Χαλδία ονομαζόταν παλιότερα η επαρχία του μεσόγειου Πόντου με κέντρο την πόλη της Αργυρούπολης, που αντιστοιχεί στη σημερινή διοικητική περιοχή της Gümüşhane, στη Β.Α.Τουρκία. Ήταν εστία και πηγή του Ελληνισμού στην περιοχή του Πόντου[1]. Είναι περιοχή ορεινή και δυσπρόσιτη με αρχαία ιστορία.

Η περιοχή της Χαλδίας στον χάρτη της Τουρκίας

Γεωγραφία Επεξεργασία

Η Χαλδία είναι εντελώς ηπειρωτική χώρα. Βρίσκεται ανάμεσα στον Αντίταυρο, την Κολχίδα και τη Σκυθική[2] και αποτελείται από δύο περιφέρειες α) από τον περιοχή γύρω από τον ποταμό Κάνη (άνω ρους του Χαρσιώτη- Harşıt ποταμού)[3] και το πλήθος των παραποτάμων του και β) από την περιφέρεια της Χαιρίανας, επί του ποταμού Λύκου-Kelkit που συμβάλλει με τον ποταμό Ίρι, οι εκβολές του οποίου βρίσκονται στον Πολεμωνιακό Πόντο[4][5]. Δημιουργείται έτσι έντονο ανάγλυφο με βαθιά χαραγμένες και εύφορες κοιλάδες με εγκατεσπαρμένα πολλά μικρά ορεινά χωριά. Οι κάτοικοί της ήταν, κατά το πλείστον, απόγονοι Ιώνων αποίκων και ορισμένων μικρασιατικών φύλων που με την πάροδο του χρόνου εξελληνίσθηκαν ή εκχριστιανίσθηκαν[6]. Η φύση του εδάφους είναι σκληρή και άγονη αλλά πλούσια σε μέταλλα, ιδίως αργύρου[7] . Η μεταλλουργία ήταν από παλιά η κύρια απασχόληση των κατοίκων[6]. Γι’ αυτό και η μοναδική πόλη της περιοχής ονομάσθηκε Κιουμουσχανάς (Gümüşhane) ή Αργυρούπολη[8]. Κυρίαρχη οροσειρά της περιοχής είναι ο Παρυάδρης (σημ. Μπαχλάρ Νταγ).

Αρχαιότητα Επεξεργασία

Η Χαλδία του Πόντου ήταν ήδη γνωστή από την αρχαιότητα ως Αλύβη ή Χαλύβη. Με τον καιρό, εξαιτίας παραφθοράς του αρχικού ονόματος, η εν λόγω περιοχή καλούνταν πλέον Χαλυβία ή Χαλδία και οι κάτοικοί της Χάλυβες[9] και συνηθέστερα Χάλδοι[6]. Ο Ξενοφών, ο οποίος διέσχισε την περιοχή με τους Μυρίους του προσπαθώντας να βρει διέξοδο στη θάλασσα, μας πληροφορεί ότι στην Χαλδία κατοικούσαν οι Χάλυβες[10], οι Τάοχοι[10], οι Σκυθηνοί[11], οι Μάκρωνες[11] και άλλοι λαοί[12]. Εκεί, σε κάποια κορυφή του όρους Θήχης (ίσως το Kolat Dağları), οι Μύριοι ανεφώνησαν «θάλαττα θάλαττα» αντικρίζοντας τη θάλασσα της Τραπεζούντας από μακριά[13]. Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε από νωρίς στον Πόντο και στην εποχή των διωγμών από τους Ρωμαίους, τα σπήλαια στις βραχώδεις και ερημικές περιοχές της Χαλδίας αποτελούσαν τόπους καταφυγής και σωτηρίας των διωκομένων[14].

Βυζαντινή Αυτοκρατορία Επεξεργασία

Η περιοχή αυτή, διευρυμένη όμως ώστε να περιλαμβάνει και την Τραπεζούντα και ολόκληρο τον ανατολικό Πόντο, ήταν το ΚΑ΄ Θέμα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, το όγδοο από αυτά που βρίσκονταν στην Ασία. Η περιοχή αποτέλεσε θέατρο μαχών ανάμεσα σε Πέρσες και Βυζαντινούς. Ούτως ή άλλως ο δρόμος επικοινωνίας του Βυζαντίου με την Περσία και πέραν αυτής περνούσε από τη Χαλδία. Οι Πέρσες μεταξύ άλλων κατέστρεψαν και το μοναστήρι του Αγίου Ζαχαρία στην Κρώμνη[14], το όνομα του οποίου αποτελεί και σήμερα τοπωνύμιο στην περιοχή (Αεν Ζαχαρέας- Anzahariya). Στις νοτιοανατολικές παρυφές της Χαλδίας αυτή την εποχή δρουν οι λεγόμενοι ακρίτες που προστάτευαν τα βυζαντινά σύνορα από τις αραβικές επιδρομές. Ανάμεσά τους και σπουδαιότερος ο χιλιοτραγουδισμένος Βασίλειος Διγενής Ακρίτας[15], για τον οποίο ένα πολύστιχο ποίημα υπήρχε σε κώδικα της μονής Σουμελά[16]. Οι κάτοικοι της περιοχής διατήρησαν στα τραγούδια τους ζωντανή την παρουσία των ακριτών[17]. Μάλιστα ήταν συνηθισμένα στην περιοχή (όπως π.χ. στο Λυκάστ') και τα οικογενειακά ονόματα Ακρίτας και Ακριτίδης[18]. Στο ύστερο Βυζάντιο αναδεικνύονται μορφές όπως του Θεοδώρου Γαβρά, που έδρασαν κατά των Τούρκων, όταν εκείνοι προσπαθούσαν να καταλάβουν την περιοχή[19].

Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας Επεξεργασία

Τα κάστρα του Μεσοχαλδίου (σημ. Torul) και ο στρατός της Χαλδίας βοήθησαν τον νέο αυτοκράτορα Αλέξιο στην παγίωση της ίδρυσης της αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών[20]. Συνολικά η Χαλδία είχε 65 κάστρα, τα περισσότερα από κάθε άλλη περιοχή του Πόντου[21]. Οι νέοι αυτοκράτορες βασίστηκαν στα πλούσια μεταλλεία της περιοχής για να κόψουν αργυρά νομίσματα, τα γνωστά «άσπρα»[22]. Τότε είναι και η πρώτη φορά που αναδεικνύεται η μεγάλη σπουδαιότητα της περιοχής.

Οθωμανική Αυτοκρατορία Επεξεργασία

Μετά την άλωση της Τραπεζούντας (15 Αυγούστου 1461), χρειάστηκαν 18 χρόνια για να καταλάβουν οι Τούρκοι τη Χαλδία. Σ’ αυτά τα χρόνια αποτέλεσε καταφύγιο συγγενών των Κομνηνών και πολλών σημαντικών οικογενειών της Τραπεζούντας[23].

