Κόμμα Φιλελευθέρων (Ελλάδα)

ελληνικό πολιτικό κόμμα 1910-1961
(Ανακατεύθυνση από Κόμμα των Φιλελευθέρων)

Το Κόμμα Φιλελευθέρων (Κ.Φ.) ήταν ελληνικό πολιτικό κόμμα. Ιδρύθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και κυβέρνησε την Ελλάδα για αρκετά χρόνια στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα.[4] Ως σύμβολό του είχε την άγκυρα.

Κόμμα Φιλελευθέρων
ΠρόεδροςΣοφοκλής Βενιζέλος
ΙδρυτήςΕλευθέριος Βενιζέλος
Ίδρυση22 Αυγούστου 1910
Διάλυση19 Σεπτεμβρίου 1961
Συγχωνεύθηκε σεΈνωσις Κέντρου
ΈδραΑθήνα
Πτέρυγα νεολαίαςΦιλελεύθερη Νεολαία
ΙδεολογίαΦιλελευθερισμός
Φιλελεύθερος εθνικισμός[1][2]
Μικτή οικονομία[3]
Αντί-Μοναρχισμός
Βενιζελισμός
Αντικομμουνισμός
Πολιτικό φάσμαΚέντρο
Χρώματα     Κίτρινο
Πολιτικό σύστημα Ελλάδας
Πολιτικά κόμματα
Εκλογές

Πρώτη περίοδος: 1910-1922

Επεξεργασία

Ιδρύθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο μετά την εκλογή του ως βουλευτή στις 22 Αυγούστου του 1910. Τον Οκτώβριο του 1910 σχημάτισε κυβέρνηση και προκήρυξε εκλογές Αναθεωρητικής Βουλής για τις 28 Νοεμβρίου του 1910. Από τις εκλογές απείχαν όλα τα παλαιά κόμματα και έτσι κυριάρχησε το Κόμμα Φιλελευθέρων. Η Βουλή αυτή ψήφισε νέο Σύνταγμα (1911) και το Μάρτιο του 1912 έγιναν νέες εκλογές με γενική συμμετοχή όλων των κομμάτων, στις οποίες οι Φιλελεύθεροι νίκησαν και πάλι.

Το Φεβρουάριο του 1915, μετά τη διαφωνία Βενιζέλου-Κωνσταντίνου σχετικά με τη συμμετοχή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Βενιζέλος παραιτήθηκε και προκηρύχθηκαν εκλογές για το Μάιο της ίδιας χρονιάς, όπου πάλι νίκησε το κόμμα των Φιλελευθέρων, με ποσοστό 58,2%. Μετά τη δεύτερη παραίτηση του Βενιζέλου, το κόμμα σε ένδειξη διαμαρτυρίας, δε συμμετείχε στις εκλογές του Δεκεμβρίου 1915.

Μετά το κίνημα της Εθνικής Άμυνας και την παραίτηση του βασιλέα Κωνσταντίνου, ο Βενιζέλος σχημάτισε κυβέρνηση. Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, το Κόμμα των Φιλελευθέρων νικήθηκε, λαμβάνοντας, λόγω του περίπλοκου εκλογικού συστήματος, λιγότερες έδρες στη Βουλή, παρόλο που είχε περισσότερες ψήφους από την Ηνωμένη Αντιπολίτευσις του Δημητρίου Γούναρη (50,23% έναντι 49,29%), και ο Βενιζέλος εγκατέλειψε την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στη Γαλλία.

Δεύτερη περίοδος: 1922-1935

Επεξεργασία

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και το στρατιωτικό κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922, ο Βενιζέλος εκπροσώπησε το 1923 την Ελλάδα, στις εργασίες που οδήγησαν στη Συνθήκη της Λωζάνης και επέστρεψε στη χώρα όπου σχημάτισε κυβέρνηση στις 11 Ιανουαρίου 1924, αλλά σύντομα παραιτήθηκε υποδεικνύοντας ως διάδοχό του τον Γεώργιο Καφαντάρη, και εγκατέλειψε ξανά την Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Παρίσι. Μετά τη δικτατορία του Πάγκαλου, το Κόμμα Φιλελευθέρων ήταν πρώτο κόμμα στην ελληνική πολιτική σκηνή, και ο Βενιζέλος βοήθησε να σχηματιστεί οικουμενική κυβέρνηση υπό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη. Μετά την παραίτηση της πρώτης κυβέρνησης, ο Βενιζέλος γύρισε στην Ελλάδα, όπου λόγω διαφωνιών για την οικονομική πολιτική, το Κόμμα Φιλελευθέρων διασπάστηκε και ο Βενιζέλος ανέλαβε πάλι την αρχηγία.

Τον Ιούλιο του 1928, η κυβέρνηση Ζαΐμη παραιτήθηκε. Μετά το σχηματισμό κυβέρνησης και τη μετατροπή του εκλογικού συστήματος από αναλογικό σε πλειοψηφικό, ο Βενιζέλος κέρδισε τις εκλογές στις 19 Αυγούστου 1928, με 46,9% και 178 (από τις 250) έδρες. Τον Μάιο του 1932 παραιτήθηκε, ωστόσο σχημάτισε εκ νέου κυβέρνηση έπειτα από δέκα ημέρες. Επανέφερε το εκλογικό σύστημα από πλειοψηφικό σε αναλογικό και στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1932 έχασε την πλειοψηφία. Στήριξε την κυβέρνηση συνασπισμού Τσαλδάρη-Κονδύλη-Μεταξά, αλλά αργότερα την ανέτρεψε, σχημάτισε κυβέρνηση με άλλα κόμματα και μετέτρεψε εκ νέου το εκλογικό σύστημα από αναλογικό σε πλειοψηφικό, όμως στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933 ηττήθηκε εκ νέου. Το βράδυ της 5ης Μαρτίου εκδηλώθηκε πραξικόπημα από τον Νικόλαο Πλαστήρα υπέρ του Βενιζέλου, το οποίο απέτυχε. Νέα απόπειρα πραξικοπήματος την 1η Μαρτίου 1935, είχε σαν αποτέλεσμα την αποχώρηση του Γεωργίου Παπανδρέου από το Κόμμα Φιλελευθέρων, την έκδοση νόμων δίωξης των φιλοβενιζελικών και περιορισμού άρθρων του Συντάγματος, και την ερήμην καταδίκη σε θάνατο του Βενιζέλου και του Πλαστήρα.

Μετά τον Βενιζέλο

Επεξεργασία

Το 1935, ύστερα από τη φυγή του Βενιζέλου, αρχηγός των Φιλελευθέρων έγινε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης.

Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, αρχηγός του κόμματος ανακηρύχθηκε ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, με υπαρχηγό τον Σοφοκλή Βενιζέλο. Το Φεβρουάριο του 1946, το Κόμμα διασπάστηκε. Οι Φιλελεύθεροι ενώθηκαν εκ νέου το 1947 και ο Σοφοκλής Βενιζέλος έγινε εκ νέου υπαρχηγός και κατόπιν αρχηγός του κόμματος τον Νοέμβριο του 1948. Από τον Αύγουστο του 1950 έως τον Οκτώβριο του 1951, ο Σοφοκλής Βενιζέλος σχημάτισε τρεις διαδοχικές κυβερνήσεις, αρχικά σε συνεργασία με τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, και κατόπιν σε συνεργασία με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον Νικόλαο Πλαστήρα, ως πρωθυπουργός και υπουργός Εξωτερικών.

Τον Ιανουάριο του 1950, λίγο πριν τις Εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950, το Κόμμα Φιλελευθέρων παρουσιάζει το πρόγραμμά του που τιτλοφορείται «Η Αυριανή Ελλάς»[5]. Στο 30-σέλιδο πρόγραμμα πολλές από τις προτάσεις είναι πρωτοποριακές ακόμα και σήμερα και ορισμένες φορές το ζητούμενο των σύγχρονων προσπαθειών, όπως μεταξύ άλλων η πρόταση για την Παιδεία που αναφέρει λίγους μόλις μήνες από τη λήξη του Εμφυλίου, ότι το Κόμμα Φιλελευθέρων επιδιώκει «Διακομματική εκπαιδευτική πολιτική».

Μετά την ήττα των Φιλελευθέρων στις εκλογές του 1952 από τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλεξάνδρου Παπάγου, ο Σοφοκλής Βενιζέλος αποσύρθηκε προσωρινά από την πολιτική και την ηγεσία του κόμματος ανέλαβε ο Γεώργιος Παπανδρέου. Λίγο αργότερα, ωστόσο, το Κόμμα Φιλελευθέρων διασπάστηκε και πάλι, όταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, επανήλθε στην πολιτική, ιδρύοντας την Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωση (ΦΔΕ)[6][7][8][9]. Στις εκλογές του 1956, τα δύο κόμματα αυτά, συμμετείχαν από κοινού στον εκλογικό συνασπισμό Δημοκρατική Ένωσις, όπου το Κόμμα των Φιλελευθέρων κατέλαβε τις 28 έδρες από τις συνολικά 132 έδρες που κατέκτησε ο συνασπισμός. Συμμετείχε αυτόνομα στις εκλογές του 1958, όπου εξελίσσεται σε θρίλερ για το Κόμμα των Φιλελευθέρων, αφού καταλαμβάνει την τρίτη θέση, με ποσοστό 20,67% καταλαμβάνοντας μόλις 36 έδρες. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους έλαβε χώρα συνέδριο για την εκλογή αρχηγού. Μετά την επανεκλογή του Σοφοκλή Βενιζέλου το κόμμα διασπάστηκε κι έτσι αποχώρησαν βασικά στελέχη όπως ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Γεώργιος Μαύρος, ο Ιωάννης Ζίγδης, κ.α. Το 1960 συμμετείχε μαζί με άλλα κόμματα στη «Κίνησις Εθνικής Αναδημιουργίας» με αρχηγό τον Γεώργιο Γρίβα. Το 1961 πρωτοστάτησε στην ίδρυση της Ενώσεως Κέντρου και το Κόμμα Φιλελεύθερων ανέστειλε την λειτουργία του, μετά από 51 συναπτά έτη πολιτικής του παρουσίας.

Αποτελέσματα εκλογών

Επεξεργασία

Βουλή των Ελλήνων

Επεξεργασία
Έτος Αρχηγός κόμματος Αριθμός ψήφων Ποσοστό ψήφων Έδρες Θέση
1910 ΙΙ Ελευθέριος Βενιζέλος
307 / 362
Κυβέρνηση
1912 Ελευθέριος Βενιζέλος
146 / 181
Κυβέρνηση
Αξιωματική Αντιπολίτευση
1915 Ι Ελευθέριος Βενιζέλος 58,20%
187 / 316
Κυβέρνηση
Αξιωματική Αντιπολίτευση
1915 II Ελευθέριος Βενιζέλος απείχε απείχε
0 / 335
Εκτός Βουλής
Κυβέρνηση
1920 Ελευθέριος Βενιζέλος 375.803 50,31%
118 / 369
Αξιωματική
Αντιπολίτευση
1923 Ελευθέριος Βενιζέλος
250 / 398
Κυβέρνηση
Κυβέρνηση
Αξιωματική Αντιπολίτευση
Κυβέρνηση
Κυβέρνηση
Παράνομο την περίοδο 1925-1926
1926 Γεώργιος Καφαντάρης 303.140 31,63%
108 / 286
Οικουμενική Κυβέρνηση
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση
1928 Ελευθέριος Βενιζέλος 477.502 46,94%
178 / 250
Κυβέρνηση
Κυβέρνηση
Κυβέρνηση
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση
1932 Ελευθέριος Βενιζέλος 391.521 33,42%
98 / 250
Αξιωματική
Αντιπολίτευση
Κυβέρνηση συνεργασίας
1933 Ελευθέριος Βενιζέλος 379.968
(Ε.ΣΥ.)
33,29%
(Ε.ΣΥ.)
80 / 248
Αξιωματική
Αντιπολίτευση
1935 Θεμιστοκλής Σοφούλης απείχε απείχε
0 / 300
Εκτός Βουλής
1936 Θεμιστοκλής Σοφούλης 474.651 37,26%
126 / 300
Κυβέρνηση
συνεργασίας
Παράνομο την περίοδο 1936-1945
1946 Θεμιστοκλής Σοφούλης 159.525 14,39%
48 / 354
Αξιωματική Αντιπολίτευση
3ο κόμμα Αντιπολίτευση
Αξιωματική Αντιπολίτευση
3ο κόμμα Αντιπολίτευση
Κυβέρνηση συνεργασίας
Οικουμενική Κυβέρνηση
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
1950 Σοφοκλής Βενιζέλος 291.083 17,24%
56 / 250
Κυβέρνηση
συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
Κυβέρνηση συνεργασίας
1951 Σοφοκλής Βενιζέλος 325.390 19,04%
57 / 258
Κυβέρνηση
συνεργασίας
1952 Σοφοκλής Βενιζέλος 544.834
(Ε.Π.Ε.Κ.–Κ.Φ.)
34,22%
(Ε.Π.Ε.Κ.–Κ.Φ.)
20 / 300
Αξιωματική Αντιπολίτευση
1956 Γεώργιος Παπανδρέου 1.620.007
(Δ.Ε.)
48,15%
(Δ.Ε.)
28 / 300
Αξιωματική
Αντιπολίτευση
1958 Σοφοκλής Βενιζέλος
Γεώργιος Παπανδρέου
795.445 20,67%
36 / 300
3ο κόμμα
Αντιπολίτευση

Γερουσία

Επεξεργασία
Έτος Αρχηγός κόμματος Αριθμός ψήφων Ποσοστό ψήφων Έδρες Θέση
1929 Ελευθέριος Βενιζέλος 450.624 54,58%
64 / 120
1ο κόμμα
1932 Ελευθέριος Βενιζέλος 142.575 39,46%
16 / 30
1ο κόμμα

Διατελέσαντες πρόεδροι

Επεξεργασία

Οι διατελέσαντες πρόεδροι του Κόμματος των Φιλελευθέρων ήταν οι εξής:

# Πρόεδρος Εικόνα Θητεία Πρωθυπουργός
1 Ελευθέριος Βενιζέλος   22 Αυγούστου 1910 6 Φεβρουαρίου 1924 1910-1915,
1915,
1917-1920,
1924
2 Γεώργιος Καφαντάρης   6 Φεβρουαρίου 1924 23 Μαΐου 1928 1924
Ελευθέριος Βενιζέλος   23 Μαΐου 1928 17 Μαρτίου 1935 1928-1932,
1932, 1933
3 Θεμιστοκλής Σοφούλης   17 Μαρτίου 1935 Νοέμβριος 1948 1945-1946,
1947-1948
4 Σοφοκλής Βενιζέλος   Νοέμβριος 1948 7 Απριλίου 1954 1950,
1950-1951
5 Γεώργιος Παπανδρέου   6 Μαΐου 1953 2 Νοεμβρίου 1958 -
Σοφοκλής Βενιζέλος   28 Φεβρουαρίου 1957 19 Σεπτεμβρίου 1961 -

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. Roudometof, Victor (2002). Collective Memory, National Identity, and Ethnic Conflict: Greece, Bulgaria, and the Macedonian Question. Praeger Publishers. σελ. p.98. 
  2. «Greek nationalism, the "Megale Idea" and Venizelism to 1923». staff.lib.msu.edu. Ανακτήθηκε στις 13 Απριλίου 2021. 
  3. Paschalis M. Kitromilides, Eleftherios Venizelos: The Trials of Statesmanship, Edinburgh University Press 2008, p.285-306
  4. Βερέμης, Θάνος. Ελευθέριος Βενιζέλος: Ο οραματιστής του εφικτού. Metaichmio Publications. σελ. 102. ISBN 978-618-03-1404-5. 
  5. «Η Αυριανή Ελλάς: Πρόγραμμα του Κόμματος των Φιλελευθέρων» Αρχειοθετήθηκε 2017-12-15 στο Wayback Machine., Αθήνα, Ιανουάριος 1950
  6. «Λόγος του αρχηγού της Φιλελευθέρας Δημοκρατικής Ενώσεως κ. Σοφοκλή Βενιζέλου προς το Εθνικόν Συμβούλιον» Αρχειοθετήθηκε 2019-05-31 στο Wayback Machine., 16/7/1955
  7. «Σχέδιον Κανονισμού των εργασιών της ιδρυτικής συνελεύσεως της Φιλελευθέρας Δημοκρατικής Ενώσεως» Αρχειοθετήθηκε 2019-05-31 στο Wayback Machine., 5/6/1955
  8. «Σχέδιον Καταστατικού της Φιλελευθέρας Δημοκρατικής Ενώσεως», Αρχειοθετήθηκε 2017-12-15 στο Wayback Machine. Μάιος 1955
  9. «Κόμματα και Βουλευτικές Εκλογές στην Ελλάδα 1946-1964», Ηλία Νικολόπουλου, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών, Αθήνα 2000, σελ. 216 -217 και 471