Βικιπαίδεια

Μετακλασική εποχή

περίοδος μεταξύ αρχαίας και σύγχρονης ιστορίας

Η Μετακλασική εποχή είναι η χρονική περίοδος 500-1450 μ.Χ. Χαρακτηρίστηκε από γεωγραφική επέκταση πολιτισμών σε όλον τον κόσμο, ανάπτυξη εμπορικών σχέσεων μεταξύ των πολιτισμών και ανάπτυξη των τριών μεγάλων θρησκειών (Χριστιανισμός, Ισλάμ και Βουδισμός). Για τη σχολή της "παγκόσμιας ιστορίας" ο Μεσαίωνας είναι συνώνυμος της μετακλασικής εποχής.[1][2]

Χάρτης του κόσμου στα μέσα της εποχής, περί το 900 μ.Χ. Ιστορική Περίοδος: 5ος - 15ος αιώνας
Προηγήθηκε: Αρχαία Ιστορία
Ακολούθησε: Πρώιμη νεότερη περίοδος

Στην Ασία με διάδοση του Ισλάμ φτιάχτηκε μια νέα αυτοκρατορία και ήταν η Χρυσή Εποχή του Ισλάμ στο εμπόριο με Ασιατικές, Αφρικανικές και Ευρωπαϊκές χώρες και την επιστημονική πρόοδο στο μεσαιωνικό Ισλαμικό κόσμο. Στην Ανατολική Ασία εδραιώθηκε η εξουσία της Αυτοκρατορικής Κίνας, που καθιέρωσε ευημερούσες δυναστείες με δύναμη επιρροής σε Κορέα, Βιετνάμ και Ιαπωνία. Εξαπλώθηκαν θρησκείες όπως ο Βουδισμός και ο Νεο-Κομφουκιανισμός και εφευρέθηκε το μπαρούτι στην Κίνα. Η Μογγολική Αυτοκρατορία σύνδεσε την Ευρώπη και την Ασία με ασφαλές εμπόριο και γεωγραφική σταθερότητα. Ο παγκόσμιος πληθυσμός διπλασιάστηκε από 210 εκατομμύρια το 500 μ.Χ. σε 461 εκατομμύρια το 1500 μ.Χ.[3] Όμως, σε κάποιες περιοχές υπήρξε απώλεια πληθυσμού από περιστατικά όπως η Πανούκλα του Ιουστινιανού, οι Επιδρομές των Μογγόλων και επιδημία Χολέρας.[4]


Ορολογία της περιόδου

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Ιστορική Περίοδος
 
Ο Λεονάρντο Μπρούνι ήταν Αναγεννησιακός ιστορικός που συνείσφερε στην ανάπτυξη της έννοιας του Μεσαίωνα.

Η μετακλασική εποχή οριοθετήθηκε από τους ιστορικούς της σύγχρονης σχολής "παγκόσμιας ιστορίας" του 20ου-21ου αιώνα.[5] Εκτός του πλαισίου της παγκόσμιας ιστορίας χρησιμοποιείται αντί του όρου "Μεσαίωνας" προς αποφυγή εσφαλμένων προκαταλήψεων.

Η μετακλασική εποχή περιλαμβάνει χονδρικά την περίοδο 500 - 1450 μ.Χ. Οι ημερομηνίες έναρξης και τέλους ενδέχεται να διαφέρουν ανάλογα με την περιοχή, και η έναρξη ταυτίζεται με το τέλος της προηγούμενης κλασικής περιόδου: Κινέζικη Δυναστεία των Χάν (έληξε το 220 μ.Χ.), η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (έληξε το 476 μ.Χ.), η Αυτοκρατορία των Γκούπτα (έληξε περί το 550 μ.Χ.) και η Αυτοκρατορία των Σασσανιδών (έληξε το 651 μ.Χ.).

Η μετακλασική εποχή είναι η μία από τις πέντε ή έξι μεγάλες περιόδους του κόσμου που διακρίνουν οι ιστορικοί: (1) πρώιμος πολιτισμός, (2) κλασικές κοινωνίες (3) η μετακλασική εποχή, (4) η πρώιμη σύγχρονη, και (5) ο δέκατος ένατος αιώνας· και (6)η σύγχρονη εποχή. Για πολλούς ο 19ος αιώνας ήταν σύγχρονη εποχή. Είναι συνώνυμη του Μεσαίωνα της Δυτικής Ευρώπης αλλά δεν αποτελεί απαραίτητα ένα από τα τρία παραδοσιακά τμήματα της δυτικοευρωπαϊκής Ιστορίας: το κλασικό, το μέσο και το σύγχρονο (βλ. τριμερής περιοδισμός).

Η παγκόσμια ιστορία ασχολείται με τα κοινά θέματα που εμφανίστηκαν σε πολλούς πολιτισμούς και περιοχές. Αναγνωρίζει ότι η μετακλασική ιστορία επικεντρώθηκε κύρια στην Αφρο-Ευρασιατική ζώνη. Η διάκριση της περιόδου και των κοινών θεμάτων στην Αμερική δυσχεραίνεται από την αυτονομία της ιστορίας τους πρό της Κολομβιανής Ανταλλαγής.

Κύριες τάσεις

Επεξεργασία

Στη μετακλασική εποχή υπήρξαν αρκετές κοινές εξελίξεις ή θέματα. Έγινε επέκταση και ανάπτυξη του πολιτισμού προς νέες γεωγραφικές περιοχές, μεγάλωσαν και διαδόθηκαν οι τρεις κύριες, ή ιεραποστολικές, θρησκείες του κόσμου και υπήρξε μία περίοδος ταχείας επέκτασης του εμπορίου και των εμπορικών δικτύων.

Η Ανάπτυξη του Πολιτισμού

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Πολιτισμός
 
Οι Γραμμές των Νάσκα στις Νοτιοαμερικάνικες Άνδεις. Οι Νάσκα είναι πολιτισμός που άκμασε την περίοδο 1ος-8ος αιώνας. Φωτογραφία του Ντιέγκο Ντέλσο.

Αρχικά υπήρξε επέκταση και ανάπτυξη του πολιτισμού σε νέες γεωγραφικές περιοχές σε όλη την Ασία, την Αφρική, την Ευρώπη, την κεντρική Αμερική και τη δυτική Νότια Αμερική. Για τον ιστορικό Πήτερ Ν. Στερνς, στη μετακλασική εποχή δεν υπήρχαν κοινές παγκόσμιες πολιτικές τάσεις και μοτίβα, μόνο πρόχειρα οργανωμένες πολιτείες και κάποιες εξελίξεις. Στην Ασία, η Κίνα συνέχισε μία ιστορία δυναστειακών κύκλων και αυξήθηκε σε περιπλοκότητα με ανάπτυξη της γραφειοκρατίας. Η Ισλαμική Αυτοκρατορία ήταν η νέα δύναμη που εδραιώθηκε στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την Κεντρική Ασία. Στη Δυτική Αφρική δημιουργήθηκαν τα βασίλεια των Σονγκχάι και Μάλι. Η παρακμή του Ρωμαϊκού πολιτισμού επέτρεψε κενά εξουσίας στη Μεσόγειο και την Ευρώπη, και σε ορισμένες περιοχές χρειάστηκε να χτιστούν εντελώς νέοι πολιτισμοί.[5] Στη Δυτική Ευρώπη εφαρμόστηκε ένα απολύτως διαφορετικό πολιτικό σύστημα (δηλ. φεουδαρχία) σε μία εξίσου διαφορετική κοινωνία (δηλαδή μανοριαλισμός). Η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, διατήρησε πολλά από τα χαρακτηριστικά της παλιάς Ρώμης, και ομοιότητες με την ελληνική και την περσική. Το Κράτος των Ρως και μετά η Ρωσία αναπτύχθηκαν προς την Ανατολική Ευρώπη. Στην απόμερη Αμερική, στην κεντρική περιοχή άκμασε η Αυτοκρατορία των Αζτέκων και στη Νότια περιοχή των Άνδεων αναπτύχθηκε η Αυτοκρατορία των Ίνκας.[6]

Η Εξάπλωση των Παγκόσμιων Θρησκειών

Επεξεργασία
 
Η Πολιορκία της άκρας (1191) από θρησκευτικό πόλεμο. Ο μεγαλύτερος των πολέμων ήταν οι Σταυροφορίες. Η Εικόνα χρονολογείται περί το 1280.
Κύριο λήμμα: Θρησκευτική Ιστορία

Από την πρώτη χιλιετία π.Χ. υπήρχε θρησκεία που οραματίστηκε μία παγκόσμια τάξη για όλους τους ανθρώπους, όπως ο Βουδισμός. Την επερχόμενη χιλιετία αναπτύχθηκαν ο Βουδισμός και δύο άλλες μεγάλες, διεθνείς, ιεραποστολικές θρησκείες, αναδυόμενες από τον Ιουδαϊσμό: ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ. Προς τα τέλη της περιόδου, οι τρεις θρησκείες ήταν μεταξύ τους διαδεδομένες και συχνά πολιτικά κυρίαρχες σε όλον τον Παλαιό Κόσμο.[7]

  • Ο Βουδισμός διαδόθηκε από την Ινδία στην Κίνα όπου άνθισε τάχιστα προτού επεκταθεί στην Ιαπωνία, την Κορέα και το Βιετνάμ·[8] παρόμοια κινήθηκε η αναβίωση του Κομφουκιανισμού σε μεταγενέστερους αιώνες.
  • Ο Χριστιανισμός ήταν η επίσημη εκκλησία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 380 μ.Χ., και κατά τη μετακλασική εποχή αναπτύχθηκε προς τη βόρεια και ανατολική Ευρώπη αντιμαχόμενος παγανιστικές πεποιθήσεις.[9] H προσπάθεια περιλαμβάνει τις Σταυροφορίες. Η διάκριση της Καθολικής Εκκλησίας στη Δυτική Ευρώπη από την Ορθόδοξη Εκκλησία στην Ανατολική Ευρώπη ενθάρρυνε τη θρησκευτική και πολιτιστική ποικιλομορφία στην Ευρασία.[10]
  • Το Ισλάμ άρχισε μεταξύ 610 και 632 με τις αποκαλύψεις του Μωάμεθ. Βοήθησε στην ενοποίηση των αντιμαχόμενων φυλών Βεδουίνων της Αραβικής χερσονήσου και, κατόπιν σειράς Μουσουλμανικών κατακτήσεων, εδραιώθηκε δυτικά σε όλη τη Βόρεια Αφρική, την Ιβηρική Χερσόνησο και μέρη της Δυτικής Αφρικής, και ανατολικά σε όλη την Περσία, την Κεντρική Ασία, την Ινδία και την Ινδονησία.[11]

Εμπόριο και Επικοινωνίες

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Εμπορική Διαδρομή
 
Το Πέρασμα Μπαμπουσάρ στο Πακιστάν ήταν τμήμα του Δρόμου του Μεταξιού ένα δίκτυο χερσαίων διαδρομών. Φωτογραφία του Attabik Awan.

Το εμπόριο και οι επικοινωνίες αναπτύχθηκαν ταχέως σε όλη την Αφρο-Ευρασία. Ο Δρόμος του Μεταξιού συνέχισε να κινεί ιδέες και πολιτισμούς μέσω του εμπορίου σε όλη την Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική. Δημιουργήθηκαν εμπορικά δίκτυα στη Δυτική Ευρώπη, το Βυζάντιο, την πρώιμη Ρωσία, τις Ισλαμικές αυτοκρατορίες και τους πολιτισμούς της Άπω Ανατολής.[12] Στην Αφρική, η εκ των προτέρων χρήση της καμήλας άνοιξε νέους εμπορικούς δρόμους δια Σαχάρας, που σύνδεσαν την υποσαχάρια Δυτική Αφρική με την Ευρασία. Οι Ισλαμικές Αυτοκρατορίες ενστερνίστηκαν πολλές ελληνικές, Ρωμαϊκές, και Ινδικές προόδους που διέδωσαν στην Ισλαμική σφαίρα επιρροής, ανοίγοντας τον δρόμο για την πρόοδο προς την Ευρώπη, τη Βόρεια και τη Δυτική Αφρική και την Κεντρική Ασία. Το θαλασσινό εμπόριο στον Ισλαμικό κόσμο δημιούργησε διασυνδέσεις, όπως στον Ινδικό Ωκεανό και στη Μεσόγειο, που αντικατέστησαν το Βυζάντιο. Οι Χριστιανικές Σταυροφορίες στη Μέση Ανατολή (και στη Μουσουλμανική Ισπανία και τη Σικελία) έφεραν την Ισλαμική επιστήμη, την τεχνολογία και τα αγαθά στη Δυτική Ευρώπη.[9] Στο εμπόριο Δύσης - Ανατολικής Ασίας πρωτοπόρησε ο Μάρκο Πόλο. Φάνηκε η ισχύς της Κινεζικής επιρροής μέσω εμπορίου και κατακτήσεων στις περιφέρειες, στην Ιαπωνία,[8] την Κορέα και το Βιετνάμ. Η ανάπτυξη της Μογγολικής Αυτοκρατορίας στην Κεντρική Ασία συνδέεται με διασφάλιση των εμπορικών δρόμων μέσω των οποίων κινήθηκαν αγαθά, πολιτισμοί, ιδέες αλλά και ασθένειες σε Ασία, Ευρώπη και Αφρική.

Το εμπορικό δίκτυο της Αμερικής ήταν περιορισμένο λόγω έλλειψης ζώων έλξης και τροχών. Στην Ωκεανία κάποια από τα νησιά της Πολυνησίας και της Μικρονησίας είχαν εμπορικές σχέσεις.