  • Οικονομία: Μετά την κατάκτηση και όταν οι Οθωμανοί αντιλήφθηκαν την σπουδαιότητα των μεταλλείων και της τέχνης των Ελλήνων μεταλλουργών, απέδωσαν προνόμια στους κατοίκους , που ήταν γνώστες των μεθόδων εξόρυξης (αρχιμεταλλουργούς και μεταλλουργούς)[24]. Την περίοδο της παρακμής των μεταλλείων, οι κάτοικοι ζούσαν από την κτηνοτροφία και την υποτυπώδη γεωργία.
  • Παιδεία: Συστηματική ανάπτυξη της παιδείας υπήρξε μετά την ανακήρυξη της περιοχής ως προνομιακής (Μπεϊλίκ και Ζιβαάτ ), λόγω της σημασίας που απέδιδαν οι σουλτάνοι στη λειτουργία των μεταλλείων[25]. Κορυφαίο παράδειγμα η ίδρυση του Φροντιστηρίου Αργυρουπόλεως ή αλλιώς Ελληνική Σχολή της Χαλδίας, το 1723 από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Α΄[25]. Στις αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν στην Χαλδία 150 σχολεία, 170 δάσκαλοι και 3.000 μαθητές[26].
  • Περίοδος παρακμής: Η σταδιακή κατάργηση των αυτοκρατορικών προνομίων, η καταστροφή των δασών της Χαλδίας από την πολυετή εκμετάλλευση των μεταλλείων (το ξύλο ήταν η κύρια και απαραίτητη καύσιμη ύλη για την τήξη των μεταλλευμάτων)[27], η μείωση της μεταλλευτικής δραστηριότητας στις αρχές του 19ου αιώνα και η μαζική μετανάστευση στη Ρωσία μετά τους ρωσοτουρκικούς πολέμους του 1828 και του 1878[28] οδήγησαν την περιοχή της Χαλδίας σε παρακμή. Ταυτόχρονα οι μεταλλωρύχοι κάτοικοι αναζήτησαν νέες περιοχές με πλούσια κοιτάσματα εκτός Πόντου (Ακ νταγ Μαντέν, Χαλβά Μαντέν, Μπουγά Μαντέν, Κεσκίν, Μελέτ, Μαντάν Αρμενίας κλπ.)[29]. Πριν τον ξεριζωμό η Χαλδία είχε περίπου 80.000 Έλληνες κατοίκους που ήταν κατανεμημένοι στους εξής οικισμούς: στην Αργυρούπολη και τα γύρω χωριά, στα χωριά των κοιλάδων της Κρώμνης, της Ίμερας, του Σταυρίν, της Σάντας, της Μούζενας, της Τσίτης, της Νίβενας και της Δέρενας, της Χάρχερας, της Άτρας, του Λερί, της Χόψιας και της Κορόνιξας, του Κιουρτούν, Κελκίτ, Χερίανας κλπ. Και τα μικρότερα χωριά είχαν εκκλησία και σχολείο[30].
  • Εκκλησία: Εκκλησιαστικά υπαγόταν στην μητρόπολη Χαλδίας, Χερροιάνων και Κερασούντος. Η Κερασούντα προστέθηκε μετά το 1913 και εκεί μεταφέρθηκε η έδρα της από την παρηκμασμένη Αργυρούπολη. Ένα ιδιότυπο και μάλλον αντικανονικό καθεστώς επέτρεπε στον μητροπολίτη Χαλδίας να προΐσταται εκκλησιαστικά και σε πολύ απομακρυσμένες κοινότητες που είχαν ιδρυθεί από πρώην κατοίκους της Χαλδίας σε περιοχές μεταλλείων[31]. Για το λόγο αυτό, ο επίσκοπος Θεοδοσιουπόλεως Αζαρίας (1712-1749), ένα χρόνο μετά την εκλογή του παραπονέθηκε στον Πατριάρχη Κύριλλο Δ´ (1711-1713) εναντίον του αρχιεπισκόπου Χαλδίας και Χεροιάνων Φιλοθέου Καστελλιώτη (+27 Ιουλίου 1717) για εκκλησιαστική εισπήδηση. Παραδόξως, η σύνοδος του Πατριαρχείου αποφάσισε τη μνημόνευση του επισκόπου Θεοδοσιουπόλεως στα μυστήρια που τελούσαν οι ιερείς της επισκοπής Χαλδίας και Χεροιάνων και την ετήσια απόδοση προς τον Αζαρία ενός χρυσού φλωρίου. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσής τους, ο Αζαρίας είχε δικαίωμα να αποστείλει στην περιοχή τους δικούς του ιερείς προκειμένου να το απαιτήσουν. Η πρακτική αυτή ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι οι μεταλλουργοί του Kapan και της Άργαινας θεωρούνταν εμπερίστατοι στην περιοχή της Θεοδοσιούπολης και λόγω της φύσεως της εργασίας τους, διασκορπισμένοι[32]. Στην κυρίως Χαλδία, αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν 125 ναοί και πάνω από 300 ιερείς[26]. Τα σπουδαιότερα μοναστήρια ήταν α) αντρικά: του Αγ. Γεωργίου Χουτουρά, της Γεννήσεως Θεοτόκου Γουμεράς, του Αγ. Γεωργίου Χαλιναρά, της Ζωοδόχου Πηγής Δεβρεντσή, του Αγίου Γεωργίου Κελώρη και β) γυναικεία: του Αγ. Ιωάννου της Ίμερας, του Αγ. Γεωργίου του Ζαντού της Μούζενας και μερικά μικρότερα[33].
  • Ζήτημα κρυπτοχριστιανών: Μετά την έκδοση του Χάττ-ι-Χουμαγιούν , πολλοί από τους κατοίκους της περιοχής και κυρίως της Κρώμνης, της Σάντας και του Σταυρίν φανέρωσαν δημοσίως την κρυφή έως τότε χριστιανική πίστη τους. Είχαν στο παρελθόν εξισλαμισθεί αλλά ταυτόχρονα ασκούσαν κρυφά τα χριστιανικά τους καθήκοντα και έφεραν παράλληλα με τα οθωμανικά, ελληνικά ονόματα[34]. Το ζήτημα αυτό διατάραξε τις σχέσεις τους με το οθωμανικό κράτος και λύθηκε οριστικά με την Ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923.
  • Προσωπικότητες της νεώτερης εποχής, που κατάγονται από την Χαλδία, είναι μεταξύ πολλών και οι εξής:
  1. Ματθαίος Κωφίδης, βουλευτής του Οθωμανικού κοινοβουλίου
  2. Φίλων Κτενίδης, λόγιος, γιατρός, κτήτορας της νέας μονής Σουμελά
  3. Άνθιμος Παπαδόπουλος, αρχιμανδρίτης, λόγιος
  4. Χαλδίας Γερβάσιος Σουμελίδης, μητροπολίτης
  5. Γρεβενών Γερβάσιος Σουμελίδης (διευθυντής της Θεολογικής Σχολής του Πόντου), μητροπολίτης
  6. Γεώργιος Κανδηλάπτης -Κάνις, λόγιος
  7. Γεώργιος Φωτιάδης, λογοτέχνης
  8. Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου, γιατρός
  9. Δημοσθένης Η. Οικονομίδης[35], λόγιος
  10. Ιωάννης Φωστηρόπουλος[36], επιχειρηματίας
  11. Αλέξανδρος Ακριτίδης[37], επιχειρηματίας
  12. Ευκλείδης Κουρτίδης[38], Σανταίος οπλαρχηγό
  13. Θεόδωρος Ι. Μωυσίδης, Διοικητής 5ου ΣΣ Καυκάσου(Α'ΠΠ), διοικητής Πυροβολαρχίας Συντάγματος Καρς, διοικητής κατασκοπείας/αντικατασκοπείας.

Σήμερα Επεξεργασία

Στην περιοχή αυτή ζουν σήμερα Τούρκοι πολίτες, ανάμεσά τους και λιγοστοί ποντιόφωνοι μουσουλμάνοι[39]. Οι Έλληνες απόγονοι των ανταλλαγέντων και προσφύγων, από την περιοχή της Χαλδίας αλλά και ολόκληρου του Πόντου, εγκαταβιούν σήμερα σε ανάμεικτους οικισμούς σε όλη την ελληνική επικράτεια, σε περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και όπου υπάρχει απόδημος Ελληνισμός (Αμερική, Καναδάς, Γερμανία κλπ).

Βιβλιογραφία- Πηγές Επεξεργασία

  • Γ. Θ. Κανδηλάπτης, Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν των χωρίων, κωμοπόλεων και πόλεων Χαλδίας, έκδοση Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2004.
  • Παντελής Μελανοφρύδης, Η εν Πόντω Ελληνική Γλώσσα, Β΄’εκδοση Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1987. (Α΄εκδοση Βατούμ 1910).
  • Φώτιος Δ. Κουτσουπιάς, Μητροπολίτης Χαλδίας του Πόντου Γερβάσιος Σουμελίδης (1864-1905) : ο Άγιος της παιδείας. Βέροια, 2002
  • Βαλαβάνης, Γεώργιος, Σύγχρονος Γενική Ιστορία του Πόντου, Αφοι Κυριακίδη, Θες/νίκη 1995.
  • Πανάρετος Τοπαλίδης, Ο Πόντος ανά τους αιώνας, Δράμα 1929.
  • Βλάσης Αγτζίδης, Έλληνες του Πόντου, Ελλην. Εκδόσεις Α.Ε., Αθήνα 2007.
  • Αθανάσιος Ι. Παρχαρίδης, Ιστορία της Κρώμνης,  τυπ. Σεράση, Τραπεζούντα 1911.
  • Γεώργιος. Π. Φιρτινίδης, Κρώμνη, εκδ. Αδελφότητος Κρωμναίων Καλαμαριάς, Θεσσαλονίκη 1994.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Ελευθεριάδης, Ιωάννης (1903). Ιστορικόν σχεδίασμα περί της Επαρχίας Χαλδίας. Αθήνα: Αναστάσιος Φέξης. σελ. 42. 
  2. Ιωαννίδης, Σάββας (1984). Ιστορία και Στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρω περιοχής. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 8. 
  3. «Περιοδικό, Ποντιακά Φύλλα, τ.19, Γεωγραφικό Λεξικό, λήμμα: Κάνις». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιουλίου 2017. 
  4. Τριανταφυλλίδης, Περικλής (1993). Η εν Πόντω Ελληνική φυλή. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί κυριακίδη. σελ. 94. 
  5. Καλεντερίδης, Σάββας (2006). Ανατολικός Πόντος. Αθήνα: Ινφογνώμων. σελ. 85. 
  6. 6,0 6,1 6,2 Χατζηκυριακίδης, Κυριάκος. «Η διείσδυση των ευρωπαϊκών εταιρειών στα μεταλλεία της Μικράς Ασίας (1861-1923). Επιπτώσεις στους Έλληνες μεταλλουργούς του Πόντου» (PDF). σελ. ΄18. 
  7. Ταξίδης, Ευστάθιος (2013). Η εκπαίδευση των Ελλήνων στον Πόντο. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 24. 
  8. «Περιοδικό, Ποντιακά Φύλλα, τ. 11, Γεωγραφικό Λεξικό, λήμμα: Αργυρόπολις». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιουλίου 2017. 
  9. Στράβων. «Γεωγραφικά». 3.19. 
  10. 10,0 10,1 Ξενοφών. «Κύρου Ανάβασις». § 4.6.5. 
  11. 11,0 11,1 Ξενοφών. «Κύρου Ανάβασις». § 4.8.1. 
  12. Μαλλιάρης, Παιδεία (1988). Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού τ. 11. Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης-Παιδεία. σελ. 242. 
  13. Ξενοφών. «Κύρου Ανάβασις». § 4.7.24. 
  14. 14,0 14,1 Ταξίδης, Ευστάθιος (2007). Από την Τσιμερά του Πόντου στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 61. 
  15. Ιωαννίδης, Σάββας (1984). Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρω περιοχής. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 34. 
  16. Ελευθεριάδης, Ιωάννης (1903). Ιστορικόν Σχεδίασμα περί της επαρχίας Χαλδίας. Αθήνα: Δ. Φέξης. σελ. 131. 
  17. Ιωαννίδης, Σάββας (1984). Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρω περιοχής. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 34. 
  18. «Περιοδικό, Χρονικά του Πόντου, τ. 19-20, Γεωγραφικό Λεξικό, λήμμα: Λυκάστ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιουλίου 2017. 
  19. Ιωαννίδης, Σάββας (1984). Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρω περιοχής. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 37. 
  20. Ελευθεριάδης, Ιωάννης (1903). Ιστορικόν Σχεδίασμα περί της επαρχίας Χαλδίας. Αθήνα: Δ. Φέξης. σελ. 21. 
  21. «Κάστρα της Χαλδίας». 
  22. Καλεντερίδης, Σάββας (2006). Ανατολικός Πόντος. Αθήνα: Ινφογνώμων. σελ. 290. 
  23. «Άννα Κομνηνή του Δαβίδ». 
  24. Χατζηκυριακίδης, Κυριάκος. «Η διείσδυση των ευρωπαϊκών εταιρειών στα μεταλλεία της Μικράς Ασίας (1861-1923). Επιπτώσεις στους Έλληνες μεταλλουργούς του Πόντου» (PDF). σελ. 20. 
  25. 25,0 25,1 Κανδηλάπτης-Κάνις, Γεώργιος (1970). Ο Πνευματικός Φάρος της Επαρχίας Χαλδίας. Θεσσαλονίκη: ΑΣΕ Α.Ε. σελ. 19. 
  26. 26,0 26,1 Ελευθεριάδης, Ιωάννης (1903). Ιστορικόν Σχεδίασμα περί της επαρχίας Χαλδίας. Αθήνα: Δ. Φέξης. σελ. 145. 
  27. Χατζηκυριακίδης, Κυριάκος. «Η διείσδυση των ευρωπαϊκών εταιρειών στα μεταλλεία της Μικράς Ασίας (1861-1923). Επιπτώσεις στους Έλληνες μεταλλουργούς του Πόντου» (PDF). σελ. 26. 
  28. Ταξίδης, Ευστάθιος (2007). Από την Τσιμερά του Πόντου στην Ελλάδα. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 83. 
  29. Χατζηκυριακίδης, Κυριάκος. «Η διείσδυση των ευρωπαϊκών εταιρειών στα μεταλλεία της Μικράς Ασίας (1861-1923). Επιπτώσεις στους Έλληνες μεταλλουργούς του Πόντου» (PDF). σελίδες 27,28. 
  30. Μαλλιάρης, Παιδεία (1988). Εγκυκλοπαίδεια του Ποντιακού Ελληνισμού τ. 11. Θεσσαλονίκη: Μαλλιάρης-Παιδεία. σελ. 244. 
  31. «Μητρόπολις Χαλδίας». 
  32. ΚΑΨΑΛΗΣ, Α (2010). «Αζαρίας. Επίσκοπος Θεοδοσιουπόλεως». Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια 1 (2010) 265-6. 
  33. Ταξίδης, Ευστάθιος (2013). Η εκπαίδευση των Ελλήνων στον Πόντο. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 43. 
  34. Ιωαννίδης, Σάββας (1984). Ιστορία και στατιστική της Τραπεζούντας και της γύρω περιοχής. Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη. σελ. 115-117. 
  35. «Δημοσθένης Η. Οικονομίδης». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Οκτωβρίου 2017. 
  36. «Ι. Φωστηρόπουλος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Σεπτεμβρίου 2016. 
  37. «Αλέξανδρος Ακριτίδης». 
  38. «Ευκλείδης Κουρτίδης». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Ιουλίου 2017. 
  39. Αγτζίδης, Βλάσης. «OΙ ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΕΝΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΤΟΥΡΚΙΑ».