Καλάβρυτα

κωμόπολη στην Ελλάδα

Συντεταγμένες: 38°1′50.99″N 22°6′31.00″E / 38.0308306°N 22.1086111°E / 38.0308306; 22.1086111

Τα Καλάβρυτα είναι ορεινή κωμόπολη του Νομού Αχαΐας. Είναι χτισμένα στους πρόποδες των Αροανιών Ορέων (Χελμού) σε υψόμετρο 735 περίπου μέτρων. Αποτελούν έδρα του ομώνυμου Δήμου, καθώς και της άλλοτε ομώνυμης Επαρχίας. Ο πληθυσμός τους σύμφωνα με την εθνική απογραφή του 2011 ανέρχεται σε 1.674 μόνιμους κατοίκους[1], ενώ αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του νομού και έναν από τους σημαντικότερους οικισμούς της ορεινής Πελοποννήσου.

Καλάβρυτα
Άποψη των Καλαβρύτων από βορειοανατολικά.
Καλάβρυτα is located in Greece
Καλάβρυτα
Καλάβρυτα
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΔυτικής Ελλάδας
ΔήμοςΚαλαβρύτων
Δημοτική ΕνότηταΚαλαβρύτων
Δημοτική ΚοινότηταΚαλαβρύτων
Γεωγραφία και Στατιστική
Γεωγραφικό διαμέρισμαΠελοποννήσου
ΝομόςΑχαΐας
Υψόμετρο735 μέτρα
Έκταση531,8 km²
Πληθυσμός1.674 (2011)
Πληροφορίες
Ταχ. κώδικας250 01
Τηλ. κωδικός2694
http://www.kalavrita.gr/
Άποψη των Καλαβρύτων.

Ιστορία Επεξεργασία

Η πολίχνη των Καλαβρύτων είναι χτισμένη στην θέση της αρχαίας Αρκαδικής πόλης Κυναίθης (ή Κύναιθας) η οποία ανήκε στο τμήμα της Αζανίας. Το όνομα Καλάβρυτα, που σύμφωνα με τους ειδικούς ερμηνεύεται ως «καλές βρύσες» και φαίνεται να το απέκτησε την εποχή της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα μ.Χ., όταν αποτέλεσε έδρα μιας από τις δώδεκα Βαρωνίες του Πριγκιπάτου της Αχαΐας, με πρώτο Βαρώνο τον Όθωνα ντε Τουρναί (Othon de Tournay) που έκτισε το κάστρο του πάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Κύναιθας. Στη Γαλλική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως αναφέρεται ως Calovrate.

Το 1430 τα Καλάβρυτα γίνονται έδρα μιας εκ των τριών ανεξαρτήτων βυζαντινών ηγεμονιών (δεσποτάτα) στις οποίες ήταν χωρισμένη τότε η Πελοπόννησος, με πρώτο δεσπότη το Θωμά Παλαιολόγο. Δύο χρόνια αργότερα την δεσποτεία των Καλαβρύτων αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο οποίος διατηρεί τη θέση αυτή μέχρι το 1443.

Ελληνική Επανάσταση Επεξεργασία

Η περιοχή των Καλαβρύτων συμμετείχε τόσο στην Επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά) όσο και στον Αγώνα του 1821 όπου η έκβαση του είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μεγάλου μέρους της σημερινής Ελλάδας και την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στην πρώτη περίπτωση ο μητροπολίτης Παλαιών Πατρών Παρθένιος κήρυξε την τοπική εξέγερση[2] ενώ το 1821 στο μοναστήρι της Αγίας Λαύρας κηρύχτηκε η επανάσταση από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και τους οπλαρχηγούς της περιοχής και γενικά της Πελοποννήσου που είχαν συγκεντρωθεί εκεί (βλ. και Δοξολογία στην Αγία Λαύρα).

Στην ευρύτερη περιοχή των Καλαβρύτων έγιναν σποραδικές επιθέσεις εναντίον Τούρκων ήδη από τα μέσα Μαρτίου του 1821. Ακολούθησε η επίθεση κατά των Οθωμανικών αρχών και των Τούρκων στρατιωτών, οι οποίοι κλείστηκαν σε δύο ή τρεις πύργους εντός των Καλαβρύτων. Η πολιορκία κράτησε λίγες ημέρες, κατά τον Π. Π. Γερμανό και άλλες πηγές ή πέντε ημέρες κατά τους Σπηλιάδη (Α', 60) και Φιλήμονα, με την πόλη να απελευθερώνεται από τον οθωμανικό ζυγό στις 21 Μαρτίου, γεγονός που αποτελεί την πρώτη μεγάλη νίκη του εθνικού αγώνα. Κάποιοι σύγχρονοι κυρίως ιστορικοί θεωρούν ότι η πιθανότερη ημερομηνία απελευθέρωσης των Καλαβρύτων είναι η 25η Μαρτίου[3], ωστόσο οι περισσότεροι συγγραφείς που έγραψαν για την επανάσταση κατά τη διάρκειά της ή κατά τις επόμενες δεκαετίες, αναφέρουν ότι η πόλη απελευθερώθηκε είτε στις 21 Μαρτίου/2 Απριλίου[4][5][6] είτε στις 23 Μαρτίου/4 Απριλίου[7][8][9]. Ιδιαίτερα διαφωτιστική είναι η μαρτυρία του Θεόδωρου Ρηγόπουλου (γραμματικού του Θ. Κολοκοτρώνη) που τη εποχή εκείνη ήταν μαθητής στη Σχολή του Σωποτού (χωριό κοντά στα Καλάβρυτα). Ο ίδιος γράφει στα απομνημονεύματά του, ότι στις 21 Μαρτίου τα μαθήματα στη σχολή διακόπηκαν λόγω του ξεσπάσματος της επανάστασης οπότε αυτός και οι υπόλοιποι μαθητές έπρεπε να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Όταν την επομένη μέρα (22 Μαρτίου) έφτασε στο χωριό του, έμαθε από τον πατέρα του και τον αδελφό Γεώργιο που συμμετείχαν στην πολιορκία των Καλαβρύτων, ότι οι Τούρκοι είχαν ήδη παραδοθεί αφού αντιστάθηκαν για λίγες μέρες. Η μαρτυρία αυτή φαίνεται να επιβεβαιώνει την επικρατούσα εκδοχή ότι τα Καλάβρυτα απελευθερώθηκαν στις 21 Μαρτίου[10]. Την είδηση για την έναρξη της Επανάστασης στα Καλάβρυτα έφερε στην Ύδρα στις 27 Μαρτίου 1821 ο Παναγιωτάκης Βαφειόπουλος, που είχε σταλεί με πλοίο στα παράλια της Πελοποννήσου να παρακολουθεί τα γεγονότα[11].

Εξαιτίας του πρωταγωνιστικού τους ρόλου στην Επανάσταση του 1821, τα Καλάβρυτα πυρπολήθηκαν δύο φορές από τα στρατεύματα Ιμπραήμ, το 1826 και το 1827. Αμερικανός προτεστάντης ιεραπόστολος που επισκέφθηκε τα Καλάβρυτα το 1829 αναφέρει τις καταστροφές αλλά διαπιστώνει από τα εναπομείναντα σπίτια ότι η πόλη ήταν καλοχτισμένη. Επίσης αναφέρει ότι ήταν ήδη πεποίθηση ότι η σημαία της Επανάστασης υψώθηκε πρώτα στα Καλάβρυτα από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό[12].

Μετά την Απελευθέρωση ορίζονται έδρα του Δήμου Καλαβρύτων και κατά τη διοικητική διαίρεση του 1836 αναφέρονται επίσης με το όνομα Κυναίθη.

Σφαγή των Καλαβρύτων Επεξεργασία

 
Μέρος του μνημείου των εκτελεσθέντων της 13ης Δεκεμβρίου 1943.

Τα Καλάβρυτα υπήρξαν μία από τις περιοχές της Ελλάδας που βίωσαν με τον σκληρότερο τρόπο τα ναζιστικά γερμανικά αντίποινα και βιαιοπραγίες κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 ο γερμανικός στρατός κατοχής εκτέλεσε σχεδόν όλο τον ανδρικό πληθυσμό (τους περισσότερους πάνω από την ηλικία των 12 ετών) των Καλαβρύτων και έκαψε ολοσχερώς την πόλη. Για τον αριθμό των θυμάτων και των επιζώντων από τη σφαγή της 13ης Δεκεμβρίου αλλά για το συνολικό αριθμό των θυμάτων από την επιδρομή των Γερμανών στην περιοχή, έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς αντιφατικοί αριθμοί[13]. Οι περισσότερες αναφορές κάνουν λόγο για περισσότερους από 800 νεκρούς. Τα Καλάβρυτα είναι σήμερα χαρακτηρισμένος μαρτυρικός οικισμός.

Κοινότητα Καλαβρύτων Επεξεργασία

Η «Καλλικρατική» Τοπική Κοινότητα Καλαβρύτων (τέως Δημοτικό Διαμέρισμα με το Σχέδιο «Καποδίστριας» 1997-2010 και πρώην ανεξάρτητη Κοινότητα 1912-1944) έχει ως έδρα της τον οικισμό των Καλαβρύτων. Κατά την απογραφή του 2021 είχε πληθυσμό 1.702 κατοίκους, ενώ κατά την απογραφή του 2011 είχε 1.829 κάτοικους. Διοικητικά αποτελείται από τους οικισμούς[14][15]:

Οικονομία και τουρισμός Επεξεργασία

 
Άποψη των Καλαβρύτων.

Τα Καλάβρυτα σήμερα αποτελούν πόλο έλξης τουριστών. Δέχονται επισκέπτες καθόλη την διάρκεια του χρόνου αλλά κατά την χειμερινή περίοδο είναι η ακμή της επισκεψιμότητάς τους καθώς διαθέτουν μία από τις καλύτερες υποδομές χειμερινού τουρισμού στην Ελλάδα λόγω κυρίως του χιονοδρομικού κέντρου που βρίσκεται εκεί και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και πιο σύγχρονα στην ελληνική επικράτεια. Υπολογίζεται ότι στην κυρίως πόλη των Καλαβρύτων είναι διαθέσιμες 2.000 περίπου κλίνες[16].

Τα Καλάβρυτα καθώς και η γύρω αλλά και η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζονται από πλούσια φυσική ομορφιά και έχουν ποικίλα φυσικά και ανθρωπογενή αξιοθέατα. Αξιόλογους και δημοφιλείς προορισμούς στην περιοχή των Καλαβρύτων και σε κοντινές τοποθεσίες αποτελούν, μεταξύ άλλων, τα δύο ιστορικά μοναστήρια, της Αγίας Λαύρας και του Μεγάλου Σπηλαίου, το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος που στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο της πόλης, το Μνημείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος (13/12/1943), το Ηρώο της Ελληνικής Επανάστασης 1821, το πλατανόδασος των πηγών του Αροανίου ποταμού στο Πλανητέρο, τα Ύδατα της Στυγός στον Χελμό εκεί απ' όπου πηγάζει ο ποταμός Κράθις, όπως επίσης το Σπήλαιο των Λιμνών κοντά στο χωριό Καστριά και το Φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού που το διασχίζει ο περίφημος Οδοντωτός Σιδηρόδρομος.

Πληθυσμός Επεξεργασία

Ιστορική εξέλιξη πληθυσμού
Έτος Πληθ.   ±%  
1861 1.171 —    
1879 1.062 −9.3%
1889 1.237 +16.5%
1896 1.395 +12.8%
1907 1.295 −7.2%
1920 1.379 +6.5%
1928 1.790 +29.8%
1940 2.297 +28.3%
1951 2.013 −12.4%
1961 2.039 +1.3%
1971 1.948 −4.5%
1981 1.802 −7.5%
1991 2.111 +17.1%
2001 1.747 −17.2%
2011 1.649 −5.6%

Τα Καλάβρυτα γνώρισαν σημαντική πληθυσμιακή ανάπτυξη μέχρι το 1940 αλλά από τότε ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί σημαντικά. Η κωμόπολη κατέγραψε τον μεγαλύτερο πληθυσμό της το 1940 (2.297) και τον μικρότερο το 1879 (1.062). Η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού έγινε το 1928 (29,8%) και η μικρότερη το 1961 (1,3%). Η μεγαλύτερη μείωση του πληθυσμού έγινε το 2001 (17,2%) και η μικρότερη το 1971 (4,5%). Τα παραπάνω στοιχεία αφορούν τον πραγματικό πληθυσμό της κωμόπολης όπως καταγράφεται επίσημα από την ΕΛΣΤΑΤ. Παρόμοιες διαφοροποιήσεις καταγράφονται όμως και στα στοιχεία του μόνιμου πληθυσμού. Έτσι το 1991 ο μόνιμος πληθυσμός των Καλαβρύτων ήταν 1848 κάτοικοι. Το 2001 καταγράφηκαν 1679 κάτοικοι, υπήρξε δηλαδή μείωση του πληθυσμού κατά 9,1%, ενώ το 2011 υπήρξε περεταίρω μείωση του πληθυσμού κατά 0,3%, με καταγεγραμμένους 1674 μόνιμους κατοίκους.

Μεταφορές Επεξεργασία

 
Ο σταθμός του Οδοντωτού στα Καλάβρυτα.
 
Ο σταθμός του Οδοντωτού στα Καλάβρυτα.
 
Η οπίσθια πλευρά του σταθμού προς τον οικισμό

Σιδηρόδρομος Επεξεργασία

Ο Οδοντωτός σιδηρόδρομος εγκαινιάστηκε το 1896 και κατασκευάστηκε για να συνδέσει σιδηροδρομικώς το Διακοπτό με τα Καλάβρυτα. Αποτέλεσε ένα από τα δυσκολότερα έργα για την εποχή του λόγω του ιδιαίτερα δύσβατου εδάφους αλλά και του μεγάλου υψομέτρου στο οποίο κατέληγε, καθώς ο Οδοντωτός αποτελεί τον ορεινότερο σιδηρόδρομο της Ελλάδας. Για να ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες ο σιδηρόδρομος κατασκευάστηκε με την τεχνική της οδόντωσης κατά την οποία το τραίνο γαντζώνεται, χρησιμοποιώντας κατάλληλα γρανάζια, σε οδοντωτές σιδηροτροχιές στις διαδρομές όπου η κλίση του εδάφους υπερβαίνει το 10%. Ο σιδηρόδρομος διασχίζει το Φαράγγι του Βουραϊκού περνώντας σε μεγάλο μήκος του από σήραγγες και γέφυρες, καλύπτοντας συνολικά απόσταση 22 περίπου χιλιομέτρων. Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για τουριστική περιήγηση σε μία από τις ομορφότερες και εντυπωσιακότερες διαδρομές της Ελλάδας και της Ευρώπης[17], ενώ επίσης κάθε χρόνο κατά την δεύτερη Κυριακή του Μαΐου, διοργανώνεται από το «Σύλλογο Ορειβασίας και Χιονοδρομίας Καλαβρύτων», το «Πανελλήνιο Πέρασμα» του φαραγγιού με τη συμμετοχή εκατοντάδων ορειβατών και πεζοπόρων.

Αποστάσεις Επεξεργασία

Τα Καλάβρυτα απέχουν, μέσω του οδικού δικτύου, περίπου[18]:

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2011
  2. Σάθας Κωνσταντίνος, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς. Iστορικόν δοκίμιον περί των προς αποτίναξιν του Οθωμανικού ζυγού επαναστάσεων του Ελληνικού Έθνους (1453-1821), 1869, σελ. 492, 493.
  3. Διονύσης Μιτάκης, Τα εναρκτήρια του Εικοσιένα, Αθήνα, 1983, σ. 30.
  4. Thomas Gordon (1832), History of the Greek revolution, Τόμος 1, σελ. 147.
  5. George Cochrane (1837), Wanderings in Greece, Τόμοι 1-2, σελ. 357.
  6. Georg Gottfried Gervinus (1861), Geschichte des neunzehnten Jahrunderts seit den Wiener Verträgen, σελ. 187.
  7. Olivier Voutier (1823), Mémoires du colonel Voutier sur la guerre actuelle des Grecs, σελ. 40.
  8. Maxime Raybaud (1824), Mémoires sur la Grèce, Τόμος 1, σελ. 298.
  9. Ιωάννης Θ. Κολοκοτρώνης, Ελληνικά Υπομνήματα, Ήτοι Διάφορα Έγγραφα Αφορῶντα την Ελληνικήν Επανάστασιν..., Τύποις Χ. Νικολαΐδου Φιλαδελφέως, 1856,σελ. 4.
  10. "Απομνημονεύματα Θ. Ρηγόπουλου", Επετηρίς των Καλαβρύτων 1978-1979, σελ. 11.
  11. «Δημητρίου Κριεζή, "Επανόρθωσις εσφαλμένων τινων εκ των απομνημονευμάτων περί της Ελληνικής Επαναστάσεως υπό Φωτάκου ...", Εν Αθήναις, 1874, σ. 28». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2022. 
  12. Anderson Rufus, Observations upon the Peloponnesus and Greek islands, made in 1829, Crocker and Brewster, Boston, USA, 1830, σελ. 91.: "Here [Calabryta] the standard of liberty was first raised by Germanos, bishop of Patras, followed by the destruction of the Turkish houses and the two mosques. Afterwards a part of the Greek houses and their two churches were destroyed, but enough remains to show that the place was tolerably well built."
  13. Δείτε Σφαγή των Καλαβρύτων#Θύματα και υλικές καταστροφές
  14. Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα «Καλλικράτης» (Νόμος 3852/2010 - Σε ισχύ από 1/1/2011).
  15. Σε αγκύλες αναφέρονται τα δημογραφικά στοιχεία του μόνιμου πληθυσμού βάσει της απογραφής του 2011.
  16. «Η κίνηση των γιορτών στους χειμερινούς προορισμούς». thetoc.gr. 12 Δεκεμβρίου 2014. http://www.thetoc.gr/taksidia/article/i-kinisi-twn-giortwn-stous-xeimerinous-proorismous. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2015. 
  17. Φαράγγι του Βουραϊκού Αρχειοθετήθηκε 2021-05-31 στο Wayback Machine.. www.visit-achaia.gr. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουλίου 2018
  18. Χιλιομετρικές αποστάσεις βασισμένες σε στοιχεία από τους Χάρτες της Google.

Πηγές Επεξεργασία

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία