

Η περίοδος της Πρώτης Τουρκοκρατίας στην περιοχή του Μωριά αρχίζει με τη δεύτερη εκστρατεία του σουλτάνου Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή (Μεχμέτ Β΄), στην Πελοπόννησο. Μετά την παράδοση του Μυστρά (Πέμπτη 29 Μαΐου 1460) και της Βορδώνιας, κατέλαβε το Καστρίτζι και το Γαρδίκι (στο οποίο είχε καταφύγει ο πληθυσμός του Λεονταρίου). Ακολούθησαν τα κάστρα του Αγίου Γεωργίου και της Καρύταινας και στη συνέχεια ο στρατός του κατέβηκε στην περιοχή των Κοντοβουνίων και την περιοχή της Αρκαδίας (Κυπαρισσίας), σύμφωνα με τον ιστορικό Λαόνικο Χαλκοκονδύλη. Σταδιακά κατά το χρονικό διάστημα αυτό η περιοχή της Πυλίας και του Ναβαρίνου μετατρέπεται για πρώτη φορά σε καζά γνωστό ως ο Καζάς Ναβαρίνου.

Κιλίτζ Αλή Πασάς

Οι Οθωμανοί χρησιμοποίησαν αρχικά το παλαιό φρούριο του Ναβαρίνου, το οποίο ονόμαζαν Αναβαρίν ή Άβαρνα (Anavarin ή Avarna), ως ναυτική βάση, είτε για πειρατικές επιδρομές, είτε για μεγάλες επιχειρήσεις στόλου στις θάλασσες του Ιονίου και της Αδριατικής, ενώ στη συνέχεια χτίστηκε και το νεότερο φρούριο του Ναβαρίνου, από τον καπουδάν πασά (αρχιναύαρχο του οθωμανικού στόλου) Κιλίτζ Αλή Πασά (τουρκικά: Uluç Ali Reis) το 1573, λίγο μετά τη Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), προκειμένου να αντικαταστήσει το παλαιότερο Παλαιόκαστρο, καθώς η βορειοδυτική πλευρά του όρμου, η οποία ονομάζεται Στενό της Συκιάς ή Φάλτσα Μπούκα και το εκεί λιμάνι του Παλαιοκάστρου ήταν αδύνατον πλέον να χρησιμοποιηθεί λόγω των μεταγενέστερων προσχώσεων.

Το 1645, το Νιόκαστρο χρησιμοποιήθηκε ως βάση των οθωμανικών δυνάμεων για την εισβολή τους στην Κρήτη κατά τα αρχικά στάδια του Μεγάλου Κρητικού Πολέμου (1645–1669), μεταξύ της Δημοκρατίας της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Το 1668, ο Οθωμανός χρονογράφος και περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή ή Τσελεμπί (οθωμανικά: اوليا چلبى‎, τουρκικά: Evliya Çelebi, 1611–1682) πέρασε από την Μεσσηνία ακολουθώντας την στρατολόγηση που γινόταν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ανάμεσα στον μουσουλμανικό πληθυσμό της περιοχής, με σκοπό την τελική πολιορκία του Χάνδακα. Ο Οθωμανικός Στόλος συγκεντρώθηκε στον κόλπο του Ναβαρίνου (περισσότερα από 2.000 πλοία, σύμφωνα με τον Πουκεβίλ) και από εκεί απέπλευσε για την Κρήτη. Ο Εβλιγιά Τσελεμπή στο βιβλίο του «Seyahatnâme», δηλαδή, «Βιβλίο των ταξιδιών», κάνει εκτενή περιγραφή της πόλης του Νιοκάστρου, αναφέροντας ότι βρήκε το Νιόκαστρο εξαιρετικά ανεπτυγμένο σε σχέση με το Παλιόκαστρο. Η εικόνα που παραδίδει είναι σαφέστατα εικόνα ακμής. Το κάστρο διέθετε μουφτή, ναίπη (αναπληρωτής του καδή), κετχούντα - γιερή (κεχαγιάς - αξιωματούχος), σερντάρη (διοικητή) των γενιτσάρων, φρούραρχο και φρουρά, μουχτεσίμπη (αγορανόμο), μπαντζάρη (υπέυθυνος για την ασφάλεια των δρόμων), εμίνη (επόπτη) του χαρατσιού, μιμάρμπαση (πολεοδόμο), κετχούντα (διοικητή) της πόλης και 12 αγάδες. Στην εποχή του Τσελεμπί το κάστρο δεν είχε τάφρο, αλλά διέθετε 12 πύλες. Οι προμαχώνες της Ακρόπολης διέθεταν πέτρινα μολυβδοσκέπαστα παρατηρητήρια, ενώ εντός της υπήρχαν 33 κεραμοσκέπαστα σπίτια χωρίς κήπο. Στο κάστρο εκτός της Ακρόπολης υπήρχαν 600 πέτρινα κεραμοσκέπαστα σπίτια. Το τζαμί του Μουράτ Γ' ήταν μολυβδοσκέπαστο και είχε πέτρινους τρούλους, στέρνα και μιναρέ. Μέσα στην αγορά, η οποία αποτελείτο από στοές με καταστήματα (85 συνολικά στο κάστρο) υπήρχε το τζαμί του Φερχάντ αγά. Υπήρχε επίσης μεντρεσές, δερβίσικος τεκές, χάνι, χαμάμ και παντού βρύσες και δέντρα. Στο κάστρο λειτουργούσε δουλοπάζαρο, όπου πωλούνταν σκλάβοι που έφερναν τα κουρσάρικα καράβια από την Τύνιδα, το Αλγέρι και της Τρίπολη (της Λιβύης). Το βαρόσι, δηλαδή η ελληνική συνοικία έξω από την πόλη, που συνήθως κατοικούνταν από μη μουσουλμάνους, διέθετε τότε 200 σπίτια με περιβόλια, χάνι και 15 καταστήματα και κατοικούνταν αποκλειστικά από Έλληνες.

Οι Βενετοί επανακατέλαβαν ξανά το Ναβαρίνο, στη δεκαετία του 1650, κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Κρητικού Πολέμου (1645–1669).