Το Κλίμα

Επεξεργασία
Κύρια λήμματα: Ιστορική κλιματολογία και Μικρή Εποχή Πάγων

Υπάρχουν ενδείξεις ότι πολλές περιοχές του μετακλασικού κόσμου επηρεάστηκαν ομοίως από τις παγκόσμιες κλιματικές συνθήκες, αλλά η θερμοκρασία και βροχοπτώσεις εξετάζονται διαφορετικά ανά περιοχή. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή οι αλλαγές δεν ήταν υποχρεωτικά συγχρονισμένες. Γενικά, οι θερμοκρασίες ήταν υψηλότερες κατά τον ενδέκατο αιώνα, και χαμηλότερες στις αρχές του 17ου αιώνα. Δεν υπάρχει βεβαιότητα για το μέγεθος της κλιματικής αλλαγής σε όλες τις περιοχές του κόσμου, ή αν ήταν μέρος μιας παγκόσμιας τάσης.[13] Οι κλιματικές τάσεις διακρίνονται καλύτερα κατά μήκος του Βόρειου Ημισφαιρίου από ότι στο Νότιο Ημισφαίριο.

 
Η χρονική διάρκεια της Μικρής Εποχής Παγετώνων διαφέρει μεταξύ μελετών

Στη Μετακλασική εποχή υπήρξαν κλιματικές περίοδοι που σχετίζονταν με μεγάλες κλιματικές τάσεις, όπως η Παλαιά Μικρή Εποχή Παγετώνων, η Μεσαιωνική Θερμή Περίοδος και η Μικρή Εποχή Παγετώνων. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα των ετών 536-537μ.Χ. είναι πιθανό να ξεκίνησαν από την έκρηξη του ηφαιστείου της Λίμνης Λλοπάνγκο Καλντέρα στο Ελ Σαλβαδόρ. Τα θειικά άλατα που εκτοξεύτηκαν στον αέρα επέφεραν παγκόσμια ψύξη, μεταναστεύσεις και αποτυχημένες καλλιέργειες παγκοσμίως, ενδεχομένως επιδεινώνοντας μία ήδη ψυχρή περίοδο.[14] Φαίνεται πως η μέση παγκόσμια θερμοκρασία παρέμεινε χαμηλότερη για τουλάχιστον έναν αιώνα μετά.

Η Μεσαιωνική θερμή περίοδος τα έτη 950μ.Χ.-1250μ.Χ. παρατηρήθηκε κύρια στο βόρειο ημισφαίριο και περιλάμβανε περιοχές με θερμότερα καλοκαίρια, που ξεπεράστηκαν μόνο από την Υπερθέρμανση του Πλανήτη τον 20ο-21ο αιώνα. Έχει υποτεθεί ότι η ζεστή θερμοκρασία επέτρεψε στους Σκανδιναβούς να αποικίσουν τη Γροιλανδία, χάρη στα ελεύθερα πάγου νερά. Εκτός της Ευρώπης υπάρχουν τεκμήρια θερμών συνθηκών, όπως υψηλές θερμοκρασίες στην Κίνα και τις μεγάλες ξηρασίες στη Βόρεια Αμερική που επέδρασαν δυσμενώς σε πολλούς πολιτισμούς.

Από το 1250, οι παγετώνες επεκτάθηκαν προς τη Γροιλανδία ψύχοντας όλο το Βόρειο Ατλαντικό.Τον 14ο αιώνα η περίοδος βλάστησης στην Ευρώπη ήταν ασταθής, και στην Κίνα η καλλιέργεια πορτοκαλιών κινήθηκε προς τα νότια από τον ψυχρό καιρό. Ιδιαίτερα στην Ευρώπη η Μικρή Εποχή Παγετώνων είχε μεγάλες πολιτισμικές επιπτώσεις,[15] και συνεχίστηκε μέχρι τη βιομηχανική επανάσταση, πολύ εγγύτερα του χρονικού πλαισίου της μετακλασικής περιόδου.[16] Τα αίτια που προκάλεσαν το Μικρό Παγετώνα είναι ασαφή, στις πιθανές εξηγήσεις περιλαμβάνονται οι ηλιακές κηλίδες, οι τροχιακοί κύκλοι της Γης, ηφαιστειακή δραστηριότητα, τα ωκεάνια ρεύματα και ανθρωπογενής μείωση του πληθυσμού.[17]

Χρονοδιάγραμμα

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Χρονοδιάγραμμα του Μεσαίωνα Παγκόσμια

Το χρονοδιάγραμμα αποτελεί βασική επισκόπηση των πολιτειών, των πολιτισμών και των γεγονότων που διαδραματίστηκαν χοντρικά την περίοδο 400 μ.Χ. - 1500 μ.Χ.. Η διάκριση των τμημάτων έγινε βάσει πολιτικής και γεωγραφικής θέσης.

ΊνκαΚούσκοTiwanakuΝάζκαΆνδειςΑζτέκοιΜάγιαΜεσοαμερικήΜισισσιπικός πολιτ.WoodlandΠροκολομβιανήJoseonGoryeoΒ. Ν. Πολιτείες3 Βασίλεια ΚορέαςSillaΜουρομάχιΚενμούΚαμακούραΧειανήΝάραΑσούκαΚοφούνΓιαμάτοΜίνγκΓιούανΣόνγκ5 Δυναστίες 10 ΒασίλειαΤάνγκΣουίΠρο-αυτοκ.Κίνα6 ΔυναστίεςΧρυσή ΟρδήΤσαγκατάιΜογγόλοιKhwārazm-Shāh dynastyΣαμανίδεςΜουσουλμανικές κατακτήσειςΕφθαλίτεςΣκυθιανοίΑυτοκ. ΒιτζαυαναγκάραΣουλτανάτο ΔελχίΔυναστεία ΤσόλαΑυτοκ. ΓκούπταΜεσαία Ινδικά ΒασίλειαΜαμλούκοιΔυναστεία ΑγιουβίδωνΦατιμίδεςΧαλιφάτο ΑβασίδωνΜουσουλμανικές κατακτήσειςΑυτοκ. ΣασσανίδωνΟθωμανική αυτοκ.2η Βουλγαρική αυτοκ.Βυζαντινή αυτοκ1η Βουλγαρική αυτοκ.Βυζαντινή αυτοκΡωμαϊκή αυτοκ.ΡεκονκιστάΧαλιφάτο ΚόρντομπαΜουσουλμανικές κατακτήσειςΑλ-ΑντάλουςΒισιγοτθικό ΒασίλειοΑγγλικό ΒασίλειοΕπταρχίαΑγγλο-Σαξωνική ΑγγλίαSub-Roman BritainΙταλικό ΒασίλειοΚαρολίγγεια αυτοκ.Lombard kingdomΡωμαϊκή αυτοκ.Αγία Ρωμαϊκή αυτοκ.East FranciaΚαρολίγγεια αυτοκ.FranciaΓερμανικοί ΠόλεμοιGrand Duchy of MoscowGrand Duchy of LithuaniaΣαράιΜογγολική εισβολή στους ΡωςΚράτος ΡωςRus' KhaganateΜεταναστεύσειςΣαρματιανοίΑυτοκ. ΟύνωνΈνωση ΚαλμάρΒόρειες σταυροφορίεςΕκχριστιανισμός ΣκανδιναβίαςΝορβηγοίΒίκινγκΓερμανική ΣιδήρουΜεσαιωνική κρίσηΜογγόλοιΣταυροφορίεςΑστικοποίησηΜανοριαλισμόςΦεουδαρχίαΜεταναστεύσειςΑναγέννησηΜεταγεν. ΑρχαίαΠροσύγχρονηΣύγχρονηΑρχαίαΕποχή ΣιδήρουΤελευταία ΠερίοδοςΜέση ΠερίοδοςΠρώιμη Περίοδος

Η Ιστορία ανά περιοχή στον Παλαιό Κόσμο

Επεξεργασία

Ευρώπη

Επεξεργασία
 
Μεσαιωνικό όργωμα, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι του Μεσαίωνα ήταν ακτήμονες που ονομάζονταν δουλοπάροικοι και εργάζονταν με αντάλλαγμα τη στρατιωτική προστασία. Μετά τη "Μαύρη Πανώλη" περί το 1340, η έλλειψη εργατικού δυναμικού επέτρεψε στους δουλοπάροικους να διεκδικήσουν μισθούς για την εργασία τους. Εικόνα από το 1300 μ.Χ..
Κύριο λήμμα: Μεσαίωνας

Στην Ευρώπη, μετά την παρακμή της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ο Δυτικός πολιτισμός ανασυστάθηκε στην περίοδο που είναι γνωστή ως Πρώιμος Μεσαίωνας (500μ.Χ.-1000μ.Χ.), κατά τον οποίο η περιοχή ήταν ενωμένη από την Καθολική Εκκλησία.[18] Στις Αρχές του Μεσαίωνα συνεχίζονταν τάσεις που ξεκίνησαν κατά την ύστερη Αρχαιότητα: μείωση του πληθυσμού, αποκέντρωση και πολλές εισβολές βάρβαρων.[19]

Από τον 7ο έως τον 11ο αιώνα οι Άραβες, οι Μαγυάροι και οι Σκανδιναβοί ήταν όλοι απειλή για τα Χριστιανικά Βασίλεια που σκότωσαν χιλιάδες ανθρώπους στους αιώνες.[20] Εν τούτοις, οι επιδρομείς δημιούργησαν νέα εμπορικά δίκτυα.[21] Στη δυτική Ευρώπη ο Φράγκος βασιλιάς Καρλομάγνος προσπάθησε να αναζωπυρώσει την πολιτισμική και επιστημονική πρόοδο στην Καρολίγγεια Αναγέννηση. Το 800 μ.Χ. ο Καρλομάγνος ίδρυσε την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επιδιώκοντας να αναβιώσει την Κλασική Ρώμη. Η βασιλεία του Καρλομάγνου ήταν μία προσπάθεια αναζωπύρωσης της επιθυμίας για μάθηση και λογοτεχνία κατά την περίοδο που ονομάστηκε Καρολίγγεια Αναγέννηση[22]

Στην Ανατολική Ευρώπη, η Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μεταλαμπαδεύτηκε στην ονομαζόμενη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Με κυβέρνηση τους Χριστιανούς Ορθόδοξους αυτοκράτορες της Βυζαντινής Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας εκχριστιάνισαν τους Ρως, που θεμελίωσαν τη σύγχρονη Ρωσία και την Ουκρανία.[23] Το Βυζάντιο ευδοκίμησε ως ηγετική δύναμη και εμπορικό κέντρο στην περιοχή της μακεδονικής Αναγέννησης έως τον καιρό που επισκιάστηκε από ιταλικές πολιτείες και την Ισλαμική Οθωμανική Αυτοκρατορία περί τα τέλη του Μεσαίωνα.[24][25]

 
Μπομπολικό Κάστρο στην Πολωνία. Στη Μεσαιωνική Ευρώπη τα κάστρα ήταν συχνά το κέντρο της φεουδαρχικής εξουσίας.

Μεταγενέστερα στην περίοδο, η δημιουργία του φεουδαρχικού συστήματος επέτρεπε μεγαλύτερου βαθμού στρατιωτική και γεωργική οργάνωση. Σταθερά επικράτησε αστικοποίηση στη βόρεια και τη δυτική Ευρώπη. Μετέπειτα εξελίξεις που καταφέρθηκαν με μανοριαλισμό και φεουδαρχία επέτυχαν την εξέλιξη στην ευημερούσα Μεσαιωνική Περίοδο. Μετά το 1000 μ.Χ. τα Χριστιανικά βασίλεια που είχαν προκύψει από τη Ρωμαϊκή παρακμή άλλαξαν δραματικά στον πολιτιστικό και κοινωνικό χαρακτήρα τους.[26]

Τη Μεσαιωνική περίοδο 1000 μ.Χ.-1300 μ.Χ. άνθισαν η Χριστιανική τέχνη και αρχιτεκτονική και οργανώθηκαν οι Σταυροφορίες με πρόθεση την ανάκτηση των Αγίων τόπων από τον έλεγχο των Μουσουλμάνων. Η επιρροή του αναδυόμενου έθνους-κράτους μετριαζόταν από το ιδανικό ενός διεθνούς Χριστιανικού κόσμου. Η σωστή συμπεριφορά καθορίστηκε με κανόνες και κώδικες της ιπποσύνης και της ευγενούς αγάπης, ενώ οι Σχολαστικοί φιλόσοφοι προσπάθησαν να συμβιβάσουν την πίστη και τη λογική. Η περίοδος οδήγησε σε Αναγέννηση και από τα τέλη του 16ου αιώνα ο ευρωπαϊκός ή Δυτικός Πολιτισμός μπήκαν στην Εποχή των Ανακαλύψεων.

Ο όρος "Μεσαίωνας" πρωτοεμφανίστηκε στα λατινικά κατά τον 15ο αιώνα και αντικατοπτρίζει την άποψη ότι αυτή η περίοδος ήταν μια απόκλιση από την πορεία της κλασικής μάθησης, και η επαναφορά στον ορθό δρόμο έγινε με την Αναγεννησιακή ευρυμάθεια.

Μέση Ανατολή

Επεξεργασία

Η Αραβική χερσόνησος και οι περιβάλλουσες περιοχές της Μέσης και Εγγύς Ανατολής κινήθηκαν αρκετά κατά τη μετακλασική εποχή κύρια με την εξάπλωση του Ισλάμ και την εδραίωση της Αραβικής Αυτοκρατορίες.

