Βικιπαίδεια

Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος-Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών

Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές.

Ο Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) με στρατιωτικό τμήμα τις Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ), ήταν αντιστασιακή οργάνωση που έδρασε στην Ελλάδα την περίοδο της Κατοχής. Αποτελούσε τη δεύτερη μεγαλύτερη και τη μεγαλύτερη μη αριστερή ελληνική αντιστασιακή οργάνωση.

Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος-Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών
Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση, στις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις και στα Δεκεμβριανά
Ενεργό1941–1944
ΙδεολογίαΒενιζελισμός[1]
Συντηρητισμός[2]
Εθνική αυτοδιάθεση
Αντικομμουνισμός
Αντιφασισμός
ΟμάδεςΕΔΕΣ Αθηνών (Απόσχιση ενός μέρους της μετά από διάσπαση σε "αντιστασιακό" και "προδοτικό" (ο προδοτικός αποκηρύχτηκε από τον Ζέρβα) στις 21 Σεπτεμβρίου 1943)
ΜΑΒΗ
ΗγέτεςΝαπολέων Ζέρβας
Κομνηνός Πυρομάγλου
ΠεριοχήΉπειρος
Δύναμη10.000
ΥπαγωγήΣτρατηγείο Συμμαχικών Δυνάμεων
Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών
ΑντίπαλοιΣτην Αντίσταση:

Στις ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις:

Στα Δεκεμβριανά:

Ιδρύθηκε από τον Ναπολέοντα Ζέρβα, τον Λεωνίδα Σπαή και τον Ηλία Σταματόπουλο στις 9 Σεπτεμβρίου του 1941 με προσανατολισμό αντιμοναρχικό, αλλά όχι αντιστασιακό. Μετά από έντονη βρετανική πίεση, ανέπτυξε αντιστασιακή δράση από το 1942 κυρίως στην Ήπειρο. Ο Ζέρβας τέθηκε επικεφαλής αντάρτικων δυνάμεων που ανέπτυξαν τη δράση τους στη δυτική Ελλάδα και συμμετείχε στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου. Αντάρτικες ομάδες του ΕΔΕΣ εδραίωσαν την κυριαρχία τους στην Ήπειρο. Ο ΕΔΕΣ αποτέλεσε πόλο έλξης φιλελεύθερων, αστών δημοκρατών και αρκετών σοσιαλιστών, εκπροσωπώντας σε γενικές γραμμές τις αντικομμουνιστικές αλλά αντιστασιακές αστικές τάξεις. Το 1943 μετονομάστηκε η οργάνωση σε Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών.

Το φθινόπωρο του 1943 ο ΕΔΕΣ ήρθε σε σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ. Ο Ζέρβας συνήψε συμφωνία μη επίθεσης με την 22η γερμανική Μεραρχία που διήρκεσε ως το 1944. Το Φεβρουάριο του 1944 έπαυσε η σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ και ο ΕΔΕΣ συνέχισε την αντιστασιακή του δράση. Κατά την απελευθέρωση ο ΕΔΕΣ εκδίωξε από την Ήπειρο στην Αλβανία τους Τσάμηδες, Αλβανούς συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων με αυτονομιστική δράση.

Κατά τα Δεκεμβριανά ήρθε σε σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ, που εκδίωξε τις μονάδες του στην Κέρκυρα. Στις 15 Φεβρουαρίου 1945, με απόφαση του Ζέρβα, ο ΕΔΕΣ διαλύθηκε.

Ίδρυση

Επεξεργασία

Αρχικοί στόχοι

Επεξεργασία

Το ιδρυτικό της οργάνωσης υπογράφτηκε στην Αθήνα, στις 9 Σεπτεμβρίου του 1941, από τον απόστρατο αντισυνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα,τον αξιωματικό Λεωνίδα Σπαή και τον δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο.[3] Ως βασικός στόχος της οργάνωσης οριζόταν η αποκατάσταση του αντιμοναρχικού στρατοπέδου υπό την ηγεσία του Νικολάου Πλαστήρα.[4] Ηγετικό ρόλο διετέλεσε εξ αρχής ο Ζέρβας λόγω της απουσίας του Πλαστήρα στη Γαλλία.[5] Σύμφωνα με το ιδρυτικό του ΕΔΕΣ, στόχος της οργάνωσης αποτελούσε η κατάργηση της βασιλείας και η δημιουργία μιας σοσιαλιστικής Ελλάδας, σε μια «προσπάθεια αποδιοργάνωσης της προπολεμικής τάξης πραγμάτων».[5] Ο αντιστασιακός αγώνας, δεν περιγραφόταν στους στόχους της οργάνωσης, ενώ ούτε στο αρχικό ιδρυτικό κείμενο γινόταν αναφορά στον συμμαχικό αγώνα.[6] Ενώ η οργάνωση είχε σκοπό τη συσπείρωση των βενιζελικών, είχε την ιδιαιτερότητα της απουσίας των γνωστών στελεχών της παράταξης, γεγονός το οποίο οφείλεται στο φατριασμό και τις αντιθέσεις που υπήρχαν, κατά το μεσοπόλεμο, μεταξύ των βενιζελικών αξιωματικών. Έτσι, σημαίνοντα στελέχη του χώρου κράτησαν απόσταση από το Ζέρβα τον οποίο θεωρούσαν αναξιόπιστο.[7]

Οργάνωση

Επεξεργασία

Αρχικά, ο Σύνδεσμος οργανώθηκε μόνο στην περιοχή της Αθήνας με επιρροή κυρίως στις προσφυγικές συνοικίες, σε ένα τμήμα του βενιζελικού πολιτικού προσωπικού και σε ορισμένους απότακτους αξιωματικούς του κινήματος του 1935. Μέχρι το χειμώνα του 1941-42, ο Σύνδεσμος αδυνατούσε να διευρύνει την επιρροή του. Με παρέμβαση των Βρετανών αρχίζει η προετοιμασία της αντιστασιακής δράσης. Το Μάρτη του 1942, μέσω επαφών με τις Βρετανικές μυστικές υπηρεσίες, παρουσιάζεται το ιδρυτικό του ΕΔΕΣ με αντιστασιακούς σκοπούς, ενώ στέλνεται κρυφά μήνυμα νομιμοφροσύνης στον εξόριστο βασιλέα.[8]

"Ὁρκίζομαι εἰς τὴν τιμὴν καὶ τὴν συνείδησίν μου ὅτι θὰ ἐργασθῶ μὲ ὅλας μου τὰς δυνάμεις καὶ διὰ παντὸς τρόπου πρὸς ἐπίτευξιν τοῦ σκοποῦ τοῦ Ἐθνικοῦ Δημοκρατικοῦ Ἑλληνικοῦ Συνδέσμου, ὅτι θὰ ἐκτελῶ ἀσυζητητὶ πᾶσαν διαταγὴν τῆς Κεντρικῆς Διοικούσης Ἐπιτροπῆς καὶ ὅτι θὰ φυλάξω μὲ ἱερότητα τὸ μυστικὸν τοῦ Συνδέσμου μέχρις οὗ ἑπιτευχθῆ ὁ σκοπός μας."

Όρκος του ΕΔΕΣ[εκκρεμεί παραπομπή]

Στο Αντάρτικο

Επεξεργασία

Μέσω σύνδεσης με τον Προμηθέα Β´ (ενός δικτύου κατασκοπείας που είχαν οργανώσει οι Βρετανοί) και ενίσχυσης 24.000 λιρών ο Ναπολέων Ζέρβας μαζί με 4 συντρόφους του, βγαίνει στον ένοπλο αγώνα στα βουνά της Δυτικής Ελλάδας, στις 23/7/1942, αφού πρώτα απειλήθηκε με κατάδοση στη Γκεστάπο καθότι τον βάρυναν κατηγορίες υπεξαίρεσης χρημάτων.[9][10]

Οι πρώτες ομάδες του ΕΔΕΣ εμφανίστηκαν στον ορεινό χώρο του Ραδοβιζίου, στα ΝΑ της Άρτας. Ο ίδιος ο Ζέρβας εμφανίστηκε στην περιοχή του Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας, τον Ιούλιο του 1942. Η σχέση του με το Δημ. Ίσκο, γόνο γνωστής αρματολικής οικογένειας, προκάλεσε τη συνδρομή της τοπικής κοινωνίας. Η οργάνωση του ΕΔΕΣ βασίστηκε στη δημιουργία Επιτροπών Εθνικού Αγώνα οι οποίες αρχικά ορίζονται από το Ζέρβα που περιόδευε τις κοινότητες. Ακολουθείτο μια πρακτική «μύησης» σ' αυτές ενώ προβλεπόταν και η υποχρεωτική παρουσία ιερέων (Τζούκας, 2003, σ. 20).

Η ένοπλη οργάνωση του ΕΔΕΣ μεγαλώνει και συνδέεται με τον υπαρχηγό της Βρετανικής Αποστολής στην Ελλάδα, Chris Woodhouse, από τον οποίο καθοδηγείται η επιχείρηση στο Γοργοπόταμο με συμμετοχή και του ΕΛΑΣ. Προτάσεις του ΕΑΜ για ενσωμάτωση του ΕΔΕΣ σε αυτόν ναυαγούν, ενώ μετά τη βίαιη διάλυση του τμήματος Σαράφη- Κωστόπουλου από τον ΕΛΑΣ, ο Ζέρβας θα ζητήσει από τον αρχηγό της Βρετανικής Αποστολής τη βίαιη διάλυση του ΕΛΑΣ κάτι που δεν έγινε δεκτό. Η Βρετανική κυβέρνηση θα ζητήσει, στις 25 Μάρτιου 1943, δήλωση υποταγής στο βασιλιά και σε αυτή. Ο Ζέρβας έστειλε τηλεγράφημα, ενώ ο ΕΛΑΣ όχι. Με τη δημοσιοποίηση της επιστολής ο ΕΔΕΣ κατέστη ελκυστικός για τους βασιλόφρονες. Ο ίδιος ο Ζέρβας, κατόπιν προτροπής των Βρετανών, μετονόμασε την οργάνωση σε "Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών" ΕΟΕΑ ώστε να αφαιρεθεί το επίθετο "Δημοκρατικός" και να συγκεντρώσει τους βασιλικούς[11]. Τελικά, ο ΕΔΕΣ θα υπαχθεί στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο Ανταρτών μαζί με τον ΕΛΑΣ και την "Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση" ΕΚΚΑ, τον Αύγουστο του 1943. Αυτήν την περίοδο ο ΕΔΕΣ συμμετείχε στην επιχείρηση Ζώα όπου έδωσε μια σειρά από μάχες με τους κατακτητές όπως η Μάχη του Μακρυνόρους.

Εμφύλιες συρράξεις με τον ΕΛΑΣ

Επεξεργασία
Δείτε επίσης: Ενδοαντιστασιακές συγκρούσεις στην Ελλάδα

Τον Οκτώβριο του 1943, ξεσπούν αψιμαχίες και μικροσυμπλοκές ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ. Δυο μέρες μετά την ενέδρα και εκτέλεση του Γερμανού Αντισυνταγματάρχη Γιόζεφ Ζάλμιγνκερ στους Λιγγιάδες από τον ΕΔΕΣ στις 3 Οκτωβρίου, ο ΕΛΑΣ αφοπλίζει ένα μικρό αντάρτικο τμήμα του ΕΔΕΣ Θεσσαλίας με την κατηγορία ότι ο αρχηγός του ήταν ζωοκλέπτης και είχε άμεσες σχέσεις με πρώην δωσίλογους.[12] Στις 7/8 Οκτωβρίου, έπειτα από ένοπλη συμπλοκή στο Τσεπέλοβο Ζαγορίου μεταξύ των δυο οργανώσεων, συλλαμβάνονται ανώτερα στελέχη του ΚΚΕ της περιοχής της Ηπείρου.[13] Αφορμή για τη συμπλοκή και σύλληψη του Σίμου Καραγκίτση από τον ΕΔΕΣ ήταν οι γεωγραφικές σφαίρες επιρροής των ανταρτοομάδων.[14] Αυτό έφερε την άμεση αντίδραση του ΕΛΑΣ και προσωπικώς του Βελουχιώτη οπότε και διατάζεται η σύλληψη των αντιπροσώπων του ΕΔΕΣ στο ΚΓΣΑ, καθώς και εκστρατεία διάλυσης του ΕΔΕΣ στις 9/10 Οκτωβρίου με μεγάλο τμήμα ανταρτών του ΕΛΑΣ. Ο Σιάντος υποστηρίζει ότι η εκστρατεία κατά του ΕΔΕΣ πρέπει να διεξαχθεί κεραυνοβόλα και για την αποτελεσματικότητα της επιχείρησης δημιουργείται το Εκστρατευτικό Συγκρότημα Ηπείρου (ΕΣΗ).[15]

Στις 12 του μηνός η Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή (ΣΣΑ) ενημερώνεται ότι ο ΕΛΑΣ βρίσκεται σε ένοπλη διαμάχη με τον ΕΔΕΣ λόγω της απρόκλητης επίθεσης κατά του ΕΛΑΣ στο Τσεπέλοβο και επιπλέον της συνεργασίας του ΕΔΕΣ με τις Γερμανικές δυνάμεις. Μοναδική μάλλον, πλην ανεπαρκής, απόδειξη εκείνη τη στιγμή για τη συνεργασία ΕΔΕΣ-Γερμανών είναι το τηλεγραφικό μήνυμα της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ και των ηγετών του, Νάσση και Πίσπερη, περί της αποστολής του Ερυθρού Σταυρού και του εκπροσώπου της, Μπίκελ. Αποκαλύπτει επίσης στη ΣΣΑ την αντίστοιχη επαφή της 8ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ με την ίδια αποστολή (του Μπίκελ) και κατά προέκταση με τους Γερμανούς. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι ο Ερυθρός Σταυρός προσπαθούσε μέσω της αντιπροσωπίας του να προστατέψει τον πληθυσμό της Ηπείρου από τα αντίποινα των Γερμανών, λόγω των ενεδρών των ανταρτών. Σημαντικό ρόλο στις συγκρούσεις μεταξύ ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ έπαιξε ο αφοπλισμός της Μεραρχίας Πινερόλο από τον ΕΛΑΣ,ο οποίος απέκτησε με αυτόν τον τρόπο μεγαλύτερη δύναμη σε πολεμικό οπλισμό. Στις 14 Οκτωβρίου, ο ΕΛΑΣ περνά τον Αχελώο και επιτίθεται στην περιοχή του Βάλτου και στις δυνάμεις του Στυλιανού Χούτα. Δέχεται σκληρή κριτική από τους Άγγλους για την εκτέλεση του Νεοζηλανδού Αξιωματικού μετά από λάθος των επιτιθέμενων. Οι μάχες τελικά γίνονταν παράλληλα με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών (επιχείρηση Πάνθηρ) και ο Βελουχιώτης έφθασε στο σημείο να δώσει προτεραιότητα εναντίον του ΕΔΕΣ. Διέταξε την εφεδρική δύναμη της VIII μεραρχίας του ΕΛΑΣ να αποσυρθεί από το μέτωπο κατά του Γερμανικού στρατού και να επιτεθεί στις δυνάμεις του ΕΔΕΣ στην Πλάκα[16][17], ενώ και ο Ζέρβας διέλυσε ΕΛΑΣίτικο τάγμα που είχε αποκοπεί από τις γερμανικές επιχειρήσεις και είχε μειωμένο ηθικό[18]. Ο ΕΔΕΣ έφτασε σε σημείο διάλυσης έναντι δύο ανωτέρων αντιπάλων. Στις 31 Οκτωβρίου 1943, στη μάχη της Νεράιδας ο Ζέρβας κινδύνεψε να αιχμαλωτισθεί και διέφυγε τον κλοιό με μερικές δυνάμεις ανταρτών.

Στη μάχη της Νεράιδας τα αλληλοσυγκρουόμενα πυρά του ΕΔΕΣ, του ΕΛΑΣ και του Γερμανικού στρατού υπέγραφαν τις πλέον θλιβερές στιγμές της Ελληνικής Εθνικής Αντίστασης.[19]

Η τελική επίθεση του ΕΛΑΣ κατά του ΕΔΕΣ συνέβη κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, στις 20/21 Δεκεμβρίου 1944, και είχε ως στόχο την πλήρη διάλυση των ΕΟΕΑ, κάτι που επετεύχθη. Στην περιοχή των Ιωαννίνων τα τμήματα των Εδεσιτών υποχώρησαν, μετά από σκληρές συγκρούσεις, ενώ σπουδαίο ρόλο έπαιξε η αυτοδιάλυση δυο μεγάλων σχηματισμών του ΕΔΕΣ, του ανεξάρτητου Συντάγματος των Κολιοδημητραίων[20] του Ζήκου Δημητρίου[21] και του Συντάγματος Ντουσκάρας που τελούσε υπό τις διαταγές του αξιωματικού Ευάγγελου Ζώτου. Η δικαιολογία ήταν ότι δεν πολεμούν εναντίον αδελφών Ελλήνων.[22][23][24][25] Η πιο αιματηρή μάχη δόθηκε στην Άρτα (Μάχη της Άρτας (1944)). Στις 21 και 22 Δεκεμβρίου, διεξάγονταν σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των ανταρτών, ενώ η έκβαση της μάχης απέβη υπέρ του ΕΛΑΣ. Οι αντάρτες του ΕΔΕΣ αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη μαζί με πλήθος αμάχων. Οι απώλειες και για τις δύο πλευρές των ανταρτών ήταν βαρυσήμαντες. Στις 30 και 31 Δεκεμβρίου 1944, τα τελευταία τμήματα του ΕΔΕΣ, περίπου 8500 αντάρτες, εγκατέλειπαν την Πρέβεζα και επιβιβάζονταν σε βρετανικά και ελληνικά πλοία με προορισμό την Κέρκυρα. Ο ΕΛΑΣ, μέχρι το τέλος των Δεκεμβριανών, είχε κυριαρχήσει σε όλη την Ήπειρο.[26][27] Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας οι εκτοπισμένοι στην Κέρκυρα Εδεσίτες κατατάχθηκαν στην Εθνοφυλακή με σκοπό να επιστρέψουν και να ανακτήσουν την επιρροή τους ενάντια στους αριστερούς αντάρτες.[28]

Η εκτέλεση του Γιόζεφ Ζάλμινγκερ και το ολοκαύτωμα στους Λιγκιάδες

Επεξεργασία

Στις 3 Οκτωβρίου 1943, αντάρτες του τάγματοςΞηροβουνίου, του οπλαρχηγούΑλέκου Παπαδόπουλου, υπό τους Κώτσο Τόλη και Δημήτρη Αθανασίου, που επιχειρούσε σαμποτάζ στο δίκτυο τηλεφωνίας, εκτέλεσε το Γερμανό αντισυνταγματάρχη Γιόζεφ Ζάλμιγνκερ, μαζί με τον οδηγό του, στο δρόμο κοντά στο Λούρο Πρεβέζης.[29][30] Αμέσως εκδόθηκε διαταγή προς την 1η Ορεινή Μεραρχία να εκδικηθεί αυτή την ειδεχθή, συμμορίτικη δολοφονία ενός από τους λαμπρότερους διοικητές μας με μια αμείλικτη επιχείρηση αντεκδίκησης σε ακτίνα 20 χιλιομέτρων γύρω από το σημείο της δολοφονίας[31], που μεταξύ άλλων οδήγησε και στο ολοκαύτωμα στους Λιγκιάδες.

«Συμφωνία κυρίων» ΕΔΕΣ Ηπείρου και γερμανικών δυνάμεων

Επεξεργασία

Ο Ζέρβας προσανατολίστηκε σε ανεπίσημη εκεχειρία με τους Γερμανούς[32] μέσω αντιπροσωπείας του Ερυθρού σταυρού και παραγόντων της περιοχής των Ιωαννίνων[33][34]. Σύμφωνα με τον Κρις Γουντχάουζ, αξιωματικό της Βρετανικής αποστολής στην Ελλάδα οι εκπρόσωποι του Ερυθρού Σταυρού απέτυχαν να κανονίσουν μία ανακωχή με το Ζέρβα,[35] θέση που αναθεώρησε αργότερα: είναι φανερό επίσης από τα γερμανικά έγγραφα ότι έκανε μυστική ανακωχή με τις δυνάμεις Κατοχής ανάμεσα στο Νοέμβρη του 1943 και τον Αύγουστο του 1944.[36]

Ο ηγέτης του ΕΔΕΣ, Ναπολέων Ζέρβας, είχε έρθει σε επαφή με την ηγεσία της 104ης Μεραρχίας Καταδρομών του Αντιστράτηγου Χάρτβιγκ φον Λούντβιγκερ (Hartwig von Ludwiger, 1895-1947) στο Αγρίνιο. Το όλο θέμα είχε τραβήξει την προσοχή του προϊστάμενου του XXII Σώματος Στρατού, Στρατηγού Χούμπερτ Λαντς. Αν και οι μονάδες του Ζέρβα ήταν αρκετά αποδυναμωμένες (περίπου 2.500 άνδρες συνολικά και με έλλειψη οπλισμού),[37] το XXII Σώμα Στρατού είχε απωλέσει την αξιόμαχη 1η Ορεινή Μεραρχία, την οποία είχε αποσπάσει ο Στρατάρχης φον Βάιχς, για να αντιμετωπίσει τους αντάρτες του Τίτο στο Μαυροβούνιο.[38] Επομένως, οι Γερμανοί μπορούσαν εύκολα να εξοντώσουν τις μονάδες του ΕΔΕΣ, πλην όμως αποφασίστηκε να τις χρησιμοποιήσουν για να διαφυλάξουν τις οδούς ανεφοδιασμού στη δυτική Ελλάδα ενάντια στις επιθέσεις του ΕΛΑΣ του Άρη Βελουχιώτη.[37] Η «συμφωνία κυρίων» μεταξύ του Ζέρβα και του XXII Σώματος Στρατού υποτίθεται πως ήταν μυστική, αλλά τόσο ο Λερ όσο και ο Βάιχς λάμβαναν σε τακτική βάση αναφορές.[39]

Την 1η Φεβρουαρίου 1944, ο Ζέρβας με τέχνασμα πληροφορεί τον ΕΛΑΣ και τη Συμμαχική Αποστολή ότι επίκειται γερμανική επίθεση, και ζητά βοήθεια από τον ΕΛΑΣ, ενώ το Γ.Σ του ΕΔΕΣ πλησιάζει μισός γερμανικός λόχος. Όμως στην "επίθεση" δεν ανταλλάσσονται πραγματικά πυρά και αντίθετα κατηγορείται ο ΕΛΑΣ ότι διεξάγει επίθεση σε συνεννόηση με τους Γερμανούς. Το "γεγονός" μεταφέρεται στον Ουίνστον Τσώρτσιλ, που αγανακτεί για τη χαμέρπεια και την προδοσία του ΕΛΑΣ[40].

Στις 3 Φεβρουαρίου 1944, με απόρρητη διαταγή του προς το ΧΧΙΙ Σώμα Στρατού, ο Λερ διέτασσε την ενίσχυση των «εθνικόφρονων συμμορίτικων ομάδων» που, όπως υποστήριζε, είχαν περιέλθει σε δυσχερή θέση λόγω της ενίσχυσης των υπολοίπων αντάρτικων ομάδων.[41]

Σύντομα όμως, με την πλάστιγγα να γέρνει υπέρ των Συμμάχων στον πόλεμο, οι υφιστάμενοι του Ζέρβα άρχισαν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλία και να επιτίθενται εναντίον των γερμανικών μονάδων στη δυτική Στερεά Ελλάδα.[42] Ο ίδιος ο Ζέρβας δεχόταν έντονες πιέσεις από τους Βρετανούς συνδέσμους και, παρά την ανάκαμψη των σχέσεων, τον Ιούλιο του 1944, αυτές άρχισαν να φθίνουν ξανά. Τον Ιούλιο, οι Γερμανοί απέκτησαν την εντύπωση πως ο Ζέρβας ήταν αιχμάλωτος των Βρετανών, κάτι που δεν ίσχυε. Ο Λερ, από κοινού με το Λαντς, αποφάσισε, στις 10 Ιουλίου, να απαγάγει το Ζέρβα, καθώς υπολόγιζε πως όταν οι Σύμμαχοι αποβιβάζονταν στην Ελλάδα, αυτός, εφόσον θα ήταν στα χέρια των Γερμανών, δε θα είχε άλλη επιλογή από τη συνεργασία.[43] Για την Επιχείρηση «Ζέρβας», όπως ονομάστηκε η σχεδιασμένη ενέργεια, συγκεντρώθηκε δύναμη ανδρών της Abwehr (Αντικατασκοπείας) και της Geheime Feldpolizei (GFP, Μυστική Στρατιωτική Αστυνομία). Η επιχείρηση όμως ακυρώθηκε, καθώς σύντομα οι Γερμανοί ειδοποιήθηκαν πως ο Ζέρβας είχε «αφεθεί ελεύθερος» (sic) και πως τασσόταν πλέον με το μέρος των Άγγλων.[44]

Εν τω μεταξύ, οι αντάρτες του ΕΔΕΣ είχαν αποσπάσει μία λωρίδα ακτής κοντά στην Πάργα, έτσι ώστε να προετοιμάσουν το έδαφος για τη συμμαχική απόβαση. Ο Λερ είχε πλέον χάσει την υπομονή του με την αμφιταλαντευόμενη στάση του Ζέρβα και έδωσε άδεια στο Λαντς να επιτεθεί εκεί με ισχυρά τμήματα της 4ης Αστυνομικής Μεραρχίας Πάντσερ SS, μόλις τα αποδέσμευε ο Βάιχς. Αυτό που έσωσε το Ζέρβα από την εξολόθρευση ήταν η αιματηρή επίθεση του ΕΛΑΣ στη Μάχη της Αμφιλοχίας (13 Ιουλίου).[45] Ακόμα κι έτσι, μία εβδομάδα αργότερα, ο Ζέρβας ισχυρίστηκε πως οι επιθέσεις του ΕΔΕΣ στους Γερμανούς γίνονταν χωρίς την άδειά του και υποσχέθηκε να θέσει την κατάσταση υπό έλεγχο.[46] Οι Γερμανοί ανέκτησαν έτσι προσωρινά την αισιοδοξία τους.[46] Τελικώς οι μάχες συνεχίστηκαν με κυριότερη τη Μάχη της Μενίνας υπό τον Αντισυνταγματάρχη Βασίλειο Καμάρα.

Ακόμη μία μαρτυρία για τις επαφές ΕΔΕΣ - Γερμανών αναφέρει ο Ρόναλντ Χάμπε, υπασπιστής του Χέλμουτ Φέλμυ στην Αθήνα. Το Γερμανικό στρατό ενδιέφερε η διατήρηση μιας ισορροπίας ανάμεσα στις κομμουνιστικές και εθνικιστικές αντάρτικες δυνάμεις. Το Ζέρβα τον ενδιέφερε να προστατευτεί από τις επιθέσεις του ΕΛΑΣ στην Ήπειρο. Έτσι, από το τέλος του φθινοπώρου του 1943 έως και το καλοκαίρι του 1944, συνήφθηκε συμφωνία μη επίθεσης μεταξύ του Γερμανικού Στρατού και του ΕΔΕΣ. Η συμφωνία σύμφωνα με το Χάμπε, επικυρώθηκε από το Β' Σώμα Στρατού Θεσσαλονίκης και έναν εκπρόσωπο του ΕΔΕΣ.[47]

Πρόσφατα, ο ιστορικός Βαγγέλης Τζούκας, που ασχολείται με την κοινωνιολογική υπόσταση του ΕΔΕΣ, ανέφερε, σε συνέντευξη στις 17/11/2013 στην εφημερίδα «Η Καθημερινή», ότι υπό το βάρος της επίθεσης του ΕΛΑΣ, ο Ζέρβας προχώρησε σε κάποιο είδος ανακωχής με τους Γερμανούς. Ωστόσο, το βιβλίο του Μάγερ έχει πολλά πραγματολογικά λάθη. Υπήρξε δε και βρετανική οδηγία προς τον ΕΔΕΣ για αποχή από τον αντιστασιακό αγώνα, την οποία χρησιμοποίησε ο Ζέρβας.[48] Σε άλλη συνέντευξη, στην εφημερίδα «Το Βήμα», αναφέρει Πράγματι ο ίδιος προχώρησε σε ανακωχή με τον γερμανικό παράγοντα για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, το οποίο όμως είναι κατά βάση δύσκολο να οριοθετηθεί. Αυτό, κατά τη γνώμη μου, δεν αναιρεί απόλυτα την εικόνα του ΕΔΕΣ ως αντιστασιακής οργάνωσης. Οι εδεσίτες αντάρτες, πράγμα πασίγνωστο, συγκρούστηκαν με τους Γερμανούς, και μάλιστα σε μια από τις μεγαλύτερες μάχες, όπως αυτή της Μενίνας τον Αύγουστο του 1944, είχαμε πολλούς νεκρούς από πλευράς τους.[49]

Άλλες απόψεις

Επεξεργασία

Ορισμένοι παλαίμαχοι της οργάνωσης έχουν ρητώς αμφισβητήσει τα γεγονότα και έχουν αναφέρει ότι ο ΕΔΕΣ διεξήγαγε διμέτωπο αγώνα εναντίον του ΕΛΑΣ και των Γερμανών. Παράλληλα, ορισμένοι παλαίμαχοι του ΕΔΕΣ χαρακτήρισαν τους ιστορικούς που ασχολήθηκαν με το θέμα ως διαβολείς του στρατηγού Ζέρβα[50], ενώ, το 2004, χαρακτηρίστηκε ως συκοφάντης ο Χέρμαν Φρανκ Μάγερ. Μηνύθηκαν ιστορικοί και το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και ζητήθηκε η απόσυρση διδακτορικής έρευνας περί τον ΕΔΕΣ (Αθανάσιος Φλιτούρης, το αντάρτικο του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο. Στόχοι, δράση και αποτελέσματα). Ο βουλευτής Ιωαννίνων της Νέας Δημοκρατίας, Αντώνιος Φούσσας, έκανε ερώτηση στην Ελληνική Βουλή ζητώντας την απόσυρση του συγκεκριμένου διδακτορικού.[51]

Σύμφωνα με το Χάιντς Ρίχτερ, από τις 18 Οκτωβρίου 1943 έως τις 5 Νοεμβρίου 1943 ο ΕΔΕΣ ήταν αναγκασμένος να κάνει διμέτωπο αγώνα σε όλη την περιοχή των Τζουμέρκων ενάντια σε Γερμανούς και ΕΛΑΣ.[52] Σύμφωνα με παλαίμαχους εδεσίτες, τον Οκτώβριο 1943 έως τον Αύγουστο 1944, διάστημα κατά το οποίο κατηγορείται για συνεργασία με τις κατοχικές δυνάμεις, ο ΕΔΕΣ ενεπλάκη πολλές φορές σε μάχες με τις δυνάμεις κατοχής όπως:[53][54]

Κύριο λήμμα: Χρονολόγιο Μαχών του ΕΔΕΣ
  • στη μάχη της Νεράϊδας Τρικάλων (Οκτώβριος 1943),
  • στη συμπλοκή με Ιταλικές δυνάμεις (8 Νοεμβρίου 1943),
  • στη μάχη στη Σελιανή Παραμυθιάς με Γερμανούς και Τσάμηδες (15 Δεκεμβρίου 1943),
  • στη μάχη εναντίον των Γερμανών στο Θεσπρωτικό (30 Μαρτίου 1944),
  • στη μάχη στο Νικολίτσι Πρέβεζας, όρος Μπαλτανέζι (24 Μαϊου 1944),
  • στην απελευθέρωση της Πάργας και της Παραμυθιάς στη Θεσπρωτία (Ιούνιος 1944),
  • στη μάχη στο Κεφαλόβρυσο Παραμυθιάς με Γερμανούς και Τσάμηδες (30 Ιουνίου 1944),
  • στη μάχη της Μενίνας (Αύγουστος 1944).

Συγκεκριμένα, η παύση επιθέσεων κατά των Γερμανικών δυνάμεων κατοχής επί τριμήνου χαρακτηρίζεται ως ουδετερότητα και όχι ως συνεργασία από τα ίδια τα Γερμανικά αρχεία.[55][56] Η ουδετερότητα αυτή μάλιστα, επήλθε λόγω των συνεχών επιθέσεων του ΕΛΑΣ ενάντια στον ΕΔΕΣ και της Βρετανικής οδηγίας μη επίθεσης κατά των κατοχικών αρχών.[54]

Σύμφωνα με έναν εδεσίτη, παρόλο που ο Ζέρβας κατηγορείται για συμφωνία με τους Γερμανούς, για μεγάλο διάστημα του 1944, κάτι τέτοιο δε στοιχειοθετείται, αφού ουδέποτε βρέθηκε κάποιο σύμφωνο συνεργασίας μεταξύ του ΕΔΕΣ και των Γερμανών.[57] Στην ίδια γραμμή κινείται και ο ιστορικός Σόλων Γρηγοριάδης, ο οποίος θεωρεί ότι οι κατηγορίες κατά του ΕΔΕΣ, για συνεργασία με τους Γερμανούς, έρχονται σε σύγκρουση με την πραγματική γερμανική πολιτική στην Ελλάδα, αφού οι γερμανικές επιθέσεις στράφηκαν με την ίδια βιαιότητα κατά των δυνάμεων του Ζέρβα, στο διάστημα αυτό, και ότι πολλά έγγραφα κατασκευάστηκαν από τις κατοχικές δυνάμεις υπό το πρίσμα του ψυχολογικού πολέμου, με σκοπό να προκαλέσουν εμφύλιο πόλεμο ΕΛΑΣ — ΕΔΕΣ.[58] Παρόμοιες αναφορές για τις κατηγορίες κατά του ΕΔΕΣ έχει προβάλει ο κατεξοχήν ιστορικός της οργάνωσης και αγωνιστής του, Κωνσταντίνος Ιωάννου, κατηγορώντας πολλούς από τους σύγχρονους ιστορικούς για στοιχεία που παραποιήθηκαν ή και αποκρύφτηκαν με σκοπό τη δημιουργία εντυπώσεων στο ελληνικό κοινό.[59]