1683-1715: Β΄ Ενετοκρατία

Το Ναβαρίνο (Νιόκαστρο) περί το 1690, σε έργο του Φλαμανδού χαράκτη Γιάκομπ Πέετερς (Jacob Peeters, 1637–1695).

Φραντσέσκο Μοροζίνι

Ότο Βίλχελμ φον Κένιξμαρκ

Κατά τη διάρκεια του Έκτου Βενετοτουρκικού πολέμου (1684–1699), γνωστού και ως Πολέμου του Μωριά, η Δημοκρατία της Βενετίας υπό τον δόγη Φραντσέσκο Μοροζίνι (ιταλικά: Francesco Morosini, 1619–1694) κατέλαβε, το 1686, και τα δύο φρούρια, Νιόκαστρο και Παλαιόκαστρο, τα οποία υπερασπίζονταν αντίστοιχα οι Μουσταφά Πασάς (τουρκικά: Mustafa Pasha) και Τζαφέρ Πασάς (τουρκικά: Djafer Pasha). Ο Μοροζίνι αρχικά πολιόρκησε στενά και κανονιοβόλησε το Νιόκαστρο. Η τουρκική φρουρά συμφώνησε να παραδοθεί εάν οι Βενετοί νικούσαν τον τουρκικό στρατό που έσπευσε να τους συνδράμει. Ο στρατηγός των Βενετών, ο Σουηδός Ότο Βίλχελμ φον Κένιξμαρκ ή Καινινξμαρκ (Otto Wilhelm von Königsmarck, 1639-1688) συνέτριψε τους Τούρκους και στις 6 Ιουνίου του 1686 το κάστρο παραδόθηκε στους Βενετούς. Ορισμένοι Τούρκοι, οι οποίοι δεν δέχθηκαν την παράδοσή τους ανατινάχτηκαν βάζοντας οι ίδιοι φωτιά σε μπαρουταποθήκη. Με τη χερσόνησο σε ασφάλεια και υπό ενετικό έλεγχο, το Ναυαρίνο έγινε διοικητικό κέντρο στο νέο Βασίλειο του Μορέως.

Η περιοχή του Ναβαρίνου την περίοδο της Δεύτερης Ενετοκρατίας (1683/84–1715), δηλαδή το χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84–1715), κατά την οποία οι Βενετοί κατείχαν εκ νέου την Πελοπόννησο, μέσω της κτήσης τους (Stato da Mar), η οποία είναι γνωστή και ως Βασίλειο του Μορέως (1688–1715), αναφερόταν ως τερριτόριο ή επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin) και ήταν μια από τις 4 επαρχίες, στις οποίες χωριζόταν τότε το διαμέρισμα της Μεθώνης (επαρχία Φαναριού, επαρχία Αρκαδίας ή Αρκαδιάς, επαρχία Ναβαρίνου και επαρχία Μεθώνης). Οι Βενετοί προσπάθησαν με μεγάλη επιτυχία να αναπτύξουν την περιοχή του Μωριά, που είχε ερημωθεί από τον πόλεμο, και να αναζωογονήσουν την γεωργία και την οικονομία της, αλλά δεν ήταν σε θέση να κερδίσουν την αφοσίωση του μεγαλύτερου μέρους του πληθυσμού, ούτε να εξασφαλίσουν την νέα τους κτήση στρατιωτικά. Έτσι, σύντομα η Πελοπόννησος ανακτήθηκε και πάλι από τους Οθωμανούς μετά από μια σύντομη εκστρατεία τους που έγινε μεταξύ του Ιουνίου και του Σεπτεμβρίου του 1715.

Την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας και οι δυο οικισμοί του Ναβαρίνου, ο ένας στο Παλαιόκαστρο και ο άλλος στο Νιόκαστρο, αναφερόταν ως Ναυαρίνο ή Ναβαρίνο. Το Νέο Ναβαρίνο και το Παλαιό Ναβαρίνο (Navarin Novo, Navarin Vecchio και Borgo di Navarin) Ο οικισμός αναφέρεται επίσης σε διάφορες απογραφές των Βενετών Προνοητών της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας, οι οποίες έγιναν στο χρονικό διάστημα της τριακονταετίας (1683/84-1715).

Με βάση την ενετική απογραφή Corner του 1689, το Ναυαρίνο αναφέρεται ότι είχε 101 κατοίκους. Ολόκληρη η επαρχία του Ναβαρίνου (Territorio di Navarin), με βάση την ίδια απογραφή είχε συνολικά 1.413 κατοίκους, ενώ είκοσι χρόνια αργότερα, είχε ανέλθει σε 1.797 κατοίκους.

Το 1715 οι Οθωμανοί, υπό τον μεγάλο Βεζύρη Σιλαχντάρ Νταμάτ Αλή Πασά ή Νταμάτ Αλή Κιουμουρτζή (1667–1716) ανακτούν το σύνολο της Πελοποννήσου για την περίοδο της Β' Τουρκοκρατίας μέχρι την απελευθέρωση το 1821. Οι Βενετοί προ της κατάκτησης καταστρέφουν το κάστρο του Νεόκαστρου και συγκεντρώνουν μάταια όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις τους στη Μεθώνη και το κάστρο της για την τελική αντίσταση.

1715-1821: Β΄ Τουρκοκρατία

Για ένα περίπου αιώνα οι Τούρκοι κατείχαν και πάλι το Νιόκαστρο, μέχρι την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Η περιοχή της Πυλίας μέχρι και την απελευθέρωσή της το 1821, έγινε και πάλι καζάς, υπαγόμενος στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά την περίοδο της Δεύτερης Τουρκοκρατίας του Μωριά. Σύμφωνα με την έκδοση της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα με τίτλο A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century, μετά την ανακατάληψη των περιοχών του Μωριά από τους Τούρκους, η περιοχή του Ναβαρίνου αποτέλεσε ένα ακόμα τμήμα της οθωμανικής (defter) κτηματογράφησης.

Την περίοδο 1789-1807 το Νεόκαστρο αποτελούσε τιμάριο της Μπεϊχάν Σουλτάνας (οθωμανικά: السلطانة بيهان , 1824-1766) κόρης του σουλτάνου Μουσταφά Γ΄ (οθωμανικά: مصطفى ثالث‎, 1717-1774, στην εξουσία: 1757-1774 και αδελφής του σουλτάνου Σελίμ Γ΄ ή Σελήμ Γ΄ του Μεταρρυθμιστή (οθωμανικά: سليم ثالث , 1808-1761, στην εξουσία: 1789-1807).

Αλέξιος Ορλώφ

Θεόδωρος Ορλώφ

Ενδιάμεσα της δεύτερης τουρκικής κατοχής το Νιόκαστρο καταλήφθηκε από τους Ρώσους, στις 10 Απριλίου 1770, κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768–1774) και της αποτυχημένης επανάστασης των Ελλήνων του 1770, η οποία είναι γνωστότερη ως τα Ορλωφικά, μετά από εξαήμερη πολιορκία, κατά την λήξη της οποίας δόθηκε στην οθωμανική φρουρά η δυνατότητα να εκκενωθεί στην Κρήτη. Καθοριστικό ρόλο είχαν ο ναύαρχος του τσαρικού στόλου, κόμης Αλέξιος Ορλώφ ή Αλεξέι Γκρηγκορίεβιτς Ορλώφ (ρωσικά: Алексе́й Григо́рьевич Орло́в-Чесменский, 1737-1808) και ο αδελφός του Θεόδωρος Ορλώφ ή Φιοντόρ Γκριγκορίεβιτς Ορλώφ (ρωσικά: Фёдор Григорьевич Орлов, 1741-1796), δυο από τα 5 αδέλφια της οικογένειας των Ορλώφ (ρωσικά: Орлóв).Ο ρωσικός έλεγχος ήταν σύντομος: Ήδη από την 1η Ιουνίου του 1770, ο ρωσικός στόλος εγκατέλειψε το Ναβαρίνο, το οποίο οι Ρώσοι κατέστρεψαν εν μέρει, και το κάστρο αφέθηκε και πάλι στους Οθωμανούς.

1821: Απελευθέρωση του Ναβαρίνου

Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827).Έκδοση: René Puaux (1878–1936), από το έργο "Grèce, Terre aimée des Dieux", Παρίσι [G. de Maleherbe], MCMXXXII [=1932].

Μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, τον Μάρτιο του 1821, οι Έλληνες κάτοικοι της Πυλίας εξεγέρθηκαν με αρχηγούς τους προύχοντες και τοπικούς καπετάνιους Γεωργάκη, Γιάννη και Νικόλαο Οικονομίδη και πολιόρκησαν το Νεόκαστρο για αρκετούς μήνες (25 Μαρτίου - 9 Αυγούστου 1821).

Η φρουρά παραδόθηκε τελικά την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου 1821, αφού διαβεβαιώθηκε για ασφαλή διέλευση, αλλά η κατάσταση της παράδοσης εξελίχθηκε στη Σφαγή του Ναυαρίνου.

Ιμπραήμ Πασάς

Το φρούριο παρέμεινε στα ελληνικά χέρια μέχρι τις 11 Μαΐου του 1825, όταν ο Ιμπραήμ Πασάς κατέλαβε εκ νέου το Νεόκαστρο και το κράτησε μέχρι και τη ήττα του στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου (1827). Το 1825, αμέσως μόλις ο Ιμπραήμ αποβιβάζεται στην Μεθώνη συντρίβει τον ελληνικό στρατό στα Κρεμμύδια. Στη συνέχεια πολιορκεί το Νεόκαστρο, το οποίο ανάμεσα στους διάφορους αγωνιστές υπερασπίζονται και ο Μακρυγίαννης, τα αδέλφια Εμμανουήλ και Δημήτριος Καλλέργης, ο Δ. Σαχτουρης και ο Γιάννης Μαυρομιχάλης. Αρχικά ο Ιμπραήμ κυριεύει την νήσο Σφακτηρία και κατασφάζει τους 200 υπερασπιστές της και τους αρχηγούς τους Αναγνωσταρά, Αναστάση Τσαμαδό, Σαχίνη, Ζαφειρόπουλο, Κατσαρό και τον Ιταλό Φιλέλληνα Σανταρόζα, ενώ πολιορκεί έπειτα στενά το κάστρο, κόβει το νερό του υδραγωγείου και το κανονιοβολεί για 3 ημέρες. Οι Έλληνες αγωνιστές του φρουρίου αναγκάζονται την 11 Μαίου 1825 να συνθηκολογήσουν λόγω έλλειψης τροφών και πολεμοφοδίων και προοπτικής ενίσχυσης. Ο Ιμπραήμ τιμά τη συμφωνία αποχώρησης και δέχεται με τιμές τον Μακρυγιάννη και τους άλλους αρχηγούς των πολιορκημένων Ελλήνων.

Νικόλαος - Ιωσήφ Μαιζών

Δυο χρόνια μετά, στις 8 Οκτωβρίου του 1827, ο ενωμένος συμμαχικός στόλος Άγγλων, Γάλλων και Ρώσων καταστρέφει τον Τουρκοαιγυπτιακο στόλο στο Ναβαρίνο, αναγκάζοντας τον Ιμπραήμ να εγκαταλείψει την Πελοπόννησο. Η οθωμανική-αιγυπτιακή φρουρά παρέμεινε στο φρούριο μέχρι να παραδοθεί στα γαλλικά στρατεύματα, υπό τον στρατηγό Μαιζών. Τελικά στις 30 Αυγούστου του 1828 ο στρατηγός Μαιζών με γαλλικό εκστρατευτικό σώμα αποβιβάζεται και καταλύει στο Νεόκαστρο προκειμένου να επιβλέψει την αποχώρηση των Αιγυπτίων, η οποία ολοκληρώθηκε την 4η Οκτωβρίου του 1828.

