Ο όρος Κομιτατζής ή Κομίτης (Βουλγαρικά, Σερβικά : Комити, Komiti, Ρουμανικά: Comitagiu, Τουρκικά: Komitacı, Αλβανικά: Komitaji) αναφέρεται στους αντάρτες, μέλη μιας μυστικής επαναστατικής οργάνωσης και συγκεκριμένα σε μέλη ανταρτικών ομάδων που δρούσαν στα Βαλκάνια κατά την διάρκεια της τελευταίας ιστορικής περιόδου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εναντίον των οθωμανικών αρχών.[1] Ο όρος κομιτατζήδες, στη Μακεδονία χρησιμοποιούνταν για να χαρακτηρίσει τους εξαρχικούς Ελληνικής καταγωγής που μεταστράφηκαν και υπηρετούσαν τους σκοπούς της Βουλγαρίας, διαχωρίζοντάς τους έτσι από τους καθεαυτούς Βούλγαρους.[2]

Ομάδα κομιτατζήδων ανταρτών στην περιοχή της Φλώρινας, 1903.

Ετυμολογία

Επεξεργασία

Η λέξη Κομιτατζής προέρχεται από την αγγλική λέξη committee (προφ. κομίτι) που σημαίνει επιτροπή[1] λέξη που χρησιμοποιήθηκε ως δάνειο στη τουρκική γλώσσα.[3] Οι αντάρτες, ως μέλη της επιτροπής (σσ. του κομιτάτου), ταυτίστηκαν με τις επαναστατικές επιτροπές, έτσι ώστε να τους αποδοθεί η συγκεκριμένη ονομασία.[1] Στην τουρκική ιστοριογραφία, σε αυτήν την ομάδα εντάσσονται, εκτός από τα μέλη των Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης και της Εσωτερικής Θρακικής Επαναστατικής Οργάνωσης, και οι Μακεδονομάχοι ως μέλη του Μακεδονικού Κομιτάτου.[3]

Ιστορικό πλαίσιο

Επεξεργασία

Βαλκανικοί ανταγωνισμοί

Επεξεργασία

Υπόβαθρο

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Μακεδονικό Ζήτημα
 
Κομιτατζήδες στα όρια μεταξύ Θράκης και Μακεδονίας, με επικεφαλής τον Τάνε Νικολόφ.

Από τα τέλη του 19ου αιώνα και μετά το τέλος του Ρωσοτουρικού πολέμου το 1878, αρχίζει μια περίοδος έντονων εθνικών ανταγωνισμών στις ευρωπαϊκές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Εκτός από την Ελλάδα που είχε αποκτήσει την ανεξαρτησία της με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1830 και την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας με την διμερή Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης το 1881, μόνο η Σερβία και η Βουλγαρία είχαν επιτύχει κάποιο καθεστώς αυτονομίας στο πλαίσιο μιας οθωμανικής επικυριαρχίας.[4] Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, η διδασκαλία στα σχολεία του χριστιανικού πληθυσμού της Μακεδονίας και οι ακολουθίες των εκκλησιών γίνονταν στην ελληνική γλώσσα. Ο έλεγχος των σχολείων και των εκκλησιών αυτή την περίοδο, γίνεται μέσω των τοπικών μητροπολιτών που ανήκαν στο Πατριαρχείο. Η ελλιπής εκπαίδευση όμως σε αρκετές αγροτικές περιοχές αποτέλεσε τον κύριο παράγοντα αναλφαβητισμού και η ελληνική γλώσσα δεν μπόρεσε να αποτελέσει σε μεγάλο βαθμό την μητρική γλώσσα του σλαβόφωνου πληθυσμού.[5] Με την αυτο-ανακήρυξη ντε φάκτο της αυτοκεφαλίας της Βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (γνωστή τότε ως Βουλγαρική Εξαρχία) το 1870, αποσχίζεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.[6] Από αυτήν την περίοδο, οι βαλκανικές κυβερνήσεις της Βουλγαρίας, της Σερβίας και της Ελλάδας, προσπαθούν να ενδυναμώσουν την διδασκαλία τη γλώσσας τους ώστε να μπορέσουν στις κατάλληλες συνθήκες να αιτηθούν στις Μεγάλες Δυνάμεις την αυτονόμηση των οθωμανικών ευρωπαϊκών περιοχών με σκοπό την προσάρτηση των εδαφών αυτών.[εκκρεμεί παραπομπή] Οι πιέσεις των βουλγαρικών παραγόντων προς τον ορθόδοξο πληθυσμό στο ευρωπαϊκό τμήμα της Αυτοκρατορίας εντείνονται προκειμένου να ενσωματωθούν στην Βουλγαρική Εξαρχία. Η προσπάθεια ελέγχου της εκπαίδευσης των σχολείων και της λειτουργίας των εκκλησιών, σταδιακά γίνεται εντονότερη από τον βουλγαρικό παράγοντα, ο οποίος επιθυμεί με κάθε τρόπο την επιστροφή των εδαφών που της παραχωρήθηκαν με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και που περιόρισε η τελική Συνθήκη του Βερολίνου το 1878.[3] Από το 1890, η βουλγαρική πλευρά με το σύνθημα «Η Μακεδονία στους Μακεδόνες», προσπαθεί να αποκτήσει την αποδοχή κυρίως του σλαβόφωνου πληθυσμού, που μέχρι εκείνη την εποχή δεν είχε έντονη εθνική συνείδηση.

Ένοπλες ομάδες

Επεξεργασία
 
Έλληνες αντάρτες και Τούρκοι αξιωματικοί μετά την επικράτηση την Νεότουρκων και τη κατάπαυση των εχθροπραξιών, έπειτα από την αμνηστία που δόθηκε το 1908.

Η Συνθήκη του Βερολίνου αποτέλεσε άμεσα ή έμμεσα, ηθελημένα ή όχι, τη γενέτειρα του Μακεδονικού Ζητήματος και την κύρια αιτία αντιπαλότητας μεταξύ των τριών βαλκανικών κυβερνήσεων και τριών Αυτοκρατοριών. Η προσπάθεια ελέγχου της εκπαίδευσης και της τοπικής εκκλησίας αποκτά μορφή ένοπλου αγώνα, με την εμφάνιση ανταρτικών ομάδων που καθοδηγούνταν από τις βαλκανικές κυβερνήσεις. Οι ανταρτικές ομάδες αναφέρονται από τους Οθωμανούς ως κομιτατζίδες ή μέλη της επιτροπής.[3] Συχνά αναφέρεται για τις μυστικές ομάδες που συνδέονταν με την Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση και την Εξέγερση του Ίλιντεν.

Κύρια λήμματα: Βουλγαρόφιλοι και Γκραικομάνοι

Ο όρος κομιτατζήδες χρησιμοποιούνταν από τους Έλληνες στη Μακεδονία και για να χαρακτηρίσει τους εξαρχικούς Ελληνικής καταγωγής που μεταστράφηκαν και υπηρετούσαν τους σκοπούς της Βουλγαρίας, διαχωρίζοντάς τους έτσι από τους καθεαυτού Βούλγαρους[2] Ο αντίστοιχος όρος που χρησιμοποιείται από την βουλγαρική ιστοριογραφία είναι «Γκραικομάνοι» για τους σλαβόφωνους κατοίκους της Μακεδονίας, που είχαν ελληνική συνείδηση και μάχονταν με τα σώματα των μακεδονομάχων.[7][8] Ο όρος χρησιμοποιείται και εξασθενεί σταδιακά μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους.[9]

Περίοδος του Μεσοπολέμου

Επεξεργασία
 
Κομιτατζήδες στον Βουλγαρικό Στρατό.