 
Σασσανιδικές γραμμές άμυνας του 6ου αιώνα στο σημερινό Ντερμπέντ του Νταγκεστάν Ρωσίας. Προ της επέκτασης του Ισλάμ στην Περσία, οι Σασσανίδες της Περσίας με τη Ζωροαστρική θρησκεία έλεγχαν τη Μέση Ανατολή.

Τον 5ο αιώνα η Μέση Ανατολή χωρίστηκε σε αυτοκρατορίες και τις σφαίρες επιρροής τους. Οι δύο κύριες ήταν η Αυτοκρατορία των Σασσανιδών στην Περσία όπου βρίσκονται τώρα το Ιράν και το Ιράκ, και η Βυζαντινή Αυτοκρατορία στη Μικρά Ασία (τωρινή Τουρκία). Οι Βυζαντινοί και οι Σασσανίδες βρίσκονταν σε διαρκή εμπόλεμη κατάσταση, διαιωνίζοντας την αντιπαλότητα μεταξύ της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της Περσικής Αυτοκρατορίας των προγενέστερων πεντακοσίων χρόνων.[27] Οι διαμάχες ήταν αίτιο αμοιβαίας αποδυνάμωσης και άνοιξαν το δρόμο για μια νέα δύναμη.[28] Εν τω μεταξύ, για τις νομαδικές φυλές Βεδουίνων της Αραβικής έρημου ήταν μία περίοδος φυλετικής σταθερότητας, μεγαλύτερης εμπορικής δικτύωσης και εξοικείωσης με τις Αβρααμικές ή μονοθεϊστικές θρησκείες.

 
Ανατομία αλόγου από τον 15ο αιώνα. Κατά την Χρυσή Εποχή του Ισλάμ έγιναν πρόοδοι στην ιατρική. Από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης.

Ο Βυζαντινό-Σασσανιδικός πόλεμος του 602-628 αποδυνάμωσε τις δύο αυτοκρατορίες, και μια νέα δύναμη μεγάλωσε στη Μέση Ανατολή με θρησκεία το Ισλάμ και ηγέτη τον Μωάμεθ της Μεδίνας. Κατόπιν σειράς από γρήγορες Μουσουλμανικές κατακτήσεις, ο στρατός Ρασιντούν με αρχηγό τον Χαλίφη και ικανούς στρατιωτικούς διοικητές, όπως ο Χαλίντ ιμπν αλ-Ουαλίντ, σάρωσαν τη Μέση Ανατολή, κατέκτησαν πάνω απ'το μισό της Βυζαντινής επικράτειας στους Αραβοβυζαντινούς πολέμους και ενσωμάτωσαν ολόκληρη την Περσία. Πρώτα τα Αραβικά Χαλιφάτα του Μεσαίωνα ένωσαν ολόκληρη τη Μέση Ανατολή ως μια διακριτή περιοχή και ανέπτυξαν την κύρια εθνική ταυτότητα όπως υφίσταται τώρα. Σε αυτά περιλαμβάνονται το Χαλιφάτο Ρασιντούν, το Χαλιφάτο των Ομεϋαδών, το Χαλιφάτο των Αβασιδών και μεταγενέστερα η Αυτοκρατορία των Σελτζούκων στην Τουρκία. Με την έλευση του Ισλάμ από τον Μωάμεθ, η κουλτούρα της Μέσης Ανατολής μεταπήδησε στη Χρυσή Εποχή του ισλάμ, με θαυμαστά επιτεύγματα στην αρχιτεκτονική, ιστορική μελέτη των εξελίξεων στην επιστήμη και την τεχνολογία, και διαμόρφωση ενός ιδιαίτερου τρόπου ζωής.[29] Οι Μουσουλμάνοι διέσωσαν και διέδωσαν τις ελληνικές προόδους σε ιατρική, άλγεβρα, γεωμετρία, αστρονομία, ανατομία και ηθική όπως αργότερα επέστρεψαν στη Δυτική Ευρώπη.

Στα μέσα του 11ου αιώνα η αραβική κυριαρχία αιφνίδια έληξε με την εμφάνιση των Σελτζούκων Τούρκων, που μετανάστευαν από τα πάτρια εδάφη στην Τουρκία προς τα νότια στην Κεντρική Ασία. Κατέκτησαν την Περσία, το Ιράκ (κατοχή της Βαγδάτης το 1055 μ.Χ.), τη Συρία, την Παλαιστίνη και τη Χετζάζ.[30] Ακολούθησε μια σειρά από εισβολές Δυτικών Ευρωπαίων Χριστιανών. Ο κατακερματισμός της Μέσης Ανατολής επέτρεψε σε κοινές Ευρωπαϊκές δυνάμεις, κύρια από την Αγγλία, τη Γαλλία και την αναδυόμενη Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία να εισβάλουν στην περιοχή.[31] Το 1099 μ.Χ. οι ιππότες της Πρώτης Σταυροφορίας κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ και ίδρυσαν το Βασίλειο της Ιερουσαλήμ, που επέζησε μέχρι το 1187 που ο Σαλαντίν ανακατέλαβε την πόλη. Μικρότερα φέουδα σταυροφόρων διατηρήθηκαν μέχρι το 1291 μ.Χ..[32] Στις αρχές του 13ου αιώνα ένα νέο κύμα εισβολέων, οι στρατιές της Μογγολικής Αυτοκρατορίας, σάρωσαν την περιοχή και το 1258 μ.Χ. κατόπιν Πολιορκίας κατέκτησαν τη Βαγδάτη και προχώρησαν νότια ως τα σύνορα της Αιγύπτου, σε μια πορεία που ονομάστηκε οι Μογγολικές κατακτήσεις.[33] Το 1335 μ.Χ. οι Μογγόλοι τελικά υποχώρησαν, αλλά το χάος που ακολούθησε σε όλη την αυτοκρατορία εκτόπισε τους Σελτζούκους Τούρκους. Το 1401 μ.Χ. η περιοχή πλήγηκε από τις άγριες επιδρομές του Τουρκο-Μογγόλου Ταμερλάνου, και έκτοτε αναπτύχθηκαν και οι Οθωμάνοι Τούρκοι.

Αφρική

Επεξεργασία
 
Ντζέν Ιππέας από τερακότα (13ου–15ου αιώνα), από την Αυτοκρατορία των Μάλι.

Κατά τη μετακλασική εποχή, η Αφρική ήταν πολιτισμικά και πολιτικά επηρεασμένη από την εισαγωγή του Ισλάμ και τις αραβικές αυτοκρατορίες,[34] ιδιαίτερα στο βορρά, την περιοχή του Σουδάν και την ανατολική ακτή. Αλλά η μεταστροφή δεν ήταν ολοκληρωτική ούτε ομοιογενής μεταξύ των διαφόρων περιοχών, και οι χαμηλού επιπέδου τάξεις ελάχιστα άλλαξαν τα πιστεύω τους.[35] Προ της μετανάστευσης και των Μουσουλμανικών κατακτήσεων στην Αφρική η ήπειρος κατοικείτο από διακριτές κοινωνίες ποικίλων μεγεθών και περιπλοκότητας. Η διακυβέρνηση γινόταν από βασιλέα ή συμβούλιο γερόντων που έλεγχαν τους υπηκόους με κάποιους τρόπους. Οι περισσότερες λαϊκές θρησκείες ήταν πνευματικές και ανιμιστικές. Η Αφρική διακρινόταν πολιτισμικά σε Αφρική Σαχάρας (που περιλαμβάνει τη Βόρεια Αφρική και τη Σαχάρα) και την Υποσαχάρια Αφρική (τα πάντα στα νότια της Σαχάρας). Η υποσαχάρια Αφρική διακρίνεται περαιτέρω στο Σουδάν, που περιλαμβάνει τα πάντα στα βόρεια της Κεντρικής Αφρικής και τη Δυτική Αφρική. Η περιοχή νότια του Σουδάν κατοικείτο κύρια από τους Μπαντού που μιλούσαν τις γλώσσες Μπαντού.

Υποσαχάρια Αφρική

Μετά το 650 μ.Χ. η αστικοποίηση επεκτάθηκε για πρώτη φορά πέρα από τα αρχαία βασίλεια Αξούμ και Νουβία. Οι προ-αποικιακοί πολιτισμοί του Αφρικάνικου Πολιτισμού διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες βάσει θρησκείας. (1) Χριστιανικοί Πολιτισμοί στο Κέρας της Αφρικής (2) Ισλαμικοί Πολιτισμοί που σχηματίστηκαν στην κοιλάδα του Ποταμού Νίγηρα στη Δυτική Αφρική και στην ακτή της Ανατολικής Αφρικής και (3) οι Παραδοσιακές κοινωνίες που ήταν προσκολλημένες σε αφρικάνικες ιθαγενείς θρησκείες.[36] Η Υποσαχάρια Αφρική ήταν μέρος δύο μεγάλων διακριτών εμπορικών δικτύων, με το υπερσαχάριο εμπόριο να συνδέει τη Δυτική με την Ανατολική Αφρική. Από τα τεράστια κέρδη του εμπορίου συστάθηκαν γηγενείς Αφρικανικές Ισλαμικές αυτοκρατορίες όπως η Γκάνα, το Μάλι και το Σονγκχάι. Τον 14ο αιώνα ο βασιλιάς του Μάλι, Μάνα Μασούα, ίσως ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος της εποχής του.[37] Στο Μάλι η πόλη Τιμπουκτού ήταν ένα διεθνές επιστημονικό κέντρο και διάσημη σε όλο τον Ισλαμικό Κόσμο, ιδιαίτερα για το Πανεπιστήμιο του Σανκόρ. Η Ανατολική Αφρική ήταν μέρος του εμπορικού δικτύου του Ινδικού Ωκεανού που περιλάμβανε εξίσου Αραβικές Ισλαμικές πόλεις στην Ανατολική Ακτή της Αφρικής, όπως η Μομπάσα, και παραδοσιακές πόλεις, όπως τη Μεγάλη Ζιμπάμπουε που εξήγαγαν χρυσό, χαλκό και ελεφαντόδοντο στις αγορές της Μέσης Ανατολής, της Νότιας και Νοτιοανατολικής Ασίας.

Νότια Ασία

Επεξεργασία
 
Ο Ναός Thanjuvur Peruvudayar (Μεγάλος Ναός) που κατασκευάστηκε από τον Ραχέντρα Κχόλα.

Οι λέξεις "μεσαιωνική" ή "μετακλασική" δεν ταιριάζουν στην ιστορία της Νότιας Ασίας. Η ενότητα που ακολουθεί βασίζεται στον ορισμό του ιστορικού Στέιν Μπέρτον για τον 8ο-16ο αιώνα, και αποτελεί το χρονικό πλαίσιο της μετακλασικής εποχής και του Ευρωπαϊκού Μεσαίωνα.[38]

Έως τον 13ο αιώνα δεν υπήρχαν λιγότερες από 20 - 40 διαφορετικές πολιτείες στην Ινδική Υποήπειρο που φιλοξενούσε ποικιλία πολιτισμών, γλωσσών, συστημάτων γραφής και θρησκείες.[39] Στην αρχή της χρονικής περιόδου επικρατούσε ο Βουδισμός σε όλη την περιοχή και η βραχύβια Αυτοκρατορία των Πάλα στην Ινδο-Γαγγηική πεδιάδα υποστήριζε τη θέσπιση της πίστης. Άλλο ίδρυμα ήταν το Βουδιστικό Πανεπιστήμιο του Ναλάντα στο τωρινό Μπιχάρ Ινδίας που ως ακαδημαϊκό κέντρο έφερε τη διακριτή Νότια Ασία στην παγκόσμια πνευματική σκηνή. Η Κλασική Ινδία ήταν η μοναδική χώρα όπου εξορύσσονταν πολύτιμοι λίθοι προ της σύγχρονης εποχής και συστηματοποιήθηκε η οφθαλμολογική εγχείρηση.[40][41] Άλλο επίτευγμα ήταν η εφεύρεση του παιχνιδιού Τσατουράνγκα που αργότερα εξήχθη στην Ευρώπη και εξελίχτηκε στο Σκάκι.[42] Στη Νότια Ινδία, το Ινδουιστικό Βασίλειο των Τσόλα βρέθηκε σε υπεροχή με μια υπερπόντια αυτοκρατορία που έλεγχε μέρη των σημερινών Σρι Λάνκα, Μαλαισία και Ινδονησία, επιβλέποντας τα εδάφη και υποστηρίζοντας την εξάπλωση του Ινδουισμού στους ιθαγενείς. Τότε, οι γειτονικές περιοχές όπως το Αφγανιστάν, το Θιβέτ και η Νοτιοανατολική Ασία βρίσκονταν υπό την επιρροή της Νότιας Ασίας.

Από το 1206 μ.Χ. με μια σειρά από Τουρκικές Ισλαμικές επιδρομές από βάσεις στα σημερινά Αφγανιστάν και Ιράν κατακτήθηκαν τεράστια τμήματα της Βόρειας Ινδίας, και ιδρύθηκε το Σουλτανάτο του Δελχί που παρέμεινε το υπέρτατο έως τον 16ο αιώνα. Από το Σουλτανάτο παραδόθηκε το Ισλάμ για πρώτη θρησκεία στους κατακτημένους πληθυσμούς. Οι παραδοσιακές θρησκείες πορίστηκαν διαφορετικά, ο Βουδισμός στη Νότια Ασία εξασθένησε και από πολλές περιοχές εξαφανίστηκε, αλλά ο Ινδουισμός επιβίωσε και ενισχύθηκε στις περιοχές των Μουσουλμανικών κατακτήσεων. Στο μακρινό Νότο το Βασίλειο της Βιτζαυαναγκάρα δεν συμπεριλαμβανόταν στις κατακτήσεις. Τον 16ο αιώνα άκμασε η νέα Ισλαμική Αυτοκρατορία των Μουγκάλ και οι πορτογάλοι έστησαν τα Ευρωπαϊκά εμπορικά πόστα.

Νοτιοανατολική Ασία

Επεξεργασία
 
To Μπορομπουντούρ βρίσκεται στο Μεγκελάνγκ της Κεντρικής Ιάβας στην Ινδονησία. Κατασκευάστηκε τον 9ο αιώνα και είναι ο μεγαλύτερος Βουδιστικός Ναός στον κόσμο.

Από τον 8ο αιώνα και μετά η Νοτιοανατολική Ασία ωφελήθηκε από το εμπόριο μεταξύ Νότιας και Ανατολικής Ασίας, και πολυάριθμα βασίλεια άκμασαν στην περιοχή όπου τα πλούτη διέρχονταν από τον Πορθμό της Μαλάκκα. Η Νοτιοανατολική Ασία είχε πολλές εξωτερικές επιρροές ενώ η Ινδία ήταν η μεγαλύτερη πηγή έμπνευσης στην περιοχή. Εξαιρετικά, λόγω κατάκτησης το βόρειο Βιετνάμ ήταν πολιτιστικά πλησιέστερα προς την Κίνα για αιώνες.

Από τον 3ο αιώνα π.Χ. το Βόρειο Βιετνάμ ήταν υποταγμένο στις Κινέζικες πολιτείες, με περιοδικά διαστήματα εξεγέρσεων. Η Κινεζική Κυριαρχία που διήρκεσε περί τα 1100 χρόνια διακρίνεται σε τρεις περιόδους. Το Βιετνάμ απέκτησε μακροχρόνια ανεξαρτησία κατά τον 10ο αιώνα, όταν η Κίνα διχάστηκε, αλλά διατήρησαν πολλά στοιχεία του κινέζικου πολιτισμού. Προς το τέλος της μετακλασικής εποχής η δυναστεία των Νγκουέν είχε τον έλεγχο της χώρας. Το Νότιο Βιετνάμ διοικούταν από το αρχαίο Ινδουιστικό Βασίλειο των Τσάμπα αλλά κατακτήθηκε από Βιετναμέζους εισβολείς.

Η εξάπλωση του Ινδουισμού, του Βουδισμού και του θαλάσσιου εμπορίου μεταξύ της Κίνας και της Νότιας Ασίας ευνόησαν την ανάπτυξη των πρώτων μεγάλων αυτοκρατοριών της Νοτιοανατολικής Ασίας. Η Αυτοκρατορία των Κχμερ από την Καμπότζη και των Σριβιτζάγια από την Ινδονησία κερδοφόρησαν από το θαλάσσιο εμπόριο. Τον 12ο αιώνα η πόλη Άνγκορ Θομ των Κχμερ ήταν από τις μεγαλύτερες του προ-σύγχρονου κόσμο. Ο Βασιλιάς Τζαγιαβάρμαν Β' έχτισε πάνω από εκατό νοσοκομεία στο βασίλειό του.[43]

Την περίοδο 7ου-14ου αιώνα οι Σριβιτζάγια στην Ινδονησία ήταν θαλασσοκρατούμενη αυτοκρατορία που εδραιώθηκε σε παραθαλάσσιες πόλεις-κράτη και εμπόριο. Έλεγχαν τα περάσματα των Πορθμών Σούντα και Μαλάκκα και πλούτισαν από τις εμπορικές δραστηριότητες των περιοχών από την Ιαπωνία έως την Αραβία. Συνήθη εμπορεύματα διακινούμενα μέσω των λιμανιών ήταν χρυσός, ελεφαντόδοντο και κεραμικά. Στην αυτοκρατορία κατασκευάστηκαν θαυμαστά οικοδομήματα όπως το Μπορομπουντούρ. Εν τω μεταξύ Ινδονήσιοι ναύτες διέσχισαν τον Ινδικό Ωκεανό και ίσως αποίκισαν τη Μαδαγασκάρη.[44] Με την πάροδο του χρόνου πόλεμοι και μεταβαλλόμενες οικονομικές και πολιτικές συνθήκες αλλού αποδυνάμωσαν τις παραδοσιακές αυτοκρατορίες της νοτιοανατολικής Ασίας. Η Νοτιοανατολική Ασία δεν υποτάχθηκε από τις επιδρομές των Μογγόλων, αλλά η ερήμωση του πολέμου άνοιξε το δρόμο για τη σύσταση νέων εθνών. Τον 15ο αιώνα η Αυτοκρατορία των Kxμερ υποσκελίστηκε από το Ταϋλανδέζικο Βασίλειο των Αγιουτθάγια και οι Σριβιτζάγια ξεπεράστηκαν από τους Ματζαπάχιτ και αργότερα από το ισλαμικό σουλτανάτο της Μαλάκκα.

Ανατολική Ασία

Επεξεργασία
 
Η Κινέζικη αξιοκρατία περιλάμβανε εξετάσεις που έδιναν την ευκαιρία στους πολίτες να εργαστούν για την Αυτοκρατορική Κυβέρνηση.[45] Το εξεταστικό σύστημα επέτυχε τη μέγιστη αποτελεσματικότητα κατά τον 11ο–12ο αιώνα. Πίνακας της εποχής δυναστείας των Μινγκ.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου, οι αυτοκρατορίες του Ανατολικού κόσμου συνέχισαν να επεκτείνονται μέσω εμπορίου, μετανάστευσης και κατακτήσεων γειτονικών περιοχών. Η Ιαπωνία και η Κορέα οικειοθελώς ενσωμάτωσαν Κινέζικες πολιτιστικές και πολιτικές ιδεολογίες.[46][47][48][49]

Η Κινέζικη γραφειοκρατία εντυπωσίασε τις κυβερνήσεις των δύο χωρών. Στις μεγάλες επιρροές από την Κίνα περιλαμβάνονται η εξάπλωση του Κομφουκιανισμού, η διάδοση του Βουδισμού και η σύσταση της κεντρικής κυβέρνησης. Τον καιρό των Δυναστείων Σουί, Τάνγκ και Σόνγκ 581 μ.Χ.-1279 μ.Χ. η Κίνα ήταν η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και η πιο προηγμένη τεχνολογικά κοινωνία. Τότε βελτιώθηκαν εφευρέσεις όπως το μπαρούτι, η ξυλογραφία και η μαγνητική πυξίδα. Στην Κίνα η συγκεντρωτική αυτοκρατορική διακυβέρνηση αντιπαρατέθηκε στο σύστημα της φεουδαρχίας των άλλων.[50]

Τον καιρό των δυναστείων Τάνγκ και Σόνγκ η Κίνα εκδήλωσε ενδιαφέρον για θέματα εξωτερικής πολιτικής. Κατά τους 7ο-10ο Τανγκ, η Κίνα επικεντρώθηκε στη διασφάλιση του Δρόμου του Μεταξιού αφού η διακίνηση αγαθών προς τα δυτικά ήταν σημαντικότατη για την οικονομία της χώρας. Διασφάλισαν επιτυχώς τα σύνορά τους προσαρτώντας τους νομάδες γείτονες, όπως οι Γκιοκτούρκοι, στον πολιτισμό τους.[51]

Η Δυναστεία των Τανγκ επεκτάθηκε προς την Κεντρική Ασία και τιμήθηκε από το Ανατολικό Ιράν. Η έλευση έληξε κατόπιν πολέμων με το Χαλιφάτο των Ομεϋαδών και την ολέθρια Εξέγερση του Αν Λουσάν που προκάλεσαν εκατομμύρια θανάτους.[52]

 
Ιαπωνικός Βούδας. Γλυπτό από την Περίοδο Ασκούα.

Μετά την κατάρρευση της δυναστείας των Τανγκ και τους ακόλουθους εμφύλιους πόλεμους, επανήλθε για δεύτερη φορά το Κινέζικο ενδιαφέρον για εξωτερικές σχέσεις. Οι Σόνγκ ήταν εξειδικευμένοι στο υπερπόντιο εμπόριο και ειρηνικά ανέπτυξαν ένα παραθαλάσσιο εμπορικό δίκτυο. Τα Κινεζικά εμπορικά πλοία έφτασαν ως την Ινδονησία, την Ινδία και την Αραβία. Η οικονομία της Νοτιοανατολικής Ασίας άκμασε από το εμπόριο με την Κίνα των Σόνγκ.

Mε έμφαση στην εμπορική και οικονομική ανάπτυξη, η Κίνα των Σόνγκ άρχισε να χρησιμοποιεί μηχανές για την παρασκευή αγαθών και κάρβουνο για πηγή ενέργειας. Οι εξελίξεις του 11ου-12ου αιώνα θεωρούνται πρώιμη βιομηχανική επανάσταση.[53] Η οικονομική ανάπτυξη ήρθε με τίμημα στις στρατιωτικές υποθέσεις και οι Σόνγκ ήταν εκτεθειμένοι σε εισβολείς από το βορρά. Η Κίνα διχάστηκε όταν τα βόρεια εδάφη κατακτήθηκαν από τους Τζούρτσεν. Από το 1200μ.Χ. διακρίνονταν πέντε Κινέζικα βασίλεια που εκτείνονταν από το τωρινό Τουρκεστάν έως τη θάλασσα της Ιαπωνίας με συμπεριλαμβανόμενα τα Δυτικό Λιάο, Δυτικό Ξία, Τζίν, Νότιο Σόνγκ και Ντάλι. Επειδή τα κράτη αυτά είχαν σχέσεις ανταγωνισμού μεταξύ τους τελικά προσαρτήθηκαν όλα στην ανερχόμενη Μογγολική Αυτοκρατορία προ του 1279 μ.Χ..

Μετά από εβδομήντα χρόνια κατακτήσεων οι Μογγόλοι εγκαθίδρυσαν τη δυναστεία Γιούαν και προσάρτησαν την Κορέα· απέτυχαν να κατακτήσουν την Ιαπωνία. Οι Μογγόλοι κατακτητές κατέστησαν την Κίνα προσβάσιμη σε Ευρωπαίους περιηγητές όπως ο Μάρκο Πόλο. Η Μογγολική εποχή σύντομα κατέρρευσε από επιδημία χολέρας και λιμό.[54] Μετά την επανάσταση του 1368 μ.Χ. η δυναστεία των Μινγκ έβαλε την Κίνα σε μια περίοδο ευημερίας και μικρών εξερευνήσεων στο εξωτερικό προτού απομονωθεί από τις παγκόσμιες υποθέσεις.[55] Η Κορέα και η Ιαπωνία διατήρησαν τις σχέσεις τους με την Κίνα και τις άλλες Ασιατικές χώρες.

Ευρασία

Επεξεργασία

Σε αυτήν την ενότητα εξηγούνται τα γεγονότα και οι τάσεις που επηρέασαν τη γεωγραφική περιοχή της Ευρασίας. Οι πολιτισμοί της περιοχής αν και ήταν διακριτοί ο ένας από τον άλλον εκτέθηκαν σε κοινές εμπειρίες.

  • Χάρτες που απεικονίζουν το Ανατολικό Ημισφαίριο
  •  
    Χάρτης του Ανατολικού Ημισφαίριου 475
  •  
    Χάρτης του Ανατολικού Ημισφαίριου 800
  •  
    Χάρτης του Ανατολικού Ημισφαίριου 1200

Η Μογγολική Αυτοκρατορία

Επεξεργασία
 
Έφιπποι στρατιώτες στον πόλεμο. Εικονογράφηση του Ρασίντ-αντ-Ντίν Γκαμι'ατ-ταγουαρίχ. Από το Ταμπρίζ, 14ος αιώνας

Η Μογγολική Αυτοκρατορία του 13ου - 14ου αιώνα, ήταν η μεγαλύτερη γεωγραφικά αυτοκρατορία στην ιστορία.[56] Με προέλευση τις στέπες της Κεντρικής Ασίας, η Μογγολική Αυτοκρατορία τελικά επεκτάθηκε από την Κεντρική Ευρώπη έως την Ιαπωνική θάλασσα, βόρεια έως τη Σιβηρία, ανατολικά και νότια έως την Ινδική υποήπειρο, την Ινδοκίνα και το Ιρανικό υψίπεδο και δυτικά εως το Λεβάντες και την Αραβία.

Η Μογγολική Αυτοκρατορία προέκυψε από την ενοποίηση των νομαδικών φυλών της πάτριας Μογγολίας υπό την ηγεσία του Τζένγκις Χαν, ο οποίος ανακηρύχθηκε κυβερνήτης όλων των Μογγόλων το 1206 μ.Χ.. Η αυτοκρατορία αναπτύχθηκε ταχύτατα τον καιρό της βασιλείας του και μετά των απογόνων του, που εισέβαλαν σε όλες τις γειτονικές περιοχές.[57][58][59][60][61][62] Η τεράστια διηπειρωτική αυτοκρατορία που σύνδεε ανατολή και δύση με μία επιβλητική Μογγολική Ειρήνη επέτρεψε τη διακίνηση εμπόριου, τεχνολογιών, εμπορευμάτων και ιδεολογιών σε όλη την Ευρασία.[63][64]

Η αυτοκρατορία άρχισε να διχάζεται από μάχες για τη διαδοχή, καθώς τα εγγόνια του Τζένγκις Χαν έπρεπε να αποφασίσουν αν κατάλληλος διάδοχος ήταν ο πρώτος γιος και αρχικός κληρονόμος Ογκεντέι, ή ένας από τους άλλους γιους, ο Τολούι, ο Τσαγκατάι ή ο Τζότσι. Μετά το θάνατο του Μόνγκε Χαν, τα αντίπαλα συμβούλια κουρουλτάι εξέλεξαν δύο διαφορετικούς διαδόχους ταυτόχρονα, τα αδέλφια Άρικ Μπούκα και Κουμπλάι Χαν, που πολέμησαν μεταξύ τους στον Τολουιδή Εμφύλιο Πόλεμο και αντιμετώπισαν τις προκλήσεις των απογόνων του Τζένγκις.[65] Ο Κουμπλάι κατάφερε να πάρει την εξουσία, αλλά ακολούθησε εμφύλιος πόλεμος ενόσω ο Κουμπλάι επεδίωκε ανεπιτυχώς να ανακτήσει τον έλεγχο των οίκων Τσαγκατάι και Ογκεντέι.

 
Επιστολή του μογγολικού-περσικού ιλχανάτου προς τη Γαλλία, 1305 μ.Χ. Το Κινέζικο στιλ σφραγίδας ήταν το επίσημο σύμβολο των Χάν και των αγγελιοφόρων τους.

Το 1260 μ.Χ. η Μάχη του Αιν Τζαλούτ σηματοδότησε τη φουσκονεριά των Μογγολικών κατακτήσεων και για πρώτη φορά αντιμετωπίστηκαν κατά μέτωπο και ηττήθηκαν. Οι Μογγόλοι πολλάκις εισέβαλαν στο Λεβάντες, για λίγο κατείχαν την περιοχή και έφτασαν ως τη Γάζα κατόπιν αποφασιστικής νίκης στη Μάχη του Γουάντι Αλ-Κζαζάνταρ το 1299 μ.Χ., αλλά τελικά αποσύρθηκαν λόγω γεωπολιτικών παραγόντων.

Μέχρι τον θάνατο του Κουμπλάι το 1294 μ.Χ., η Μογγολική Αυτοκρατορία είχε χωριστεί σε τέσσερα διακριτά χανάτα ή αυτοκρατορίες, με διαφορετικά ενδιαφέροντα και επιδιώξεις: η Χρυσή Ορδή στα βορειοδυτικά * το Χανάτο Τσαγκατάι στα δυτικά, τα Ιλχανάτο στα νοτιοδυτικά, και η δυναστεία Γιουαν στο σύγχρονο Πεκίνο. Το 1304 τα τρία δυτικά χανάτα αποδέχτηκαν για λίγο την ονομαστική επικυριαρχία της δυναστείας Γιουάν, αλλά τελικά ανατράπηκε από την Κινέζικη Χαν δυναστεία των Μινγκ το 1368 μ.Χ.. Οι άρχοντες Genghisid επέστρεψαν στα πάτρια εδάφη της Μογγολίας και συνέχισαν να κυβερνούν τη Βόρεια δυναστεία των Γιουάν. Όλα τα αρχικά Χανάτα των Μογγόλων είχαν καταρρεύσει έως το 1500 μ.Χ., αλλά οι μικρότεροι διάδοχοί τους παρέμειναν ανεξάρτητοι έως το 1700 μ.Χ.

Ο δρόμος του μεταξιού

Επεξεργασία

Ο Δρόμος του μεταξιού ήταν μια Ευρασιατική εμπορική διαδρομή μέγιστης σημασίας για την παγκόσμια επικοινωνία και αλληλεπίδραση. Μέσω του δρόμου προωθήθηκαν πολιτιστικές ανταλλαγές * ενθαρρύνθηκε η εκμάθηση νέων γλωσσών, κινήθηκαν εμπορεύματα όπως το μετάξι, χρυσό και μπαχαρικά, διαδόθηκαν θρησκείες και ασθένειες.[66] Για ορισμένους ιστορικούς, όπως ο Andre Gunder Frank, ο William Hardy McNeill, Τζέρι H. Bentley, και ο Μάρσαλ Hodgson ο Αφρο-Ευρασιατικός κόσμος ήταν στοιχειωδώς ενωμένος πολιτισμικά, και ο Δρόμος του Μεταξιού ήταν θεμελιώδης σε αυτή την ενότητα.[66] Η μεγάλη εμπορική διαδρομή άρχισε με τη δυναστεία των Χαν της Κίνας, συνδέοντάς τη με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τις πλησιέστερες ή μεταξύ περιοχές. Τότε η Κεντρική Ασία εξήγαγε άλογα, μαλλί, και νεφρίτη προς την Κίνα με αντάλλαγμα το μετάξι της τελευταίας* οι Ρωμαίοι εισήγαγαν Κινέζικα αγαθά προσφέροντας κρασί σε αντάλλαγμα.[8] Για τον Δρόμο του Μεταξιού υπήρξαν περίοδοι πτώσης και επανόδου στο εμπόριο από την Εποχή του Σιδήρου έως την Μετακλασική Εποχή. Κατόπιν μίας τέτοιας πτώσης, άνοιξε εκ νέου στην Κεντρική Ασία από τον Στρατηγό Μπαν Τσάο της Δυναστείας των Χαν κατά τον 1ου αιώνα.[8]

Μέσω του Δρόμου του Μεταξιού διαδόθηκαν θρησκείες στην Αφρο-Ευρασία, οι Μουσουλμανικές διδασκαλίες από την Αραβία και την Περσία έφτασαν στην Ανατολική Ασία και ο βουδισμός εξαπλώθηκε από την Ινδία στην Κίνα και την Κεντρική Ασία. Σημαντική εξέλιξη στην ιστορία του Βουδισμού ήταν ο σχηματισμός της Σχολής Γανδάρα στις πόλεις της αρχαίας Τάξιλας και του Πεσαβάρ περί τα μέσα του 1ου αιώνα.[8]

Η κοινή εμπορική διαδρομή των ηπείρων ήταν εν μέρει υπεύθυνη για την εξάπλωση επιδημικών ασθενειών. Η Πανούκλα του Ιουστινιανού προήλθε από την Ανατολική Ασία και το 542 μ.Χ. ξέσπασε επιδημία που αποδεκάτισε το Μεσογειακό πληθυσμό.[67]

Είχε πολιτική σημασία επειδή γενικά οι Μουσουλμάνοι ηγεμόνες έκλειναν το Δρόμο του Μεταξιού για τους Χριστιανικούς Ευρωπαίους, τόσο που αποκόπτονταν οι σχέσεις τους με την Ασία για αιώνες.

 
Κινέζικη ταπετσαρία της εποχής των Σόνγκ. Το Κινέζικο Μετάξι ήταν περιζήτητο εμπόρευμα στη Δύση.

Τον 13ο αιώνα κατόπιν των Μογγολικών κατακτήσεων η Κεντρική Ασία σταθεροποιήθηκε συγκριτικά με την Ρωμαϊκή Ειρήνη και ο Δρόμος του Μεταξιού άκμασε ξανά. Ένας Μουσουλμάνος ιστορικός υποστήριξε ότι η διαδρομή ήταν ειρηνική και ασφαλής.

"(στην Κεντρική Ασία) υπάρχει τόση ειρήνη, που ένας άνθρωπος μπορεί να ταξίδεψει από την ανατέλλουσα γη έως τη γη του ηλιοβασιλέματος με μια χρυσή πιατέλα στο κεφάλι του και δεν θα γίνει θύμα βιαιοπραγίας."[68]

Ως εκ τούτου αναπτύχθηκαν το εμπόριο και οι επικοινωνίες μεταξύ των ηπείρων. Η παρασκευή προϊόντων, η τέχνη και η διανόηση άνθισαν και αναπτύχθηκαν κοσμοπολίτικες πόλεις για τους πλούσιους έμπορους.[68]

Ωστόσο μέσω του Δρόμου εξαπλώθηκε η "Μαύρη πανώλη". Η βουβωνική πανώλη, προερχόμενη από την Κίνα, εξαπλώθηκε μέσω Μογγόλων πολεμιστών που με καταπέλτες εκτίνασσαν μολυσμένα πτώματα στις εχθρικές πόλεις της Κριμαίας. Η ασθένεια, που μεταδίδεται από ποντίκια, μεταφέρθηκε με εμπορικά πλοία που ταξίδευαν στη Μεσόγειο έως τη Σικελία και προκλήθηκε η επιδημία του 1347 μ.Χ..[9] Από τον 15ο αιώνα διακόπηκε η τακτική χρήση του Δρόμου, κύρια επειδή οι Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι προτιμούσαν να πλέουν γύρω από το νότιο άκρο της Αφρικής προς τον Ινδικό Ωκεανό.

Επιστήμη

Επεξεργασία
 
Δυτικός και Άραβας ασκούνται στη γεωμετρία. Χειρόγραφο του 15ου αιώνα

Η Μετακλασική Επιστήμη για τους ακαδημαϊκούς περιλαμβάνει τη Μεσαιωνική Ευρωπαϊκή και Ισλαμική Επιστήμη όπως αλληλεπίδρασαν.[69] Η Επιστήμη της Ανατολικής Ευρασίας, ιδιαίτερα η Κινέζικη διαδόθηκε δυτικά από τους Άραβες μέσω πολέμου και εμπορίου. Ο Ισλαμικός Κόσμος αξιοποίησε ιατρικές γνώσεις από τη Νότια Ασία.[70]

Στο Δυτικό κόσμο και την Ισλαμική αυτοκρατορία δόθηκε έμφαση στη διατήρηση των ορθολογιστικών ελληνικών παραδοσιακών προσωπικοτήτων όπως του Αριστοτέλη. Οι Ισλαμικοί Επιστήμονες διατήρησαν γνώσεις από την Αρχαιότητα και προγενέστερα ελληνικά επιτεύγματα.[71][72] Η Κλασική Ευρωπαϊκή Επιστήμη επέστρεψε στα Χριστιανικά Βασίλεια με εμπειρίες από τις Σταυροφορίες.

Το περσικό εμπόριο στην Κίνα και τη μάχη του Ποταμού Τάλας ακολούθησε η εισαγωγή κινέζικων καινοτομιών στον Ισλαμικό ακαδημαϊκό κόσμο, όπως αστρονομικές ανακαλύψεις και τεχνικές παρασκευής χαρτιού.[73][74] Η παρασκευή χαρτιού διαδόθηκε από τον Ισλαμικό Κόσμο δυτικά ως την Ισλαμική Ισπανία, και από το Ρεκονκίστα στους Ευρωπαίους. Η προέλευση της πυρίτιδας είναι αβέβαιη, ίσως είναι κινέζικη εφεύρεση που εισήχθηκε στην Ευρώπη ή ίσως εφευρέθηκε στην Ευρώπη για χρήση σε όπλα.[75][76]

Λογοτεχνία και Τέχνες

Επεξεργασία
 
Εικονογράφηση από το Παραμύθι του Γκέντζι, το πρώτο μυθιστόρημα του κόσμου από τον 12ο αιώνα.

Στην Ευρασία υπήρχαν τέσσερις μεγάλες πολιτιστικές ομάδες με διακριτούς πολιτισμούς, λογοτεχνία και τέχνες, η Ευρώπη, η Μέση Ανατολή, η Νότια Ασία και η Ανατολική Ασία. Η Νοτιοανατολική Ασία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πέμπτη κατηγορία, αλλά μάλλον καλύπτεται από τη Νότια και την Ανατολική Ασία. Σε όλους τους πολιτισμούς της Μετακλασικής εποχής υπήρχαν ποίηση, δράμα και πεζογραφία. Έως τον 19ο αιώνα η ποίηση ήταν η κύρια μορφή λογοτεχνικής έκφρασης. Στη Μέση Ανατολή, τη Νότια Ασία, την Ευρώπη και την Κίνα μεγάλα ποιητικά έργα περιλάμβαναν μεταφορική χρήση του λόγου. Όπως, τα Σανσκριτικά Σακουντάλα, οι αραβικές Χίλιες και μία νύχτες, το αρχαίο αγγλικό Beowulf τα έργα του Κινέζου Του Φου. Στην Ιαπωνία η πεζογραφία άκμασε περισσότερο από αλλού και η Ιστορία του Γκέντζι ήταν το πρώτο παγκόσμια ρεαλιστικό μυθιστόρημα που γράφτηκε τον 9ο αιώνα.[77]

Μουσικά, στις περισσότερες περιοχές του κόσμου προτιμούνταν οι μελωδίες από την αρμονία. Τον 14ο-15ο αιώνα στη Μεσαιωνική Ευρώπη αναπτύχθηκε η αρμονική μουσική ως μορφή θρησκευτικής μουσικής (εκκλησιαστική) που αποδόθηκε ως κοσμική μουσική.[78] Στη μουσική της Νότιας Ασίας και Μέσης Ανατολής χρησιμοποιούνταν μικροτόνοι ενώ η μουσική της Ανατολικής Ασίας παρουσίαζε ομοιότητες με την Ευρωπαϊκή Μουσική και γινόταν χρήση πεντατονικής κλίμακας.

Η Αμερική

Επεξεργασία

Η Μετακλασική εποχή της Αμερικής χρονικά ορίζεται διαφορετικά από την Αφρο-Ευρασία. Καθώς η πρόοδος του πολιτισμού της Μεσοαμερικής και των Άνδεων δεν συμβάδισε με του Παλαιού Κόσμου, ούτε είχαν τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης, η έναρξη της μετακλασικής Εποχής προσεγγίζεται περί το τέλος του μεσαίωνα στην Αφρο-Ευρασία. Στο παρόν άρθρο ιστορούνται γεγονότα από το Κλασικό Στάδιο που διήρκεσε την περίοδο 400 μ.Χ.- 1400 μ.Χ. και ακολουθήθηκε από το Μετακλασικό Στάδιο.

  • Χάρτες που απεικονίζουν το Δυτικό Ημισφαίριο
  •  
    Πολιτιστικές περιοχές στη Βόρεια Αμερική προ της Ευρωπαϊκής Επαφής
  •  
    Πολιτιστικές περιοχές της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής προ της Ευρωπαϊκής Επαφής (στα Ισπανικά)

Βόρεια Αμερική

Επεξεργασία

Σε ηπειρωτικό επίπεδο δεν υπήρχε ενιαίο εμπορικό δίκτυο ή επικοινωνία. Με το εμπόριο μεταξύ Μεσοαμερικής και βόρειων περιοχών διαδόθηκαν και γεωργικές τεχνολογίες. Πολλοί σημαντικοί πολιτισμοί αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα και αυτόνομα.

Σκανδιναβική Αποίκηση και Πολικές Περιοχές

Επεξεργασία
 
Αποκατάσταση Σκανδιναβικής περιοχής στο l'anse aux Meadows.

Μολονότι δεν υπήρχαν τακτικές επαφές μεταξύ της Αμερικής και του Παλαιού Κόσμου οι Βίκινγκς εξερεύνησαν και αποίκισαν τη Γροιλανδία και τον Καναδά από το 1000 μ.Χ. Οι οικισμοί τους δεν επέζησαν τους Μεσαιωνικούς Χρόνους. Εκτός της Σκανδιναβίας η Αμερική περιγράφηκε ως ένα απομακρυσμένο νησί ή ως Βόρειος Πόλος.[79]

Την περίοδο 980 μ.Χ.-1450μ.Χ. οι Σκανδιναβοί αποίκισαν τη Γροιλανδία. Έφτασαν στη νότια Γροιλανδία προ των Ινουίτ το 13ο αιώνα και ίσως αλληλεπίδρασαν. Η περιοχή ήταν πολύτιμη για το εμπόριο χαυλιόδοντων από θαλάσσιους ίππους. Κατά τη Μικρή Εποχή Παγετώνων οι αποικίες εξαφανίστηκαν. Η Γροιλανδία απωλέσθη από τους Ευρωπαίους μέχρι το Δανικό Αποικισμός του 18ο αιώνα.

Η Σκανδιναβοί ταξίδεψαν και αποικίσαν νότιες περιοχές στη Νέα Γη του Καναδά όπως το l'Αnse aux Meadows τις οποίες ονόμασαν Βίνλαντ. Η αποικία διατηρήθηκε για είκοσι χρόνια και δε συμμετείχε σε μετάδοση ασθενειών ή τεχνολογίας στα Πρώτα Έθνη. Για τους Σκανδιναβούς η Βινλάντ ήταν γνωστή για τα άφθονα αμπέλια που έδιναν εξαιρετικό κρασί. Η αποικία απέτυχε λόγω της διαρκούς βιαιότητας της φυλής ιθαγενών Μπεοθούκ στους οποίους αναφέρονταν ως Σκράελινγκ.

Οι Σκανδιναβοί ίσως συνέχισαν να επισκέπτονται τις περιοχές του σημερινιού Καναδά μετά τις πρώτες αποστολές τους εκεί. Σε διασωθέντα αρχεία από τη Μεσαιωνική Ισλανδία αναφέρονται σποραδικά ταξίδια σε μια γη που ονομάζεται Μάρκλαντ και ίσως πρόκειται για την ακτή του Λαμπραντόρ στον Καναδά περί το 1347 που προσφέρεται για συλλογή ξυλείας περισσότερο από ότι η αποψιλωμένη Γροιλανδία.[80]

Βόρειες Περιοχές

Επεξεργασία
 
Τέχνη των πολιτισμών του Μισισιπή

Στις βόρειες περιοχές της Βόρειας Αμερικής άκμασαν κοινωνίες κυνηγών-τροφοσυλλεκτών και αγροτών. Οι Αμερικάνικες φυλές ιθαγενών διακρίνονταν από τα χαρακτηριστικά τους* ενδεικτικά οι πολιτισμοί του Μισισσίπη και των Αρχαίων Πουέμπλοανς ήταν περίπλοκες φυλαρχίες. Άλλα έθνη από περιοχές των σύγχρονων βόρειων ΗΠΑ και Καναδά υστερούσαν σε δόμηση και τεχνολογική πρόοδο. Περί το 500 μ.Χ. οι Αμερικανοί ιθαγενείς άρχισαν να αντικαθιστούν με τόξα και βέλη τα δόρατα για το κυνήγι και τον πόλεμο.[81] Η τεχνολογική πρόοδος δεν ήταν ομοιογενής. Τον 12ο αιώνα ευρέως προτιμήθηκε το Καλαμποκι για βασική καλλιέργεια στις Ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες και παρέμεινε βασική τροφή έως την Κολομβιανή Ανταλλαγή.

 
Λιθοδομή από το Μέσα Βέρντε στο Εθνικό Πάρκο του Κολοράντο, ΗΠΑ

Στις Ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες οι ποταμοί ήταν μέσα εμπορίου και επικοινωνίας. Το Καχόκια που βρίσκεται στο σύγχρονο Ιλινόι των ΗΠΑ ήταν αντιπροσωπευτικό μνημείο των πολιτισμών του Μισσισσίππη. Ευρήματα από την αρχαιολογική περιοχή Ανάχωμα Μοναχών δείχνουν ότι μετά το 1000 μ.Χ. ο πληθυσμός αυξήθηκε με εκθετικούς ρυθμούς επειδή κατασκευάστηκαν σημαντικά γεωργικά εργαλεία και πολιτιστικά αξιοθέατα.[82] Περί το 1350 μ.Χ. το Καχόκια εγκαταλείφθηκε, ίσως εξαιτίας περιβαλλοντικών παραγόντων.[82] Την ίδια περίοδο οι Αρχαίοι Πουέμπλοανς κατασκεύασαν κτιριακά συγκροτήματα στην περιοχή Φαράγγι Τσάκο στο Νέο Μεξικό. Κάθε οίκος είχε χωρητικότητα 600 κατοίκων και ήταν η μοναδική προ-Κολομβιανή περιοχή των ΗΠΑ που χτίστηκαν πεζοδρόμια.[83] Στα κεραμικά παρουσιάζονταν περίπλοκες κοινωνίες και οι γαλοπούλες έγιναν οικόσιτες. Περί το 1150 μ.Χ. τα κτίρια εγκαταλείφθηκαν ίσως λόγω μεγάλης ξηρασίας.[84][85] Κτίσματα των Πουέμπλο βρέθηκαν και στις Νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά πολλές κοινωνίες ιθαγενών παράκμασαν και δεν είχαν ανακάμψει πλήρως κατά την άφιξη των Ευρωπαίων Εξερευνητών.

Μεσοαμερική

Επεξεργασία
 
Ατλαντικά αγάλματα των Τολτέκων στην περιοχή Τούλα. Ο πολιτισμός των Τολτέκων ενέπνευσε τους μεταγενέστερους Αζτέκους.

Στην αρχή της μετακλασικής περιόδου η πόλη του Τεοτιουακάν βρισκόταν στο ζενίθ και με πληθυσμό 125.000 άτομα το 450 μ.Χ. ήταν η έκτη μεγαλύτερη πόλη παγκόσμια. Οι κάτοικοι κατασκεύασαν την Πυραμίδα του Ήλιου, που είναι η τρίτη μεγαλύτερη πυραμίδα παγκόσμια, προσανατολισμένη σύμφωνα με αστρονομικά γεγονότα. Αιφνίδια τον 6ο-7ο αιώνα η πόλη μίκρυνε ίσως λόγω καταστροφών που προκλήθηκαν από ακραία καιρικά φαινόμενα των 535μ.Χ.-536μ.Χ.. Φαίνεται πως μεγάλα τμήματα της πόλης κάηκαν, ίσως κατά τη διάρκεια τοπικής επανάστασης,[86] αλλά ενέπνευσε όλους τους μεταγενέστερους πολιτισμούς της περιοχής. Ακολούθησε η Κλασική Εποχή του Πολιτισμού των Μάγια με δεκάδες πόλεις-κράτη στο Γιουκατάν και τη σύγχρονη Γουατεμάλα. Ενδεικτική πόλη ήταν Τσιτσέν Ιτζά που ανταγωνίστηκε τους γείτονες της ως προς την ισχύ οικονομικής επιρροής. Η ανώτερη κάστα των Μάγια ήταν ιερείς με γνώσεις αστρονομίας, μαθηματικών και γραφής. Οι Μάγια ανέπτυξαν την έννοια του μηδενός και το ημερολόγιο 365 ημερών.[87] Από το 900 μ.Χ. πολλές πόλεις των Μάγια παράκμασαν λόγω περιόδου ξηρασίας.

 
Η Αφαίμαξη Αζτέκων είναι θυσία καρδιάς που γίνεται από τους ιερείς, από το Codex της Τουδέλας, 16ος αιώνας.

Η Αυτοκρατορία των Τολτέκων προήλθε από τον ομώνυμο πολιτισμό και ήταν γνωστοί ως σοφοί και αγαθοεργοί ηγέτες. Ο ιερέας-βασιλιάς Τσε Ακάτλ Τοπιλτζαίν καταδίκασε τις ανθρωποθυσίες. Το 947 μ.Χ. κατόπιν του θανάτου του ακολούθησαν εμφύλιες διαμάχες θρησκευτικού χαρακτήρα μεταξύ των υποστηρικτών του και των αντιπάλων τους. Για τους σύγχρονους ιστορικούς είναι αμφισβητήσιμη η δύναμη επιρροής των Τολτέκων και ίσως πολλές από τις ιστορίες για αυτούς να είναι μύθοι των μεταγενέστερων Αζτέκων.

Περί το 1300 μία μικρή ομάδα βίαιων, θρησκευόμενων ιθαγενών που ονομάζονταν Αζτέκοι άρχισαν μικρές επιδρομές στην περιοχή. Τελικά επικαλέστηκαν στοιχεία του πολιτισμού των Τολτέκων που διαδέχτηκαν,[88] αυξήθηκαν σε αριθμό και κατέκτησαν μεγάλες εκτάσεις γης. Οι κατακτητές χαρακτηρίστηκαν από τη χρήση πολιτικής τρομοκρατίας που απαιτούσε ανθρωποθυσίες από τον υποταγμένο πληθυσμό, ταπεινά και εξαναγκαστικά. Η πλειονότητα της Μεσοαμερικανικής περιφέρειας υποτάχθηκε στην Αυτοκρατορία των Αζτέκων. Οι Μάγια της Χερσόνησου Γιουκατάν διατήρησαν την ανεξαρτησία τους αλλά τελικά παράκμασαν.

Το 1430 μ.Χ. το Τενοτστιτλάν κατόπιν συμμαχίας με άλλες πόλεις που μιλούσαν τη Ναχουάτλικη γλώσσα - το Τεξκοκο και το Τλακοπαν ανασχημάτισαν την Αυτοκρατορία των Αζτέκων ως Τριπλή Συμμαχία. Προέκυψε ένα σύστημα απόδοσης τιμής με το Τενοτστιτλάν στο κέντρο. Τον 16ο αιώνα οι "πόλεμοι λουλουδιών" μεταξύ των Αζτέκων και αντίπαλων πόλεων όπως η Τλαξκάλα συνεχίστηκαν για τουλάχιστο πενήντα χρόνια.[89]

Νότια Αμερική

Επεξεργασία

Ο Νότιοαμερικάνικος πολιτισμός ήταν συγκεντρωμένος στην περιοχή των Άνδεων από το 2,500 π.Χ. Ανατολικά των Άνδεων οι ιθαγενείς ήταν γενικά ημινομάδες. Ευρήματα στην Κοιλάδα του Αμαζονίου υποδεικνύουν πληθυσμό πέντε εκατομμυρίων ατόμων πρό-επαφής και περίπλοκες κοινωνίες.[90] Ηπειρωτικά, αγροτικές κοινωνίες από την Κολομβία και την Αργεντινή είχαν σταθερή πρόοδο έως την επαφή με Ευρωπαίους.

Περιοχή Των Άνδεων

Επεξεργασία
 
Ο Ναός του Ήλιου στο Μάτσου Πίτσου του Περού.

Από την αρχαιότητα στην Περιοχή των Άνδεων είχαν αναπτύχθεί πολιτισμοί ανεξάρτητοι από εξωτερικές επιρροές, όπως της Μεσοαμερικής.[91] Κατά τη μετακλασική εποχή οι πολιτιστικοί κύκλοι συνεχίστηκαν μέχρι την Ισπανική Επαφή. Από τις κοινωνίες τους έλειπε το συνάλλαγμα, ένα σύστημα γραφής και η αξιοποίηση ζώων έλξης του Παλαιού Κόσμου. Εναλλακτικά, ανέπτυξαν το σύστημα επικοινωνίας για αποστολή μηνυμάτων με κουίπου, χρησιμοποίησαν τα Λλάμα ως ζώα έλξης για μεταφορά μικρών φορτίων και η οικονομία τους βασίστηκε σε αμοιβαίες ανταλλαγές. Οι Κοινωνίες τους περιλάμβαναν αυστηρές κοινωνικές ιεραρχίες και οικονομική αναδιανομή του πλούτου από την άρχουσα τάξη.

