Εξωτερική πολιτική του Βλαντίμιρ Πούτιν

Η εξωτερική πολιτική του Βλαντίμιρ Πούτιν αφορά τις πολιτικές πρακτικές του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Βλαντίμιροβιτς Πούτιν σε σχέση με άλλα κράτη.

Ο Τζορτζ Μπους και ο Βλαντίμιρ Πούτιν, κατά τη συνάντηση των G8 στη Γερμανία, το 2007.

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν και η Ρωσία εν γένει τήρησαν αρχικά μια στάση επαναπροσέγγισης και βελτίωσης των σχέσεων με τη Δύση και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η ρωσική εξωτερική πολιτική του Βλαντίμιρ Πούτιν βασίζεται στην προσπάθεια προάσπισης των ρωσικών συμφερόντων και την ενίσχυση της ρωσικής επιρροής στο εξωτερικό. Η Ρωσία αρχικά διατήρησε την εμπιστοσύνη της στην αμερικανική ηγεμονία και δεν την αμφισβήτησε αρχικά, ενώ προσπάθησε να αποτελέσει μέρος της ευρωπαϊκής οικογένειας.

Το 2007 η Ρωσία άρχισε να αμφισβητεί την αμερικανική ηγεμονία στη διεθνή πολιτική. Οι σχέσεις με την Αμερική είναι κατά κύριο λόγο σε κακή κατάσταση εδώ και μια δεκαετία.[1] Οι σχέσεις έχουν επιδεινωθεί μετά την παράδοση ασύλου στον Έντουαρντ Σνόουντεν, την προσάρτηση της Κριμαίας και την εισβολή στην Ουκρανία, το 2022, αλλά και λόγω της συνεργασίας με κράτη όπως η Κούβα, το Ιράν και η Βενεζουέλα, που έχουν κακές σχέσεις με την Αμερική.[1] Η Δυτική Ευρώπη χρειάζεται το ρωσικό αέριο αλλά φοβάται για την παρέμβαση της Ρωσίας στα εσωτερικά πράγματα ανατολικοευρωπαϊκών κρατών, ενώ σημείο έντασης Ρωσίας και Δύσης είναι η προσπάθεια επέκτασης του ΝΑΤΟ στα ανατολικά.

Η Ρωσία στην εποχή του Πούτιν έχει προσπαθήσει με όλα τα μέσα να διατηρήσει ηγετική θέση στον πρώην σοβιετικό χώρο. Έχει καταφέρει να διατηρήσει σημαντική επιρροή στην Κεντρική Ασία, τον Καύκασο και τη Λευκορωσία.

Εκτός Δύσης και Σοβιετικής Ένωσης, υπάρχουν και άλλες χώρες άξιες προσοχής. Η Ινδία, στενός σύμμαχος της Ρωσίας και της ΕΣΣΔ, έχει βελτιώσει σημαντικά τις σχέσεις της με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ιαπωνία και η Ρωσία έχουν παραδοσιακά τεταμένες σχέσεις λόγω του άλυτου ζητήματος ως προς το σε ποια χώρα ανήκουν τα νησιά των Κουριλών.[1] Η Κίνα είναι ο πλέον στενός σύμμαχος της Ρωσίας στην εποχή του Πούτιν.[1]

Το 2014, η απόφαση του ΝΑΤΟ για διακοπή της συνεργασίας με τις ρωσικές αρχές και η επιβολή κυρώσεων από τις δυτικές χώρες λόγω της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στην Ουκρανία, θεωρείται από αναλυτές σημείο άξιο προσοχής στις σχέσεις Ρωσίας-Δύσης, γιατί οι σχέσεις των δύο παρατάξεων έχουν αποκτήσει μια πιο εχθρική διάθεση. Ορισμένοι αναλυτές εκφράζουν φόβους ακόμη και για την έναρξη νέου Ψυχρού Πολέμου.[2][3][4]

Επισκόπηση Επεξεργασία

Σε άρθρο του 2018, η εξωτερική πολιτική του Πούτιν έχει περιγραφεί ως χαρακτηριζόμενη από ρεαλισμό, πραγματισμό και ευελιξία.[5] Η εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από τους στόχους της ανάδειξης της Ρωσίας σε μεγάλη δύναμη, της ευημερίας και ανάπτυξης της Ρωσίας και της προσπάθειας διατήρησης του μετασοβιετικού κόσμου υπό την επιρροή της Ρωσίας.

Ο Πούτιν είναι υποστηρικτής του ευρασιατισμού, ιδεολογίας η οποία θεωρεί ότι η Ρωσία είναι μια χώρα η οποία έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει μεγάλη δύναμη στον κόσμο, ειδικά στην Ευρασία, και να αποτελέσει εναλλακτική στο δίπολο Αμερικής-Ευρώπης. Παράλληλα, η ίδια θεωρία υποστηρίζει ότι η Ρωσία θα πρέπει να απομακρυνθεί από την Ευρώπη και να επικεντρωθεί στην Ανατολή.[6] Ο νεοευρασιατισμός του Ντούγκιν θεωρεί, όπως και ο κλασικός Ευρασιατισμός, τη Ρωσία έθνος με μοναδικό πολιτισμό που δεν ανήκει ούτε στη Δύση ούτε στην Ανατολή, ενώ απορρίπτει τη φιλελεύθερη δημοκρατία και τονίζει τη θέση της Ορθοδοξίας στη Ρωσία.[7] Ο Αλεξάντρ Ντούγκιν, συγγραφέας του βιβλίου Αρχές της γεωπολιτικής (1997), οι ιδέες του οποίου έχουν σημαντική επίδραση στην εξωτερική πολιτική του Πούτιν και όλη τη ρωσική ελίτ.[8] Ο Ντούγκιν έχει περιγραφεί σαν άτομο με ιδιαίτερη επιρροή στον Πούτιν, αν και στη πραγματικότητα μετά το 2005 τον έχει κατηγορήσει για μερική υιοθέτηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας και δεν απολαμβάνει την προστασία που θα λάμβανε ένα μέλος του κύκλου του Πούτιν. Παρά το γεγονός ότι οι σχέσεις των δύο ανδρών δεν είναι ιδιαίτερα στενές, πολλοί υποστηρίζουν ότι το Κρεμλίνο υπό τον Πούτιν εφαρμόζει μια παραλλαγή του ντουγκινιστικού δόγματος. Ο ίδιος ο Πούτιν, αν και δεν έχει κάνει συγκεκριμένη αναφορά σε ντουγκινιστικές θεωρίες, κάνει αναφορές στην ευρασιατική ταυτότητα της Ρωσίας. Από τα πρώτα χρόνια από την εκλογή του είχε χαρακτηρίσει τη Ρωσία «ευρασιατική χώρα» που συνδυάζει ευρωπαϊκά και ασιατικά πολιτισμικά στοιχεία, ενώ στην ομιλία για την ορκωμοσία του στην προεδρία της Ρωσίας το 2012 είχε δηλώσει ότι μακροπρόθεσμος στόχος του ίδιου είναι η Ρωσία να αποτελεί «ηγέτη και κέντρο βάρους ολόκληρης της Ευρασίας».

Ο Πούτιν σταθεροποίησε τη ρωσική οικονομία με την επίτευξη συμφωνιών με άλλες χώρες, εκμεταλλευόμενος την αύξηση των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Σταθεροποιώντας και ενισχύοντας οικονομία και θέση στο εσωτερικό, ο Πούτιν έχει προσπαθήσει να αυξήσει τη ρωσική επιρροή στον μετασοβιετικό χώρο, αλλά και παγκοσμίως. Στόχευε παράλληλα να βελτιώσει την κατάσταση της ρωσικής οικονομίας, μετά από τη χρεοκοπία του 1998, παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις για την οικονομία που υπήρχαν πριν.[9] Ο στόχος της επιστροφής της Ρωσίας στο χώρο των μεγάλων δυνάμεων αποτελεί και στόχο του ρωσικού λαού, καθώς η περίοδος Γιέλτσιν ήταν μια περίοδος οικονομικής κατάρρευσης, ανέχειας, και κατακόρυφης πτώσης του βιοτικού επιπέδου[10]. Το καθεστώς Γιέλτσιν είχε τη στήριξη της Δύσης και ορισμένων ολιγαρχών, που πλούτισαν από το ξεπούλημα και την ιδιωτικοποίηση της κρατικής περιουσίας.[11] Ιδιαίτερα την εποχή εκείνη οι αυτοκτονίες, η εγκληματικότητα και η φτώχεια ήταν σε πολύ υψηλά επίπεδα.

Ο Πούτιν είναι υποστηρικτής της άποψης ότι η Ρωσία πρέπει να είναι μεγάλη δύναμη. Έχει χαρακτηρίσει τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης ως τη μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα,[12] και είναι υποστηρικτής του ευρασιανισμού, δηλαδή ότι η Ρωσία πρέπει να διατελέσει ηγετικό ρόλο στην Ευρασία.

2000 - 2010 Επεξεργασία

Στην πρώτη πενταετία, η εξωτερική πολιτική του Πούτιν χαρακτηρίζεται από την προσπάθεια της ισχυροποίησης της Ρωσίας στη διεθνή πολιτική σκηνή μέσα από τη συνεργασία και την οικονομική ανάπτυξη, τη μη αμφισβήτηση της Αμερικανικής υπεροχής και την πίστη στην παρούσα κατάσταση, και την προσπάθεια ένταξης στην Ευρώπη. Μάλιστα το 2000 είχε καταθέσει αίτημα για την ένταξη της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ.[13] Ο Πούτιν επιβλέπει την επανένταξη της Τσετσενίας στη Ρωσία με δεύτερο πόλεμο το 1999-2000, μετά την προσάρτηση της οποίας η Ρωσία κατηγορήθηκε για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων[14], ενώ ανέπτυξε και μια ισχυρή σχέση με τον Τζορτζ Μπους τον νεότερο, ο οποίος έχει χαρακτηρίσει τον Πούτιν σαν έξυπνο και ικανό πολιτικό.[15] Παράλληλα, ο Πούτιν επικεντρώνεται και στη σύσφιγξη των σχέσεων με την Ευρώπη γενικότερα, αλλά και συγκεκριμένα με τη Γαλλία και τη Γερμανία μετά τη νατοϊκή εισβολή στο Ιράκ. Παράλληλα, το ρωσικό αέριο αποτέλεσε βασικό οδηγό της γερμανικής ανάπτυξης στην αυγή του 21ου αιώνα, όπως φαίνεται και από τις σημαντικές συνέπειες που έχει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η διακοπή της τροφοδοσίας με ρωσικό αέριο.[16] Παράλληλα, καθ' όλη τη δεκαετία του 2000, η Ρωσία είχε ισχυρά πλεονάσματα, βασιζόμενη στα ορυκτά καύσιμα και τα μέταλλα.[17]

Τον Ιούνιο του 2000, ο Πούτιν είχε δηλώσει ότι η προτεραιότητα της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής αποτελούσε η αύξηση της επιρροής σε περιοχές κοντά στη Ρωσία, όπως η πρώην Σοβιετική Ένωση, παραδεχόμενος τη μείωση του διεθνούς ρόλου της Ρωσίας μετασοβιετικά. Σήμερα, από πλευράς της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής στόχος είναι η επέκταση της πολύ πιο πέρα από την πρώην ΕΣΣΔ.[18]

Η τετραετία 2005 με 2008 χαρακτηρίζεται από μια εντονότερη προσπάθεια αναβάθμισης της Ρωσίας σαν μεγάλη δύναμη αλλά και την τόνωση της ηγετικής της θέσης στο εγγύς εξωτερικό, όπως αποκαλείται στη Ρωσία η περιοχή των Σοβιετικών δημοκρατιών. Ενδεικτικό παράδειγμα της ισχύος της Ρωσίας στην πρώην ΕΣΣΔ είναι το σύμφωνο που υπέγραψε ο Πούτιν τον Νοέμβριο του 2005 με τον Ισλάμ Καρίμοφ του Ουζμπεκιστάν στο Κρεμλίνο, όπου η Ρωσία απέκτησε το δικαίωμα να αναπτύξει ρωσικά στρατεύματα εκεί και οι ρωσικές επιχειρήσεις πετρελαίου θα έχουν προνομιακή μεταχείριση, κίνηση που διαβάστηκε σαν πολιτική νίκη του Πούτιν.[19] Η Ρωσία, καθώς είχε πλέον ισχυροποιηθεί οικονομικά, άρχισε να παύει να αποδέχεται, αν και συνέχισε να αναγνωρίζει την αμερικανική ηγεμονία. Η Ρωσία συνέχισε να επιδιώκει στενή συνεργασία με τη Δύση, αν και δεν δίστασε να συγκρουστεί για τα συμφέροντα της (π.χ. επέκταση του ΝΑΤΟ, πόλεμος στη Γεωργία). Η Ρωσία συμβάλλει στη συγκρότηση των BRICS, του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και στην τότε Ευρασιατική Τελωνειακή Ένωση που την επόμενη περίοδο θα μετεξελιχθεί στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση. Τα BRICS συστάθηκαν το 2009 στο Γιεκατερινμπούργκ της Ρωσίας, συγκροτούμενα από μια ομάδα αναδυόμενων οικονομιών, συγκεκριμένα από τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία και την Κίνα.[20]

2010 - σήμερα Επεξεργασία

Την περίοδο του 2009 με 2011 η Ρωσία προσπάθησε να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Αμερική, ενόσω ο Μεντβέντεφ ήταν πρόεδρος και ο Πούτιν πρωθυπουργός υπογράφοντας συμφωνίες, όπως αυτήν για τη μείωση των πυρηνικών όπλων, την απόφαση του Προέδρου Ομπάμα να σταματήσει προσωρινά την εγκατάσταση της αντιβαλλιστικής ασπίδας στην Ανατολική Ευρώπη, την επιβολή κυρώσεων στο Ιράν αλλά και συμφωνία για τη στήριξη από την Αμερική στις ενταξιακές προσπάθειες της Ρωσίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου. Από τα μέσα του 2010 λίγες μέρες μετά την επίσκεψη του Μεντβέντεφ στις ΗΠΑ συνελήφθησαν δέκα Ρώσοι πράκτορες.

Από το 2011 και εντεύθεν η Ρωσία έχει μπει σε μια τροχιά αμφισβήτησης της Δύσης, ενώ έχει εντείνει, κατά τη διάρκεια της δεύτερης περιόδου της προεδρίας του Πούτιν, τη συνεργασία με την Κίνα και άλλες αναδυόμενες δυνάμεις. Το 2014 ο Πούτιν με τον κινέζο ομόλογό του συναντήθηκαν και υπέγραψαν μια συμφωνία ύψους 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων, καλύπτοντας θέματα φυσικού αερίου, υποδομής και άλλων, ένδειξη της αυξανόμενης σύγκλισης των δύο χωρών.[21] Παράλληλα η Ρωσία έχει συνεργαστεί με τη Κίνα σε επίπεδο Ηνωμένων Εθνών και διπλωματίας, με κοινά βέτο, βέτο του ενός όταν υπάρχει ψήφισμα που ενοχλεί τα συμφέροντα του άλλου, αλλά και σε άλλα θέματα. Στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Πούτιν είναι η δημιουργία μιας νέας τάξης πραγμάτων και ενός πολυπολικού κόσμου.

Το 2015 ο Τζόζεφ Ντάνφορντ, αμερικάνος στρατηγός και επικεφαλής του Αμερικανικού ΓΕΣ, χαρακτήρισε τη Ρωσία του Πούτιν "μεγαλύτερο εχθρό για την Αμερική". Επί Πούτιν η Ρωσία έχει μια σαφή σφαίρα επιρροής στη Σοβιετική Ένωση, ιδίως στη Λευκορωσία και την Κεντρική Ασία, και έχει επεκτείνει την επιρροή της στο εξωτερικό.[22] Παράλληλα, ο Πούτιν είναι κατά της επέκτασης του ΝΑΤΟ στην ανατολική Ευρώπη.

Σχέσεις με τη Δύση, τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ Επεξεργασία

Πρώτα χρόνια της προεδρίας του Πούτιν Επεξεργασία

Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, ο Πούτιν τάχθηκε στο πλευρό των ΗΠΑ στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, δημιουργώντας έτσι μια ευκαιρία για την εμβάθυνση των σχέσεων με την Αμερική που ήταν τότε η παγκόσμια υπερδύναμη.[23] Στις 13 Δεκεμβρίου 2001, ο Μπους ειδοποίησε τη Ρωσία για τη μονομερή αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Συνθήκη κατά των βαλλιστικών πυραύλων.[24] Από τη σκοπιά της Ρωσίας, η αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία, κατέστρεψε την ευκαιρία μιας ρωσοαμερικανικής επαναπροσέγγισης καθώς αυτή η συμφωνία αντιμετώπιζε ισοδύναμα τα δύο κράτη.[25] Η Ρωσία αντιτάχθηκε στην επέκταση του ΝΑΤΟ του 2002, με την ένταξη τεσσάρων νέων πρώην κομμουνιστικών κρατών το 2002.[23] Το 2000 μάλιστα ο Πούτιν είχε εκφράσει την επιθυμία ένταξης της χώρας στου στο ΝΑΤΟ, αν και τελικά δεν προχώρησε, γιατί μεταξύ άλλων δεν ήθελε να αντιμετωπιστεί με τον ίδιο τρόπο όπως και "άλλες χώρες που δεν αξίζουν".[26]

Από το 2003 και εντεύθεν, όταν η Ρωσία δεν υποστήριξε τον πόλεμο στο Ιράκ και όταν ο Πούτιν άρχισε να απομακρύνεται σταδιακά από τη δύση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής αλλά και προσέγγισης των εσωτερικών πραγμάτων, οι σχέσεις των δύο παρατάξεων άρχισαν να επιδεινώνονται. Σε μια συνέντευξη με Μίχαελ Στύρμερ, ο Πούτιν φέρεται να είπε ότι υπήρχαν τρία ερωτήματα που απασχολούσαν περισσότερο τη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη: συγκεκριμένα, το Πολιτικό καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου, η Συνθήκη για τις Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη και τα αμερικανικά σχέδια για την κατασκευή βάσεων αντιπυραυλικής άμυνας στην Πολωνία και την Τσεχία.[27] Κατά την άποψη του Πούτιν, για να βρεθεί μια λύση, Ρωσία και Δύση πρέπει να δώσουν αμοιβαίες παραχωρήσεις.[27]

Ομιλία στο Μόναχο (2007) και πρώτα σύννεφα στις σχέσεις Ρωσίας-Δύσης - Αποχώρηση από τη συμφωνία για τα όπλα στην Ευρώπη Επεξεργασία

 
Ο Πούτιν με τον Ιταλό πρωθυπουργό Σίλβιο Μπερλουσκόνι, το 2008.

Τον Φεβρουάριο του 2007, μιλώντας από το βήμα της Διάσκεψης του Μονάχου, ο Πούτιν επέκρινε ανοιχτά τη μονοπωλιακή κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών στις παγκόσμιες σχέσεις και τη «σχεδόν απεριόριστη υπερχρήση βίας [από την αμερικανική πλευρά] στις διεθνείς σχέσεις».[28] Κατά τη διάρκεια ομιλίας του Μονάχου, ο Πούτιν ζήτησε «μια δίκαιη και δημοκρατική παγκόσμια τάξη πραγμάτων η οποία θα εξασφαλίζει ασφάλεια και ευημερία όχι μόνο για λίγους εκλεκτούς, αλλά για όλους».[28] Τα σχόλιά του ωστόσο επικρίθηκαν από ορισμένους συμμετέχοντες[29] ενώ ο πρώην επικεφαλής του ΝΑΤΟ Γιάαπ ντε Χουπ Σέφερ χαρακτήρισε την ομιλία του σαν «απογοητευτική και όχι χρήσιμη».[30]

Οι μήνες που ακολούθησαν την ομιλία του Πούτιν στο Μόναχο[28] χαρακτηρίστηκαν από κλιμάκωση της ρητορικής στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Αμφότερες οι πλευρές αρνήθηκαν την ιδέα ύπαρξης ενός νέου Ψυχρού Πολέμου.[31] Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Ρόμπερτ Γκέιτς παρέδωσε μια ομιλία στο ίδιο κλίμα.[32] Πριν από την 33η Σύνοδο Κορυφής της Ομάδας των 8, στις 4 Ιουνίου είχε δηλώσει ότι επιθυμούσε διάλογο και όχι αντιπαράθεση, αλλά διάλογο που θα εγγυάται την επί ίσοις όροις αντιμετώπιση των δύο μερών.[33] Ο Πούτιν δεν απέκλεισε το ενδεχόμενο οι ρωσικές πυρηνικές εγκαταστάσεις να επικεντρωθούν σε ευρωπαϊκούς στόχους αν οι Αμερικάνοι τοποθετήσουν αντιπυραυλικά συστήματα σε Πολωνία και Τσεχία.[33] [34][35]

Στις 7 Ιουνίου 2007 ο Πούτιν έθεσε μια αντιπρόταση στον Τζορτζ Μπους για την από κοινού χρήση αντιπυραυλικών εγκαταστάσεων στο Αζερμπαϊτζάν παρά την κατασκευή εγκαταστάσεων στην Τσεχία. Ο Πούτιν εξέφρασε την ετοιμότητά του να εκσυγχρονίσει τον σταθμό ραντάρ της Γκαμπάλα, ο οποίος λειτουργεί από το 1986. Ο Πούτιν πρότεινε ότι δεν θα ήταν απαραίτητο να τοποθετηθούν αντιβαλλιστικοί πύραυλοι στην Πολωνία, αλλά στο Ιράκ ή στην Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ. Ο Πούτιν πρότεινε επίσης την επί ίσοις όροις συμμετοχή των ενδιαφερόμενων ευρωπαϊκών χωρών στο έργο.[36]

Στην ετήσια ομιλία του στην Ομοσπονδιακή Συνέλευση της Ρωσίας στις 26 Απριλίου 2007, ο Πούτιν ανακοίνωσε τα σχέδια του να αναστείλει τη ρωσική συμμετοχή στη Συνθήκη για τις Συμβατικές Ένοπλες Δυνάμεις στην Ευρώπη έως ότου όλα τα μέλη του ΝΑΤΟ την επικυρώσουν και αρχίσουν να τηρούν τις διατάξεις της, όπως έκανε μονομερώς ήδη από πριν η Ρωσία. Ο Πούτιν υποστηρίζει ότι καθώς τα νέα μέλη του ΝΑΤΟ δεν έχουν υπογράψει τη συνθήκη μέχρι στιγμής, η ανισόρροπη αριθμητική παρουσία του ΝΑΤΟ σε περιοχές κοντά στη Ρωσία και τη σφαίρα επιρροής της δημιουργούν μια πραγματική απειλή για τη χώρα, όπως υποστήριξε.[37] Τα μέλη του ΝΑΤΟ είπαν ότι αρνούνται να επικυρώσουν τη συνθήκη έως ότου η Ρωσία συμμορφωθεί με τις δεσμεύσεις της στην Κωνσταντινούπολη, στη διάσκεψη του 1999, σύμφωνα με τις οποίες η Ρωσία θα απομακρύνει τα στρατεύματα και τον στρατιωτικό της εξοπλισμό από τη Μολδαβία και τη Γεωργία. Ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ φέρεται, σύμφωνα με δημοσιεύματα, να αντιπρότεινε ότι η Ρωσία έχει τηρήσει τις δεσμεύσεις της.[38]

Η Ρωσία ανέστειλε τη συμμετοχή της στη συνθήκη στα μεσάνυχτα ώρα Μόσχας στις 11 Δεκεμβρίου 2007.[39] [40] Στις 12 Δεκεμβρίου 2007, οι Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν επίσημα τη λύπη τους για την έξοδο της Ρωσίας από τη συνθήκη. Ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Σον ΜακΚόρμακ, σε γραπτή δήλωση του, πρόσθεσε ότι «οι συμβατικές δυνάμεις της Ρωσίας είναι οι μεγαλύτερες στην ευρωπαϊκή ήπειρο και η μονομερής τους δράση βλάπτει το επιτυχημένο καθεστώς ελέγχου των εξοπλισμών».[41] Το ΝΑΤΟ τότε είχε εκφράσει ανησυχίες ότι η Ρωσία θα αυξήσει την παρουσία του στρατού της στο Βόρειο Καύκασο.[42]

Αντιδράσεις για το Κοσσυφοπέδιο Επεξεργασία

Ο Πούτιν αντιτάχθηκε σθεναρά στην απόσχιση του Κοσσυφοπεδίου από τη Σερβία. Ο ίδιος χαρακτήρισε «ανήθικη» και «παράνομη» κάθε υποστήριξη αυτής της πράξης.[43] Περιέγραψε τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου το 2008 σαν ένα "τρομερό προηγούμενο" που θα γυρίσει μπούμερανγκ στη Δύση.[44] Δήλωσε ότι το προηγούμενο του Κοσσυφοπεδίου θα καταστρέψει ντε φάκτο ολόκληρο το σύστημα διεθνών σχέσεων που έχουν αναπτυχθεί εδώ και αιώνες.[45]

Σχέσεις με το Ηνωμένο Βασίλειο Επεξεργασία

Οι σχέσεις της Ρωσίας με το Ηνωμένο Βασίλειο συνήθως είναι τεταμένες, πάντως στις αρχές του 2000 ήταν κάπως καλύτερες.

Στα μέσα της δεκαετίας του 2000, οι Σχέσεις Ρωσίας – Ηνωμένου Βασιλείου άρχισαν να επιδεινώνονται όταν το Ηνωμένο Βασίλειο χορήγησε πολιτικό άσυλο στον ολιγάρχη Μπόρις Μπερεζόφσκι το 2003.[46] Ο Μπερεζόφσκι, ο οποίος ζούσε στο Λονδίνο, επέκρινε συχνά τον Πούτιν.[46] Το Ηνωμένο Βασίλειο χορήγησε επίσης άσυλο στον Τσετσένο ηγέτη Αχμέντ Ζακάγιεφ και σε άλλα αξιόλογα πρόσωπα που είχαν εγκαταλείψει τη Ρωσία. Το 2006, ο Πρόεδρος Πούτιν εισήγαγε ένα νόμο ο οποίος απαγόρευε στις μη κυβερνητικές οργανώσεις να λαμβάνουν χρηματοδότηση από ξένες κυβερνήσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να κλείσουν πολλές ΜΚΟ που λειτουργούσαν στη Ρωσία.[47]

Το τέλος του 2006 σημαδεύτηκε από τεταμένες ρωσοβρετανικές σχέσεις στον απόηχο της υπόθεσης Λιτβινένκο. Στις 20 Ιουλίου 2007, η κυβέρνηση του Γκόρντον Μπράουν απέλασε τέσσερις Ρώσους διπλωμάτες ως απάντηση της άρνησης των Ρώσων να εκδώσουν τον Αντρέι Λουγκοβόι, καταζητούμενος στο Ηνωμένο Βασίλειο για τη δολοφονία του πρώην κατασκόπου Αλεξάντερ Λιτβινένκο στο Λονδίνο με πολώνιο-210.[46] Η ρωσική κυβέρνηση, σαν αντίποινα για τις απελάσεις, ανακοίνωσε ότι θα αναστείλει την έκδοση βίζας σε βρετανούς αξιωματούχους και θα παγώσει τη συνεργασία για την αντιτρομοκρατία μεταξύ των ειδικευμένων υπηρεσιών των δύο κρατών.[46]

Ο Αλεξάντερ Σόχιν, πρόεδρος της Ρωσικής Ένωσης Βιομηχάνων και Επιχειρηματιών προειδοποίησε τους Βρετανούς επενδυτές με αυστηρότερους ελέγχους. Στις 11 Δεκεμβρίου 2007, η Ρωσία διέταξε το κλείσιμο των τοπικών γραφείων που διατηρούσε το Βρετανικό Συμβούλιο σαν μια ακόμη μορφή ρωσικών αντιποίνων, με τη Βρετανία να καταδικάζει τη κίνηση αυτή.[48]

Η δηλητηρίαση του Ρώσου διπλού πράκτορα Σεργκέι Σκρίπαλ το 2018[49] και η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έχουν επιδεινώσει περισσότερο τις σχέσεις των δύο χωρών.

Προσάρτηση της Κριμαίας, επιβολή κυρώσεων από τη Δύση και περαιτέρω επιδείνωση των σχέσεων με τη Δύση Επεξεργασία

 
Ο Πούτιν με τον γερμανό πρόεδρο Φρανκ-Βάλτερ Σταϊνμάιερ στη Μόσχα, 2017

Η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και η κρίση στο Ντονμπάς τον Φεβρουάριο με Μάρτιο του 2014 οδήγησε στην επιδείνωση των σχέσεων της Ρωσίας με την Ουκρανία και τη Δύση γενικότερα. Ευρώπη και Αμερική επέβαλαν κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας.

Την 1η Απριλίου 2014, το ΝΑΤΟ αποφάσισε να αναστείλει την πρακτική συνεργασία με τη Ρωσία, ως απάντηση στην προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία.[50] Ο Πούτιν έχει επικρίνει περισσότερο την Αμερική μετά το 2007. Σε ομιλίες της εποχής είχε απορρίψει την ιδέα της «αμερικανικής εξαιρετικότητας».[51] Επίσης, ανέφερε την αστυνομική βία στις Ηνωμένες Πολιτείες στο Φέργκιουσον ως απάντηση στις επικρίσεις για το χαμηλό επίπεδο δημοκρατίας στη Ρωσία.[52]

Μια έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2014 υπογράμμισε το γεγονός ότι οι στενές στρατιωτικές συναντήσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης (κυρίως με στρατούς χωρών μελών του ΝΑΤΟ) είχαν φτάσει στα επίπεδα του Ψυχρού Πολέμου. Σαράντα περιστατικά στενής επαφής ρωσικών και δυτικών στρατιωτικών αντικειμένων άξια αναφοράς έλαβαν χώρα την περίοδο Μαρτίου-Νοεμβρίου 2014. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πτήση της Scandinavian Airlines που απογειώθηκε από τη Δανία τον Μάρτιο του 2014 με 132 επιβάτες, η οποία κόντεψε να συγκρουστεί με ρωσικό αναγνωριστικό αεροπλάνο.[53] Η άνευ προηγουμένου αύξηση[54] της ρωσικής αεροπορικής και ναυτικής δραστηριότητας στην περιοχή της Βαλτικής το 2014 ώθησε το ΝΑΤΟ να εντείνει τη μακροχρόνια εναλλαγή στρατιωτικών αεροσκαφών του στη Λιθουανία.[55]

Τον Ιούλιο του 2014, οι ΗΠΑ κατηγόρησαν επισήμως τη Ρωσία ότι παραβίασε τη Συνθήκη για τις Πυρηνικές Δυνάμεις Μεσαίας Εμβέλειας που υπεγράφη από τις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ το 1987, δοκιμάζοντας έναν απαγορευμένο πύραυλο κρουζ μεσαίου βεληνεκούς[56]. Φαίνεται ότι ο πύραυλος που εκτόξευσε η Ρωσία ήταν τροποποιημένη παραλλαγή του Iskander.[57] Η Αμερική απείλησε να ανταποδώσει αναλόγως.[57] [58] Στις αρχές Ιουνίου 2015, το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ ανέφερε ότι η Ρωσία απέτυχε να διορθώσει την παραβίαση της Συνθήκης του 1987. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ λέγεται ότι δεν έκανε καμία αξιοσημείωτη πρόοδο στην προσπάθεια της να κάνει τη Ρωσία να αναγνωρίσει το πρόβλημα της ελλιπούς συμμόρφωσης με τους όρους της συμφωνίας.[59] Τον Οκτώβριο του 2014 αναφέρθηκε ότι η Ρωσία είχε 1.643 πυρηνικές κεφαλές έτοιμες για δοκιμή, σε σχέση με τις 1.642 των ΗΠΑ. Και οι δύο παραβιάζουν έτσι τη συμφωνία περιορισμού των εξοπλισμών που περιορίζουν τον αριθμό αυτό στις 1.550 πυρηνικές κεφαλές. Η Ρωσία και οι ΗΠΑ δοκιμάζουν και ενισχύουν τις εγκαταστάσεις που αναπτύσσουν, σχεδιάζουν και δοκιμάζουν πυρηνικά όπλα.

Στα τέλη του 2014, ο Πούτιν ενέκρινε ένα αναθεωρημένο εθνικό στρατιωτικό δόγμα, το οποίο απαριθμούσε τη συγκέντρωση στρατιωτικού εξοπλισμού του ΝΑΤΟ κοντά στα ρωσικά σύνορα σαν την κορυφαία στρατιωτική απειλή για τη Ρωσία.[60][61]

Στα τέλη Ιουνίου 2015, ενώ βρισκόταν σε ένα ταξίδι στην Εσθονία, ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Άστον Κάρτερ ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα αναπτύξουν στρατιωτικό εξοπλισμό στην ανατολική Ευρώπη.[62] Η κίνηση ερμηνεύτηκε από δυτικούς σχολιαστές ως η αρχή ενός επαναπροσανατολισμού της στρατηγικής του ΝΑΤΟ.[63] Οι Ρώσοι χαρακτήρισαν τη κίνηση σαν τη «πιο επιθετική ενέργεια της Ουάσιγκτον από τον Ψυχρό Πόλεμο» [64] και επικρίθηκε από το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών για το γεγονός ότι αποτελεί επιστροφή στα σχέδια του Ψυχρού Πολέμου.[65]

Την ίδια εποχή, από την πλευρά τους, οι ΗΠΑ εξέφρασαν την ανησυχία τους για την ανακοίνωση του Πούτιν ότι η Ρωσία σχεδιάζει να προσθέσει περισσότερους από 40 νέους βαλλιστικούς πυραύλους στο οπλοστάσιο πυρηνικών όπλων της Ρωσίας το 2015.[64] Αμερικανοί παρατηρητές και αναλυτές, όπως ο Στίβεν Πάιφερ, σημειώνουν ότι οι εξελίξεις αυτές έχουν να κάνουν κυρίως με τη προσπάθεια της Ρωσίας να κρύψει τις αδυναμίες του.[66] Ωστόσο, ο Πάιφερ υποστήριξε ότι το πιο ανησυχητικό κίνητρο πίσω από αυτή τη ρητορική θα μπορούσε να είναι ότι ο Πούτιν βλέπει τα πυρηνικά όπλα όχι απλώς ως εργαλεία αποτροπής, αλλά ως εργαλεία εξαναγκασμού.[67] Την ίδια εποχή αναφέρθηκε ότι τα σχέδια της Ρωσίας για πυρηνικό επανεξοπλισμό διολισθούσαν, κυρίως λόγω τεχνολογικών και οικονομικών δυσκολιών.

Στη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ έγιναν προσπάθειες βελτίωσης των ρωσοαμερικανικών σχέσεων σε μια εποχή όπου η Κίνα χαρακτηρίζεται από συνεχή οικονομική και γεωπολιτική ανάπτυξη. Δεν υπήρξαν όμως αξιοσημείωτες αλλαγές.

Στις 24 Φεβρουαρίου 2022 τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν το διάγγελμα του Πούτιν με το οποίο ενέκρινε τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, η οποία στη Ρωσία είναι γνωστή σαν "ειδική στρατιωτική επιχείρηση".[68] Η εισβολή καταδικάστηκε δριμύτατα από το μεγαλύτερο μέρος της διεθνούς κοινότητας.[69] Η Δύση συμμάχησε με την Ουκρανία, παρέχοντας της οπλισμό, οικονομική και πολιτιστική υποστήριξη, και επιβάλλοντας κυρώσεις στη Ρωσία. Παράλληλα εκατοντάδες ξένες επιχειρήσεις έχουν αποχωρήσει από τη Ρωσία, αν και κάποιες έχουν συνεχίσει τις δραστηριότητες τους. Οι κυρώσεις που επιβλήθησαν στη Ρωσία ήταν μεγαλύτερες σε έκταση από αυτές που επιβλήθηκαν στη Ρωσία το 2014 για την προσάρτηση της Κριμαίας, οδηγώντας σε μια αρχική υποτίμηση για το ρούβλι που ανέκαμψε στη συνέχεια. Η ρωσική οικονομία έχει καταφέρει προς το παρόν να αντέξει.[70] Αντιθέτως, η αντίδραση των ασιατικών κρατών είναι αρκετά πιο χλιαρή, για λόγους που κυμαίνονται από τον φόβο έως τα εμπορικά συμφέροντα και τους καλούς δεσμούς με τη Ρωσία.[71]

Σχέσεις με την Ασία Επεξεργασία

 
Ο Πούτιν με τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι στο Νέο Δελχί.

Το 2012, ο Πούτιν δημοσίευσε ένα άρθρο στην ινδική εφημερίδα The Hindu σχετικά με τις ινδορωσικές σχέσεις.[72][73] Η Ινδία είναι ο μεγαλύτερος πελάτης ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού. Οι δύο χώρες έχουν μια ισχυρή στρατηγική και διπλωματική σχέση από το καιρό της Σοβιετικής Ένωσης.[74]

Υπό τον Πούτιν, η Ρωσία συνεργάζεται με άλλες χώρες μέσω του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης και των BRICS, διατηρώντας έτσι καλές σχέσεις με την Κίνα, την Ινδία, το Πακιστάν και τα μετασοβιετικά κράτη της Κεντρικής Ασίας.[75][76] Η Ινδία έχει καλές σχέσεις με τη Ρωσία και τη Σοβιετική Ένωση, στηρίζοντας την στο θέμα του Κασμίρ[77], ενώ σύμμαχος του Πακιστάν ήταν η Αμερική. Το 60% με 85% του ινδικού στρατιωτικού εξοπλισμού είναι ρωσικής κατασκευής, και η Ινδία με τη Ρωσία έχουν αλληλοϋποστηρίξει τους εαυτούς τους σε ευαίσθητα θέματα. Τον 21ο αιώνα, οι σινορωσικές σχέσεις έχουν ενισχυθεί σημαντικά διμερώς και οικονομικά—η Συνθήκη Φιλίας και η κατασκευή του πετρελαιαγωγού Ανατολικής Σιβηρίας-Ειρηνικού Ωκεανού και του αγωγού φυσικού αερίου Δύναμη της Σιβηρίας διαμόρφωσαν μια «ειδική σχέση» μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων.[78]

Ο Πούτιν και ο πρωθυπουργός Σίνζο Άμπε έκαναν συχνά συζητήσεις για να συζητήσουν τις εδαφικές διαφορές Ιαπωνίας-Ρωσίας στις Κουρίλες, αν και δε βγήκε κάποια απόφαση. Ο Πούτιν εξέφρασε επίσης την προθυμία του ως προς την κατασκευή σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνδέει τις δύο χώρες.[79] Παρά τον αριθμό των συναντήσεων, όταν το 2020 ο Άμπε παραιτήθηκε καμία συμφωνία δεν υπεγράφη.[80][81]

 
Ο Πούτιν με τον Σι Τζινπίνγκ κατά τη διάρκεια κρατικής επίσκεψης του δευτέρου στη Μόσχα, Μάιος 2015.

Ο Πούτιν πραγματοποίησε τρεις επισκέψεις στη Μογγολία και έχει καλές σχέσεις με τη μεγάλη αλλά αραιοκατοικημένη χώρα της Ανατολικής Ασίας. Ο Πούτιν και ο Μογγόλος ομόλογός του υπέγραψαν μια συνθήκη φιλίας αορίστου διαρκείας μεταξύ των δύο κρατών τον Σεπτέμβριο του 2019, ενισχύοντας περαιτέρω τις εμπορικές και πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ των δύο χωρών.[82][83] Ο Πούτιν έγινε ο πρώτος Ρώσος ή Σοβιετικός ηγέτης που επισκέφτηκε την Ινδονησία εδώ και μισό αιώνα το 2007. Εκεί ο Πούτιν υπέγραψε συμφωνίες για την πώληση ρωσικών όπλων στη χώρα.[84] Σε άλλη επίσκεψη, ο Πούτιν σχολίασε τους μακροχρόνιους δεσμούς και τη φιλία μεταξύ Ρωσίας και Ινδονησίας.[85] Η Ρωσία έχει επίσης ενισχύσει τις διμερείς της σχέσεις με το Βιετνάμ μετά το 2011,[86][87] και με το Αφγανιστάν τη δεκαετία του 2010, παρέχοντας στρατιωτική και οικονομική βοήθεια στη χώρα αυτή.[88][89]Οι σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και των Φιλιππίνων άρχισαν να ενισχύονται μετά την εκλογή του Ροντρίγκο Ντουτέρτε το 2016.[90][91] Ο Πούτιν έχει επίσης καλές σχέσεις με τη Μαλαισία. Είχε αναπτύξει καλές σχέσεις με τον μαλαισιανό ομόλογό του Μαχατίρ Μοχάμαντ[92], καθώς και με το Μπανγκλαντές[93] με τη Ρωσία να συνεργάζεται με τη χώρα στην κατασκευή του σταθμού πυρηνικής ενέργειας στο Ρουπούρ, μετά την υπογραφή συμφωνίας με τη Σέιχ Χασίνα.[94] Ο Πούτιν ήταν ο πρώτος Ρώσος ή Σοβιετικός ηγέτης που επισκέφθηκε τη Βόρεια Κορέα, συναντώντας τον Κιμ Τζόνγκιλ τον Ιούλιο του 2000, λίγο μετά από μια επίσκεψη στη Νότια Κορέα.[95]

Ο Πούτιν επέκρινε τη βία κατά των Ροχίνγκια στη Μιανμάρ το 2017.[96] Μετά το πραξικόπημα στη Μιανμάρ το 2021, η Ρωσία έχει δεσμευτεί να ενισχύσει τους διμερείς δεσμούς της με το στρατιωτικό καθεστώς της Μιανμάρ.[97]

Σχέσεις με τη Λατινική Αμερική Επεξεργασία

 
Ο Πούτιν και ο πρόεδρος της Βενεζουέλας Νικολάς Μαδούρο στις 22 Μαΐου 2015.
 
Ο Πούτιν και ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐχ Μπολσονάρου στην εικονική 14η Σύνοδο Κορυφής των BRICS στις 23 Ιουνίου 2022. Η Βραζιλία και η Ρωσία είναι μέλη των BRICS.

Ο Πούτιν και ο διάδοχός του, ο Ντμίτρι Μεντβέντεφ, είχαν θερμές σχέσεις με τον Ούγο Τσάβες της Βενεζουέλας. Η Ρωσία αποτελεί σημαντικό προμηθευτή οπλισμών στη Βενεζουέλα. Από το 2005 και μετά η Βενεζουέλα έχει αγοράσει όπλα που ξεπερνούν τα 4 δισεκατομμύρια δολάρια από τη Ρωσία. Τον Σεπτέμβριο του 2008, η Ρωσία έστειλε τα ρωσικής κατασκευής βομβαρδιστικά Tupolev Tu-160 στη Βενεζουέλα ώστε Βενεζολάνοι αεροπόροι να πραγματοποιήσουν εκπαιδευτικές πτήσεις.[98] Τον Νοέμβριο του 2008, τα ναυτικά των δύο χωρών πραγματοποίησαν κοινές ασκήσεις στην Καραϊβική. Νωρίτερα το 2000, ο Πούτιν αποκατέστησε τους ισχυρούς δεσμούς της Ρωσίας με τον Φιδέλ Κάστρο. Η Σοβιετική Ένωση συνεισέφερε πολύ στην οικονομία της Κούβας όσο υπήρχε, και εισήγαγε πολλά προϊόντα από τη χώρα.[99]

Επί Πούτιν έχουν βελτιωθεί οι σχέσεις με τη Βραζιλία, ιδιαίτερα όσο κυβερνά ο Ζαΐρ Μπολσονάρου.[100]

Σχέσεις με την Αυστραλία και το Νότιο Ειρηνικό Επεξεργασία

Τον Σεπτέμβριο του 2007, ο Πούτιν έκανε επίσημη επίσκεψη στην Ινδονησία. Ήταν ο πρώτος Ρώσος ηγέτης που επισκέφθηκε τη χώρα εδώ και πάνω από μισό αιώνα.[101] Τον ίδιο μήνα, ο Πούτιν συμμετείχε στη συνεδρίαση της ΟΣΑΕ στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό Τζον Χάουαρντ και υπέγραψε μια συμφωνία πώλησης αυστραλιανής παραγωγής ουρανίου στη Ρωσία. Αυτή ήταν η πρώτη επίσκεψη Ρώσου προέδρου στην Αυστραλία.[102] Ο Πούτιν επισκέφθηκε ξανά την Αυστραλία όπου συμμετείχε στη σύνοδο της Ομάδας των 20 στο Μπρίσμπεϊν. Η κυβέρνηση Άμποτ κατήγγειλε τη χρήση βίας από τον Πούτιν στην Ουκρανία το 2014, ονομάζοντας την «εκφοβισμό» και θεωρώντας την «εντελώς απαράδεκτη».[103]

Ο πρωθυπουργός Τόνι Άμποτ είχε ανακοινώσει ότι θα προκαλούσε τον Πούτιν για την κατάρριψη του MH17 από ρωσόφιλους αντάρτες, ενώ υπήρχαν καλέσματα απαγόρευσης της εισόδου του Πούτιν στη σύνοδο. Σκοτώθηκαν 38 Αυστραλοί επιβάτες από τη κατάρριψη του αεροπλάνου.[104] Ο Πούτιν αρνήθηκε οποιαδήποτε ευθύνη για τα περιστατικά.[105] Τα κράτη του Νοτίου Ειρηνικού καταδίκασαν την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022. Ο πρωθυπουργός της Αυστραλίας Σκοτ Μόρισον δήλωσε ότι η εισβολή ήταν «απρόκλητη, άδικη και παράνομη» και προέβη σε αποδοκιμαστικούς χαρακτηρισμούς προς τον Πούτιν.[106]

Επίσης η εισβολή καταδικάστηκε από τη νεοζηλανδή Τζασίντα Άρντερν.[107] Ανάλογες ανακοινώσεις έκαναν και άλλες χώρες όπως τα Φίτζι και οι Νήσοι του Σολομώντα.[108]

Σχέσεις με τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική Επεξεργασία

 
Ο Πούτιν σε συνάντηση με τον Ιρανό πρόεδρο Χασάν Ροχανί και τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, Σεπτέμβριος 2018.

Στις 16 Οκτωβρίου 2007, ο Πούτιν επισκέφτηκε το Ιράν για να συμμετάσχει στη Δεύτερη Σύνοδο Κορυφής των κρατών της Κασπίας Θάλασσας στην Τεχεράνη[109] όπου συναντήθηκε με τον Ιρανό πρόεδρο Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ.[110][111] Αυτή ήταν η πρώτη επίσκεψη ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης και του γεωπολιτικού διαδόχου της, Ρωσίας,[112] στο Ιράν μετά τη συμμετοχή του Ιωσήφ Στάλιν στη Διάσκεψη της Τεχεράνης το 1943, με την επίσκεψη να αποτελεί σημαντικό γεγονός στην ιστορία των σχέσεων Ιράν-Ρωσίας.[113] Σε συνέντευξη τύπου μετά τη σύνοδο κορυφής ο Πούτιν υποστήριξε ότι κάθε χώρα της Κασπίας έχει το δικαίωμα να αναπτύσσει πυρηνικά για ειρηνικούς σκοπούς χωρίς περιορισμούς.[114]

Ο Πούτιν ονόμασε το Ιράν χώρα-έταιρο για τη Ρωσία[27] αν και εξέφρασε ανησυχίες σχετικά με το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.[27]

Τον Απρίλιο του 2008, ο Πούτιν έγινε ο πρώτος Ρώσος πρόεδρος που επισκέφθηκε τη Λιβύη.[115] Ο Πούτιν καταδίκασε τη στρατιωτική επέμβαση του ΟΗΕ στη Λιβύη, θεωρώντας ότι το σχετικό ψήφισμα του ΟΗΕ ήταν ελαττωματικό. Τη συνέκρινε μάλιστα, με τα μεσαιωνικά καλέσματα των Δυτικών για σταυροφορίες στην Ανατολή.[116] Μετά τον θάνατο του Μουαμάρ Καντάφι, ο Πούτιν χαρακτήρισε τη δολοφονία του Καντάφι ως στημένη από τις ΗΠΑ.[117][118]

Από το 2000 έως το 2010, η Ρωσία πούλησε όπλα αξίας περί του 1.5 δισεκατομμυρίων δολαρίων στη Συρία, καθιστώντας τη Δαμασκό τον έβδομο μεγαλύτερο πελάτη της ρωσικής βιομηχανίας πολεμικού εξοπλισμού.[119]Κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου πολέμου, η Ρωσία έχει υποστηρίξει τη συριακή κυβέρνηση, εναντιούμενη στις προσπάθειες επιβολής κυρώσεων κατά της[120] και συνέχισε να προμηθεύει όπλα στο καθεστώς της.

Ο Πούτιν αντιτάχθηκε σε οποιαδήποτε ξένη επέμβαση στον συριακό εμφύλιο πόλεμο. Τον Ιούνιο του 2012, ενώ βρισκόταν στο Παρίσι για επίσημη συνάντηση, απέρριψε τη δήλωση του Γάλλου προέδρου Φρανσουά Ολάντ, ο οποίος Ολάντ είχε καλέσει τον Σύριο πρόεδρο Μπασάρ Αλ Άσαντ να παραιτηθεί. Ο Πούτιν υποστήριξε την άποψη που προέβαλε ο αλ-Άσαντ, ότι κατά τον Άσαντ για το μεγαλύτερο μέρος των απωλειών ευθύνονται οι αντικαθεστωτικοί αντάρτες. Επέκρινε επίσης το ΝΑΤΟ, για τις συνέπειες προηγούμενων παρεμβάσεων του σε χώρες της περιοχής. Για παράδειγμα, την Αμερικανική εισβολή στο Ιράκ ακολούθησαν χρόνια αστάθειας και οι εντάσεις μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών αποτελούν χρόνιο πρόβλημα, ενώ οι μεταρρυθμίσεις και η μείωση της διαφθοράς αποτελούσαν υποσχέσεις ήδη από το 2003.[121]

Στις 11 Σεπτεμβρίου 2013, οι Νιου Γιορκ Τάιμς δημοσίευσαν ένα άρθρο γνώμης του Πούτιν στο οποίο εφιστούσε την προσοχή στο γεγονός μιας αμερικανικής επέμβασης στη επέμβασης στη Συρία και επέκρινε τον αμερικανικό εξαιρετισμό.[122] Ο Πούτιν στη συνέχεια βοήθησε στον σχεδιασμό του προγράμματος καταστροφής των χημικών όπλων της Συρίας, στο οποίο η Συρία κατέστρεψε εθελοντικά το χημικό της οπλοστάσιο.[123] Το 2015, ο Πούτιν υιοθέτησε μια ακόμη πιο φιλοσυριακή στάση[124] και ο ρωσικός στρατός επενέβη στη Συρία. Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι ο Πούτιν συμμαχεί με Σιίτες και Αλαουίτες στη Μέση Ανατολή.[125][126]

Τον Οκτώβριο του 2019, ο Πούτιν επισκέφθηκε τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Εκεί ο Πούτιν υπέγραψε έξι συμφωνίες με τον διάδοχο πρίγκιπα του εμιράτου του Άμπου Ντάμπι Μοχάμεντ μπιν Ζαγέντ. Το ρωσικό κρατικό επενδυτικό ταμείο και το εμιρατινό επενδυτικό ταμείο Mubadala συνήψε συμφωνία για τη σύναψη κοινών επενδύσεων. Τα δύο έθνη υπέγραψαν συμφωνίες συνεργασίας στους τομείς της ενέργειας, της υγείας και της προηγμένης τεχνολογίας.[127]

Στις 22 Οκτωβρίου 2021, ο Πούτιν τόνισε τον «μοναδικό δεσμό» που συνδέει τα κράτη της Ρωσίας και του Ισραήλ κατά τη διάρκεια συνάντησης με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Ναφτάλι Μπένετ.[128]

Σχέσεις με τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες Επεξεργασία

Γενικά Επεξεργασία

Επί Πούτιν η Ρωσία έχει αρκετή επιρροή στα κράτη της Σοβιετικής Ένωσης, ιδιαίτερα στην Κεντρική Ασία. Φιλορωσική παράταξη υπάρχει στη Μολδαβία, ενώ η Λευκορωσία (και έως το 2014, η Ουκρανία) αποτελεί χώρα-σύμμαχο της Ρωσίας. Η Ρωσία έχει παραδοσιακά τεταμένες σχέσεις με τα βαλτικά κράτη, ιδιαίτερα με την Εσθονία και τη Λετονία. Αυτό οφείλεται στην προσάρτηση των βαλτικών κρατών το 1940 από τη Σοβιετική Ένωση αφού ανέλαβε τον έλεγχο των κυβερνήσεων τους και στην άφιξη ρωσόφωνων εσωτερικών μεταναστών από άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ.[129]

Η σημαντικότερη προσπάθεια εφαρμογής της προσπάθειας του ευρασιατισμού είναι η Ευρασιατική Ένωση μεταξύ της Ρωσίας, της Λευκορωσίας, της Αρμενίας, του Καζακστάν και της Κιργιζίας από το 2015.[130] Είναι μια τελωνειακή και οικονομική ένωση των πέντε χωρών, ενώ έχει επίσης κυβερνητικό συμβούλιο και δικαστήριο αλλά και κοινές συνεδριάσεις των ηγετών της, σαν την Ε.Ε. Οι βάσεις τέθηκαν το 1995, μεταξύ Ρωσίας, Λευκορωσίας και Καζακστάν, αλλά λόγω των φυγόκεντρων τάσεων, δεν ευόδωσε. Η Συνθήκη Τελωνειακής Ένωσης και Ενιαίου Οικονομικού Χώρου υπεγράφη από τους προέδρους Ρωσίας, Λευκορωσίας, Κιργιζίας, Καζακστάν και Τατζικιστάν τον Φεβρουάριο του 1999, ενώ τον Μάιο του 2000 στην Αστάνα του Καζακστάν υπεγράφη η συνθήκη ίδρυσης Οικονομικής Κοινότητας. Το Δεκέμβριο του 2009 ο Πούτιν, μαζί με τους προέδρους της Λευκορωσίας και του Καζακστάν υπέγραψε κοινό ανακοινωθέν ίδρυσης τελωνειακής ένωσης η οποία συστάθηκε το 2011, αποτελώντας μέρος των προσπαθειών του Πούτιν να θεσπίσει ένα γεωπολιτικό μηχανισμό αντάξιο της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης, αποτελώντας ένα χρήσιμο μηχανισμό για τη Ρωσία ώστε να δει ποιες χώρες έχουν παραμείνει υπέρ της.[131]

Ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει μιλήσει υπέρ της δημιουργίας ενός Ευρασιατικού Κοινοβουλίου από το 2011, το οποίο θα εκλέγεται από τον λαό, αν και η Λευκορωσία και το Καζακστάν, τα δύο κράτη που έχουν πρωτοστατήσει στην ευρασιατική ολοκλήρωση, αντιμετωπίζουν επιφυλακτικά το ενδεχόμενο μετατροπής της Ένωσης από οικονομική σε πολιτική, και θεωρούν αυτό το βήμα εξαιρετικά πρόωρο.[132] Άλλοι αναλυτές, καθώς το Καζακστάν και η Λευκορωσία ψάχνουν και για εναλλακτικές πέρα από τη Μόσχα, και η Κιργιζία με την Αρμενία είναι επιφυλακτικές για την Ένωση, θεωρούν την Ένωση ένα όργανο χωρίς ιδιαίτερο ρόλο.[133] Έχει θεωρηθεί επίσης ότι η Ένωση αποτελεί εκφραστής των σχεδίων του Πούτιν για τη διείσδυση στις οικονομίες των γύρω χωρών και την αύξηση της ρωσικής επιρροής, αλλά και όργανο που έχει κυρίως πολιτικά και στρατηγικά κίνητρα για την ίδρυση του, με δυτικούς αξιωματούχους να μιλούν ακόμη και για προσπάθεια ανασύστασης της ΕΣΣΔ. Οι αναλυτές είναι διχασμένοι σχετικά με αυτή, με άλλους να υποστηρίζουν ότι η δομή της είναι εμπνευσμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση.[134]

Κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Πούτιν, το Κρεμλίνο έχει δηλώσει ότι η Ρωσία έχει σφαίρα επιρροής και «προνομιακά συμφέροντα» σε σχέση με άλλα μετασοβιετικά κράτη, περιοχή η οποία είναι γνωστή σαν «εγγύς εξωτερικό» στη Ρωσία. Ιδιαίτερα σημαντικές για τη Ρωσία χώρες είναι η Λευκορωσία και το Καζακστάν.[135] Έχει επίσης δηλωθεί ότι τα μετασοβιετικά κράτη έχουν ζωτική σημασία για τα ρωσικά συμφέροντα.[136] Ορισμένοι αναλυτές, ειδικοί σε θέματα Ρωσίας, έχουν συγκρίνει το δόγμα αυτό με το Δόγμα Μονρόε που είναι η άποψη ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες δικαιούνται να έχουν προνομιακή θέση στην αμερικανική ήπειρο.[137]

Μια σειρά αποκαλούμενων έγχρωμων επαναστάσεων στα μετασοβιετικά κράτη, όπως η Επανάσταση των Ρόδων στη Γεωργία το 2003, η Πορτοκαλί Επανάσταση στην Ουκρανία το 2004 και η Επανάσταση των Τουλίπων στη Κιργιζία το 2005, οδήγησαν σε τριβές στις σχέσεις αυτών των χωρών με Ρωσία. Τον Δεκέμβριο του 2004, ο Πούτιν επέκρινε αυτές τις επαναστάσεις, υποστηρίζοντας ότι θα βυθίσουν τον μετασοβιετικό χώρο σε σύγκρουση.[138] Αυτές οι επαναστάσεις, σύμφωνα με ορισμένους στήθηκαν με δυτική βοήθεια.[139]

Επισκόπηση των διμερών σχέσεων με την Ουκρανία Επεξεργασία

Η Ουκρανία αποτελεί μια χώρα η οποία στα χρόνια της προεδρίας του Πούτιν έχει μια περίπλοκη διπλωματική ιστορία με τη Ρωσία. Ηγέτες της Ουκρανίας όπως ο Γιανουκόβιτς κρατούσαν μια ισορροπημένη πολιτική μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Ο Πούτιν έχει κάνει κατά καιρούς δηλώσεις αμφισβήτησης για την ύπαρξη της Ουκρανίας, δηλώνοντας το 2008 ότι η Ουκρανία αποτελεί φτιαχτή χώρα με 17 εκατομμύρια Ρώσους κατοίκους[140]

Ο Πούτιν φέρεται να δήλωσε σε μια σύνοδο κορυφής ΝΑΤΟ-Ρωσίας το 2008 ότι εάν η Ουκρανία ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, η Ρωσία θα μπορούσε να διεκδικήσει την προσάρτηση της ανατολικής Ουκρανίας και της Κριμαίας.[141] Στη σύνοδο κορυφής φέρεται να είπε στον Τζορτζ Μπους ότι «η Ουκρανία δεν είναι καν κράτος!» και τον επόμενο χρόνο την αποκάλεσε «Μικρή Ρωσία», κατά το πρότυπο της τσαρικής εποχής.[142] Μετά την Επανάσταση της Αξιοπρέπειας τον Μάρτιο του 2014, η Ρωσική Ομοσπονδία προσάρτησε την Κριμαία.[143][144][145] Σύμφωνα με τον Πούτιν, η προσάρτηση ήταν αναγκαία επειδή «η Κριμαία ήταν πάντα και παραμένει αναπόσπαστο μέρος της Ρωσίας». Το 1954 η Κριμαία μεταφέρθηκε από τη Ρωσία στην Ουκρανία ως δώρο για τα 300 χρόνια της Ουκρανίας.[146]

Μετά τη ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, ο Πούτιν υποστήριξε ότι η Ουκρανία καταλαμβάνει «περιοχές του ιστορικού νότου της Ρωσίας» και «δημιουργήθηκε από μια ιδιοτροπία των Μπολσεβίκων».[147] Συνέχισε δηλώνοντας ότι η ανατροπή του Ουκρανού προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς τον Φεβρουάριο του 2014 είχε ενορχηστρωθεί από τη Δύση ως προσπάθεια αποδυνάμωσης της Ρωσίας. Παράλληλα, υποστήριξε ότι στην Ουκρανία κυβερνούν εθνικιστές, νεοναζί, ρωσόφοβοι και αντισημίτες[147], άποψη που επανέλαβε και στο διάγγελμα της 24ης Φεβρουαρίου 2022.[148]

 
Ο Πούτιν και ο Γκουρμπανγκούλι Μπερντιμουχαμέντοφ, Πρόεδρος του Τουρκμενιστάν, φωτογραφημένοι τον Οκτώβριο του 2017.

Σε μια ομιλία του Ιουλίου 2014 κατά τη διάρκεια του πολέμου του Ντονμπάς στη Ανατολική Ουκρανία, ο Πούτιν δήλωσε ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιήσει όλα τα μέσα σύμφωνα με το δικαίωμα αυτοάμυνας και το ανθρωπιστικό δίκαιο για να προστατέψει τα δικαιώματα των Ρωσόφωνων εκτός Ρωσίας.[149][150] Με την επίτευξη της αυτοκεφαλίας από την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας τον Δεκέμβριο του 2018 και το σχίσμα Πατριαρχείου-Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι αναλυτές παρατηρούν ότι η πολιτική του Πούτιν στην Ουκρανία απέτυχε, καθώς έχασε τον έλεγχο της Ουκρανίας εκτός της Κριμαίας και τα μετασοβιετικά κράτη την προσεγγίζουν με πολύ περισσότερη προσοχή.[151][152]

 
Ο Ουκρανός πρόεδρος Ζελένσκι, η Γερμανίδα καγκελάριος Μέρκελ, ο Γάλλος πρόεδρος Μακρόν και ο Πούτιν συναντήθηκαν στο Παρίσι στις 9 Δεκεμβρίου 2019 κατά τη διάρκεια της ευρωπαϊκής πρότασης για τη λήξη του πολέμου στο Ντονμπάς.

Στα τέλη Αυγούστου 2014, ο Πούτιν επανέλαβε τις θέσεις του ότι ο ρωσικός και ο ουκρανικός λαός είναι πρακτικά ένας λαός.[153] Τον Δεκέμβριο του 2015 υποστήριξε ότι υπάρχει κάποια πηγή για τον ουκρανικό πολιτισμό και ουκρανική λογοτεχνία.[154] Τον Ιούλιο του 2021, δημοσίευσε ένα εκτενές άρθρο με τίτλο Πάνω στην ιστορική ενότητα Ρώσων και Ουκρανών[155] υποστηρίζοντας ότι ένα ουκρανικό κράτος αποτελεί μεγάλο κίνδυνο για τη Ρωσία.[156][157] Το κείμενο είναι υποχρεωτικό ανάγνωσμα στο μάθημα της στρατιωτικοπολιτικής εκπαίδευσης στις Ρωσικές Ένοπλες Δυνάμεις.[158]

Εντάσεις με Γεωργία και σχέσεις με κράτη του Καυκάσου Επεξεργασία

Ο Βόρειος Καύκασος ανήκει στη Ρωσία, ενώ στον νότιο Καύκασο βρίσκονται μικρά κράτη όπως η Γεωργία, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Επί Πούτιν, η Ρωσία έχει δώσει έμφαση στον έλεγχο του νότιου Καυκάσου, για λόγους όπως το γεγονός ότι θεωρεί ότι ο Καύκασος ανήκει παραδοσιακά στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας[159], σε ανταγωνισμό με Ε.Ε. και ΗΠΑ, καθώς η περιοχή περιέχει φυσικούς πόρους και αποτελεί σταυροδρόμι στην Ε.Ε. Παράλληλα, η Ρωσία εισήλθε στο πλευρό της Ν. Οσετίας στον πόλεμο της Νότιας Οσετίας μετά την έναρξη συγκρούσεων μεταξύ των Γεωργιανών και των Οσετών, οδηγώντας τα στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους από τη Ρωσία. Οι εντάσεις για την ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ είχαν αυξηθεί το 2008 πριν τον σύντομο πόλεμο, καθώς ο Σεργκέι Λαβρόφ, υπουργός εξωτερικών, είχε προειδοποιήσει για τις αρνητικές συνέπειες μιας τέτοιας επιλογής, όταν είχε προσφερθεί ένταξη στο ΝΑΤΟ για τη χώρα και την Ουκρανία, καθώς η Γεωργία είχε ενοχληθεί με τη σύσφιγξη των σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και της Ν. Οσετίας, ενώ η Ρωσία δυσανασχετούσε με την προσπάθεια ευρωατλαντικής ολοκλήρωσης της Γεωργίας, δημιουργώντας κακές σχέσεις μεταξύ των κυβερνήσεων των δύο κρατών.[160]

Εκτός από τη Γεωργία, τα άλλα δύο κράτη του Καυκάσου, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν, έχουν εμπλακεί στον ρωσοαμερικανικό ανταγωνισμό. Οι δύο χώρες είναι μακροχρόνιοι αντίπαλοι για διάφορους λόγους. Παράλληλα, οι δύο χώρες εμπλέκονται σε μια εδαφική αμφισβήτηση αναφορικά με τον έλεγχο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.[161] Η Αρμενία έχει στενούς δεσμούς με τη Ρωσία και το Ιράν, ενώ το Αζερμπαϊτζάν έχει στενούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Τουρκία (οι γλώσσες αλλά και ο πολιτισμός των δύο κρατών έχουν μεγάλες ομοιότητες) μέλη του ΝΑΤΟ.[161] Ωστόσο, το ΝΑΤΟ έχει δεσμούς και με την Αρμενία, ενώ η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν κατά κάποιους αναλυτές θα μπορούσαν να ανήκουν σε μια μελλοντική επέκταση του ΝΑΤΟ.[162] Η Αρμενία διαπραγματεύτηκε μια Συμφωνία Σύνδεσης με την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά, όπως και η Ουκρανία, αποφάσισε να απορρίψει τη συμφωνία το 2013.[163] Το επόμενο έτος, η Αρμενία αποφάσισε να ενταχθεί στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση,[164] τη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών που υποστηρίζεται από τη Ρωσία, η οποία Ρωσία προσπαθεί να την προωθήσει σαν τη ρωσική έκδοση για την Ευρωπαϊκή Ένωση.[165] Ωστόσο, οι Αρμένιοι ηγέτες έχουν εργαστεί επίσης για μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με την ΕΕ.[164] Η Αρμενία, μετά την ήττα στο Αρτσάχ το 2020, έχει ζητήσει στρατιωτική βοήθεια από τη Ρωσία[166], ενώ ο πόλεμος έληξε με μεσολάβηση της Ρωσίας που διατηρεί στρατεύματα εκεί.[167]

Τον Αύγουστο του 2008, ο πρόεδρος της Γεωργίας Μιχαήλ Σαακασβίλι προσπάθησε να αποκαταστήσει τον γεωργιανό έλεγχο στην αποσχισθείσα Νότια Οσετία. Ωστόσο, ο γεωργιανός στρατός ηττήθηκε στον πόλεμο της Νότιας Οσετίας του 2008, καθώς οι τακτικές ρωσικές δυνάμεις εισήλθαν στα εδάφη της Νότιας Οσετίας και σε άλλα μέρη της Γεωργίας, ανοίγοντας δεύτερο μέτωπο στην Αμπχαζία σε συμμαχία με τις δυνάμεις των Αμπχάζιων.[168][169]

Ο Πούτιν ακολούθησε την πολιτική της ευρασιατικής ολοκλήρωσης, παρά τις εντάσεις που έχουν υπάρξει κατά καιρούς μεταξύ της Ρωσίας και άλλων σοβιετικών δημοκρατιών. Ο Πούτιν υποστήριξε την ιδέα της δημιουργίας μιας Ευρασιατικής Ένωσης το 2011.[170][171] Παρόμοια εισήγηση είχε γίνει από τον Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ, πρόεδρο του Καζακστάν το 1994.[172] Στις 18 Νοεμβρίου 2011, οι πρόεδροι της Λευκορωσίας, του Καζακστάν και της Ρωσίας υπέγραψαν συμφωνία βάζοντας σαν ημερομηνία-στόχο το 2015 για τη δημιουργία της ένωσης.[173] Η Ευρασιατική Ένωση ιδρύθηκε την 1η Ιανουαρίου 2015.[174]

Σχέσεις με Ουζμπεκιστάν Επεξεργασία

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Πούτιν, οι σχέσεις της Ρωσίας με το Ουζμπεκιστάν έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Το Ουζμπεκιστάν βρίσκεται σε κεντρική θέση στη Κεντρική Ασία και παράλληλα αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη μετασοβιετική δημοκρατία μετά την Ουκρανία, και μια αναδυόμενη οικονομία. Το πρώτο δείγμα αυτής της αλλαγής φάνηκε στην επίσκεψη του Πούτιν στην Τασκένδη τον Μάιο του 2000. Νωρίτερα, οι σχέσεις Γέλτσιν και Ισλάμ Καρίμοφ, ήταν χλιαρές, καθώς ο Καρίμοφ είχε αποστασιοποιήσει τη χώρα από τη Μόσχα, ενώ παράλληλα είχε επιλέξει μια πορεία αυτοαπομονωτισμού.[175] Σε άλλη συνάντηση μεταξύ των δύο ηγετών το 2014, η Ρωσία συμφώνησε να διαγράψει το χρέος του Ουζμπεκιστάν προς τη Ρωσία.[176] Παράλληλα, οι σχέσεις μεταξύ του Ουζμπεκιστάν του Σαβκάτ Μιρζιγιόγιεφ και της Ρωσίας του Πούτιν είναι καλές.[177]

Εκτός από την Ουκρανία, διάφορες άλλες Σοβιετικές δημοκρατίες έχουν αποτελέσει σημείο έντασης μεταξύ Δύσης και Ρωσίας.[178] Οι παγωμένες συγκρούσεις στη Γεωργία και τη Μολδαβία αποτελούν εστίες έντασης,[178][179] καθώς και οι δύο χώρες έχουν αποσχισμένες περιοχές που επιθυμούν να προσαρτηθούν στη Ρωσία.[180] Η Βαλτική Θάλασσα και άλλες περιοχές έχουν αποτελέσει περιοχές έντασης μεταξύ Δύσης και Ρωσίας.[178][181] Η κρίση της Κριμαίας έχει πυροδοτήσει ανησυχίες σε γειτονικά κράτη ότι η Ρωσία πιθανώς να επιθυμήσει να αλλάξει τα σύνορα της Ανατολικής Ευρώπης.[182]

 
Η Υπερδνειστερία είναι μια αποσχισθείσα περιοχή στη Μολδαβία.

Σχέσεις με Μολδαβία Επεξεργασία

Όπως και η Ουκρανία, η Μολδαβία είναι μια χώρα στην οποία βασικό θέμα σύγκρουσης μεταξύ των κομμάτων είναι η επίτευξη στενότερων δεσμών με τη Δύση (συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ή και της ένωσης με την ομόγλωσση Ρουμανία) και εκείνων που ευνοούν στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία (συμπεριλαμβανομένης της ένταξης στην υποστηριζόμενη από τη Ρωσία Ευρασιατική Ένωση).[178] Επίσης, όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία απετέλεσε μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Αν και η Μολδαβία ήταν μέρος της Ρουμανίας πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η περιοχή προσαρτήθηκε στη Σοβιετική Ένωση το 1940. Τον Μάιο του 2014, η Μολδαβία υπέγραψε μια μεγάλη εμπορική συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση,[183] με τη Ρωσία να ασκεί πιέσεις στη μολδαβική πολιτική και οικονομία, καθώς πολλοί Μολδαβοί εξαρτώνται οικονομικά από τα εμβάσματα που στέλνουν συγγενείς από τη Ρωσία.[184] Παράλληλα, στη Μολδαβία ζουν πάνω από 200.000 Ρώσοι και Ουκρανοί, ενώ εθνότητες όπως οι τουρκόφωνοι ορθόδοξοι Γκαγκαούζοι είναι ιδιαίτερα φιλορωσικές.[185]

Στις κοινοβουλευτικές εκλογές της Μολδαβίας του 2014 κέρδισε μια συμμαχία φιλοδυτικών κομμάτων.[178] Στη βορειοανατολική Μολδαβία υπάρχει μια αποσχισθείσα περιοχή, η Υπερδνειστερία, η οποία είναι μέλος της Κοινότητας για τη Δημοκρατία και τα Δικαιώματα των Εθνών μαζί με την Αμπχαζία, τη Νότια Οσετία και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.[178] Το 2014, η Υπερδνειστερία διεξήγαγε δημοψήφισμα στο οποίο οι κάτοικοι ψήφισαν υπέρ της ένταξης στην Ευρασιατική Οικονομική Ένωση[178] με τη Ρωσία να ασκεί ισχυρή επιρροή στη περιοχή και πολλούς από τους κατοίκους να έχουν και ρωσική υπηκοότητα.[186] Γενικότερα, οι εντάσεις στα σύνορα Ουκρανίας-Ρωσίας δημιουργούν φόβους για την επανάληψη των εντάσεων στη Μολδαβία.[187]

Σχέσεις με βαλτικά κράτη και Σκανδιναβία Επεξεργασία

Βαλτικά κράτη Επεξεργασία

Τα κράτη της Βαλτικής (Εσθονία, Λιθουανία, Λετονία) —μέλη του ΝΑΤΟ και της ΕΕ—παρακολουθούν επιφυλακτικά τις ρωσικές στρατιωτικές κινήσεις και ενέργειες.[178][181] Και οι τρεις χώρες, ανήκαν στα εδάφη της Ρωσικής Αυτοκρατορίας πριν από το 1918, προσαρτήθηκαν από τη Σοβιετική Ένωση το 1940 ως μέρος του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ και οι Ρώσοι ηγέτες ήταν ιδιαίτερα εκνευρισμένοι για την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ το 2004.[188] Στις 10 Ιουνίου 2022 η Εσθονική κυβέρνηση κάλεσε τον Ρώσο πρέσβη στη χώρα για εξηγήσεις λόγω των επαίνων του Πούτιν για την κατάληψη της Νάρβας τον 18ο αιώνα.[189] Το 2014, τα κράτη της Βαλτικής ανέφεραν αρκετές παραβιάσεις του εναέριου χώρου τους από ρωσικά στρατιωτικά αεροσκάφη.[178]

Εντάσεις με Σουηδία και Σκανδιναβία Επεξεργασία

Οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών αυξήθηκαν καθώς Ρώσοι πράκτορες πέρασαν τα σύνορα της Εσθονίας και συνέλαβαν τον αξιωματικό της Εσθονικής Υπηρεσίας Εσωτερικής Ασφάλειας Έστον Κόχβερ.[181] Τον Οκτώβριο του 2014, η Σουηδία εξεδίωξε ένα ξένο υποβρύχιο που εισήλθε στα ύδατα της, κατά κάποιους ρωσικό, αυξάνοντας τις εντάσεις της Ρωσίας με τα βαλτικά κράτη.[190] Ωστόσο, οι Σουηδικές Ένοπλες Δυνάμεις αργότερα παραδέχθηκαν ότι το υποτιθέμενο ρωσικό υποβρύχιο ήταν στην πραγματικότητα ένα σκάφος εργασίας.[191] Οι εντάσεις στη Βαλτική και σε άλλες περιοχές έχουν οδηγήσει τη Σουηδία και τη Φινλανδία, ουδέτερα κράτη για δεκαετίες, να συζητήσουν ανοιχτά την ένταξη στο ΝΑΤΟ.[188] Λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τόσο η Σουηδία όσο και η Φινλανδία έχουν αρχίσει να διαπραγματεύονται την ένταξη τους στη συμμαχία, το 2022. Ο Πούτιν, στα τέλη Ιουνίου 2022, δεν απέκλεισε την πρόκληση εντάσεων με τη Ρωσία λόγω αυτής της επιλογής.[192]

Στις αρχές Απριλίου 2015, εκφράστηκαν εικασίες ότι η Ρωσία ήταν έτοιμη να χρησιμοποιήσει ακόμη και πυρηνικά όπλα για να αποτρέψει την επέκταση του ΝΑΤΟ προς ανατολάς.[193][194]

Εντάσεις με άλλες ευρωπαϊκές χώρες Επεξεργασία

 
Χάρτης του Ανατολικού Μπλοκ κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Στην εποχή του Πούτιν, η Ρωσία έχει θέσει σαν στρατηγικό στόχο τη διάσπαση της ενότητας στην ΕΕ, αλλά και τη διάσπαση της ενότητας μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ.[195] Η Ρωσία επιδιώκει να έχει μεγάλη επιρροή σε χώρες του Ανατολικού Μπλοκ που έχουν πολιτιστικές και ιστορικές συγγένειες με αυτή, στοχεύοντας στην υπονόμευση των δυτικών θεσμών και αξιών, στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης και τη διαμόρφωση πολιτικής στην Ευρώπη.[195]

Καθώς η Δύση υποστήριξε την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου και η Ρωσία εναντιώθηκε σε αυτή, η Ρωσία αργότερα χρησιμοποίησε αυτό που στη γεωπολιτική αποκαλείται σαν «προηγούμενο του Κοσσυφοπεδίου» για να δικαιολογήσει την προσάρτηση της Κριμαίας και την υποστήριξή της σε μη αναγνωρισμένα κράτη στη Γεωργία και τη Μολδαβία.[196][197]

Τον Νοέμβριο του 2014, η γερμανική κυβέρνηση εξέφρασε δημόσια την ανησυχία της για τις προσπάθειες του Πούτιν να διαδώσει τη «σφαίρα επιρροής» της Ρωσίας πέρα από τα πρώην σοβιετικά κράτη σε χώρες όπως η Σερβία, η Βόρεια Μακεδονία, η Αλβανία και η Βοσνία, κάτι που θα μπορούσε να αποβεί αποτρεπτικό για την προσπάθεια ένταξης των χωρών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.[196][198]

Μια σειρά από ακροδεξιά και σκληρά ευρωσκεπτικιστικά πολιτικά κόμματα της Ευρώπης, όπως το Ατάκα της Βουλγαρίας, η Εναλλακτική για τη Γερμανία, το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας, το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας, η Λίγκα του Βορρά της Ιταλίας, οι Ανεξάρτητοι Έλληνες και το Γιόμπικ της Ουγγαρίας, σύμφωνα με δημοσιεύματα των δυτικών ΜΜΕ, καθοδηγούνται ή και χρηματοδοτούνται από τη Ρωσία.[199][200] Η ιδεολογική προσέγγιση της Ρωσίας σε αυτό το είδος δραστηριότητας είναι οπορτουνιστική: η ίδια υποστηρίζει τόσο ακροαριστερές όσο και ακροδεξιές ομάδες, με στόχο να επιδεινώσει τις διαφορές στα δυτικά κράτη και να αποσταθεροποιήσει την ΕΕ μέσω των περιθωριακών πολιτικών κομμάτων που αποκτούν μεγαλύτερη επιρροή.[201] Η επιτυχία αυτών των κομμάτων στις ευρωεκλογές του Μαΐου του 2014 προκάλεσε ανησυχία ότι ένα συνεκτικό φιλορωσικό μπλοκ θα αποτελέσει σημαντικό παίκτη στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.[202]

Στις αρχές Ιανουαρίου 2015, η αντιληπτή φιλορωσική στροφή του Βίκτορ Όρμπαν προς τη Ρωσία προκάλεσε διαδηλώσεις στην Ουγγαρία.[203] Προηγουμένως, η κυβέρνησή του είχε διαπραγματευτεί τη λήψη μυστικών δανείων από τους Ρώσους. Η Ουγγαρία σύναψε ένα σημαντικό συμβόλαιο πυρηνικής ενέργειας με τη Ροσατόμ και έβαλε την Εθνοσυνέλευση να δώσει πράσινο φως στη δημιουργία ενός αγωγού μεταφοράς φυσικού αερίου της Ρωσίας κατά παράβαση του μπλοκαρίσματος των παραγγελιών από τις Βρυξέλλες.[204]

Ο πρωθυπουργός του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς υποστήριξε τον Οκτώβριο του 2015 ότι η Ρωσία στήριζε αντινατοϊκές και αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα Ποντγκόριτσα.[205]

Ενέργεια και εξωτερική πολιτική Επεξεργασία

Η ρωσική οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξαγωγή φυσικών πόρων, όπως είναι για παράδειγμα το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Η Ρωσία έχει χρησιμοποιήσει αυτό το πλεονέκτημα για σκοπούς πολιτικού κέρδους.[206][207] Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ και άλλες δυτικές χώρες έχουν εργαστεί για να μειώσουν την εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία και τους πόρους της.[208]

Από τα μέσα της δεκαετίας του 2000, η Ρωσία και η Ουκρανία έχουν εμπλακεί αρκετές φορές σε διαφωνίες με τη Ρωσία να απειλεί να διακόψει την παροχή φυσικού αερίου. Καθώς μεγάλο μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου εξάγεται στην Ευρώπη μέσω των αγωγών που διασχίζουν την Ουκρανία, αυτές οι διαφωνίες επηρέασαν και άλλες χώρες που εξαρτώνται από το ρωσικό αέριο. Επί Πούτιν η Ρωσία έχει προσπαθήσει να αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή στον ευρωπαϊκό ενεργειακό τομέα.[208]

Οι ρωσικές πιέσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια ακύρωσης της κατασκευής του αγωγού μεταφοράς αερίου Ναμπούκο, ο οποίος θα προμήθευε φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία πίεσε υπέρ της κατασκευής του λεγόμενου Νότιου αγωγού του οποίου η κατασκευή αργότερα ναυάγησε.[200] Η Ρωσία έχει επίσης επιδιώξει να δημιουργήσει μια Ευρασιατική Οικονομική Ένωση η οποία θα αποτελείται από την ίδια και άλλες μετασοβιετικές δημοκρατίες.[209]

Η οικονομία της Ρωσίας πέρασε δύσκολα κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης του 2007 με 2009. Μετά την κρίση της Κριμαίας, αρκετές χώρες (συμπεριλαμβανομένου του μεγαλύτερου μέρους του ΝΑΤΟ) επέβαλαν κυρώσεις στη Ρωσία, μειώνοντας την πρόσβαση της Ρωσίας στις παγκόσμιες αγορές.[210][211] Την ίδια στιγμή, η παγκόσμια τιμή του πετρελαίου υποχώρησε.[212] Η Ρωσία, λόγω της μείωσης των τιμών του πετρελαίου και των κυρώσεων που της επέβαλε η Δύση, διολίσθησε σε μια οικονομική ύφεση η οποία διήρκεσε έως το 2016.[212] Για να παρακάμψει τις δυτικές κυρώσεις, η Ρωσία υπέγραψε με τη Κίνα σύμφωνο ανταλλαγής ρευστότητας ύψους 150 δισεκατομμυρίων γουάν (περίπου 20 δισεκατομμυρίων ευρώ).[213] Παράλληλα, η Ρωσία υπέγραψε μια συμφωνία ύψους 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων ΗΠΑ, σύμφωνα με την οποία η Ρωσία θα προμηθεύει για 30 χρόνια την Κίνα με φυσικό αέριο.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Simon Shuster (2013-09-16). The World According to Putin. Time, σελ. 30–35. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2022-02-27. https://web.archive.org/web/20220227153907/http://content.time.com/time/subscriber/article/0,33009,2151148,00.html. 
  2. Dmitri Trenin (2014-03-04). «Welcome to Cold War II». Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/articles/2014/03/04/welcome_to_cold_war_ii. Ανακτήθηκε στις 2014-12-26. 
  3. Mauldin, John (2014-10-29). «The Colder War Has Begun». Forbes. https://www.forbes.com/sites/johnmauldin/2014/10/29/book-review-the-colder-war-by-marin-katusa/. Ανακτήθηκε στις 2014-12-26. 
  4. Kendall, Bridget (2014-11-12). «Rhetoric hardens as fears mount of new Cold War». BBC News. https://www.bbc.com/news/uk-30010263. Ανακτήθηκε στις 2014-12-26. 
  5. «Η Ρωσική Εξωτερική Πολιτική στα 18 χρόνια παντοδυναμίας Πούτιν». HuffPost Greece. 18 Μαρτίου 2018. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2022. 
  6. Clover, C. (2016). Black wind, white snow: The rise of Russia’s new nationalism. Νιου Χέιβεν: Πανεπιστημιακές εκδόσεις του Πανεπιστημίου του Γέιλ. σελ. 10. 
  7. Pryce, P. (2013). Putin’s Third Term: The Triumph of Eurasianism?. 13. Romanian Journal of European Affairs. σελ. 30. 
  8. «Ο Ντούγκιν, ο Πούτιν και άλλες ιστορίες». Η Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  9. Rutland, Peter (1997). «Yeltsin: the Problem, Not the Solution». The National Interest (49): 30–39. ISSN 0884-9382. https://www.jstor.org/stable/42897065. 
  10. Μήτσιος, Ιωάννης Αθ (12 Ιουλίου 2019). Το Στοίχημα της Αναγέννησης: Το μέλλον της Ελλάδας σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Ioannis Mitsios. ISBN 978-88-341-5553-0. 
  11. Editors, History com. «Boris Yeltsin». HISTORY (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2022. 
  12. «Ποιο ιστορικό γεγονός θα άλλαζε ο Πούτιν αν μπορούσε; Μα φυσικά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ». HuffPost Greece. 2 Μαρτίου 2018. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  13. «Όταν ο Πούτιν ζητούσε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ - Γιατί δεν μπήκε». www.news247.gr. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  14. «Ανησυχία ΟΗΕ για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τσετσενία». m.naftemporiki.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2022. 
  15. «Τι αποκάλυψε ο Τζορτζ Μπους για τον Πούτιν: «Είδα μέσα στην ψυχή του»». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2022. 
  16. «Η Ρωσία σπρώχνει τη Γερμανία σε βουτιά ανάλογη του 2009». www.naftemporiki.gr. 8 Μαρτίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2022. 
  17. «Εμπορικό Ισοζύγιο της Ρωσίας, 2009» (PDF). Υπουργείο Εξωτερικών. 2009. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  18. Laruelle, M. (2015). The ‘Russian World’: Russia’s Soft Power and Geopolitical Imagination”,. Ουάσινγκτον Π.Κ.: Center on Global Interests Publication. σελ. 9. 
  19. Πατσούκας, Αχιλλέας. «Ρωσική ομπρέλα προστασίας για το Ουζμπεκιστάν». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  20. «Τι είναι τα BRICS, ποιές οι επιδιώξεις των χωρών που μετέχουν και ποια τα σχέδιά τους για την Αναπτυξιακή Τράπεζα». HuffPost Greece. 13 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  21. Μπερσή, Ευρυδίκη. «Κολοσσιαία συμφωνία Ρωσίας – Κίνας». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2022. 
  22. Ιατρίδης, Πάνος. «Η Ρωσική Εξωτερική Πολιτική στην Ευρασία» (PDF). Πανεπιστήμιο Πειραιά. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  23. 23,0 23,1 Stephen F. Cohen. «America's Failed (Bi-Partisan) Russia Policy». Huffington Post. 
  24. «U.S. Withdrawal From the ABM Treaty». 
  25. «Vladimir Poutine et son quart d'heure de gloire by André Liebic». 
  26. «Ex-Nato head says Putin wanted to join alliance early on in his rule». the Guardian (στα Αγγλικά). 4 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2022. 
  27. 27,0 27,1 27,2 27,3 Stuermer, Michael (2008). Putin and the Rise of Russia. London: Weidenfeld & Nicolson. σελίδες 55, 57 & 192. ISBN 9780297855101. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2012. 
  28. 28,0 28,1 28,2 [ttp://president.kremlin.ru/eng/speeches/2007/02/10/0138_type82912type82914type82917type84779_118123.shtml «Putin's Speech - 43rd Munich Conference on Security Policy»] (στα Αγγλικά). 10 Φεβρουαρίου 2007. 
  29. «Russia: Washington Reacts To Putin's Munich Speech». RFERL. http://www.rferl.org/content/article/1074671.html. 
  30. Watson, Rob (2007-02-10). «Putin's speech: Back to cold war? Putin's speech: Back to cold war?». BBC. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6350847.stm. 
  31. «United States Department of Defense». www.defenselink.mil. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017. 
  32. «Munich Conference on Security Policy: As Delivered by Secretary of Defense Robert M. Gates». Munich, Germany: United States Department of Defense. 11 Φεβρουαρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2010. 
  33. 33,0 33,1 «Interview with Newspaper Journalists from G8 Member Countries». Presidential Administration of Russia. 4 Ιουνίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαΐου 2008. Ανακτήθηκε στις 2 Αυγούστου 2010. 
  34. Doug Sanders (2 Ιουνίου 2007). «Putin threatens to target Europe with missiles». The Globe and Mail. 
  35. «Asymmetrical Iskander missile systems». RIA Novosti. 15 Νοεμβρίου 2007. 
  36. «Press Conference following the end of the G8 Summit». 8 Ιουνίου 2007. 
  37. «Annual Address to the Federal Assembly». Kremlin, Moscow. 26 Απριλίου 2007. 
  38. «Lavrov Announced Conditions of Resuming CFE Observance». Izvestia.ru. 3 Δεκεμβρίου 2007. 
  39. «Russia walks away from CFE arms treaty». Agence France-Presse (AFP) via Yahoo! News. 12 Δεκεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2007. [νεκρός σύνδεσμος]
  40. «Russia Suspends Participation In CFE Treaty». Radio Liberty. 12 Δεκεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2007. 
  41. «US 'deeply regrets' Russia's 'wrong' decision on CFE». Agence France-Presse (AFP). 12 Δεκεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2007. 
  42. «Putin poised to freeze arms pact as assertiveness grows». Financial Times. 2007-12-12. http://www.ft.com/cms/s/0/bf64d30e-a855-11dc-9485-0000779fd2ac.html. Ανακτήθηκε στις 2007-12-13. 
  43. «Putin: supports for Kosovo unilateral independence "immoral, illegal"». Xinhua News Agency. 2008-02-14. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-02-17. https://web.archive.org/web/20080217221925/http://news.xinhuanet.com/english/2008-02/14/content_7604675.htm. Ανακτήθηκε στις 2008-02-25. 
  44. «Putin calls Kosovo independence 'terrible precedent'». The Sydney Morning Herald. 23 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2021. 
  45. «EU's Solana rejects Putin's criticism over Kosovo's independence». IRNA. 23 Φεβρουαρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2008. 
  46. 46,0 46,1 46,2 46,3 Gonzalo Vina and Sebastian Alison (2007-07-20). «Brown Defends Russian Expulsions, Decries Killings». Bloomberg News. https://www.bloomberg.com/apps/news?pid=20601102&sid=ajvS9NfMW2EE&refer=uk. 
  47. «UK spied on Russia with fake rock». BBC News. 2017-09-27. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-16614209. Ανακτήθηκε στις 2017-09-27. 
  48. «Russia suspends British Council regional offices». Reuters. 2007-12-10. https://www.reuters.com/article/worldNews/idUSL1288433020071212?feedType=RSS&feedName=worldNews&rpc=22&sp=true. Ανακτήθηκε στις 2007-12-12. 
  49. «Ρήξη στις σχέσεις Ην. Βασιλείου - Ρωσίας». Σημερινή. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2022. [νεκρός σύνδεσμος]
  50. «Ukraine crisis: Nato suspends Russia co-operation». BBC News (Russia). 2014-04-02. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-26838894. Ανακτήθηκε στις 2014-04-02. 
  51. Putin, Vladimir V. (2013-09-12). «Opinion - What Putin Has to Say to Americans About Syria». The New York Times. https://www.nytimes.com/2013/09/12/opinion/putin-plea-for-caution-from-russia-on-syria.html. Ανακτήθηκε στις 2017-09-27. 
  52. Roth, Andrew (28 Σεπτεμβρίου 2015). «Live from New York: It's Putin Speech Bingo». Ανακτήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 2017. 
  53. Ewen MacAskill (2014-11-09). «Close military encounters between Russia and the west 'at cold war levels'». The Guardian (UK). https://www.theguardian.com/world/2014/nov/10/close-military-encounters-russia-west-cold-war. Ανακτήθηκε στις 2014-12-28. 
  54. «Russia Baltic military actions 'unprecedented' - Poland». BBC (UK). 2014-12-28. https://www.bbc.com/news/world-europe-30429349. Ανακτήθηκε στις 2014-12-28. 
  55. «Four RAF Typhoon jets head for Lithuania deployment». BBC (UK). 2014-04-28. https://www.bbc.com/news/uk-27183642. Ανακτήθηκε στις 2014-12-28. 
  56. «Russian INF Treaty Violations: Assessment and Response». csis.org. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017. 
  57. 57,0 57,1 Gordon, Michael R. (2014-07-28). «U.S. Says Russia Tested Cruise Missile, Violating Treaty». The New York Times (USA). https://www.nytimes.com/2014/07/29/world/europe/us-says-russia-tested-cruise-missile-in-violation-of-treaty.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-04. 
  58. «US and Russia in danger of returning to era of nuclear rivalry». The Guardian (UK). 2015-01-04. https://www.theguardian.com/world/2015/jan/04/us-russia-era-nuclear-rivalry. Ανακτήθηκε στις 2015-01-04. 
  59. Gordon, Michael R. (2015-06-05). «U.S. Says Russia Failed to Correct Violation of Landmark 1987 Arms Control Deal». The New York Times (US). https://www.nytimes.com/2015/06/06/world/europe/us-says-russia-fails-to-correct-violation-of-landmark-1987-arms-control-deal.html?_r=0. Ανακτήθηκε στις 2015-06-07. 
  60. «Russia's New Military Doctrine Hypes NATO Threat». www.worldpoliticsreview.com. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017. 
  61. «Putin signs new military doctrine naming NATO as Russia's top military threat». National Post. 26 Δεκεμβρίου 2014. 
  62. «US announces new tank and artillery deployment in Europe». UK: BBC. 2015-06-23. https://www.bbc.com/news/world-europe-33238004. Ανακτήθηκε στις 2015-06-24. 
  63. «Nato shifts strategy in Europe to deal with Russia threat». UK: FT. 2015-06-23. http://www.ft.com/intl/cms/s/0/dd3604bc-19a8-11e5-8201-cbdb03d71480.html#axzz3e0cPGWLr. Ανακτήθηκε στις 2015-06-24. 
  64. 64,0 64,1 «Putin says Russia beefing up nuclear arsenal, NATO denounces 'saber-rattling'». Reuters. 2015-06-16. https://www.reuters.com/article/us-russia-nuclear-putin-idUSKBN0OW17X20150616. Ανακτήθηκε στις 2015-06-27. 
  65. «Комментарий Департамента информации и печати МИД России по итогам встречи министров обороны стран-членов НАТО» [Commentary by the Department of Information and Press of the Russian Ministry of Foreign Affairs following the meeting of the defense ministers of NATO member countries] (στα Ρωσικά). RF Foreign Ministry. 26 Ιουνίου 2015. 
  66. Steven Pifer· Fiona Hill (15 Ιουνίου 2015). «Putin's Risky Game of Chicken». The New York Times. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2015. 
  67. Steven Pifer (17 Ιουνίου 2015). «Putin's nuclear saber-rattling: What is he compensating for?». 
  68. «Το διάγγελμα Πούτιν για στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία (video)». www.ertnews.gr. 24 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2022. 
  69. «Παγκόσμια καταδίκη για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία». Insider. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2022. 
  70. «Ρωσία: Η οικονομία ξεπέρασε το αρχικό σοκ των κυρώσεων - Τα σενάρια για την ύφεση». Ημερησία. 22 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2022. 
  71. Team, ΤοΒΗΜΑ (14 Απριλίου 2022). «Γιατί τόσο μεγάλο μέρος του πλανήτη δεν αντιστέκεται στη Ρωσία;». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2022. 
  72. Putin, Vladimir (2012-12-24). «For Russia, deepening friendship with India is a top foreign policy priority» (στα en-IN). The Hindu. ISSN 0971-751X. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2022-02-26. https://web.archive.org/web/20220226051445/https://www.thehindu.com/opinion/op-ed//article62117930.ece. Ανακτήθηκε στις 2022-02-26. 
  73. «India, Russia sign new defence deals». BBC News. 2012-12-24. https://www.bbc.co.uk/news/world-asia-india-20834910. Ανακτήθηκε στις 2013-06-22. 
  74. Emily Tamkin (2020-07-08). «Why India and Russia Are Going to Stay Friends». Foreign Policy. https://foreignpolicy.com/2020/07/08/russia-india-relations/. Ανακτήθηκε στις 2021-02-02. 
  75. «Russia's 'Pivot to Asia' and the SCO». The Diplomat. 21 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2020. 
  76. Sergey Kulik (7 Ιουλίου 2015). «Russia and the BRICS: Priorities of the Presidency». Council of Councils. Ανακτήθηκε στις 2 Ιανουαρίου 2020. 
  77. tvxs.gr (17 Μαρτίου 2022). «Γιατί η Ινδία στηρίζει τόσο πολύ τη Ρωσία». TVXS - TV Χωρίς Σύνορα. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2022. 
  78. Reid Standish (2020-09-01). «China, Russia Deepen Their Ties Amid Pandemic, Conflicts With The West». Radio Free Europe/Radio Liberty. https://www.rferl.org/a/china-russia-deepen-their-ties-amid-pandemic-conflicts-with-west/30814684.html. Ανακτήθηκε στις 2021-02-02. 
  79. Sharkov, Damien (18 Ιουλίου 2018). «Russia wants to build a rail bridge to Japan, linking Tokyo to Europe». Newsweek. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  80. Abiru, Taisuke. «Japan-Russia Relations in the Post-Abe Era». Carnegie Moscow Center. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  81. «Resetting Japan-Russia Relations». thediplomat.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  82. «Russia, Mongolia Sign New Treaty To Bring Partnership To 'Whole New Level'». Radio Free Europe. 3 Σεπτεμβρίου 2019. 
  83. «Putin promises infrastructure investment in Mongolia». France 24. 4 Σεπτεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  84. Peter Walker (2007-09-06). «Putin signs Indonesia arms deal». The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2007/sep/06/indonesia.russia. 
  85. «Putin: Russia and Indonesia are Linked by Long-standing and Close Ties». Setkab. 19 Μαΐου 2016. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  86. «The Russia–Vietnam comprehensive partnership». East Asia Forum. 9 Οκτωβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  87. «Russian-Vietnamese relations on the rise — Putin». tass.com. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  88. «Russia's new role in Afghanistan». DW.COM (στα Αγγλικά). 2 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  89. «Hamid Karzai and the Russia Connection». The Diplomat. 3 Νοεμβρίου 2017. 
  90. «President Putin bestows Order of Friendship on Filipino». 22 Νοεμβρίου 2019. 
  91. «Rodrigo Duterte tells Vladimir Putin: 'I just want to be friends'». The Independent. 2016-11-28. https://www.independent.co.uk/news/world/asia/philippines-russia-rodrigo-duterte-tells-vladimir-putin-i-just-want-to-be-friends-a7443036.html. 
  92. Nile Bowie (2019-09-10). «The ties that bind Mahathir to Moscow». Asia Times. https://asiatimes.com/2019/09/the-ties-that-bind-mahathir-to-moscow/. 
  93. «Bangladesh, Russia agree to keep improving relations». BDNews24. 2018-04-03. https://bdnews24.com/bangladesh/2018/04/03/bangladesh-russia-agree-to-keep-improving-relations. 
  94. Dadan Upadhyay (2013-01-18). «Hasina's visit: Russia edges out China from Bangladesh». Russia Beyond the News. https://www.rbth.com/world/2013/01/18/hasinas_visit_russia_edges_out_china_from_bangladesh_21715. 
  95. Don Kirk (2000-07-20). «Putin Is Acclaimed On Pyongyang Visit : After Decades of Sullen Isolation, North Korea Emerges as a Key Player». The New York Times. https://www.nytimes.com/2000/07/20/news/putin-is-acclaimed-on-pyongyang-visit-after-decades-of-sullen-isolation.html. 
  96. Times, The Moscow (5 Σεπτεμβρίου 2017). «Putin Condemns Myanmar Violence After Mass Rally in Chechnya». The Moscow Times. Ανακτήθηκε στις 3 Απριλίου 2022. 
  97. «Russia working closely with post-coup Myanmar on military supplies – exporter». Reuters. 2021-07-01. https://www.reuters.com/world/asia-pacific/russia-myanmar-cooperating-military-equipment-supplies-ifax-2021-07-21/. 
  98. «World – Americas – Russian bombers land in Venezuela». BBC. http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/7609577.stm. Ανακτήθηκε στις 2015-11-25. 
  99. Tyler, Patrick (2000-12-16). «Putin, in Cuba, Signals Priority of Ties to U.S.». The New York Times. https://www.nytimes.com/2000/12/16/world/putin-in-cuba-signals-priority-of-ties-to-us.html. Ανακτήθηκε στις 2016-08-23. 
  100. McCoy, Terrence; Harlan, Chico (2022-02-24). «The global right has lionized Putin. The Ukraine attack leaves many leaders on awkward footing.». The Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/2022/02/24/russia-ukraine-putin-bolsonaro-salvini/. Ανακτήθηκε στις 2022-03-18. 
  101. «Russia Courts Indonesia». Brtsis.com. 12 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2011. 
  102. Coorey, Phillip (2007-09-07). «Putin and Howard Sign Uranium Deal». The Sydney Morning Herald. https://www.smh.com.au/news/national/putin-and-howard-sign-uranium-deal/2007/09/07/1188783452227.html. Ανακτήθηκε στις 2014-10-14. 
  103. «Tony Abbott condemns Russian 'invasion of Ukraine' as bullying». The Guardian. 29 Αυγούστου 2014. 
  104. «Tony Abbott discusses MH17 with Vladimir Putin at APEC; Kremlin says Russian president was not 'shirtfronted'». abc.net.au. 11 Νοεμβρίου 2014. 
  105. «The Latest: Putin denies Russia responsible for MH17 downing». apnews.com. 26 Μαΐου 2014. 
  106. «China called out for easing trading restrictions with Russia». news.com.au. 25 Φεβρουαρίου 2022. 
  107. «Russia invasion of Ukraine: NZ Parliament condemns 'bully' Putin; Luxon and Ardern face off on living costs». www.nzherald.co.nz. 1 Μαρτίου 2022. 
  108. «Pacific condemns Russia–Ukraine conflict says PM». www.fbcnews.com.fj. 3 Μαρτίου 2022. 
  109. «Putin's warning to the U.S.». Reuters. 2007-10-16. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2007-10-17. https://web.archive.org/web/20071017065727/http://www.reuters.com/news/video/videoStory?videoId=68897. 
  110. «Владимир Путин положительно оценил итоги Второго Каспийского саммита на встрече с Президентом Ирана Махмудом Ахмадинежадом» [Vladimir Putin assessed the results of the Second Caspian Summit positively on meeting with Iranian President Mahmoud Ahmadinejad] (στα Ρωσικά). Kremlin.ru. 16 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαΐου 2008. 
  111. «Визит в Исламскую Республику Иран. Второй Каспийский саммит» [Visit to Iran. Second Caspian Summit] (στα Ρωσικά). Kremlin.ru. 16 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαΐου 2008. 
  112. «Putin confirms Iran visit, brushes off 'plot' reports». Lebanon Wire. 2007-10-15. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-10-16. https://web.archive.org/web/20151016052242/http://www.lebanonwire.com/0710MLN/07101516AF.asp. 
  113. «Vladimir Putin defies assassination threats to make historic visit to Tehran». The Times. 16 Οκτωβρίου 2007. 
  114. «Answer to a Question at the Joint Press Conference Following the Second Caspian Summit». Kremlin.ru. 16 Οκτωβρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαΐου 2008. 
  115. «Putin's visit 'historic and strategic'». Gulf News. 18 Απριλίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαΐου 2013. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2013. 
  116. Parks, Cara (2011-03-21). «Putin: Military Intervention In Libya Resembles 'Crusades'». HuffPost. https://www.huffingtonpost.com/2011/03/21/putin-libya-intervention-_n_838293.html. 
