Κατάλογος βυζαντινών εξεγέρσεων και εμφυλίων πολέμων

Ακολουθεί κατάλογος εμφυλίων πολέμων ή άλλων εσωτερικών εμφυλίων συγκρούσεων που έγιναν κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας με έδρα την Κωνσταντινούπολη (330-1453). Ο ορισμός μίας οργανωμένης εμφύλιας αναστάτωσης είναι κάθε διαμάχη που έγινε μέσα στο σύνορα της Αυτοκρατορίας, με τουλάχιστον έναν ηγέτη της αντίστασης εναντίον της κυβερνώσας εξουσίας. Για συγκρούσεις στο εξωτερικό δείτε τον Κατάλογο Βυζαντινών πολέμων.

4ος αι.

399: Εξέγερση του Τριβιγίλδου στη Φρυγία
400: Εξέγερση του Γαϊνά

5ος αι.

479: Προσπάθεια σφετερισμού του Μαρκιανού
484: Πρώτη εξέγερση των Σαμαρειτών
484-488: Εξέγερση του Ιλλού και του Λεοντίου εναντίον του Αυτοκράτορα Ζήνωνα
492-497: Ισαυρικός Πόλεμος
495: Δεύτερη εξέγερση των Σαμαρειτών υπό τον Ιουλιανό μπεν Σαμπάρ

6ος αι.

513-515: Εξεγέρσεις του Βιταλιανού εναντίον του Αναστασίου Α΄ του Δίκορου.
529-531: Τρίτη εξέγερση των Σαμαρειτών υπό τον Ιουλιανό μπεν Σαμπάρ
532: Ξεκίνημα της λαϊκής εξέγερσης του Νίκα στην Κωνσταντινούπολη. Ο Υπάτιος ανακηρύσσεται αυτοκράτορας, αλλά αργότερα εκτελείται από τον Ιουστινιανό Α΄ και τη Θεοδώρα
536-537: Εξέγερση του στρατού στη Βόρειο Αφρική με ηγέτη τον Στότζα
555/556: Τέταρτη εξεγερση των Σαμαρειτών

7ος αι.

602: Εξέγερση και σφετερισμός από τον Φωκά.
603–604: Εξέγερση του στρατηγού Ναρσή εναντίον του Φωκά.
608–610: Εξέγερση στην Αφρική από τον Ηράκλειο τον Πρεσβύτερο. Ο γιος του Ηράκλειος καταφέρνει με επιτυχία να καταλάβει τον θρόνο.
610–611: εξέγερση του στρατηγού Κομεντίολου, αδελφού του Φωκά, εναντίον του Ηρακλείου.
613-628: Ιουδαϊκή εξέγερση του 614-628 εναντίον του Ηράκλειου. Δημιουργήθηκε η βραχύβια Σασσανιδο-Εβραϊκή Κοινοπολιτεία.
617/618: Ο Ιωάννης της Κόνζα καταλαμβάνει τη Νάπολη, αλλά σκοτώνεται από τον έξαρχο Ελευθέριο.
640: Εξέγερση του στρατηγού Τίτου στη Μεσοποταμία, διαμαρτυρόμενος για τις ακρότητες από άλλα Ρωμαϊκά στρατεύματα.
644/645: Αποτυχημένο πραξικόπημα από τον Βαλεντίνο εναντίον του γαμπρού του Κώνστα Β΄.
646–647: Εξέγερση του Γρηγόριου του Πατρίκιου, εξάρχου της Αφρικής.
650–652: Εξέγερση του Ολύμπιου εξάρχου της Ραβέννας.
π. 651: Εξέγερση και αποστασία στους Άραβες των Αρμενίων στρατιωτών του Θεοδώρου Ρεστουνί.
667: Εξέγερση του Σαβώριου στρατηγού του θέματος των Αμενιακών.
668–669: Έπειτα από τον φόνο του Κώνστα Β΄ στη Σικελία, ο Μιζίζιος προσπαθεί να σφετεριστεί την εξουσία στη Σικελία.
680: Ανεπιτυχής εξέγερση του Θέματος των Ανατολικών υπέρ των αδελφών του Κωνσταντίνου Δ΄.
692/693: Εξέγερση και αποστασία στους Μουσουλμάνους του Αρμένιου πατρικίου Σμπάτ.
695: Εξέγερση και σφετερισμός του Λεόντιου εναντίον του Ιουστινιανού Β΄.
698: Εξέγερση του Λεόντιου. Τον εκτοπίζει ο στρατός που επέστρεφε από την (αποτυχημένη) εκστρατεία εναντίον της Καρχηδόνας.

8ος αι.

705: εκτόπιση του Τιβέριου Γ΄ Αψίμαρου από τον Ιουστινιανό Β΄.
709: Εξέγερση στη Ραβέννα υπό τον Γεώργιο εναντίον της σύλληψης του αρχιεπισκόπου Φήλικα.
711: Η εξέγερση των Χερσωνιτών υπό τον Φιλιππικό Βαρδάνη καταλήγει στην επιτυχή εκτόπιση του Ιουστινιανού Β΄.
715: Η εξέγερση του Θέματος του Οψικίου στη Ρόδο έχει ως αποτέλεσμα εξάμηνο εμφύλιο πόλεμο. Ο Αναστάσιος Β΄ παραιτείται υπέρ του Θεοδοσίου Γ΄.
716-717: Εξέγερση και επιτυχής σφετερισμός του στρατηγού Λέοντα (Γ΄) του Ίσαυρου.
717/8: Εξέγερση του Σέργιου, κυβερνήτη της Σικελίας, που ανακηρύσσει τον Βασίλειο Ονομάγουλο ως αυτοκράτορα.
726/4: Εξέγερση των Βενετών εναντίον της Ρωμανίας. Η αιτία ήταν οι εικονομαχικοί νόμοι του Λέοντα Γ΄ του Ισαύρου. Οι εξεγερμένοι εξέλεξαν τον Όρσο Υπάτο ως δούκα (δόγη) της Βενετίας.
726/7: Εξέγερση του Θέματος της Ελλάδας υπό τον τουρμάρχη Αγαλλιανού Κοντοσκέλη και κάποιου Στεφάνου εναντίον των εικονοκλαστικών πολιτικών του Λέοντα Γ΄.
741-743: εξέγερση και σφετερισμός του Αρτάβασδου εναντίον του Κωνσταντίνου Ε΄ του Εικονομάχου.
780: Ανεπιτυχές πραξικόπημα για χάρη του Νικηφόρου, αδελφού του Λέοντα Δ΄ του Χαζάρου.
781-782: Αυτοκρατορική εκστρατεία εναντίον του Ελπίδιου, κυβερνήτη της Σικελίας.
790: Στρατιωτική εξέγερση εναντίον της αντιβασιλείας της Ειρήνης της Αθηναίας. Ο γιος της Κωνσταντίνος ΣΤ΄ ο Πορφυρογέννητος γίνεται μόνος Αυτοκράτορας.
792-793:Εξέγερση του Θέματος των Αρμενιακών εναντίον της αποκατάστασης της Ειρήνης της Αθηναίας ως συναυτοκράτειρας του Κωνσταντίνου ΣΤ΄.
800: Εξέγερση στην Καππαδοκία, υποκινημένη από τον Σταυράκιο τον ευνούχο.

9ος αι.

803: Εξέγερση του Βαρδάνη Τούρκου
821-823: εξέγερση του Θωμά του Σλάβου
827: Εξέγερση του ναυάρχου Ευφημίου στη Σικελία
837: Εξέγερση των Σμολυάνι, Σερβικής φυλής στα Βαλκάνια
838-839: Εξέγερση των Κουρραμιτών σωμάτων στρατού υπό τον Θεόφοβο
866: εξέγερση του Συμβάτιου του Αρμένιου και του Γεωργίου Παγανή στη δυτική Μ. Ασία εναντίον της ανόδου του Βασιλείου Α΄ του Μακεδόνα

10ος αι.

919: Ανεπιτυχής εξέγερση από τον Λέοντα Φωκά τον Πρεσβύτερο εναντίον της κατάληψης της εξουσίας από τον Ρωμανό Α΄ Λεκαπηνό
921: Εξέγερση από τους Μηλιγγούς και Εζερίτες, Σλαβικές φυλές στην Πελοπόννησο
π. 922: Εξέγερση του Βάρδα Βοϊλά, κυβερνήτη της Χαλδίας
π. 930: Λαϊκή εξέγερση του Βασιλείου του Χαλκόχειρα εναντίον του Βασιλείου Α΄
976-979: Εξέγερση του Βάρδα Σκληρού εναντίον του Βασιλείου Β΄
987-989: Εξέγερση του Βάρδα Φωκά του νεότερου εναντίον του Βασιλείου Β΄

11ος αι.

1022: Εξέγερση του Νικηφόρου ξιφία και του Νικφόρου Φωκά Βαρυτράχηλου εναντίον του Βασιλείου Β΄.
1026-1027: Εξέγερση του Βασιλείου Σκληρού.
1034: Λαϊκή εξέγερση υπό τον Ελπίδιο Βραχάμιο στην Αντιόχεια.
1034-35: Εξέγερση των Σέρβων υπό τον Στέφαν Βόισλαβ.
1038-39: Εξέγερση των Σέρβων υπό τον Στέφαν Βόισλαβ.
1040: Εξέγερση του Γρηγορίου Ταρωνίτη στη Φρυγία.
1040-41: Η εξέγερση του Πέτρου Δελεάνου απλώνεται στα δυτικά και νότια Βαλκάνια.
1042: Εξέγερση του κυβερνήτη της Κύπρου Θεοφίλου Ερωτικού.
1042-43: Εξέγερση του Γεωργίου Μανιάκη εναντίον του Κωνσταντίνου Θ΄ Μονομάχου.
1042-43: Εξέγερση του Θεόφιλου Ερωτικού κυβερνήτη της Κύπρου.
1047: Εξέγερση του Λέοντα Τορνίκιου εναντίον του Κωνσταντίνου Θ΄.
1057: Εξέγερση του Ερβέ Φραγκόπουλος.
1057: Εξέγερση και επιτυχής σφετερισμός από τον Ισαακίου Α΄ Κομνηνού (Μάχη της Πετρόης).
1066: Εξέγερση εναντίον της βαριάς φορολόγησης στη Θεσσαλία από τον Νικουλιτζά Δελφινά.
1072: Εξέγερση του Γκεόργκι Βόιτεχ.
1073-74: Εξέγερση του Ρουσέλ ντε Μπαγιέλ ανακηρύσσει αυτοκράτορα τον Ιωάννη Δούκα, αδελφό του Κωνσταντίνου Ι΄.
1077-78: Εξέγερση και επιτυχής σφετερισμός από τον Νικηφόρο Γ΄ Βοτανειάτη.
1077-78: Εξέγερση του Νικηφόρου Βρυέννιου του Πρεσβύτερου εναντίον του Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα και του Νικηφόρου Γ΄. Λήγει με τη μάχη της Καλαβρύης.
1078: Εξέγερση του Φιλάρετου Βραχάμιου εναντίον του Μιχαήλ Ζ΄ Δούκα.
1078: Εξέγερση του Νικηφόρου Βασιλάκη εναντίον του Νικηφόρου Γ΄.
1080-81: Εξέγερση του Νικηφόρου Μελισσηνού εναντίον του Νικηφόρου Γ΄.
1081: Εξέγερση και επιτυχής σφετερισμός από τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό.
1091-92: Εξέγερση του υποτελούς Βούκαν στη Σερβία.
1092: Εξεγέρσεις του Καρύκη στην Κρήτη και του Ραψομάτη στην Κύπρο.
1095: Οι Κουμάνοι εισβάλουν στη Θράκη για να υποστηρίξουν τον διεκδικητή ψευδο-Κωνσταντίνο Διογένη.
1095-98: Εξέγερση του Θεοδώρου Γαβρά στη Χαλδία.

12ος αι.

1102: Εξέγερση του υποτελούς Βούκαν στη Σερβία
1149: Εξέγερση του υποτελούς Ούρος Β΄ και Ντέσα Βουκάνοβιτς στη Σερβία
1166: Εξέγεση του υποτελούς Στεφάνου Νεμάνια στη Σερβία
1181: Λαϊκή εξέγερση στην Κωσταντινούπολη με την υποστήριξη της Μαρίας Κομνηνής εναντίον του εξαδέλφου της Αλεξίου Κομνηνού επιτροπου του Αλεξίου Β΄.
1182: Εξέγερση και επιτυχής σφετρισμός από τον Ανδρόνικο Α΄ Κομνηνό
1183/84: Εξέγερση του στρατηγού Ανδρόνικου Λαπαρδά
1183/84: Εξέγερση του Ιωάννη Βατάτζη στρατηγού του θέματος των Θρακησίων ενάντια στν αντιβασιλεία του Ανδρόνικου Α΄.
1184: εξέγερση του Θεοδώρου Καντακουζηνού κυβερνήτη της Προύσας
1184-1191: Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Ισαάκιο Κομνηνό Καματηρό της Κύπρου
1185: Εξέγερση των Ασέν και Πέτρου. Εγκαθίδρυση του Β΄ Βουλγαρικού βασιλείου
1185: Εξέγερση και επιτυχής σφετερισμός από τον Ισαάκιο Β΄ Άγγελο
1187: Εξέγερση του Αλεξίου Βρανά εναντίον του Ισαακίου Β΄ Αγγελου
1188-1189: Α΄ Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Θεόδωρο Μαγκαφά στη Φιλαδέλφεια
1190-1204/05: Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Βασίλειο Σότζα στην Ταρσό
1192: Εξέγερση του Ψευδο-Αλεξίου Β΄

13ος αι.

π.1200-1206: Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Λέοντα Χαμάρετο στη Λακωνία
π.1200-1208: Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Λέοντα Σγουρό στη βορειο-ανατολική Πελοπόννησο και την κεντρική Ελλάδα
1201: Ένα πραξικόπημα, από τον Ιωάννη Κομνηνό τον Παχύ εναντίον του Αλεξίου Γ΄ Αγγέλου στην Κωνσταντινούπολη, καταστέλλεται βίαια
1201: Εξέγερση από τον Ιωάννη Σπυριδωνάκη στη Μακεδονία
1201-1202: Εξέγερση του Μανουήλ Καμύτζη και του Ντόμπρομιρ Χρυσού στη Θεσσαλία και τη Μακεδονία
1204-1205: Β΄ εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Θεόδωρο Μαγκαφά στη Φιλαδέλφεια
1204-1205: Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τον Σάββα Ασιδηνό στον κάτω ρου του Μαιάνδρου ποταμού
1204-1206: Εξέγερδη και εγκαθίδριση αυτόνομου καθεστώτος από τον Ιωάννη Καντακουζηνό στη Μεσσηνία
1225: Εξέγερση του Ισαάκιου και του Ανδρόνικου Νεστόργου εναντίον του Ιωάννη Γ΄ Βατάτζη

14ος αι.

1321, 1322 και 1327-1328: Διακοπτόμενος εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου και του εγγονού του Ανδρονίκου Γ΄ Παλαιολόγου
1341-1347: Εμφύλιος πόλεμος μεταξύ του Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνού και της αντιβασιλείας για τον Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγο. Μέλος της αντιβασιλείας ήταν η Άννα της Σαβοΐας
1342-1350: Εξέγερση και εγκαθίδρυση αυτόνομου καθεστώτος από τους Ζηλωτές της Θεσσαλονίκης
1352-1357: Εμφύλιος Πόλεμος του Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου εναντίον των Ιωάννη ΣΤ΄ και Ματθαίου των Καντακουζηνών
1373-1379: Εξέγερση και σφετερισμός από τον Ανδρόνικο Δ΄ Παλαιολόγο

15ος αι.

1453-1454: Λαϊκή εξέγερση στο δεσποτάτο του Μορέως εναντίον του Δημητρίου και Θωμά των Παλαιολόγων. Κατεστάλη από Οθωμανικό στρατό.

Πηγές

Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 0-8122-1620-2.
Kazhdan, Alexander, ed. (1991), Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-504652-6
Kaegi, Walter Emil (1981), Byzantine Military Unrest, 471–843: An Interpretation, Amsterdam: Adolf M. Hakkert, ISBN 90-256-0902-3
Savvides, Alexios G. K. (1995). Μελέτες Βυζαντινής Ιστορίας 11ου - 13ου αιώνα. 2η Έκδοση με διορθώσεις και συμπληρώσεις [Studies in Byzantine History of the 11th–13th centuries. 2nd Edition with corrections and additions] (in Greek). Athens: M. Kardamitas Publications. ISBN 960-354-019-6.
Treadgold, Warren T. (1997). A History of the Byzantine State and Society. Stanford, CA: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.