Κατά το πρώτο μισό της Μετακλασικής Περιόδου στις Άνδεις υπήρχαν δύο εξίσου κυρίαρχες πολιτείες, η Αυτοκρατορία των Χουάρι στα βόρεια του Περού και η Αυτοκρατορία Τιαχουανάκου στο νότιο Περού και τη Βολιβία, που ήταν εμπνευσμένες από τον προγενέστερο πολιτισμό των Μότσε. Πιστεύεται ότι διατηρούσαν ψυχροπολεμικές και ανταγωνιστικές σχέσεις, αποφεύγοντας την άμεση αντιπαράθεση που θα σήμαινε σίγουρα αμοιβαία καταστροφή. Περί το 700 μ.Χ. με ειρήνη και ευημερία ο πληθυσμός της πόλης Τιαχουανάκου ήταν 1,4 εκατομ. άτομα.[92] Από τον 8ο αιώνα οι δύο πολιτείες παράκμασαν λόγω μεταβαλλόμενων περιβαλλοντικών συνθηκών και μερικούς αιώνες αργότερα αναδύθηκαν και εδραιώθηκαν οι Ίνκα.[93]

Τον 15ο αιώνα οι Ίνκας επεκτάθηκαν και προσάρτησαν όλα τα έθνη της περιοχής. Με αρχηγό τον βασιλιά θεό-ήλιου Σάπα Ίνκα σταδιακά κατέκτησαν το Περού και έχτισαν την κοινωνία τους στις Άνδεις. Οι Ίνκας μιλούσαν τη Γλώσσα Κέτσουα και χρησιμοποιούσαν άβακες για μαθηματικούς υπολογισμούς. Το μεγαλοπρεπές οικοδόμημα Μάτσου Πίτσου στο Κούσκο είναι πασίγνωστο.[94] Η αυτοκρατορία αναπτύχθηκε ταχέως βόρεια προς το Εκουαδόρ και νότια προς την κεντρική Χιλή. Στα βόρεια της αυτοκρατορίας παρέμειναν ανεξάρτητοι οι Ταιρόνα και Μούσικα που ασχολούνταν με γεωργία και μεταλλουργία χρυσού.

Ωκεανία

Επεξεργασία
 
Μικρονησιακός χάρτης πλοήγησης των Πολυνήσιων

Η Ωκεανία είναι απόμερη περιοχή που αναπτύχθηκε ανεξάρτητα από την Αφρο-Ευρασία και την Αμερική. Στη μετακλασική Αυστραλία, ελάχιστα άλλαξαν οι κοινωνίες των Αβοριγίνων και των Μελανήσιων που προήλθαν από περιοχές της Αφρικής περί το 50.000 π.Χ.και είχαν επαφή μόνο με Ινδονήσιους αλιείς. Οι Πολυνήσιοι και οι Μικρονήσιοι προήλθαν από το Ταϊβάν και τη Νοτιοανατολική Ασία από όπου μετανάστευσαν μέσω του Ειρηνικού Ωκεανού περί το 3000-1500 π.Χ. Κατά τη μετακλασική εποχή οι Μικρονήσιοι και οι Πολυνήσιοι έχτισαν ορισμένες πόλεις όπως οι Ναν Μαντόλ και Μου'α. Περί το 1200μ.Χ. η Αυτοκρατορία Του'ι Τόνγκα είχε αυξημένη δύναμη επιρροής σε όλα τα νησιά του Νότιου Ειρηνικού, και περιγράφηκε από τους ακαδημαϊκούς ως θαλασσοκρατούμενη φυλαρχία που αξιοποίησε εμπορικά δίκτυα για να ενισχύσει τη συγκεντρωτική εξουσία της βασιλικής πρωτεύουσας. Οι Πολυνήσιοι με κανό καγιάκ ανακάλυψαν και αποίκισαν μερικά από τα τελευταία ακατοίκητα νησιά της γης, τη Χαβάη, τη Νέα Ζηλανδία και το Νησί του Πάσχα. Σε προφορικές παραδόσεις αναφέρεται ότι ο πλοηγός Ουι-τε-Ρανγκιόρα ανακάλυψε παγόβουνα στο Νότιο Ωκεανό.[95] Σε θέματα εξερεύνησης και αποίκησης οι Πολυνήσιοι δεν κινήθηκαν τυχαία αλλά εφάρμοσαν γνώσεις ανέμων και υδατικών ρευμάτων για να φτάσουν στους προορισμούς τους.[96]

 
To Hale Keawe είναι αναπαλαιωμένο Χέιαου στη Χαβάη των ΗΠΑ, που χρησιμοποιούταν ως ιερός ναός και θυσιαστήριο. Τα αγάλματα απεικονίζουν παραδοσιακούς θεούς.

Υποτέθηκε Προ-Κολομβιανή επαφή μεταξύ Πολυνήσιων και Νοτιοαμερικάνων που παραμένει αβέβαιη και αμφισβητήσιμη. Στους Νήσους Κουκ βρέθηκαν νοτιοαμερικάνικες γλυκοπατάτες από το 1000μ.Χ. αλλά δεν συνεπάγεται απαραίτητα ανθρώπινη διαμεσολάβηση.[97][98] Στο Περού βρέθηκαν Πολυνησιακά κοτόπουλα που χρονολογούνται από τον 14ο-15ο αιώνα, αλλά τελικά ίσως τα κοτόπουλα να προήλθαν από την Ευρασία. Οι γλωσσολόγοι τεκμηρίωσαν γλωσσικές ομοιότητες για ορισμένες λέξεις όπως το τσεκούρι και τη γλυκοπατάτα.[99]

 
Αυθεντικό Γουάκα των Μαορί, που χρησιμοποιείται για πόλεμο και πλοήγηση στη Νέα Ζηλανδία.

Στα νησιά εγκαταστάθηκαν Πολυνησιακές ομάδες διακριτές μεταξύ τους, όπως οι Μαορί της Νέας Ζηλανδίας, η Χαβάη και οι Νήσοι Εταιρείας. Τα Πολυνησιακά οικοσυστήματα ήταν περιορισμένα περιβάλλοντα και οι ανθρώπινοι οικισμοί με την πάροδο του χρόνου προκάλεσαν μαζική εξαφάνιση τοπικών ειδών φυτών και ζώων, όπως το Μοα που κυνηγήθηκε, ενώ υπερπληθύστηκαν οι Πολυνησιακοί αρουραίοι. Το Νησί του Πάσχα καταστράφηκε οικολογικά από τον πληθυσμό του και διατηρήθηκαν μόνο τα Αγάλματα του Νησιού.[100][101][102] Άλλες ομάδες αποίκων προσαρμόστηκαν καλύτερα στα οικοσυστήματα των νησιών τους όπως οι Μοριόρι των Νησιών Τσάταμ.

Τον 16ο-17ο αιώνα οι Ευρωπαίοι ταξιδιώτες επισκέφτηκαν πολλά Νησιά του Ειρηνικού, αλλά οι περισσότερες περιοχές της Ωκεανίας δεν αποικήθηκαν παρά μόνο κατόπιν των ταξιδιών του Βρετανού εξερευνητή Τζέιμς Κουκ περί το 1780μ.Χ.

Το Τέλος της Περιόδου

Επεξεργασία
Κύριο λήμμα: Πρώιμη νεότερη περίοδος
 
Γενοβέζικος Παγκόσμιος χάρτης του 1457, πιθανολογεί ταξίδι από τη Δυτική Ευρώπη προς την Ινδία

Προς το τέλος της μετακλασικής εποχής και του 15ου αιώνα, πολλές από τις καθιερωμένες αυτοκρατορίες της περιόδου παράκμασαν. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία σύντομα επισκιάστηκε από Ιταλικές πόλεις-κράτη της Μεσογείου, όπως η Βενετία και η Γένοβα, και τους Οθωμανούς Τούρκους. Οι Βυζαντινοί αντιμετώπισαν επανειλημμένες επιθέσεις από τις ανατολικές και δυτικές δυνάμεις κατά την Τέταρτη Σταυροφορία, και εξασθένησαν περαιτέρω έως την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς Τούρκους το 1453.

Η μεγαλύτερες αλλαγές σχετίζονταν με εμπόριο και τεχνολογία. Η παρακμή των Βυζαντινών είχε επιπτώσεις τη διακοπή των χερσαίων διαδρομών μεταξύ Ασίας και Ευρώπης. Η παραδοσιακή παντοδυναμία του Νομαδισμού στην Ευρασία είχε ύφεση και η Μογγολική Ειρήνη που επέτρεπε αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών έπαψε να υφίσταται. Από τον 14ο αιώνα η Κίνα των Μινγκ απέφυγε την εμπλοκή σε επεκτάσεις και καινοτομίες με εσωστρέφεια που τηρήθηκε μέχρι την Βιομηχανική Επανάσταση. Η Νότια και η Δυτική Ασία κατακτήθηκαν από τις Αυτοκρατορίες με Μπαρούτι που αξιοποίησαν επιτεύγματα της στρατιωτικής τεχνολογίας αλλά έκλεισαν το Δρόμο του Μεταξιού.[103]

 
Η άλωση της Κωνσταντινούπολης

Οι Ευρωπαίοι - ιδιαίτερα το Βασίλειο της Πορτογαλίας και αρκετοί ιταλοί εξερευνητές – σχεδίαζαν να αντικαταστήσουν τα χερσαία ταξίδια με θαλάσσια ταξίδια, και αρχικά απλώς αναζητούσαν νέες διαδρομές προς γνωστούς προορισμούς.Το 1498 ο Πορτογάλος εξερευνητής Βάσκο Ντε Γκάμα ταξίδεψε στην Ινδία μέσω θαλάσσης περιπλέοντας την Αφρική γύρω από το Ακρωτηρι της Καλής Ελπίδας.[104] Η Ινδία και οι Αφρικανικές ακτές ήταν ήδη γνωστές στους Ευρωπαίους αλλά έως τότε δεν είχε επιχειρηθεί μεγάλη εμπορική αποστολή. Κατόπιν προόδων στη ναυσιπλοΐα η Πορτογαλία θα εξελισσόταν σε μια παγκόσμια αποικιακή αυτοκρατορία αρχίζοντας με την κατάκτηση της Μαλάκκα Μαλαισίας το 1511.[105]

Άλλοι ερευνητές όπως ο Ισπανικής χορηγίας Ιταλός Χριστόφορος Κολόμβος σχεδίαζε εμπορικά ταξίδια μέσω ανεξερεύνητων διαδρομών στα δυτικά της Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή ανακάλυψη της Αμερικής το 1492 οδήγησε στην Κολομβιανή ανταλλαγή και την παγκοσμιοποίηση. Το 1521 ο Ισπανός εξερευνητής Φερδινάνδος Μαγγελάνος πραγματοποίησε τον πρώτο γνωστό περίπλου της Γης.[106] Η υπερωκεάνια διακίνηση εμπορευμάτων και ασθενειών σύνδεσε τον κόσμο άνευ προηγουμένου και άρχισε η σύγχρονη ιστορία.

