Ζαν Μορό

Γαλλίδα ηθοποιός (1928-2017)

Η Ζαν ΜορόΖαν Μορώ) (γαλλικά: Jeanne Moreau‎‎, 23 Ιανουαρίου 1928 - 31 Ιουλίου 2017) ήταν Γαλλίδα ηθοποιός, σκηνοθέτρια και σεναριογράφος.

Ζαν Μορό
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Jeanne Moreau (Γαλλικά)
Γέννηση23  Ιανουαρίου 1928[1][2][3]
10ο δημοτικό διαμέρισμα του Παρισιού[4][5][6]
Θάνατος31 Ιουλίου 2017 (89 ετών)
8ο δημοτικό διαμέρισμα του Παρισιού[7][8]
Τόπος ταφήςΚοιμητήριο της Μονμάρτρης[9]
ΚατοικίαΠαρίσι
Χώρα πολιτογράφησηςΓαλλία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Μητρική γλώσσαΓαλλικά
Ομιλούμενες γλώσσεςΓαλλικά[10]
ΣπουδέςΕθνικό Ωδείο Δραματικής Τέχνης του Παρισιού
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταηθοποιός ταινιών
σκηνοθέτρια ταινιών κινηματογράφου[11][12][13]
τραγουδίστρια
σεναριογράφος[14]
μουσικός
παραγωγός ταινιών[15][16]
ηθοποιός θεάτρου
ηθοποιός[12][17]
μουσικός ηχογραφήσεων
σκηνοθέτρια[17]
Αξιοσημείωτο έργοSeven Days... Seven Nights
Περίοδος ακμής1947 - 2012
Οικογένεια
ΣύζυγοςJean-Louis Richard (1949–1951)
Γουίλιαμ Φρίντκιν (1977–1979)
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΠρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών
President of the Jury at the Berlin International Film Festival
ΒραβεύσειςΑξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής
Μεγάλος Ταξιάρχης του Εθνικού Τάγματος της Τιμής (14  Νοεμβρίου 2012)[18]
Διοικητής του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων
βραβείο Ντονόστια (1998)
Βραβείο Γυναικείου ρόλου Φεστιβάλ Καννών (1960)
βραβείο Σεζάρ καλύτερης γυναίκας ηθοποιού (1992)
τιμητικό βραβείο Σεζάρ (1995)
Βραβείο Μέλους Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου (1996)
βραβείο Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου Συνολικής προσφοράς (1997)[19]
τιμητικό βραβείο Σεζάρ (2008)
βραβείο BAFTA καλύτερου Α΄ γυναικείου ρόλου (1967)
Τιμητικός φοίνικας (2003)
Molière Award for Best Actress (1988)
Commons page Σχετικά πολυμέσα
Με τον Μαρτσέλλο Μαστρογιάννι στις Κάννες το 1991

Βιογραφία

Επεξεργασία

Γεννήθηκε στο Παρίσι από Γάλλο πατέρα και Αγγλίδα μητέρα. Ξεκίνησε την καριέρα της το 1947 στο θέατρο, έγινε βασικό στέλεχος της Κομεντί Φρανσαίζ την περίοδο 1947-1951 (τότε ήταν το νεότερο σε ηλικία μέλος αυτού του θιάσου), στη συνέχεια συνεργάστηκε με το Theatre National Populaire και κατόπιν έκανε προσωπικούς θιάσους.

Ερμήνευσε πρωταγωνιστικούς ρόλους σε έργα των Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, Μολιέρου, Μαριβώ, Ζωρζ Φεντώ, Ιβάν Τουργκένιεφ, Αντρέ Ζιντ, Ζαν Κοκτώ, Τζορτζ Μπέρναρντ Σω, Τένεσι Γουίλιαμς, Πέτερ Χάντκε, Χάινερ Μύλερ και συνεργάστηκε με μεγάλους σκηνοθέτες όπως ο Πίτερ Μπρουκ, ο Κλωντ Ρεζύ, ο Αντουάν Βιτέζ και ο Κλάους Μίκαελ Γκρύμπερ).[20]

Στις μεγάλες θεατρικές επιτυχίες της συγκαταλέγονται ο ρόλος της Βέρας στο έργο του Ιβάν Τουργκένιεφ Ένας μήνας στην εξοχή (1947, σε ηλικία μόλις 19 ετών), ο ρόλος της Ελίζα Ντούλιτλ στο έργο του Τζορτζ Μπέρναρντ Σω Πυγμαλίων (1954), ο ρόλος της Μάγκι στο έργο του Τένεσι Γουίλιαμς Η λυσσασμένη γάτα (1957), ο ρόλος της Λούλου στο έργο του Φρανκ Βέντεκιντ Λούλου (1976), ο ρόλος της Τσερλίν στο έργο του Χέρμαν Μπροχ Η διήγηση της υπηρέτριας Τσερλίν (1986-1988), για το οποίο τιμήθηκε με βραβείο Μολιέρ Α' γυναικείου ρόλου το 1988, και ο ρόλος της Σελεστίνας στο έργο του Φερνάρντο Ντε Ρόχας Η Σελεστίνα (1989).

Κινηματογράφος

Επεξεργασία

Το 1949 έκανε το ντεμπούτο της στον κινηματογράφο στο φιλμ Dernier amour. Πρωταγωνίστησε τόσο σε ταινίες του παραδοσιακού εμπορικού κυκλώματος, όσο και σε ταινίες του Νέου Γαλλικού Κύματος και συνεργάστηκε με σκηνοθέτες όπως ο Φρανσουά Τρυφώ, ο Λουί Μαλ, ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ και ο Ζαν Ρενουάρ.[21] Πρωταγωνίστησε σε πολύ σημαντικές δημιουργίες του γαλλικού σινεμά, όπως οι ταινίες του Τρυφώ Ζυλ και Τζιμ (1962, στον θρυλικό ρόλο της Κατρίν, της νεαρής χαρισματικής γυναίκας που εμπλέκεται σε ένα επικίνδυνο ερωτικό τρίγωνο με δύο επιστήθιους φίλους) και Η νύφη φορούσε μαύρα (1967, στον ρόλο της Ζυλί Κολέρ, μιας νεαρής γυναίκας που αποφασίζει να εκδικηθεί τους πέντε άντρες που ευθύνονται για τη δολοφονία του συζύγου της), οι ταινίες του Μαλ Ασανσέρ για δολοφόνους (1958, στον ρόλο της Φλοράνς Καραλά, μιας γοητευτικής άπιστης συζύγου που περιπλανιέται στο νυχτερινό Παρίσι, περιμένοντας μάταια τον εραστή της που έχει παγιδευτεί σε ένα ασανσέρ), Οι εραστές (1958, στον ρόλο της Ζαν Τουρνιέ, μιας νεαρής γυναίκας που εγκαταλείπει τον σύζυγό της και τη μικρή της κόρη για έναν φοιτητή που μόλις έχει γνωρίσει) και Βίβα Μαρία (1965, όπου η Ζαν Μορό και η Μπριζίτ Μπαρντό υποδύονται δύο χορεύτριες του μιούζικ-χωλ, που εμπλέκονται σε μια επανάσταση στο Μεξικό στις αρχές του εικοστού αιώνα), η ταινία του Ζακ Ντεμί Το λιμάνι των αγγέλων (1963, στον ρόλο της Τζάκι, μιας μοιραίας γυναίκας παθιασμένης με τον τζόγο), η ταινία του Ροζέ Βαντίμ Επικίνδυνες σχέσεις (1959, στον ρόλο της σατανικής Ζυλιέτ Ντε Μερτέιγ), η ταινία του Φιλίπ Ντε Μπροκά Παράνομη ευτυχία (1972, στον ρόλο της Λουίζ, μιας 40άρας δασκάλας που ερωτεύεται έναν πολύ νεότερό της άντρα) και η ταινία του Μπερτράν Μπλιέ Ο χορός των διεφθαρμένων (1974, στον ρόλο της Ζαν, μιας γυναίκας που βγαίνει από τη φυλακή και έχει μια ερωτική περιπέτεια με δύο νεότερούς της άντρες).[22]

Εκτός συνόρων

Επεξεργασία

Εκτός από ταινίες Γάλλων σκηνοθετών, η Μορό πρωταγωνίστησε σε έργα του Λουίς Μπουνιουέλ, (Το ημερολόγιο μιας καμαριέρας, 1964, στον ρόλο της Σελεστίν, μιας φιλόδοξης καμαριέρας που προσπαθεί να ανέλθει κοινωνικά στην επαρχιακή Γαλλία του Μεσοπολέμου), του Μικελάντζελο Αντονιόνι (Η νύχτα, 1961, στον ρόλο της Λίντια, της αποξενωμένης συζύγου ενός διάσημου συγγραφέα), του Όρσον Γουέλς (Η δίκη, 1962, Οι καμπάνες του μεσονυκτίου, 1966, Αθάνατη ιστορία, 1968, στον ρόλο της Βιρζινί, μιας πόρνης που δέχεται να συμμετάσχει στην αναπαράσταση ενός θρύλου), του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ (Ο καβγατζής, 1982, στον ρόλο της Μαντάμ Λυζιάν, μοναδικής γυναικείας παρουσίας σε ένα ανδροκρατούμενο σύμπαν), του Θόδωρου Αγγελόπουλου (Το μετέωρο βήμα του πελαργού, 1991, στον ρόλο της Γαλλίδας συζύγου ενός εξαφανισμένου Έλληνα πολιτικού), του Τόνι Ρίτσαρντσον (Φλογισμένη σάρκα, 1966, στον ρόλο μιας δαιμονικής δασκάλας, Ο ναύτης του Γιβραλτάρ, 1967, στον ρόλο της Άννας, μιας γοητευτικής Γαλλίδας που αναζητεί τον νεανικό της έρωτα), του Πίτερ Μπρουκ (Έξι μέρες, επτά νύχτες, 1960, στον ρόλο της Αν Ντεμπαρέντ, μιας παντρεμένης αστής που ερωτεύεται έναν εργάτη), του Ελία Καζάν (Ο τελευταίος των μεγιστάνων, 1976, στον ρόλο μιας Γαλλίδας σταρ στο Χόλυγουντ της δεκαετίας του 1930), του Τζόζεφ Λόουζι (Εύα, 1962, στον εμβληματικό ρόλο της Εύας, μιας πόρνης πολυτελείας που ταπεινώνει έναν νεαρό συγγραφέα σε μια Βενετία που αργοπεθαίνει, Μίστερ Κλάιν, 1976, Η πέστροφα, 1982), του Μάρτιν Ριτ (Η Γιοβάνκα και οι άλλες, 1960), του Βιμ Βέντερς (Μέχρι το τέλος του κόσμου, 1991) και του Μανουέλ ντε Ολιβέιρα (Ο Γκέμπο και η σκιά του, 2012). Έπαιξε, επίσης, σε αρκετές χολυγουντιανές παραγωγές, όπως Οι νικητές (1963) του Καρλ Φόρμαν, Η κίτρινη Ρολς-Ρόις (1964) του Άντονι Άσκουιθ, Το τρένο (1964) του Τζον Φρανκενχάιμερ, Η Μεγάλη Αικατερίνη (1968) του Γκόρντον Φλέμινγκ και Μόντυ Γουώλς (1970) του Γουίλιαμ Φρέικερ.

Ερμήνευσε συχνά ρόλους απελευθερωμένης μοιραίας γυναίκας, με έντονο πάθος και δυναμισμό, και συμπρωταγωνίστησε με διάσημους ηθοποιούς όπως ο Ζαν Γκαμπέν, ο Ζεράρ Φιλίπ, ο Μαρτσέλο Μαστρογιάνι, ο Πήτερ Ο' Τουλ, ο Μπαρτ Λάνκαστερ, ο Ζαν-Πολ Μπελμοντό, ο Αλέν Ντελόν, ο Ζαν-Λουί Τρεντινιάν, ο Λι Μάρβιν, ο Μισέλ Πικολί, ο Μαξ φον Σίντοφ, ο Ρόμπερτ Ντε Νίρο και ο Ζεράρ Ντεπαρντιέ. Επιπρόσθετα, σκηνοθέτησε η ίδια δύο ταινίες (Φως, 1976 και L'adolescente, 1979) και ασχολήθηκε και με το τραγούδι.

Έχει λάβει το βραβείο καλύτερης ηθοποιού στο φεστιβάλ των Καννών (από κοινού με τη Μελίνα Μερκούρη) για το Μοντεράτο Καντάμπιλε, το BAFTA καλύτερης ξένης ηθοποιού για το Βίβα Μαρία και το Σεζάρ Α' γυναικείου ρόλου για το La vieille qui marchait dans la mer. Για τη συνολική της προσφορά, έχει λάβει τον Τιμητικό Χρυσό Λέοντα του Φεστιβάλ Βενετίας, το Τιμητικό BAFTA της Βρετανικής Ακαδημίας Κινηματογράφου, την Τιμητική Χρυσή Άρκτο του Φεστιβάλ Βερολίνου και το Τιμητικό Σεζάρ.[23]

Διετέλεσε Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ Καννών δύο φορές, το 1975 και το 1995, και Πρόεδρος της Κριτικής Επιτροπής του Φεστιβάλ Βερολίνου το 1983.

Προσωπική ζωή

Επεξεργασία

Παντρεύτηκε δύο φορές: με τον Γάλλο σκηνοθέτη και ηθοποιό Ζαν-Λουί Ρισάρ (1949-1956), με τον οποίο απέκτησαν έναν γιο, τον Ζερόμ, και με τον Αμερικανό σκηνοθέτη Γουίλιαμ Φρίντκιν (1977-1979).

Πέθανε στις 31 Ιουλίου 2017 στο Παρίσι.[24]

Φιλμογραφία

Επεξεργασία
  • 1949 Dernier amour
  • 1950 Meurtres (Ο τρίτος αδελφός)
  • 1950 Pigalle-Saint-Germain-des-Pres
  • 1952 L'homme de ma vie
  • 1952 Il est minuit, docteur Schweitzer
  • 1953 Dortoir des grandes (Η κολασμένη του παρθεναγωγείου)
  • 1953 Julietta (Τα καπρίτσια της Ζυλιέττας)
  • 1954 Touchez pas au grisbi (Ας με κρίνει η κοινωνία)
  • 1954 La reine Margot (Βασίλισσα Μαργκό)
  • 1954 Secrets d' alcôve (Τα μυστικά της κρεββατοκάμαρας)
  • 1954 Les intrigantes
  • 1955 Les hommes en blanc (Το προσκέφαλο του πόνου)
  • 1955 Gas-oil (Στον κλοιό των γκάνγκστερς)[25]
  • 1955 M'sieur La Caille
  • 1956 Le salaire du péché
  • 1957 Jusqu'au dernier (Η σπείρα του ματωμένου κύκλου)
  • 1957 Les louves (Οι λύκαινες)
  • 1958 Échec au porteur
  • 1958 L'étrange Monsieur Steve (Κολασμένοι ερασταί)
  • 1958 Trois jours à vivre (Ο μελλοθάνατος)
  • 1958 Ascenseur pour l'échafaud (Ασανσέρ για Δολοφόνους / Μια νύχτα του Σαββάτου)
  • 1958 Le dos au mur (Ο δολοφόνος δεν είμαι εγώ)
  • 1958 Les amants (Οι εραστές)
  • 1959 Les liaisons dangereuses (Επικίνδυνες σχέσεις)
  • 1959 Les 400 coups (Τα 400 χτυπήματα)
  • 1960 Moderato cantabile (Έξι μέρες, επτά νύχτες)
  • 1960 Le dialogue des Carmélites (Διάλογοι Καρμελιτισσών)
  • 1960 Five Branded Women (Η Γιοβάνκα και οι άλλες)
  • 1961 La notte (Η νύχτα)
  • 1961 Une femme est une femme (Η κυρία θέλει έρωτα)
  • 1962 Eva (Εύα)
  • 1962 Jules et Jim (Ζυλ και Τζιμ / Απολαύστε το κορμί μου)
  • 1962 Le procès (Η δίκη)
  • 1963 La baie des anges (Το λιμάνι των αγγέλων)
  • 1963 Peau de banane (Καυτό πεζοδρόμιο)
  • 1963 Le feu follet (Η φλόγα που τρεμοσβήνει)
  • 1963 The Victors (Οι νικητές)
  • 1964 Le journal d'une femme de chambre ([[Το ημερολόγιο μιας καμαριέρας (ταινία 1964)|Το ημερολόγιο μιας καμαριέρας)]]
  • 1964 The Yellow Rolls-Royce (Η κίτρινη Ρολς-Ρόις)
  • 1964 Mata Hari, agent H21 (Μάτα Χάρι, πράκτωρ Χ-21)
  • 1964 The Train (Το τραίνο)
  • 1965 Campanadas a medianoche (Οι καμπάνες του μεσονυχτίου / Φάλσταφ)
  • 1965 Viva Maria! (Βίβα Μαρία)
  • 1966 Mademoiselle (Φλογισμένη σάρκα)
  • 1967 The Sailor from Gibraltar (Ο ναύτης του Γιβραλτάρ)
  • 1967 Le plus vieux métier du monde (Το πιο παλιό επάγγελμα του κόσμου)
  • 1967 La mariée était en noir (Η νύφη φορούσε μαύρα)
  • 1968 Histoire immortelle (Αθάνατη ιστορία)
  • 1968 Great Catherine (Μεγάλη Αικατερίνη)
  • 1969 Le corps de Diane
  • 1969 Le petit théâtre de Jean Renoir
  • 1970 Monte Walsh (Μόντυ Γουώλς)
  • 1970 Alex in Wonderland
  • 1971 Comptes à rebours (Τώρα θα πληρώσεις, δολοφόνε!)
  • 1971 L'humeur vagabonde
  • 1972 Chère Louise (Παράνομη ευτυχία)
  • 1972 Nathalie Granger 
  • 1973 Joanna Francesa
  • 1974 Les valseuses (Ο χορός των διεφθαρμένων)
  • 1974 La race des 'seigneurs' (Ο αριβίστας)
  • 1974 Je t'aime
  • 1975 Souvenirs d'en France (Αναμνήσεις από τη Γαλλία)
  • 1975 Hu-Man
  • 1976 Lumière (Φως)
  • 1976 M. Klein (Ο Κύριος Κλάιν)
  • 1976 The Last Tycoon (Ο Τελευταίος των Μεγιστάνων)
  • 1981 Your Ticket Is No Longer Valid (Η αυτοκρατορία της ηδονής)
  • 1981 Plein Sud (Ερωτικά καπρίτσια)
  • 1982 Mille milliards de dollars 
  • 1982 Querelle (Ο καβγατζής)
  • 1982 La truite (Η πέστροφα)
  • 1986 Le paltoquet
  • 1986 Sauve-toi, Lola
  • 1987 Le miraculé 
  • 1988 La nuit de l'océan 
  • 1989 Jour apres jour 
  • 1990 Nikita (Νικίτα)
  • 1990 Alberto Express
  • 1990 La femme fardée (Η μακιγιαρισμένη γυναίκα)
  • 1991 Anna Karamazoff 
  • 1991 Unitl the End of the World (Μέχρι το τέλος του κόσμου)
  • 1991 Το μετέωρο βήμα του πελαργού
  • 1991 La vieille qui marchait dans la mer
  • 1992 L'amant (Ο εραστής)
  • 1992 A demain
  • 1992 Die Abwesenheit
  • 1993 Map of the Human Heart (Περιπέτεια στον παγωμένο Βορρά)
  • 1993 The Summer House (Όλα του γάμου δύσκολα)
  • 1993 Je m'appelle Victor
  • 1995 Les cent et une nuits
  • 1995 Al di là delle nuvole (Πέρα από τα σύννεφα)
  • 1996 The Proprietor (Η επιστροφή)
  • 1996 I Love You, I Love You Not (Αγάπη μοναδική)
  • 1997 Un amour de sorcière (Μαγικός έρωτας)
  • 1998 Ever After (Παραμυθένιος έρωτας)
  • 2000 Il manoscritto del principe
  • 2001 Lisa
  • 2001 Cet amour-là (Αυτή η αγάπη)
  • 2005 Le temps qui reste (Ο χρόνος που απομένει)
  • 2006 Roméo et Juliette
  • 2007 Desengagement (Βίαιη απόσυρση)
  • 2008 Plus tard tu comprendras
  • 2009 Visage (Ένοχα πρόσωπα)
  • 2009 Kérity, la maison des contes (Kérity, το σπίτι των παραμυθιών)
  • 2012 Gebo et son ombre (Ο Γκέμπο και η σκιά του)
  • 2012 Une Estonienne à Paris
  • 2015 Le talent de mes amis 