Ο νεότερος ομώνυμος οικισμός

Χάρτης της Πελοποννήσου, Carte du Péloponnèse pour Abel Blouet, L'Expédition scientifique de Morée., Firmin Didot, 1831.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, αποδόθηκε στον νεόδμητο οικισμό που βρισκόταν δίπλα από το κάστρο και αναπτύχθηκε κυρίως μετά το 1830, και που ονομαζόταν επίσης Νεόκαστρο το όνομα «Πύλος», με βασιλικό διάταγμα του 1833 (ΦΕΚ 12/6-4-1833) προς τιμήν – κατ’ ευφημισμόν, της Αρχαίας Πύλου -της οποίας η αρχική τοποθεσία δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί επακριβώς- και η νεότερη Πύλος ορίστηκε ως έδρα του Δήμου Πυλίων. Ο Δήμος Πυλίων σχηματίστηκε με το βασιλικό διάταγμα της 9ης Απριλίου 1835 και κατατάχθηκε στην Γ΄ τάξη δήμων, με πληθυσμό 782 κατοίκους και έδρα την Πύλο (Νεόκαστρον).

Το κάστρο στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε, για να χρησιμοποιηθεί ξανά κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς, οι οποίοι το μετέτρεψαν σε ορμητήριο των επιχειρήσεών τους. Μετά το τέλος του πολέμου χρησιμοποιήθηκε, κυρίως η ακρόπολή του, για λίγο καιρό ως φυλακή, μέχρι που παραδόθηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία

Χάρτης του λιμανιού και του κάστρου της Πύλου (Νιόκαστρο), σε σχέδιο του Γάλλου υδρογράφου Jacques-Nicolas Bellin (1703–1772), από το έργο "Decription Géographique du Golf de Venise et de la Morée. Avec des remarques pour la Navigation et des Cartes et Plans des Côtes, Villes, Ports et Mouillages", Παρίσι, Didot, M.DCC.LXXI [=1771].

Άποψη τμήματος της οχύρωσης του φρουρίου.

Το Νιόκαστρο χωρίζεται σε δύο τμήματα, το Κάτω Κάστρο, το οποίο είναι και το μεγαλύτερο τμήμα, έκτασης 80 περίπου στρεμμάτων, και το Επάνω Κάστρο, το οποίο περιλαμβάνει ισχυρές επάλξεις και προμαχώνες.

Οι αλλεπάλληλες κατακτήσεις του, οδήγησαν σε διάφορες αλλαγές, προσθήκες και γενικότερες παρεμβάσεις στους χώρους του.

Το Νεόκαστρο ή Νέο Ναβαρίνο, όπως ονομάστηκε σε αντιπαραβολή με το Παλαιό Ναβαρίνο, κτίστηκε σε μια εποχή όπου για την διεξαγωγή του αμυντικού και επιθετικού πολέμου χρησιμοποιούσαν πυροβόλα όπλα. Τα τείχη ήταν παχιά, για να αντέχουν στους κανονιοβολισμούς, χαμηλά, για να αποφεύγεται ο στόχος των βλημάτων και με κλίση, για να είναι πιο ήπια η κρούση, και ενισχύθηκαν με ισχυρούς προμαχώνες.

Το φρούριο αποτελείται:

• Από την εξαγωνική ακρόπολη – η οποία δημιουργήθηκε την περίοδο της ενετικής κατοχής και προσφέρει εξαιρετική θέα προς το νησάκι της Σφακτηρίας –, που κτίσθηκε στο υψηλότερο και πιο ευάλωτο σημείο του κάστρου και η οποία ενισχύθηκε με άνυδρη τάφρο εξωτερικά, έξι πεντάπλευρους προμαχώνες και σχεδόν εξήντα κανόνια στις επάλξεις. Επίσης το προτείχισμά της περιλαμβάνει οχυρωματικό περίβολο, τέσσερις κυλινδρικούς πύργους και δυο σημαντικούς προμαχώνες που βρίσκονται προς την πλευρά της θάλασσας και προστάτευαν την είσοδο και το λιμάνι. Πρόκειται για:
• τον δυτικό προμαχώνα, ο οποίος λέγεται «Έβδομος», είναι λίγο προγενέστερος από την υπόλοιπη οχύρωση και ελέγχει κυρίως την είσοδο του όρμου και
• τον βόρειο προμαχώνα, ο οποίος λέγεται του «Τζαφέρ Πασά» ή της «Σάντα Μάουρα» ή «Σάντα Μαρία» (Santa Maria) και ελέγχει κυρίως το λιμάνι της Πύλου.

Κτίσματα & υποδομές

Άποψη της κεντρικής πύλης του Νιόκαστρου στην Πύλο. Έκδοση: René Puaux (1878–1936), από το έργο "Grèce, Terre aimée des Dieux", Παρίσι [G. de Maleherbe], MCMXXXII [=1932].

Πύλη εισόδου στο Νιόκαστρο.

Στο κάστρο του Ναυαρίνου, σε σχέδιο, του 1929, του Ιταλού περιηγητή Francesco Perilla (1874–;), από το έργο του "Mistra. Histoires franques-byzantines-catalanes en Grèce, notes d’art et de voyages. Dessins-aquarelles-photographies de l’auteur", Athens, Éditions Perilla (1929).

Ο Ιερός Ναός της Mεταμόρφωσης του Σωτήρος.

Η είσοδος στο κάστρο γινόταν από την νοτιοανατολική πλευρά, όπου στέκεται η επιβλητική πύλη, η «Ζεματίστρα». Μέσα στο κάστρο συναντά κανείς μόνο τα ερείπια των κατοικιών, και των δημόσιων κτηρίων. Από τα παλαιότερα κτίρια εντός των τειχών ελάχιστα σώζονται ακέραια. Ένα από αυτά είναι ο γοτθικού ρυθμού Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Σημαντικό είναι επίσης το κτίριο του στρατηγού Μαιζόν, το οποίο σήμερα στεγάζει το νεότερο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου.

Ο Ιερός Ναός της Mεταμόρφωσης του Σωτήρος

Στα δυτικά της κωμόπολης, εντός του κέντρου του Νιόκαστρου, υπάρχει ο παλαιός Ιερός Ναός της Mεταμόρφωσης του Σωτήρος, που αρχικά οικοδομήθηκε ως οθωμανικό τέμενος – τζαμί, μεταξύ 1573-1595, επί σουλτάνου Μουράτ Γ΄ και το οποίο αποτελεί μνημείο στο οποίο υλοποιήθηκαν εργασίες συνολικής αποκατάστασης, στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2007 – 2013. Στη συνέχεια κατά τη διάρκεια της Β΄ Ενετοκρατίας μετετράπη σε καθολική εκκλησιά, κατόπιν ξανά σε τζαμί και τέλος μετά την απελευθέρωση της περιοχής σε ορθόδοξη εκκλησιά. Ο Ιερός Ναός της Mεταμόρφωσης του Σωτήρος και ο Ιερός Ναός της Kοιμήσεως της Θεοτόκου, ο οποίος βρίσκεται πάνω σε λόφο προς τα ανατολικά της κωμόπολης της Πύλου υπάγονται στην Ιερά Μητρόπολη Μεσσηνίας.

Το κτήριο Μαιζώνος

Το Κτήριο Μαιζώνος, όπου στεγάζεται σήμερα το Αρχαιολογικό Μουσείο, σε φωτογραφία του 2007.

Το ανακαινισμένο κτήριο του Μαιζώνος, στο οποίο στεγάζεται επίσημα από τον Αύγουστο του 2018, που έγιναν τα εγκαίνια της λειτουργίας του, το σύγχρονο Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου, ήταν το παλαιό κτίριο των στρατώνων του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος της περιόδου 1827-1830, (Εκστρατεία του Μοριά - Expédition de Morée). Προσδιοριζόταν παλαιότερα ως "Στρατώνες Μαιζώνος", από το όνομα του επικεφαλής Γάλλου στρατηγού Νικολάου - Ιωσήφ Μαιζώνος. Βρίσκεται στα αριστερά της εισόδου του φρουρίου, απέναντι από το φυλακείο και πρόκειται για ένα μακρόστενο, λιθόκτιστο διώροφο, διατηρητέο κτήριο με δίρριχτη στέγη και πολλά ανοίγματα. Παλαιότερα ο όροφος των "Στρατώνων" είχε διαμορφωθεί σε βιβλιοθήκη η οποία φιλοξενούσε την δωρεά της "Μεσσηνιακής Βιβλιοθήκης" του εκδότη Νότη Καραβία.

Το κτήριο Πασά

Τίτλος παρτιτούρας έργου: "Η ηχώ του Ναυαρίνου". Έκδοση: René Puaux (1878–1936), από το έργο "PUAUX, René. Grèce, Terre aimée des Dieux", Παρίσι [G. de Maleherbe], MCMXXXII [=1932].

Το Κτήριο Πασά βρίσκεται στον εξωτερικό περίβολο του φρουρίου, εκεί που αναπτυσσόταν παλαιότερα ο οικισμός του Κάστρου. Το κτίριο, ένα παλαιό λίθινο κτίσμα με στιβαρή τοιχοδομία και ξύλινη στέγη, πρόσφατα ανακαινισμένη, είναι στην ουσία μια επιμήκης, διμερής αίθουσα, η οποία χρονολογείται μεταξύ του 17ου και 18ου αιώνα. Το όνομα, που έχει αποδοθεί στο κτίριο προέρχεται από τον Ιμπραήμ Πασά, ο οποίος κυριαρχούσε στο κάστρο, από το 1816 έως το 1828, έτος που το Νιόκαστρο απελευθερώθηκε από τον Γάλλο στρατηγό Μαιζόν.

Στη συνέχεια το κτήριο του Πασά χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή κατά τη γερμανική και ιταλική κατοχή (1941-1944), ενώ το 1953 όταν οι ελληνικές αστυνομικές αρχές παρέδωσαν το φρούριο στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, το Κτίριο Πασά διασώθηκε, αν και τα περισσότερα κτίσματα εντός του κάστρου κατεδαφίστηκαν.

Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων χρησιμοποίησε το κτίριο, στην αρχή και κατόπιν για κάποια χρόνια, σαν αποθηκευτικό χώρο και το 2008, στέγασε τα εργαστήρια του ξυλουργείου, βαφείου και σιδηρουργείου, που υπήρχαν στο Νιόκαστρο με σκοπό να καλυφθούν οι ανάγκες της αναστήλωσης του Νιόκαστρου.

Μετά την ανακαίνιση του κτιρίου, το 2010, το Μουσείο Πασά ή Μουσείο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, από το 2012, λειτουργεί αδιαλείπτως μέσα στο Νιόκαστρο, ενώ στους χώρους του φιλοξενείται και η μόνιμη έκθεση «Βυθισμένα Ταξίδια, Ανθρώπινες Εξερευνήσεις: Ίχνη Σημαίνοντα στις Θάλασσες της Πελοποννήσου», με σκοπό την ανάδειξη μιας αντιπροσωπευτικής εικόνας του πλούτου των εναλίων αρχαιοτήτων της Ελλάδας, αλλά και του μοναδικού κόσμου της ενάλιας ανασκαφής. Στον πρώτο, ημι-υπαίθριο χώρο του Μουσείου, υπάρχουν πληροφορίες για το κτίριο που στεγάζει την έκθεση, ενότητα για την Πελοπόννησο και τα πελάγη της, το δίκτυο οδών ναυσιπλοΐας, καθώς και πληροφορίες για το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων, ενώ στη δεύτερη αίθουσα παρουσιάζονται διάφορα στοιχεία για τις υποθαλάσσιες ανασκαφές και τη συντήρηση των ευρεθέντων αντικειμένων, τις αιτίες πρόκλησης ενός ναυαγίου και την παράνομη δραστηριότητα αρχαιοκαπηλίας στο βυθό.

Σύμφωνα με την προϊσταμένη της Εφορείας Ενάλιων Αρχαιοτήτων Αγγελική Σίμωσι: «Η ιδέα για την αναστήλωση του κάστρου της Πύλου ήταν του Γεώργιου Παπαθανασόπουλου, πρώτου προϊσταμένου της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων», ο οποίος «είχε στο μυαλό του να δημιουργήσει ένα κέντρο ενάλιων ερευνών αντίστοιχο με αυτό της Αλικαρνασσού στο σημερινό Μπόντρουμ. Δεν κατάφερε να το φτιάξει, αλλά χωρίς αυτόν δεν θα γινόταν ποτέ η αναστήλωση του κάστρου». Έτσι, σήμερα σε δύο κτίρια του κάστρου, τον προμαχώνα Μακρυγιάννη και το κτίριο Πασά, αλλά και σε κάποια κελιά και τοξοστοιχίες της ακρόπολης ου κάστρου, «μπορεί κανείς να δει τη δουλειά που γίνεται από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, να θαυμάσει ευρήματα, να μάθει πού βρίσκονται μερικά από τα πιο σημαντικά ναυάγια, να πάρει πληροφορίες για τους τρόπους συντήρησης και πολλά άλλα».

Το υδραγωγείο της Πύλου

Το Υδραγωγείο της Πύλου κτίστηκε για να εξυπηρετήσει της ανάγκες ύδρευσης του Νιόκαστρου. Κατά την οθωμανική περίοδο της περιοχής της Πύλου, τον 16ο αιώνα, στη θέση «Παλαιό Νερό», δηλαδή την τοποθεσία του σημερινού χωριού Παλαιονέρου, κατασκευάστηκε η αφετηρία του παλαιότερου συστήματος μεταφοράς νερού, δηλαδή το πρώτο τμήμα του υδραγωγείου. Το υδραγωγείο της Πύλου αποτελούνταν από δυο επιμέρους μικρότερα συστήματα τα οποία ενωνόντουσαν. Το πρώτο και παλαιότερο σύστημα ξεκινούσε από το Παλαιόνερο, νοτιοανατολικά του Νιόκαστρου και η μεταφορά του νερού γινόταν μέσα σε πήλινο αγωγό, ενώ το δεύτερο σύστημα, το οποίο κατασκευάστηκε μεταγενέστερα, μετέφερε το νερό από τις πηγές «Κουμπέ», 15 περίπου χιλιόμετρα βορειοανατολικά του κάστρου (κοντά στο χωριό Χανδρινός), μέσα σε κτιστή αύλακα και κατέληγε κοντά στην Πύλο στην θέση «Καμάρες». Στη συνέχεια, μέσω υπόγειας διασύνδεσης του υδραγωγείου, γινόταν η τροφοδότηση των πηγών που υπήρχαν εντός του Νιόκαστρου.

Το Νιόκαστρο ως πολιτιστικός πολυχώρος

Με την λειτουργία των μουσείων, τις εκθέσεις στους ανοιχτούς χώρους, τις πολιτιστικές δραστηριότητες από τον Δήμου Πύλου - Νέστορος, καθώς και την αξιοποίηση των κτιρίων και των λοιπών υποδομών του, σιγά-σιγά το Νιόκαστρο αναπτύσσεται σε έναν πολιτιστικό πολυχώρο, ιδιαίτερης σημασίας για την ιστορία και τον πολιτισμό της περιοχής.

Δείτε επίσης

• Παλαιόκαστρο Ναυαρίνου
• Πύλος
• Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου
• Δήμος Πύλου - Νέστορος

Εικόνες & φωτογραφίες

• 
  Το Νιόκαστρο σε σχέδιο, του 1831, του Γάλλου αρχιτέκτονα Guillaume-Abel Blouet (1795–1853), από το έργο "Expédition scientifique de Morée, Ordonnée par le Gouvernement français: Architecture, I-VI", Paris, Firmin Didot, 1831-1838.
• 
  Ναυαρίνο (Πύλος). Έκδοση: Amand von Schweiger-Lerchenfeld (1846–1910), από το έργο "Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches", Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887.
• 
  Ο όρμος του Ναυαρίνου. Έκδοση: Amand von Schweiger-Lerchenfeld (1846–1910), από το έργο "Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches", Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887.
• 
  Το Νιόκαστρο της Πύλου. Έκδοση: Amand von Schweiger-Lerchenfeld (1846–1910), από το έργο "Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches", Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887.
• 
  Οι βραχονησίδες στον όρμο του Ναυαρίνου. Έκδοση: Amand von Schweiger-Lerchenfeld (1846–1910), από το έργο "Griechenland in Wort und Bild, Eine Schilderung des hellenischen Konigreiches", Λειψία, Heinrich Schmidt & Carl Günther, 1887.
• 
  Γενική άποψη της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (το κτίριο ήταν αρχικά οθωμανικό τέμενος), σε σχέδιο, του 1831, του Γάλλου αρχιτέκτονα Guillaume-Abel Blouet (1795–1853), από το έργο "Expédition scientifique de Morée, Ordonnée par le Gouvernement français: Architecture, I-VI", Paris, Firmin Didot, 1831-1838.
• 
  Τομή καθ'ύψος και κάτοψη της εκκλησίας της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, που παλαιότερα ήταν οθωμανικό τέμενος, στο Νιόκαστρο Πύλου, σε σχέδιο του Γάλλου αρχιτέκτονα Guillaume-Abel Blouet (1795–1853), από το έργο "Expédition scientifique de Morée, Ordonnée par le Gouvernement français: Architecture, I-VI", Paris, Firmin Didot, 1831-1838.
• 
  Το φρούριο του Ναυαρίνου, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1857, σε εικονογράφηση του ναυάρχου του Βασιλικού Ναυτικού Edward Gennys Fanshawe (1814–1906).
• 
  Χάρτης του όρμου του Ναυαρίνου του Γάλλου υδρογράφου, ποιητή και φιλολόγου Joseph Roux (1834-1905), από το έργο "Recueil des principaux plans, des ports, et rades de la Méditerranée", chez Yves Gravier Libraire sous la Loge de Banchi, 1804.
• 
  Χάρτης του όρμου της Πύλου με κάτοψη του Νιόκαστρου και του Παλαιόκαστρου, του 1680, του Ενετού Φραγκισκανού μοναχού και χαρτογράφου, Vincenzo Coronelli (1650–1718), από το έργο "Repubblica di Venezia p. IV. Citta, Fortezze, ed altri Luoghi principali dell' Albania, Epiro e Livadia, e particolarmente i posseduti da Veneti descritti e delineati dal p. Coronelli", Venice, 1688.
• 
  Άποψη του Νιόκαστρου της Πύλου, σε σχέδιο του Ενετού Φραγκισκανού μοναχού και χαρτογράφου, Vincenzo Coronelli (1650–1718), από το έργο "Repubblica di Venezia p. IV. Citta, Fortezze, ed altri Luoghi principali dell' Albania, Epiro e Livadia, e particolarmente i posseduti da Veneti descritti e delineati dal p. Coronelli", Venice, 1688.
• 
  Άποψη του όρμου του Ναυαρίνου από το Νιόκαστρο, στο βάθος το νησάκι Τσιχλί Μπαμπά και η νήσος Σφακτηρία.Έκδοση: René Puaux (1878–1936), από το έργο "Grèce, Terre aimée des Dieux", Παρίσι [G. de Maleherbe], MCMXXXII [=1932].
• 
  Συνάντηση του στρατηγού Μαιζών και του Ιμπραήμ Πασά τον Σεπτέμβριο του 1828, σε πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Jean-Charles Langlois (1789-1870), λάδι σε καμβά, Συλλογή του Ανακτόρου των Βερσαλλιών (Collections du château de Versailles).