Στον Μεσοπόλεμο, ο όρος χρησιμοποιήθηκε από την ρουμανική ιστοριογραφία για να περιγράψει την δράση βουλγαρικών ομάδων της Εσωτερικής Ντομπρουτζιανής Επαναστατικής Οργάνωσης στην ιστορική περιοχή της Ντομπρουτζάς.[εκκρεμεί παραπομπή]

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

Επεξεργασία

Κατά την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, γίνεται ξανά χρήση του όρου στην Ελλάδα, προκειμένου να περιγράψει την δράση στις περιοχές της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της Θράκης, αλβανόφωνων, βλαχόφωνων και σλαβόφωνων στα σώματα της πολιτοφυλακής των κατακτητών.[10]

Άλλες χρήσεις

Επεξεργασία

Αθλητισμός

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Βαρντάρ Σκοπίων

Ο όρος Κομίτι ή κομιτατζήδες χρησιμοποιείται για να ονομαστούν οι οπαδοί της ομάδας ΦΚ Βαρντάρ της Βόρειας Μακεδονίας. Η πρώτη χρήση του όρου, έγινε το 1987, όταν Σλαβομακεδόνες οπαδοί της ποδοσφαιρικής ομάδας, ίδρυσαν τον σύνδεσμο φιλάθλων Κομίτι στην πόλη των Σκοπίων. Εκτός όμως από την φίλαθλη δραστηριότητα του, ο σύνδεσμος έχει έντονη δράση πάνω στο ζήτημα της ανεξαρτησίας της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας από την Γιουγκοσλαβική ομοσπονδία, σε μια περίοδο που τέτοια συζήτηση στη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας θεωρούνταν από μη δημοφιλή έως και απαγορευμένη. Οι εκδηλώσεις των οπαδών πριν και μετά τον αγώνα, είχαν ως σκοπό να αφυπνίσουν την κοινωνία της Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και να θέσουν το ζήτημα της ανεξαρτησίας στην κοινωνική και πολιτική ατζέντα. Η ανακίνηση του ζητήματος προωθήθηκε ιδιαίτερα στην κοινή γνώμη της εποχής, όταν η ομάδα του Βαρντάρ Σκοπίων κατέκτησε την πρώτη θέση στο Ομοσπονδιακό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου της Α' Κατηγορίας την αγωνιστική περίοδο 1986-1987.[11][12] Η ευαισθησία του συλλόγου πάνω στα ιστορικά θέματα, διαφαίνεται μέχρι σήμερα με συνθήματα εθνικιστικού περιεχομένου. Ορισμένες φορές υπάρχουν επεισόδια σε αγώνες της Βαρτνάρ με αθλητικές ομάδες περιοχών που κατοικεί η αλβανική μειονότητα στη χώρα, αλλά και με αθλητικές ομάδες του Κοσσυφοπεδίου, λαμβάνοντας έτσι χαρακτηριστικά εθνοτικής βίας.[13][14]

Λογοτεχνία

Επεξεργασία

Ο Αμερικανός συγγραφέας Τίμοθυ Ζαν (Timothy Zahn), στη νουβέλα του επιστημονικής φαντασίας «Angelmass», αναφέρεται σε ένα διαστημικό πολεμικό σκάφος με την ονομασία Komitadji, που προκειμένου να ανεφοδιαστεί, μεταβαίνει σε διαστημοδρόμιο της Γης την οποία κυβερνά μια παγκόσμια Ειρηνική Αυτοκρατορία (Pax Empire).[15]