Βιβλιογραφία

Επεξεργασία
  1. ↑ 1963-, Weller, R. Charles,. 21st-century narratives of world history : global and multidisciplinary perspectives. Cham, Switzerland. ISBN 9783319620787. 1012343286. 
  2. ↑ «Wayback Machine» (PDF). 31 Οκτωβρίου 2014. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Οκτωβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2018. 
  3. ↑ Klein Goldewijk, Kees; Beusen, Arthur; Janssen, Peter (2010-03-22). «Long-term dynamic modeling of global population and built-up area in a spatially explicit way: HYDE 3.1». The Holocene 20 (4): 565–573. doi:10.1177/0959683609356587. ISSN 0959-6836. http://dx.doi.org/10.1177/0959683609356587. 
  4. ↑ Haub (1995): "The average annual rate of growth was actually lower from 1 A.D. to 1650 than the rate suggested above for the 8000 B.C. to 1 A.D. period. One reason for this abnormally slow growth was the Black Plague. This dreaded scourge was not limited to 14th century Europe. The epidemic may have begun about 542 A.D. in Western Asia, spreading from there. It is believed that half the Byzantine Empire was destroyed in the 6th century, a total of 100 million deaths."
  5. ↑ 5,0 5,1 Peter N. Stearns (2017). «Periodization in World History: Challenges and Opportunities». Στο: R. Charles Weller. 21st-Century Narratives of World History: Global and Multidisciplinary Perspectives. Palgrave. ISBN 978-3-319-62077-0. 
  6. ↑ Birken 1992.
  7. ↑ Yuval Noah Harari, Sapiens: A Brief History of Humankind, trans. by Yuval Noah Harari, John Purcell and Haim Watzman (London: Harvill Secker, 2014), (ISBN 9781846558238), (ISBN 9781846558245), chapter 12.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Bowman 2000.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Thompson και άλλοι 2009.
  10. ↑ Richard Fletcher, The Conversion of Europe: From Paganism to Christianity, 371-1386 AD (London: HarperCollins, 1997).
  11. ↑ Adam J. Silverstein, Islamic History: A Very Short Introduction (Oxford: Oxford University Press, 2010), (ISBN 9780199545728), pp. 9-35.
  12. ↑ Academy, Khan. «Environment and Trade: The Viking Age». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2018. 
  13. ↑ https://www.blogs.uni-mainz.de/fb09climatology/files/2012/03/Pages_2013_NatureGeo.pdf
  14. ↑ «Old trees reveal Late Antique Little Ice Age (LALIA) around 1,500 years ago» (στα αγγλικά). ScienceDaily. https://www.sciencedaily.com/releases/2016/02/160208112918.htm. Ανακτήθηκε στις 2018-06-28. 
  15. ↑ «Timeline Middle Ages and Early Modern Period – Environmental History Resources» (στα αγγλικά). Environmental History Resources. https://www.eh-resources.org/timeline-middle-ages/. Ανακτήθηκε στις 2018-06-28. 
  16. ↑ Hendy, E.; Gagan, M.; Alibert, C.; McCulloch, M.; Lough, J.; Isdale, P. (2002). «Abrupt decrease in tropical Pacific sea surface salinity at end of Little Ice Age». Science 295 (5559): 1511–1514. doi:10.1126/science.1067693. PMID 11859191. Bibcode: 2002Sci...295.1511H. 
  17. ↑ «Carnegie Department of Global Ecology». dge.carnegiescience.edu (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2018. 
  18. ↑ Kreis, Steven. «The History Guide- Christianity as a Cultural Revolution». historyguide.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2018. 
  19. ↑ Gilian Clark, Late Antiquity: A Very Short Introduction (Oxford 2011), pp 1–2.
  20. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 291. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  21. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 429. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  22. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 282. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  23. ↑ Vidal-Nanquet, Pierre· Israel, George (1987). The Harper Atlas of World History. Dahlonega, Georgia: Harper & Row Publishers. σελ. 96. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  24. ↑ Vidal-Nanquet, Pierre· Israel, George (1987). The Harper Atlas of World History. Dahlonega, Georgia: Harper & Row Publishers. σελ. 108. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  25. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 285. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  26. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 429. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  27. ↑ Vidal-Nanquet, Pierre (1987). The Harper Atlas of World History. Harper & Row Publishers. σελ. 70. 
  28. ↑ Wells, H.G· Israel, George (1920). The Outline of History. Garden City, New York: Garden City Publishing Inc. σελίδες 544. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  29. ↑ Vidal-Nanquet, Pierre (1987). The Harper Atlas of World History. Harper & Row Publishers. σελ. 76. 
  30. ↑ Vidal-Nanquet, Pierre (1987). The Harper Atlas of World History. Harper & Row Publishers. σελ. 110. 
  31. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 328. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  32. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 331. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  33. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 333. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  34. ↑ Peter N. Stearns (2011). World civilizations : the global experience (6η έκδοση). Upper Saddle River, NJ: Longman. σελ. 184. ISBN 020565956X. 437115826. 
  35. ↑ «Trade and the Spread of Islam in Africa». Heilbrunn Timeline of Art History. The Metropolitan Museum of Art. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2013. 
  36. ↑ «History of Sub-Saharan Africa | Essential Humanities». www.essential-humanities.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2018. 
  37. ↑ Tschanz, David (στα αγγλικά). Lion of Mali: The Hajj of Mansa Musa. https://www.academia.edu/1593503/Lion_Of_Mali_The_Hajj_of_Mansa_Musa. 
  38. ↑ Stein, Burton (27 April 2010), Arnold, D., επιμ., A History of India (2nd έκδοση), Oxford: Wiley-Blackwell, σελ. 105, ISBN 978-1-4051-9509-6, https://books.google.co.uk/books?id=QY4zdTDwMAQC&pg=PA105 
  39. ↑ Keay, John (2000). India: A History. Grove Press. σελίδες xx–xxi. 
  40. ↑ James Remington McCarthy, Fire in the Earth (New York: Harper, 1942) 21.
  41. ↑ Meulenbeld, G. Jan· Israel, George (1999–2002). A History of Indian Medical Literature. Groningen: Forsten. σελίδες 429. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  42. ↑ Murray, H. J. R. (1913). A History of Chess . Benjamin Press (originally published by Oxford University Press). ISBN 0-936317-01-9. 
  43. ↑ Cœdès, George (1968). The Indianized states of Southeast Asia. Honolulu: East-West Center Press. ISBN 9780824803681. 
  44. ↑ «Madagascar Founded By Women». Discovery.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2012. 
  45. ↑ Chinese Imperial Dynasties, https://www.khanacademy.org/humanities/world-history/medieval-times/song-china/v/chinese-imperial-dynasties, ανακτήθηκε στις 2018-06-26 
  46. ↑ «Ancient Japan». Ancient History Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2018. 
  47. ↑ «Ancient Japanese & Chinese Relations». Ancient History Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2018. 
  48. ↑ «Ancient Korean & Chinese Relations». Ancient History Encyclopedia. Ανακτήθηκε στις 31 Ιουλίου 2018. 
  49. ↑ «A.P World Civilizations China» (PDF). Berkeley.edu. University of California, Berkeley. 
  50. ↑ Dalby, Michael T., Court politics in late T'ang times, Cambridge University Press, σελ. 561–681, doi:10.1017/chol9780521214469.010, ISBN 9781139055949 
  51. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 149. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  52. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 156. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  53. ↑ Patterson, F.So L.· Schafer, J. F. (2000) [1978]. Registration of Clintland 60 and Clintland 64 Oats (Reg. No. 280 and 281). 18. Grove Press. σελ. 354. 
  54. ↑ «HISTORY OF CHINA». www.historyworld.net. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2018. 
  55. ↑ «Zheng He». Khan Academy (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Αυγούστου 2018. 
  56. ↑ Morgan. The Mongols. p. 5.
  57. ↑ Diamond. Guns, Germs, and Steel. p. 367.
  58. ↑ The Mongols and Russia, by George Vernadsky
  59. ↑ The Mongol World Empire, 1206–1370, by John Andrew Boyle
  60. ↑ The History of China, by David Curtis Wright. p. 84.
  61. ↑ The Early Civilization of China, by Yong Yap Cotterell, Arthur Cotterell. p. 223.
  62. ↑ Mongols and Mamluks: The Mamluk-Ilkhanid War, 1260–1281 by Reuven Amitai-Preiss
  63. ↑ Guzman, Gregory G. (1988). «Were the barbarians a negative or positive factor in ancient and medieval history?». The Historian 50 (4): 568–570. doi:10.1111/j.1540-6563.1988.tb00759.x. https://archive.org/details/sim_historian_1988-08_50_4/page/568. 
  64. ↑ Allsen. Culture and Conquest. p. 211.
  65. ↑ Michael Biran. Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia. The Curzon Press, 1997, (ISBN 0-7007-0631-3)
  66. ↑ 66,0 66,1 Christian 2000.
  67. ↑ (ISBN 0-7007-0631-3)
  68. ↑ 68,0 68,1 Stearns και άλλοι 2011.
  69. ↑ Hatch, Dr Robert A. «Outline – Post-Classical Science – History of Science Study Guide – Dr Robert A. Hatch». users.clas.ufl.edu. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2018. 
  70. ↑ A History of Medicine: Byzantine and Islamic medicine By Plinio Prioreschi Volume iv Page 121, (ISBN 1-888456-02-7)
  71. ↑ Bertrand Russell (1945) History of Western Philosophy, book 2, part 2, chapter X
  72. ↑ Abdus Salam, H. R. Dalafi, Mohamed Hassan (1994). Renaissance of Sciences in Islamic Countries p. 162. World Scientific, (ISBN 9971-5-0713-7).
  73. ↑ Meggs, Philip B. A History of Graphic Design. John Wiley & Sons, Inc. 1998. (pp 58) (ISBN 0-471-29198-6)
  74. ↑ Masood 2009, pp.132–135
  75. ↑ Chase 2003.
  76. ↑ Morillo 2008.
  77. ↑ «World Literature and Music | Essential Humanities». www.essential-humanities.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2018. 
  78. ↑ «Western Music Timeline | Essential Humanities». www.essential-humanities.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2018. 
  79. ↑ Bremen, Adam of (30 Νοεμβρίου 1977). «[Vinland in] Chapter 39». www.canadianmysteries.ca. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2013. 
  80. ↑ Seaver, Kristen A. (1996). The Frozen Echo: Greenland and the Exploration of North America, Ca. A.D. 1000–1500. Stanford University Press. σελ. 28. ISBN 9780804731614. 
  81. ↑
  82. ↑ 82,0 82,1
  83. ↑ Carballo, David M. «Trade Routes in the Americas Before Columbus» (στα αγγλικά). Ancient History Encyclopedia. https://www.academia.edu/4998969/Trade_Routes_in_the_Americas_Before_Columbus. Ανακτήθηκε στις 2018-06-10. 
  84. ↑ Fagan 2005.
  85. ↑ Thompson και άλλοι 2009, σελ. 310.
  86. ↑ «Teotihuacan». Ancient History Encyclopedia. https://www.ancient.eu/Teotihuacan/. Ανακτήθηκε στις 2018-06-29. 
  87. ↑ (ISBN 0-471-29198-6)
  88. ↑ Bentley. Traditions and Encounters, AP Edition, 5th Edition (PDF). McGraw-Hill. σελίδες Chapter 20. 
  89. ↑ «Conquistadors – Cortés». PBS. Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2010. 
  90. ↑ Pärssinen, Martti; Schaan, Denise; Ranzi, Alceu (December 2009). «Pre-Columbian geometric earthworks in the upper Purús: a complex society in western Amazonia». Antiquity 83 (322): 1084–1095. doi:10.1017/s0003598x00099373. https://archive.org/details/sim_antiquity_2009-12_83_322/page/1084. 
  91. ↑ Upton, Gary and von Hagen, Adriana (2015), Encyclopedia of the Incas, New York: Rowand & Littlefield, p. 2. Some scholars cite 6 or 7 pristine civilizations.
  92. ↑ Kolata, Alan L. Valley of the Spirits: A Journey into the Lost Realm of the Aymara, Hoboken, New Jersey: John Wiley and Sons, 1996
  93. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 387. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  94. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 389. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  95. ↑ Smith, Stephenson Percy (1898). Hawaiki: the whence of the Maori: with a sketch of Polynesian history, being an introd. to the native history of Rarotonga. Whitcombe & Tombs. σελίδες 90–91. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2013. 
  96. ↑ Berger, Eugene· Israel, George (2016). World History Cultures, States and Society to 1500. Dahlonega, Georgia: University of North Georgia, Press. σελίδες 9. ISBN 978-1-940771-10-6. 
  97. ↑ Roullier, Caroline; Benoit, Laure; McKey, Doyle B.; Lebot, Vincent (2013-02-05). «Historical collections reveal patterns of diffusion of sweet potato in Oceania obscured by modern plant movements and recombination» (στα αγγλικά). Proceedings of the National Academy of Sciences 110 (6): 2205–2210. doi:10.1073/pnas.1211049110. ISSN 0027-8424. PMID 23341603. PMC 3568323. Bibcode: 2013PNAS..110.2205R. http://www.pnas.org/content/110/6/2205. 
  98. ↑ Montenegro, Álvaro; Avis, Chris; Weaver, Andrew (2008). «Modeling the prehistoric arrival of the sweet potato in Polynesia». Journal of Archaeological Science 35 (2): 355–367. doi:10.1016/j.jas.2007.04.004. http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0305440307000805. 
  99. ↑ "Genetic relations of South American Indian languages". In Adelaar & Muysken, eds, The Languages of the Andes. Cambridge University Press, 2004 p. 41.
  100. ↑ Hunt, T. (2006). «Rethinking the Fall of Easter Island». American Scientist 94 (5): 412. doi:10.1511/2006.61.1002. 
  101. ↑ West, Barbara A. (2008) Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. p. 684. (ISBN 0-8160-7109-8)
  102. ↑ Holdaway & Jacomb (2000)
  103. ↑ C., Zilfi, Madeline (1997-04). «Halil Inalcik and Donald Quataert, editors. <italic>An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300–1914</italic>. New York: Cambridge University Press. 1994. Pp. xxxi, 1026. $120.00» (στα αγγλικά). The American Historical Review 102 (2). doi:10.1086/ahr/102.2.488. ISSN 1937-5239. https://academic.oup.com/ahr/article-abstract/102/2/488/29983?redirectedFrom=fulltext. 
  104. ↑ Northrup, David (1998). «Vasco da Gama and Africa: An Era of Mutual Discovery, 1497-1800» (στα αγγλικά). Journal of World History 9 (2): 189–211. doi:10.1353/jwh.2005.0107. ISSN 1527-8050. https://muse.jhu.edu/article/179280. 
  105. ↑ 1908-1984., Barraclough, Geoffrey,; Norman., Stone,; (Firm), HarperCollins (2003), HarperCollins atlas of world history, Borders Press in association with HarperCollins, ISBN 0681502886, https://www.worldcat.org/oclc/56350180, ανακτήθηκε στις 2018-09-06 , p.158
  106. ↑ 1908-1984., Barraclough, Geoffrey,; Norman., Stone,; (Firm), HarperCollins (2003), HarperCollins atlas of world history, Borders Press in association with HarperCollins, ISBN 0681502886, https://www.worldcat.org/oclc/56350180, ανακτήθηκε στις 2018-09-06 

Σφάλμα αναφοράς: Η ετικέτα <ref> με όνομα «FOOTNOTEChristian2000» που ορίζεται μέσα στο <references> δεν χρησιμοποιείται σε προηγούμενο κείμενο.
Σφάλμα αναφοράς: Η ετικέτα <ref> με όνομα «FOOTNOTEBowman2000» που ορίζεται μέσα στο <references> δεν χρησιμοποιείται σε προηγούμενο κείμενο.

Προκάτοχος
Αρχαία Ιστορία 		Ιστορική Περίοδος
5ος Αιώνας - 15ος Αιώνας 		Διάδοχος
Πρώιμη νεότερη περίοδος
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Μετακλασική_εποχή&oldid=10253532"