  117. Crugnale, James (15 Δεκεμβρίου 2011). «Vladimir Putin Blames US Drones For Gaddafi Death, Slams John McCain». Mediaite.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2013. 
  118. Citizen, Ottawa (16 Δεκεμβρίου 2011). «Putin claims U.S. planned murder of Gadhafi». Canada.com. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2013. 
  119. Trenin, Dmitri (2012-02-09). «Why Russia Supports Assad». The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/02/10/opinion/why-russia-supports-assad.html?_r=2&partner=rss&emc=rss. 
  120. Fred Weir (19 Ιανουαρίου 2012). «Why Russia is willing to sell arms to Syria». The Christian Science Monitor. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2013. 
  121. «Ο επόμενος πόλεμος του Ιράκ». www.foreignaffairs.gr. Foreign Affairs. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2022. 
  122. Putin, Vladimir V. (2013-09-11). «A Plea for Caution From Russia». The New York Times. https://www.nytimes.com/2013/09/12/opinion/putin-plea-for-caution-from-russia-on-syria.html. Ανακτήθηκε στις 2013-09-11. 
  123. «Putin says US, Russia agree on how to destroy Syria's chemical weapons». The Jerusalem Post. 2013-10-08. http://www.jpost.com/Diplomacy-and-Politics/Putin-says-US-Russia-agree-on-how-to-destroy-Syrias-chemical-weapons-328134. 
  124. Melik Kaylan. «Putin's Syria Gambit Could Be His Waterloo». Forbes. 
  125. Kaylan, Melik. «Is Putin About To Invade Ukraine?». Forbes. https://www.forbes.com/sites/melikkaylan/2014/11/12/is-putin-about-to-invade-ukraine/. 
  126. Pedler, John (2015). A Word Before Leaving: A Former Diplomat's Weltanschauung. σελ. 129. 
  127. «Vladimir Putin signs deals worth $1.3bn during UAE visit». Young Herald. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2019. 
  128. «Putin highlights unique bond formed between Russia, Israel». tass.com. Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2022. 
  129. «Χώρες της Βαλτικής και Ρωσία: Μια δύσκολη συνύπαρξη». OffLine Post. 3 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  130. «Eurasian Economic Union». www.eaeunion.org. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  131. Mostafa, G.· Mahmood, M. (2018). Eurasian Economic Union: Evolution, Challenges and possible future directions. σελ. 163-172. 
  132. Hassan, Moldashev, M.A.G., K. (2015). «The Eurasian Union: actor in the making?». Journal of International Relations and Development. 
  133. Standish, Reid. «Putin's Eurasian Dream Is Over Before It Began». Foreign Policy (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  134. Ελτσανίνοφ, Μ. (2016). Στο μυαλό του Βλαντίμιρ Πούτιν, σελ.152. Αθήνα: Διάμετρος. σελ. 152. 
  135. Capital.gr. «Πως ο Πούτιν επαναβεβαιώνει τη ρωσική ηγεμονία στην Κεντρική Ασία». Capital.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2022. 
  136. Kramer, Andrew E. (2008-08-31). «Russia Claims Its Sphere of Influence in the World». The New York Times. https://www.nytimes.com/2008/09/01/world/europe/01russia.html. Ανακτήθηκε στις 2021-08-03. 
  137. Safire, William (1994-05-22). «ON LANGUAGE; The Near Abroad». The New York Times. https://www.nytimes.com/1994/05/22/magazine/on-language-the-near-abroad.html. Ανακτήθηκε στις 2021-08-03. 
  138. «Polish head rejects Putin attack». BBC News. 24 Δεκεμβρίου 2004. 
  139. «GT Investigates: US wages global color revolutions to topple govts for the sake of American control - Global Times». www.globaltimes.cn. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2022. 
  140. «Η «δημιουργία» του Βλάντιμιρ Πούτιν: Οι New York Times ιχνηλατούν την πορεία του Ρώσου Προέδρου». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  141. «After Russian Invasion of Georgia, Putin's Words Stir Fears about Ukraine». Kyiv Post. 30 Νοεμβρίου 2010. 
  142. Bohm, M. «Ukraine Is Putin's Favorite Vassal». 
  143. Walker, Shaun (2014-03-04). «Russian takeover of Crimea will not descend into war, says Vladimir Putin». The Guardian (London). https://www.theguardian.com/world/2014/mar/04/ukraine-crisis-russian-troops-crimea-john-kerry-kiev. Ανακτήθηκε στις 2014-03-04. 
  144. Yoon, Sangwon; Krasnolutska, Daryna; Choursina, Kateryna (2014-03-04). «Russia Stays in Ukraine as Putin Channels Yanukovych Request». Bloomberg News. https://www.bloomberg.com/news/2014-03-04/russia-calls-ukraine-intervention-legal-citing-yanukovych-letter.html. Ανακτήθηκε στις 2014-03-05. 
  145. Radyuhin, Vladimir (2014-03-01). «Russian Parliament approves use of army in Ukraine». The Hindu (Chennai, India). http://www.thehindu.com/news/international/world/russian-parliament-approves-use-of-force-in-crimea/article5739708.ece. 
  146. «Vladimir Putin signs treaty for Russia to take Crimea from Ukraine – video». The Guardian. 2014-03-18. https://www.theguardian.com/world/video/2014/mar/18/vladimir-putin-annex-crimea-russia-ukraine-video. Ανακτήθηκε στις 2014-12-28. 
  147. 147,0 147,1 «Russia President Vladimir Putin signs treaty to annex Crimea after residents vote to leave Ukraine». CBS News. 2014-03-18. http://www.cbsnews.com/news/russia-president-vladimir-putin-approves-draft-bill-to-annex-crimea-after-residents-vote-to-leave-ukraine/. 
  148. «Διάγγελμα Πούτιν: Θέλουμε να αποστρατιωτικοποιηθεί και να αποναζιστοποιηθεί η Ουκρανία». Voria.gr. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2022. 
  149. «Has Vladimir Putin blinked over Ukraine?». The Daily Telegraph. 2014-07-07. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2022-01-10. https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/vladimir-putin/10951644/Has-Vladimir-Putin-blinked-over-Ukraine.html. Ανακτήθηκε στις 2018-03-22. 
  150. «Совещание послов и постоянных представителей России» [Conference of Russian ambassadors and permanent representatives]. President of Russia (στα Ρωσικά). 1 Ιουλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2021. И хочу, чтобы все понимали: наша страна будет и впредь энергично отстаивать права русских, наших соотечественников за рубежом, использовать для этого весь арсенал имеющихся средств: от политических и экономических – до предусмотренных в международном праве гуманитарных операций, права на самооборону. 
  151. «Putin has lost Ukraine, US diplomat says». https://euobserver.com/foreign/143094. Ανακτήθηκε στις 2018-10-13. 
  152. Bershidsky, Leonid (2018-10-13). «Putin Is the Biggest Loser of Orthodox Schism». Bloomberg.com. https://www.bloomberg.com/view/articles/2018-10-13/putin-is-loser-as-ukraine-s-orthodox-church-seeks-independence. 
  153. «Putin says Russians and Ukrainians 'practically one people'». Reuters. 29 Αυγούστου 2014. 
  154. «Putin: Ukrainian Literature Library must not be lost in any circumstances». Interfax-Ukraine. 26 Δεκεμβρίου 2015. 
  155. Putin, Vladimir (15 Αυγούστου 2021). «The Historical Unity of Russians and Ukrainians». moderndiplomacy.eu. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2022. I am confident that true sovereignty of Ukraine is possible only in partnership with Russia. Our spiritual, human and civilizational ties ... have been hardened by common trials, achievements and victories. Our kinship ... is in the hearts and the memory of people living in modern Russia and Ukraine, in the blood ties that unite millions of our families. Together we have always been and will be many times stronger and more successful. For we are one people. 
  156. Roth, Andrew (7 Δεκεμβρίου 2021). «Putin's Ukraine rhetoric driven by distorted view of neighbour». The Guardian. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2021. 
  157. Georgiy Kasianov· Mikhail Krom· Alexei Miller (14 Ιουλίου 2021). «'This isn't an argument about the past' We asked professional historians to weigh in on Putin's 'historical article'». Meduza. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2021. 
  158. «Шойгу обязал военных изучить статью Путина об Украине» [Shoigu ordered the military to study Putin's article on Ukraine]. RBK Group (στα Ρωσικά). 15 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 12 Δεκεμβρίου 2021. 
  159. Χούνδρης, Γ. (2009). Η ρωσική ενεργειακή στρατηγική στην Ασία (διπλωματική εργασία). Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Αθήνα. σελ. 34. 
  160. «10 χρόνια από τον πόλεμο Γεωργίας-Ρωσίας: Το χρονικό της σύγκρουσης». euronews. 8 Αυγούστου 2018. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2022. 
  161. 161,0 161,1 Khojoyan, Sarah (2014-08-04). «New War Risk on Russian Fringe Amid Armenia-Azeri Clashes». Bloomberg L.P.. https://www.bloomberg.com/news/2014-08-03/armenia-azeri-war-risks-grow-as-clashes-intensify.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-22. 
  162. Paterson, Tony (2014-04-01). «Ukraine crisis: Nato 'to step up military cooperation with Russia's neighbours'». The Telegraph (London). https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/ukraine/10736834/Ukraine-crisis-Nato-to-step-up-military-cooperation-with-Russias-neighbours.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-22. 
  163. Traynor, Ian (2013-11-21). «Ukraine suspends talks on EU trade pact as Putin wins tug of war». The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2013/nov/21/ukraine-suspends-preparations-eu-trade-pact. Ανακτήθηκε στις 2015-01-02. 
  164. 164,0 164,1 Herszenhorn, David (2014-12-10). «Armenia Wins Backing to Join Trade Bloc Championed by Putin». The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/12/11/world/europe/armenia-russia-eurasian-economic-union.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-22. 
  165. «The Other EU». The Economist. 2014-08-23. https://www.economist.com/news/europe/21613319-why-russia-backs-eurasian-union-other-eu. Ανακτήθηκε στις 2014-12-22. 
  166. «Αρμενία: Ρωσική στρατιωτική βοήθεια ζήτησε ο Πασανιάν για το επεισόδιο με το Αζερμπαϊτζάν». www.naftemporiki.gr. 14 Μαΐου 2021. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2022. 
  167. Iliadi, Theodora (1 Απριλίου 2022). «Νέες συνομιλίες για το Ναγκόρνο Καραμπάχ». euronews. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2022. 
  168. «Russia and Eurasia». Heritage.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2009. 
  169. «Day-by-day: Georgia-Russia crisis». BBC News. 2008-08-21. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7551576.stm. Ανακτήθηκε στις 2009-05-10. 
  170. «New Integration Project for Eurasia – A Future That Is Being Born Today». Izvestiya. 3 Οκτωβρίου 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουνίου 2012. 
  171. Bryanski, Gleb (2011-10-03). «Russia's Putin says wants to build "Eurasian Union"». Yahoo! News. Reuters. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-10-06. https://web.archive.org/web/20111006174652/http://news.yahoo.com/russias-putin-says-wants-build-eurasian-union-222139037.html. Ανακτήθηκε στις 2011-10-04. 
  172. Kilner, James (2011-10-06). «Kazakhstan welcomes Putin's Eurasian Union concept». The Daily Telegraph (London). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2022-01-10. https://ghostarchive.org/archive/20220110/https://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/asia/kazakhstan/8808500/Kazakhstan-welcomes-Putins-Eurasian-Union-concept.html. Ανακτήθηκε στις 2011-10-08. 
  173. «Russia sees union with Belarus and Kazakhstan by 2015». BBC News. 2011-11-18. https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-15790452. Ανακτήθηκε στις 2011-11-19. 
  174. «Ru-ru». Eurasian Economic Union. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2016. 
  175. Bruce Pannier (5 Μαΐου 2000). «Russia: Uzbekistan Renews Old Relations». RFE/RL. 
  176. «Putin Meets Karimov; Russia To Write Off Uzbek Debt». RFE/RL. 10 Δεκεμβρίου 2014. 
  177. «Russia and Uzbekistan's 5 year rapprochement». Riddle Russia (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2022. 
  178. 178,0 178,1 178,2 178,3 178,4 178,5 178,6 178,7 178,8 Mackinnon, Mark (2014-12-01). «The new Cold War: Pro-Russian influence extends beyond Ukraine». The Globe and Mail (Toronto). https://www.theglobeandmail.com/news/world/the-new-cold-war-pro-russian-influence-extends-beyond-ukraine/article21840836/. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  179. Oliphant, Roland (2014-11-18). «Merkel fears construction of Cold-War zones across Europe if Russia not given hard counter in Ukraine». National Post. http://news.nationalpost.com/2014/11/18/merkel-fears-construction-of-cold-war-zones-across-eastern-europe-if-russia-not-given-hard-counter-in-ukraine/. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  180. Toal, Gerard; O'Loughlin, John (2014-03-20). «How people in South Ossetia, Abkhazia and Transnistria feel about annexation by Russia». Washington Post. https://www.washingtonpost.com/blogs/monkey-cage/wp/2014/03/20/how-people-in-south-ossetia-abkhazia-and-transnistria-feel-about-annexation-by-russia/. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  181. 181,0 181,1 181,2 Higgins, Andrew (2014-10-05). «Tensions Surge in Estonia Amid a Russian Replay of Cold War Tactics». The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/10/06/world/europe/estonia-russia-cold-war-eston-kohver-border.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  182. Penhaul, Karl (2014-04-11). «To Russia with love? Transnistria, a territory caught in a time warp». CNN. http://www.cnn.com/2014/04/11/world/europe/moldova-russia-frozen-conflict/. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  183. Peter, Laurence (2014-06-27). «Guide to the EU deals with Georgia, Moldova and Ukraine». BBC News. https://www.bbc.com/news/world-europe-28038725. Ανακτήθηκε στις 2014-12-22. 
  184. Ciochina, Simon (2014-12-21). «Moldovan migrants denied re-entry to Russia». DeutscheWelle. http://www.dw.de/moldovan-migrants-denied-re-entry-to-russia/a-18144394. Ανακτήθηκε στις 2014-12-22. 
  185. «Γκαγκαουζία-Μολδαβία: Συνύπαρξη λειτουργική ή μελλοντικά επικίνδυνη;». OffLine Post. 20 Οκτωβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2022. 
  186. Herszenhorn, David (2014-11-24). «Pact Tightens Russian Ties With Abkhazia». The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/11/25/world/europe/pact-tightens-russian-ties-with-abkhazia.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-20. 
  187. Morello, Carol; DeYoung, Karen (2014-03-24). «NATO general warns of further Russian aggression». Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/nato-general-warns-of-further-russian-aggression/2014/03/23/2ff63bb6-b269-11e3-8020-b2d790b3c9e1_story.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  188. 188,0 188,1 Scrutton, Alistair; Johnson, Simon (2014-10-20). «Swedish 'Cold War' thriller exposes Baltic Sea nerves over Russia». Reuters. https://www.reuters.com/article/us-sweden-deployment-idUSKCN0I91T220141020. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  189. Reuters (2022-06-10). «Estonia summons Russian envoy to protest Putin remarks» (στα αγγλικά). Reuters. https://www.reuters.com/world/europe/estonia-summons-russian-envoy-protest-putin-remarks-2022-06-10/. Ανακτήθηκε στις 2022-08-18. 
  190. Ritter, Karl; Huuhtanen, Matti (2014-10-20). «Submarine hunt sends Cold War chill across Baltic». Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/submarine-hunt-sends-cold-war-chill-across-baltic/2014/10/20/a8768830-5899-11e4-bd61-346aee66ba29_story.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  191. «'Submarine' in Sweden was only civilian boat». 13 Απριλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 2016. 
  192. «Πούτιν: Απάντηση με το ίδιο νόμισμα αν αναπτυχθεί το ΝΑΤΟ σε Σουηδία και Φινλανδία». www.naftemporiki.gr. 29 Ιουνίου 2022. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2022. 
  193. Johnston, Ian (2015-04-02). «Russia threatens to use 'nuclear force' over Crimea and the Baltic states». The Independent (London). https://www.independent.co.uk/news/world/europe/russia-threatens-to-use-nuclear-force-over-crimea-and-the-baltic-states-10150565.html. Ανακτήθηκε στις 2015-04-02. 
  194. «Putin threat of nuclear showdown over Baltics». The Times. 2015-04-02. http://www.thetimes.co.uk/tto/news/world/europe/article4399758.ece. Ανακτήθηκε στις 2015-04-02. 
  195. 195,0 195,1 «Putin's war on the West». Economist. 2015-02-14. https://www.economist.com/news/leaders/21643189-ukraine-suffers-it-time-recognise-gravity-russian-threatand-counter?fsrc=nlw. Ανακτήθηκε στις 2015-04-30. 
  196. 196,0 196,1 Czuczka, Tony; Parkin, Brian (2014-11-21). «Merkel Bids to Stall Putin Influence at EU's Balkan Edge». Bloomberg L.P.. https://www.bloomberg.com/news/2014-11-20/merkel-bids-to-stall-putin-influence-at-eu-s-balkan-edge.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-21. 
  197. «Kosovo precedent for 200 territories—Lavrov». Tanjug/B92. 23 Ιανουαρίου 2008. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2022. 
  198. «Putin's Reach: Merkel Concerned about Russian Influence in the Balkans». Spiegel. 2014-11-17. http://www.spiegel.de/international/europe/germany-worried-about-russian-influence-in-the-balkans-a-1003427.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-06. 
  199. «Far-Right Europe Has a Crush on Moscow». Moscow Times. 2014-11-25. http://www.themoscowtimes.com/news/article/far-right-europe-has-a-crush-on-moscow/511827.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-06. 
  200. 200,0 200,1 Yardley, Jim; Becker, Jo (2014-12-30). «How Putin Forged a Pipeline Deal That Derailed». The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/12/31/world/europe/how-putin-forged-a-pipeline-deal-that-derailed-.html?module=ArrowsNav&contentCollection=Europe&action=keypress&region=FixedLeft&pgtype=article. Ανακτήθηκε στις 2015-01-02. 
  201. «From cold war to hot war». Economist. 2015-02-14. https://www.economist.com/news/briefing/21643220-russias-aggression-ukraine-part-broader-and-more-dangerous-confrontation. Ανακτήθηκε στις 2015-04-30. 
  202. «In the Kremlin's pocket». Economist. 2015-02-14. https://www.economist.com/news/briefing/21643222-who-backs-putin-and-why-kremlins-pocket. Ανακτήθηκε στις 2015-04-30. 
  203. «Hungarian protesters hit out at Orban's 'move towards Russia'». Yahoo News. 2015-01-02. https://news.yahoo.com/hungarian-protesters-hit-orbans-move-towards-russia-201353130.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-03. 
  204. Traynor, Ian (2014-11-17). «European leaders fear growth of Russian influence abroad». The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2014/nov/17/european-leaders-fear-growth-russian-influence-angela-merkel-vladmir-putin. Ανακτήθηκε στις 2015-01-06. 
  205. «Prime Minister Đukanović: Protests in Podgorica supported by circles around Serbian Ortodox Church, and Russia». www.gov.me. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2017. 
  206. Finn, Peter (2007-11-03). «Russia's State-Controlled Gas Firm Announces Plan to Double Price for Georgia». Washington Post. https://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/11/02/AR2006110201520.html. Ανακτήθηκε στις 2014-12-25. 
  207. Matthews, Owen (2014-09-24). «Putin's 'Last and Best Weapon' Against Europe: Gas». http://www.newsweek.com/2014/10/03/putins-last-and-best-weapon-against-europe-gas-272652.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-03. 
  208. 208,0 208,1 Klapper, Bradley (2015-02-03). «New Cold War: US, Russia fight over Europe's energy future». Associated Press. https://www.apnews.com/5c5890b2e38040b692a84d6a02ad751b. Ανακτήθηκε στις 2015-02-12. 
  209. Neyfakh, Leon (2014-03-09). «Putin's long game? Meet the Eurasian Union». Boston Globe. https://www.bostonglobe.com/ideas/2014/03/09/putin-long-game-meet-eurasian-union/1eKLXEC3TJfzqK54elX5fL/story.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-21. 
  210. Stewart, James (2014-03-07). «Why Russia Can't Afford Another Cold War». The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/03/08/business/why-russia-cant-afford-another-cold-war.html. Ανακτήθηκε στις 2015-01-03. 
  211. Chiara Albanese and Ben Edwards (2014-10-09). «Russian Companies Clamor for Dollars to Repay Debt». Wall Street Journal. https://www.wsj.com/articles/russian-companies-clamor-for-dollars-to-repay-debt-1412860551. Ανακτήθηκε στις 2014-12-16. 
  212. 212,0 212,1 Chung, Frank (2014-12-18). «The Cold War is back, and colder». News.au. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2015-08-14. https://web.archive.org/web/20150814142811/http://www.news.com.au/finance/economy/the-cold-war-is-back-and-colder/story-e6frflo9-1227159436375. Ανακτήθηκε στις 2014-12-18. 
  213. Smolchenko, Anna (2014-10-13). «China, Russia seek 'international justice', agree currency swap line». AFP. Yahoo! News. https://sg.news.yahoo.com/china-russia-seek-international-justice-agree-currency-swap-185306361.html. Ανακτήθηκε στις 2014-10-13.