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  2. 2,0 2,1 www.washingtonpost.com/local/obituaries/jeanne-moreau-spellbinding-movie-star-dies-at-89/2017/07/31/d164480c-75d5-11e7-9eac-d56bd5568db8_story.html.
  3. 3,0 3,1 «Encyclopædia Britannica» (Αγγλικά) biography/Jeanne-Moreau. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 11  Δεκεμβρίου 2014.
  5. famousdude.com/18766-jeanne-moreau.html.
  6. www.aveleyman.com/ActorCredit.aspx?ActorID=12326.
  7. «Le Monde» (Γαλλικά) Societe Editrice Du Monde. Παρίσι. disparitions/article/2017/07/31/jeanne-moreau-est-morte-a-l-age-de-89-ans_5166891_3382.html.
  8. «Fichier des personnes décédées». Fichier des personnes décédées. Ανακτήθηκε στις 2  Μαρτίου 2022.
  9. 9,0 9,1 (Αγγλικά) Find A Grave. Ανακτήθηκε στις 29  Ιουνίου 2024.
  10. Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb13897692n. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  11. www.nytimes.com/1982/09/12/movies/l-adolescente-from-jeanne-moreau.html.
  12. 12,0 12,1 The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/37067. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  13. seventh-row.com/a-history-of-women-directors-at-the-cannes-film-festival/.
  14. www.discogs.com/Peer-Raben-Querelle-Ein-Pakt-Mit-Dem-Teufel-Original-Soundtrack/release/4120410.
  15. www.altcine.com/movie.php?id=1717.
  16. www.altcine.com/person.php?id=3979.
  17. 17,0 17,1 www.acmi.net.au/creators/76147.
  18. PREX1238847D.
  19. www.europeanfilmacademy.org/European-Film-Awards-Winners-1997.76.0.html. Ανακτήθηκε στις 12  Δεκεμβρίου 2019.
  20. «JEANNE MOREAU». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2016. 
  21. «JEANNE MOREAU - New Wave». Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2016. 
  22. «Jeanne Moreau Biography». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Δεκεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2016. 
  23. «Jeanne Moreau - Awards». Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2016. 
  24. «Πέθανε σε ηλικία 89 ετών η Ζαν Μορό». www.kathimerini.gr. Η Καθημερινή. 31 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2017. 
  25. «hi-jack-highway». unifrance.org. Ανακτήθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 2023.