Πηγές – Ενδεικτική βιβλιογραφία

Στα ελληνικά

• Νικόλαος Κοντογιάννης, «Οι οχυρώσεις της Μεσσηνίας: από το Βυζάντιο στο νεώτερο Ελληνικό Κράτος», στο: «Μεσσηνία: Συμβολές στην Ιστορία και τον Πολιτισμό της», επιμέλεια: Γ. Ξανθάκη - Καραμάνου, έκδοση: Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και Πολιτισμικών Σπουδών.
• Ν. Δ. Κοντογιάννης, Ι. Μ. Γρηγοροπούλου, «Ο Ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο Νιόκαστρο της Πύλου: Τα νέα δεδομένα της Έρευνας».
• Πηγή Π. Καλογεράκου, «Η συμβολή του Γαλλικού Εκστρατευτικού Σώματος στην αποκατάσταση των φρουρίων και των πόλεων της Μεσσηνίας».
• Το ειδικό ένθετο «Επτά Ημέρες», της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994.
• Τάκη Δεμοδού, «Για το Νιόκαστρο και για το Ναβαρίνο», εκδότης: Δημήτριος Ν. Παπαδήμας, Αθήνα 1987, ISBN 960-206-345-9, ISBN 978-960-206-345-3.
• Henri Belle, «Ταξίδι στην Ελλάδα 1861-1874: Ταΰγετος, Μάνη, Καλαμάτα, Κορώνη Ναβαρίνο, Μεσσήνη, Καρύταινα, Ανδρίτσαινα, Καλάβρυτα: Τρία χρόνια παραμονής και περιπλανήσεων», (τ.4), (γλώσσα πρωτοτύπου: γαλλικά, τίτλος πρωτοτύπου: "Voyage en Grèce: Trois années en Grèce"), εισαγωγή, σχόλια: Γιάννης Γρυντάκης, μετάφραση Λίνα Σταματιάδη, επιμέλεια σειράς: Θεοδόσης Πυλαρινός, (Νεοελληνική Ιστορική Βιβλιοθήκη), Εκδόσεις "Κάτοπτρο", Αθήνα 1996, ISBN 960-7602-02-1, ISBN 978-960-7602-02-2(set) & ISBN 960-7602-06-4, ISBN 978-960-7602-06-0.
• Χαράλαμπος Αθ. Μπάλτας, «Πύλος - Ναυαρίνο - Νιόκαστρο - Ανάκτορο Νέστορος - Μεθώνη. Τουριστικός οδηγός και σύντομη ιστορία», εκδότης: Δημήτριος Ν. Παπαδήμας, (έκδοση στα ελληνικά & άλλες γλώσσες), Αθήνα 1997, (1η εκδ.) 2003 (3η εκδ.), ISBN 960-206-541-9 ISBN 978-960-206-541-9.
• Γιώργος Παπαθανασόπουλος, Θάνος Παπαθανασόπουλος, «Πύλος - Πυλία: Οδοιπορικό στο χώρο και στο χρόνο: Η Πύλος του Νέστορος, το Ναβαρίνο, η Μεθώνη, η Κορώνη», έκδοση: Υπουργείο Πολιτισμού, Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων, Αθήνα 2000 (1η εκδ.), 2004 (2η έκδ.), ISBN 960-214-267-7, ISBN 978-960-214-267-7.
• Jack L. Davis, «Πύλος η αμμουδερή: Ιστορικό και αρχαιολογικό ταξίδι από την εποχή του Νέστορα έως τη ναυμαχία του Ναβαρίνου», (γλώσσα πρωτοτύπου: αγγλικά, τίτλος πρωτοτύπου: "Sandy Pylos: An archaeological history from Nestor to Navarino"), επιμέλεια: Χαράλαμπος Μπάλτας, μετάφραση Μάγια Κόμβου, εκδότης: Δημήτριος Ν. Παπαδήμας, Αθήνα 2005, ISBN 960-206-480-3, ISBN 978-960-206-480-1.
• Κώστας Δέτσικας, «[Οι κουρσάροι της ξηράς: Από την έξοδο του Μεσολογγίου στο Ναβαρίνο]», Εκδόσεις: "Αστάρτη", Αθήνα 2009, ISBN 978-960-263-134-8.
• Συλλογικό έργο, «Η ναυμαχία του Ναβαρίνου: πολλαπλές αναγνώσεις. Η συλλογή του Αντώνη Τάντουλου», (κατάλογος έκθεσης στο παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης στη Σπάρτη, μεταξύ 28/3/2009 - 31/8/2009. Προλογικά κείμενα: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Βασίλης Κρεμμυδάς, Γεωργία Κακούρου-Χρόνη, εισαγωγικά κείμενα: Πέπη Γαβαλά, Αντώνης Ι. Τάντουλος),επιμέλεια: Γεωργία Κακούρου - Χρόνη, Πέπη Γαβαλά, μετάφραση: Νίκη Φιλιπποπούλου, Ρεβέκα Τσατοβίδου, φωτογράφιση: Αντώνης Τάντουλος, Γιώργος Χαλκιαδάκης, έκδοση: Εθνική Πινακοθήκη - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου, Σπάρτη 2009, ISBN 978-960-85308-5-0.
• Δημήτρης Σ. Μπελέζος, «Η ναυμαχία του Ναβαρίνου 1827: Η σύγκρουση που διέσωσε την Ελληνική Επανάσταση», (περιοδικό "Στρατιωτική Ιστορία", σειρά: "Μεγάλες Μάχες", no. 56), Εκδόσεις: "Γνώμων Εκδοτική", Αθήνα 2014, ISBN 978-618-5018-17-7
• Christopher Montague Woodhouse (1917-2001), «[Η ναυμαχία του Ναβαρίνου]», υπό Κ. Μ. Γουντχάους, μετάφραση: Φίλιππος Λεβέντης, Εκδόσεις: "Καστανιώτη", Αθήνα 2016, ISBN 978-960-03-6059-2.
• Αργύρης Π. Πετρονώτης, «Τα κάστρα του Ναβαρίνου (Παλιόκαστρο-Νιόκαστρο) και μια περίπτωση αναστολής εκεί του "παιδομαζώματος"», ανάτυπο από το περιοδικό "Βυζαντινός Δόμος", τόμ. 22-23-24 (Βυζαντινή και Νεότερη Ελληνική Ιστορία και Πολιτισμός), Αθήνα 2017. ISBN 978-618-5294-12-0.

Ξενόγλωσση βιβλιογραφία

• Robert Dankoff, Sooyong Kim, An Ottoman Traveller: Selections from the Book of Travels of Evliya Çelebi", Eland Publishing Limited, London 2010, ISBN 978-1-78060-025-3, (στα αγγλικά).
• Anne Couderc, Nikos Sigalas, "Navarin, 20 octobre 1827. Les paradoxes d'une défaite sans guerre, (στα γαλλικά).
• Ali Fuat Örenç, “1827 Navarin Deniz Savaşı ve Osmanlı Donanması”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, Sa. 46 (2007/2), İstanbul 2009, s. 37-84 (στα τουρκικά).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Κάστρο Πύλου (Νιόκαστρο) Αρχειοθετήθηκε 2017-12-01 στο Wayback Machine., από την ιστοσελίδα: odysseus.culture.gr - "Οδυσσεύς" του Υπουργείου Πολιτισμού.
• Αρχαιολογικό Μουσείο Πύλου.
• Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας.
• Δήμος Πύλου - Νέστορος, από την ιστοσελίδα: www.pylos-nestor.gr του Δήμου Πύλου - Νέστορος.
• Νιόκαστρο – Πύλος: οθωμανική αρχιτεκτονική, πλούσια ιστορία, από την ιστοσελίδα: www.mythicalpeloponnese.gr - Μυθική Πελοπόννησος.
• Νιόκαστρο, από την ιστοσελίδα: greece.terrabook.com
• Νιόκαστρο ή Κάστρο Ναβαρίνου, από την ιστοσελίδα: www.kastra.eu - "Καστρολόγος".
• Νιόκαστρο Πύλου (43 Θέματα), από την ιστοσελίδα: el.travelogues.gr - "TRAVELOGUES: ME TO BΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΤΩΝ: Τόποι - Μνημεία - Άνθρωποι. 15ος - 20ός αιώνας", Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη - Travelogues.
• Άποψη του καστρου της Πυλου (Νιοκαστρο), από την ιστοσελίδα: photodentro.edu.gr
• «Νιόκαστρο και Υδραγωγείο, Πύλος», 20/08/2014», «Η Αρχιτεκτονική και η Εξέλιξη του Υδραγωγείου του Νιόκαστρου της Πύλου», 06/12/2015, «Πύλος: Μελέτη διαχείρισης και ανάδειξης του πολιτισμικού τοπίου του όρμου του Ναβαρίνου», 23/03/2016, «Οχυρώσεις Μεσσηνίας: Από το Βυζάντιο στο Νεώτερο Ελληνικό Κράτος», 27/11/2016, «Το Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα στην Μεσσηνία», 21/04/2017, «Ο ναός Μεταμόρφωσης Σωτήρος, Νιόκαστρο Πύλου», 07/06/2017, από την ιστοσελίδα του τοπικού ΜΜΕ "Αριστομένης ο Μεσσήνιος".
• Θυρανοίξια Ι. Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Νιόκαστρο Πύλου, από την ιστοσελίδα: poimin.gr
• Θυρανοίξια στο Ανδρομονάστηρο και τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος στο Νιόκαστρο Πύλου, 05/08/2016μ από την ιστοσελίδα: www.kalamatajournal.gr του ΜΜΕ της Μεσσηνίας "Kalamata Journal".
• Θυρανοίξια του Ι. Ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο Νιόκαστρο Πύλου, 09/08/2016, από την ισοσελίδα: ikivotos.gr του περιοδικού "Κιβωτός της Ορθοδοξίας".
• Ο ναός της Μεταμορφώσεως στο Νιόκαστρο της Πύλου, 03/11/2012, από το ιστολόγιο "Ακροκέραμα ".
• Νιόκαστρο Πύλου – Ελληνικό Κέντρο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας. Εργασίες αποκατάστασης του φρουρίου για την εγκατάσταση του ΕΛΚΥΑΠ, 23/07/2012, από την ιστοσελίδα: www.archaiologia.gr του περιοδικού "Αρχαιολογία".
• Εικονική αναπαράσταση της Ναυμαχίας του Ναυρίνου στο Νιόκαστρο σε 5 γλώσσες, 02/08/2013, από την ιστοσελίδα: www.arcadiaportal.gr του ΜΜΕ της Αρκαδίας "Arcadia Portal".
• 100 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠΡΙΝ" ΣΤΟ ΚΤΗΡΙΟ ΜΑΙΖΩΝΟΣ ΣΤΟ ΝΙΟΚΑΣΤΡΟ", (2013).
• Πολιτισμός. Κώστας Στρατής: «Πολυχώρος πολιτισμού το Νιόκαστρο της Πύλου», 28/08/2018, από την ιστοσελίδα: www.avgi.gr της εφημερίδας Η Αυγή.