ΕΔΕΣ Αθηνών

Επεξεργασία

Από το καλοκαίρι του 1943, στις τάξεις του ΕΔΕΣ Αθηνών υπάρχουν δύο πτέρυγες που αντιμάχεται η μια την άλλη. Η μια ομάδα, υπό τον Ιωάννη Ματσούκα, είχε λάβει πλήρη εξουσιοδότηση από το Ζέρβα, τον Ιούνη του 1943, με προσανατολισμό την αντιστασιακή δράση, ενώ η άλλη, υπό το δικηγόρο Ηλία Σταματόπουλο και τους συνταγματάρχες Απόστολο Παπαγεωργίου και Χαράλαμπο Παπαθανασόπουλο, δρα εναντίον της ενώ στοχεύει στην καταπολέμηση κάθε αντιστασιακής δράσης. Έχει στόχο τη διάλυση των αντάρτικων ομάδων στο βουνό, την εναντίωση στο ΕΑΜ[60] και στη μοναρχία[61], ενώ παράλληλα είχε χρηματική υποστήριξη από τους Γερμανούς από τουλάχιστον τα τέλη του 1943 καθώς και άμεσες σχέσεις με την Κατοχική κυβέρνηση.[62] Αποτέλεσμα αυτών των συγκρούσεων και αλληλοκαταγγελιών είναι να μην γίνεται διάκριση μεταξύ των δύο παρατάξεων και να επικρατεί σύγχυση.[63] Μετά από αλλεπάλληλες αποτυχημένες προσπάθειες γεφύρωσης του πολιτικού χάσματος μεταξύ τους, στις 21 Σεπτεμβρίου 1943, αποφασίζεται από τον αντιστασιακό ΕΔΕΣ να γίνει καταγγελία του προδοτικού ενώ παράλληλα ο αντιστασιακός ΕΔΕΣ στοχοποιείται και κυκλοφορούν λίστες προγραφών εναντίον των υποστηρικτών του. Παράλληλα, ο Ζέρβας αλληλογραφεί και με τις δυο πτέρυγες, κάτι το οποίο διαρρέει εντέχνως και περιπλέκει την κατάσταση. Γίνεται απόπειρα δολοφονίας εναντίον του Ελευθέριου Δέπου, που αντικατέστησε Γερμανόφιλο ΕΔΕΣίτη ως γραμματέας της Επιτροπής Αθηνών του ΕΔΕΣ, ενώ, στις 4 Νοέμβρη, εκτελέστηκε ο Δημήτριος Γιαννακόπουλος.[64] Στον ομοϊδεάτη του Γιαννακόπουλου, ανθυπολογαχό Μανώλη Λίτινα, γίνεται απόπειρα δολοφονίας, η οποία αποτυγχάνει - θα εκτελεστεί αργότερα - και φυλακίζονται οι Ηρακλής Πετιμεζάς - κατόπιν προδοσίας στελέχους του προδοτικού ΕΔΕΣ - , Ιωάννης Ματσούκας. Ενώ μέλη του προδοτικού ΕΔΕΣ Αθηνών, όπως ο Ιωάννης Βουλπιώτης[65], προσφέρουν στις Κατοχικές αρχές ένοπλους συνδέσμους του ΕΔΕΣ, ο Παπαθανασόπουλος θα αναλάβει το τάγμα ασφαλείας στην Εύβοια, ενώ η διοίκηση της Στρατιάς Ε' επαινεί την καλή συνεργασία της ηγεσίας του ΕΔΕΣ Αθηνών με τις γερμανικές Αρχές.[66] Τέλη Ιανουαρίου του 1944, ο Ζέρβας αποκήρυξε τον ΕΔΕΣ Αθηνών μετά από παρότρυνση των Βρετανών,[67] ενώ ο αγωνιστικός ΕΔΕΣ Αθηνών από τα τέλη του 1943 περνά σε αφάνεια. Κατά άλλη άποψη, η συντριπτική πλειοψηφία του ΕΔΕΣ Αθηνών θα ταχθεί υπέρ της συνέχισης του αντάρτικου αγώνα στο βουνό εναντίον των Γερμανών κατακτητών παραμένοντας πιστοί στο Ζέρβα.[68] Στις 22/9/1944, η Ο.Π.Λ.Α θα εκτελέσει με κινηματογραφικό τρόπο τον αρχηγό του ΕΔΕΣ Πειραιά, γιατρό Ιωσήφ Βαρδινογιάννη, ο οποίος συνεργαζόταν με την Ειδική Ασφάλεια και τους Γερμανούς.[69]

Υπόθεση Ντον Στοτ

Επεξεργασία

Στις 4 Νοεμβρίου 1943, ο συνταγματάρχης Χαράλαμπος Παπαθανασόπουλος, ως εκπρόσωπος του προδοτικού ΕΔΕΣ, παρευρίσκεται σε συσκέψεις του συντηρητικού και ακροδεξιού χώρου υπό το Νεοζηλανδό αξιωματικό Ντον Στοτ, εναντίον του ΕΑΜ[70]. Εκεί υπογράφτηκε σύμφωνο συνεργασίας μεταξύ των οργανώσεων.[71] Εν τέλει, ο αξιωματικός Ντοτ Στοτ άρχισε συνομιλίες με τους Γερμανούς για να δημιουργηθεί Αγγλογερμανική συμμαχία, με αποτέλεσμα την ανάκλησή του. Η Υπόθεση Ντοτ Στοτ θεωρείται από τις πρώτες απόπειρες κατά της αντιχιτλερικής συμμαχίας.

Δίωξη Τσάμηδων

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Τσαμουριά
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Ήδη από το 1940, οι Τσάμηδες είχαν συνεργαστεί με τους Ιταλούς εισβολείς, ενώ σταδιακά συνεργάστηκαν πλήρως με τους Γερμανούς και προσπάθησαν να διαμορφώσουν κρατική οντότητα. Στο τέλος της Κατοχής, ο ΕΔΕΣ τους εκδίωξε και από ορισμένους ιστορικούς, κυρίως από την Αλβανία, αναφέρεται ότι έγινε εθνοκάθαρση.[72]

Απελευθέρωση και Δεκεμβριανά

Επεξεργασία

Με την αποχώρηση των Γερμανικών στρατευμάτων ξέσπασαν εμφύλιες συγκρούσεις, όπως στην Πρέβεζα, ενώ λίγο μετά υπογράφτηκε και από τον ΕΔΕΣ η συμφωνία της Καζέρτας. Την περίοδο των Δεκεμβριανών, τμήματα του ΕΔΕΣ δέχονται επίθεση από το Γενικό στρατηγείο του ΕΛΑΣ υπό τους Σαράφη και Βελουχιώτη και υπό το φόβο της διάλυσής τους υποχωρούν με Βρετανικά πλοία στην Κέρκυρα. Ο Ζέρβας απέδωσε τις αιτίες της ήττας στο ότι ο στρατός του ήταν κατώτερος από τον ΕΛΑΣ να πολεμάει εναντίον άλλων Ελλήνων.[73]

Αντάρτικο τραγούδι

Επεξεργασία

Στα αντάρτικα τραγούδια του ΕΔΕΣ επιχειρείται η σύνδεση μεταξύ των ανταρτών και της Αρχαίας Ελλάδας, η οποία κατά τον διδάκτωρ φιλολογίας Θανάση Κούγκουλο «αποτελεί σημείο αναφοράς της καθεστηκυίας τάξης,άρα με τον τρόπο αυτό δηλώνεται πίστη στα αστικά ιδεώδη και άρνηση ανατροπής της πολιτικής κατάστασης»[74]:

"Δημήτριος Σούντζος - Δύναμις Ελληνική"[74]

Ξύπνα αίμα της Ελλάδας,

των σοφών και των ηρώων,

με το πνεύμα της παλλάδος,

και της Σπάρτης την ορμή,

γι΄αναστηθεί και πάλι,

και να αστράψει πιο μεγάλη,

μες τον κόσμο η δύναμης μας,

δύναμις Ελληνική.

"Τα ντουφέκια μας βροντούν"[75]

Ζει ο «Λάμπρος ο Κατσώνης», ζει κι ο «Παπανικολής»,

που εστόλισαν με δάφνες τα νερά της Αφρικής.

Ζήτω ο «Αβέρωφ», ζήτω ο Στόλος, ζήτω ο Εθνικός Στρατός

Ζήτω η Μεγάλη Ελλάδα, ζήτω ο Ζέρβας αρχηγός.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. ↑ (Μέχρι το 1943)
  2. ↑ (Μετά το 1943)
  3. ↑ Τζούκας 2017, σελ. 22.
  4. ↑ Τζούκας 2017, σελ. 22-23.
  5. ↑ 5,0 5,1 Τζούκας 2017, σελ. 23.
  6. ↑ Τζούκας 2017, σελ. 24· Μαζάουερ 1994, σελ. 132.
  7. ↑ Τζούκας 2017, σελ. 24· Τζούκας 2003, σελίδες 16-18.
  8. ↑ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΦΑΙΔΩΝΑ ΜΑΗΔΩΝΗ (24.6-10. 9. 1944) HAGEN FLEISCHER Επιμέλεια : ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΣΤΕΡΓΕΛΛΗΣ «Μνήμων 9» 1984 σελ. 36-37
  9. ↑ Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Μιχάλης Λυμπεράτος, «Οι οργανώσεις της Αντίστασης» Τόμος Γ΄, Μέρος Β΄ Κατοχή - Αντίσταση, 2007, εκδόσεις Βιβλιόραμα σελ. 35-36
  10. ↑ Ταυτότητες πρακτόρων και κωδικά ονόματα Η δραστηριότητα των βρετανικών υπηρεσιών πληροφοριών στην Ελλάδα 1939-1944 Θεόδωρος Σαμπατακάκης Φιλίστωρ, 2006 σελ. 176
  11. ↑ Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα, Μιχάλης Λυμπεράτος, "Οι οργανώσεις της Αντίστασης" Τόμος Γ', Μέρος Β' Κατοχή - Αντίσταση, 2007, εκδόσεις Βιβλιόραμα σελ 36
  12. ↑ Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 214
  13. ↑ Β. Τζούκας, Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο
  14. ↑ Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 224-226
  15. ↑ Βαγγέλης Τζούκας, οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο, σελ.42
  16. ↑ Αρχείο ΕΛΑΣ, έγγραφο 62, ημερομηνία 20/10/1943
  17. ↑ ΑΡΗΣ ΒΕΛΟΥΧΙΩΤΗΣ Πρωταγωνιστής στον Εμφύλιο Tου Ιάσονα Χανδρινού Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Ιστορία του Έθνους (τεύχος 5, Ιούνιος 2009, σελ.26-33) της εφημερίδας Έθνος
  18. ↑ Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 258
  19. ↑ Βαγγέλης Τζούκας, οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο, σελ. 42
  20. ↑ Οι αλλοι αντάρτες της δεκαετίας 1940 -1950
  21. ↑ Βαγγέλης Τζούκας,Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942-44, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 144-156
  22. ↑ Βαγγέλης Τζούκας,Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942-44, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 147-150
  23. ↑ Τζούκας, Βαγγέλης. Απαρχές του εμφυλίου στην Ήπειρο : η περίπτωση των Κολιοδημητραίων στη Λάκκα Σουλίου[νεκρός σύνδεσμος]
  24. ↑ Μιχάλης Μυριδάκης, Αγώνες της φυλής, σελ. 217
  25. ↑ Αργότερα 25 μέλη του συντάγματος των Κολιοδημητραίων του ΕΔΕΣ συνελήφθησαν και εκτελέστηκαν στον Πεντόλακκο Πρεβέζης από τον ΕΛΑΣ, ενώ 44 συγγενικά μέλη τους εκτελέστηκαν στην περιοχή Νταλαμάνι της Λάκκας Σουλίου.
  26. ↑ [Πτυχές του εμφυλίου πολέμου 1946 - 1949, Συλλογικό έργο, Εκδόσεις Φιλίστωρ]
  27. ↑ «Βαγγέλη Τζούκα, ΟΙ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΙ ΤΟΥ ΕΔΕΣ ΣΤΗΝ ΗΠΕΙΡΟ 1942-44, έκδοση ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ ΤΗΣ «ΕΣΤΙΑΣ» Αθήνα 2013». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2015. 
  28. ↑ Βαγγέλης Τζούκας, οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο, σελ. 106-107
  29. ↑ Βαγγελης Τζούκας, Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην ήπειρο, βιβλιοπωλείο της Εστίας, σελ.96-96
  30. ↑ Μάγερ (2009), σελίδες 32–33.
  31. ↑ Μάγερ (2009), σελ. 35.
  32. ↑ Χρυσοχοΐδης Ηλίας ενας στρατηγός της Βέρμαχτ αφηγείται..η παράδοση των Ιταλών, η σφαγή της Κεφαλλονιάς και οι σχέσεις με τον ΕΔΕΣ εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ανακτήθηκε στις 2/5/2014
  33. ↑ Μάγερ (2009), σελίδες 86–87.
  34. ↑ ΈΞΙ ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΟΥ ΕΙΚΟΣΤΟΥ ΑΙΩΝΑ ΚΑΤΟΧΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ 1941-1944 ΤΑ ΝΕΑ ιστορία, Ίασονας Χανδρινός, Οι οργανώσεις της Εθνικής Αντίστασης καταγραφή και ανάλυση σελ 98
  35. ↑ Κρις Γουντχάουζ, Το μήλο της Έριδος, σελ. 141
  36. ↑ Κρις Γουντχάουζ, Το μήλο της Έριδος, σελ. 141, Πρόλογος στην ελληνική έκδοση, Εξάντας 1976
  37. ↑ 37,0 37,1 Μάγερ (2009), σελ. 122.
  38. ↑ Μάγερ (2009), σελίδες 110 και 112.
  39. ↑ Μάγερ (2009), σελ. 131.
  40. ↑ Στέμμα και Σβάστικα, τόμος 2, σελ. 272
  41. ↑ Μάγερ (2009), σελ. 127.
  42. ↑ Μάγερ (2009), σελ. 236.
  43. ↑ Μάγερ (2009), σελίδες 237–238.
  44. ↑ Μάγερ (2009), σελίδες 238–239.
  45. ↑ Μάγερ (2009), σελ. 239.
  46. ↑ 46,0 46,1 Μάγερ (2009), σελ. 242.
  47. ↑ Η διάσωση της Αθήνας (1944), Ρόναλντ Χάμπε, εκδόσεις Πορεία, σελ. 43-44
  48. ↑ ΑΡΧΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 17.11.2013 ΕΔΕΣ, Αντίσταση και Εμφύλιος Του Ηλια Μαγκλινη
  49. ↑ Τα πολλά πρόσωπα του ΕΔΕΣ Συνέντευξη με τον κοινωνιολόγο Βαγγέλη Τζούκα που ξαναδιαβάζει τις πηγές για το εδεσίτικο αντάρτικο στην Ήπειρο. Η ανατροπή των κοινοτοπιών για την οργάνωση του Ναπολέοντος Ζέρβα, εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ανακτήθηκε στις 26/10/2014
  50. ↑ Φλάισερ (2009), σελ. 274.
  51. ↑ Βουλευτές, εφημερίδες και απόγονοι βετεράνων του ΕΔΕΣ επιχειρούν να λογοκρίνουν διδακτορική διατριβή Με το ψαλίδι παρά πόδα
  52. ↑ Δυο επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις, Ρίχτερ, σελ. 33 έως 55
  53. ↑ Οι αγώνες της Φυλής, Μιχάλης Μυριδάκης
  54. ↑ 54,0 54,1 Άγνωστα γεγονότα της Εθνικής Αντίστασης, Κώστας Ιωάννου
  55. ↑ Βάσος Μαθιόπουλος, Εθνική αντίσταση και οι σύμμαχοι, εκθέσεις 1/C υπ. 6150/1/5/44
  56. ↑ Οι ναζί για την εθνική αντίσταση, επτά απόρρητες εκθέσεις του Χίτλερ, εκδόσεις Δρόμων/μηνύματα, σελ. 41,42
  57. ↑ Φενάκη και Σβάστικα, Κώστας Ιωάννου, σελ.195
  58. ↑ Συνοπτική Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, Σόλων Ζ. Γρηγοριάδης, σελ.393/503
  59. ↑ Πως πλαστογραφείται η ιστορία της εθνικής αντίστασης, Κώστας Ιωάννου, Εκδόσεις Εταιρία μελέτης Ελληνικής Ιστορίας
  60. ↑ ΕΔΕΣ Άγνωστες πτυχές από την ιστορία της οργάνωσης Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος Περισκόπιο, 2007 σελ. 92
  61. ↑ Ταυτότητες πρακτόρων και κωδικά ονόματα Η δραστηριότητα των βρετανικών υπηρεσιών πληροφοριών στην Ελλάδα 1939-1944 Θεόδωρος Σαμπατακάκης Φιλίστωρ, 2006 σελ. 52
  62. ↑ Γιάννης Σκαλιδάκης, ιστορικός - προσωπικό ιστολόγιο Τρίτη, 27 Οκτωβρίου 2009 Η Αθήνα ενάντια στην ύπαιθρο. Η εκστρατεία των Ταγμάτων Ασφαλείας από την Αθήνα στην Εύβοια (δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο Πολίτης, τεύχος 163, Φεβρουάριος 2008)
  63. ↑ Διονυσίου Μπενετάτου, η Αντίσταση χωρίς πέπλα, εκδόσεις Δωδώνη 1981 σελ. 113
  64. ↑ Δημοκρατική Σημαία, Αθήνα 26 Νοεμβρίου 1943
  65. ↑ Ιωάννης Βουλπιώτης: Ο Έλληνας που συμπάθησε ο Χίτλερ Παπαδημητρίου Λένα, εφημερίδα το Βήμα ανακτήθηκε στις 23/4/2014
  66. ↑ Φλάισερ (2009), σελίδες 22–25.
  67. ↑ Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, Τόμος Γ΄, Μέρος Β΄ Κατοχή - Αντίσταση, 2007, εκδόσεις Βιβλιόραμα σελ. 39
  68. ↑ ΕΔΕΣ Άγνωστες πτυχές από την ιστορία της οργάνωσης Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος Περισκόπιο, 2007 σελ. 92
  69. ↑ Χανδρινός 2012, σελ. 249-250.
  70. ↑ Φλάισερ (2009), σελ. 402.
  71. ↑ ΠΕΑΝ (1941-1945): Πανελλήνιος Ένωση Αγωνιζόμενων Νέων Ευάνθης Χατζηβασιλείου Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 2004 σελ. 214
  72. ↑ Καλύβας 2008, σελ. 1.
  73. ↑ Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα ό.π... σελ. 42
  74. ↑ 74,0 74,1 Κούγκουλος 2013, σελ. 39.
  75. ↑ Κούγκουλος 2013, σελ. 40.

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  • Φλάισερ, Χάγκεν (2009) [1995]. Στέμμα και σβάστικα, η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944. Το ΒΗΜΑ βιβλιοθήκη, Ο ελληνικός εικοστός αιώνας βήμα προς βήμα (09). τ.Βʹ. Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη. ISBN 978-960-469-680-2. 

    • Άρθρα Εφημερίδων

    Επεξεργασία

    Περαιτέρω ανάγνωση

    Επεξεργασία
    • ORE COMMITTEE ON INTERNATIONAL COMMUNISM OFFICE OF REPORTS AND ESTIMATES (1949). CIA. Αρχειοθετήθηκε στο PDF ([1])
    Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Εθνικός_Δημοκρατικός_Ελληνικός_Σύνδεσμος-Εθνικές_Ομάδες_Ελλήνων_Ανταρτών&oldid=10810271"