Υποσημειώσεις - παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 1,2 (Πολωνικά) Ιστοσ. εκδόσεων De agostini Polska, Λεξικό ξένων λέξεων και φράσεων του Βλαντισλάβ Κοπαλίνσκι Αρχειοθετήθηκε 2013-07-02 στο Wayback Machine. (Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych Władysław Kopaliński), λήμμα komitadżi, Ηλεκτρονικό λεξικό, Α΄έκδοση.
  2. 2,0 2,1 Σταυρούλα Βαϊνά Αρβανιτάκη (2004). Ο καπετάν Γρηγόριος Βαϊνάς, Μακεδονικός Αγώνας, Ήθη και έθιμα της Μακεδονίας. Αθήνα: Μέδουσα – Σέλας Εκδοτική. σελίδες 191 ). ISBN 960-8338-14-X. 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 John Phillips, Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans, εκδ. I. B. Tauris, 2004, σ. 25[νεκρός σύνδεσμος] [Introduction], ISBN 186064841X
  4. John Phillips, Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans, εκδ. I. B. Tauris, 2004, σ. 21[νεκρός σύνδεσμος] [Introduction], ISBN 186064841X
  5. John Phillips, Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans, εκδ. I. B. Tauris, 2004, σ. 23[νεκρός σύνδεσμος] [Introduction], ISBN 186064841X
  6. John Phillips, Macedonia: Warlords and Rebels in the Balkans, εκδ. I. B. Tauris, 2004, σ. 24[νεκρός σύνδεσμος] [Introduction], ISBN 186064841X
  7. Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας: Ο Εμφύλιος, εκδ. Αφών Τολίδη, Αθήνα 1981, σ. 191
  8. Ιστοσ. Macedonian Heritage (Αναδημοσίευση), Ημερολόγιο 2002: Ο Μακεδονικός Αγώνας, Μήνας Αύγουστος, εκδ. Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, Εκδ. Έφεσος
  9. Αθανάσιος Καλλιανιώτης, Οι αρχές της αντίστασης στην Δυτική Μακεδονία (1941-1943) Αρχειοθετήθηκε 2012-03-24 στο Wayback Machine., [Μεταπτυχιακή εργασία], Επιβλ. Ιωάννης Κολιόπουλος, Θεσσαλονίκη 2000, σ. 13
  10. (Αγγλικά) Andrew Rossos, Macedonia and the Macedonians: A History Αρχειοθετήθηκε 2012-09-30 στο Wayback Machine., Σειρά Studies of Nationalities, εκδ. Hoover Institution Press, Stanford University, California, 2008, σ. 198
  11. Η Βαρντάρ τελικά δεν κατάφερε να κατακτήσει το πρωτάθλημα, καθώς δεν της αναγνωρίστηκαν έξι βαθμοί σύμφωνα με απόφαση δικαστηρίου του Βελιγραδίου, με αποτέλεσμα να υποβιβαστεί στην κατάταξη των αποτελεσμάτων στην πέμπτη θέση και να πάρει τελικά το κύπελλο η Παρτιζάν Βελιγραδίου που ήταν δεύτερη.
  12. (Αγγλικά) Zhidas Daskalovski, Democratisation in Macedonia and Slovenia, Περιοδ. South-East Europe Review for Labour and Social Affairs, εκδ. Quarterly of The Hans-Böckler-Foundation, Έκδοση 2η, Αρ. 3ο, Οκτώβριος 1999, σ. 23
  13. Εφημ. Η Αυγή, ΠΓΔΜ - Βαρντάρ Σκοπίων: "Ελλάδα, σου ευχόμαστε καλή... χρεωκοπία"![νεκρός σύνδεσμος], [Ηλεκτρ. έκδοση], 13/12/2011
  14. Εφημ. Ελευθεροτυπία, Αιματηρά επεισόδια στην ΠΓΔΜ, [Ηλεκτρ. έκδοση], 17/08/2009
  15. (Αγγλικά) Τίμοθυ Ζαν (Timothy Zahn), Angelmass Αρχειοθετήθηκε 2012-10-15 στο Wayback Machine., εκδ. TOR Books, Fennco, 2001, σ. 1, ISBN 081258418X

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • (Ελληνικά) Albert Londres, Κομιτατζήδες: η τρομοκρατία στα Βαλκάνια. Μετάφραση Δημήτρης Μιχαλόπουλος, εκδ. Πετσίβας, Αθήνα 2008, ISBN 978-960-87636-8-5.
  • (Γαλλικά) Albert Londres, Les Comitadjis: le terrorisme dans les Balkans : récit, εκδ. Serpent à plumes, Α' εκδ. 1932, Παρίσι 1997, σσ. 191, ISBN 2842610342

Δείτε επίσης

Επεξεργασία