Χρυσοπηγή Αχαΐας

ορεινό χωριό της Αχαΐας

Συντεταγμένες: 38°2′40.9″N 21°50′29.0″E / 38.044694°N 21.841389°E / 38.044694; 21.841389

Η Χρυσοπηγή, ιδιαίτερα γνωστή και ως Σποδιάνα που είναι η παλαιότερη ονομασία της[2][3], είναι ορεινό χωριό της Αχαΐας, που υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Ερυμάνθου[4] και βρίσκεται χτισμένο σε μια τοποθεσία πλούσιας φυσικής ομορφιάς, στις απόκρημνες πλαγιές του όρους Ερύμανθος σε υψόμετρο περίπου 700 μέτρων[5][6].

Χρυσοπηγή
Χρυσοπηγή is located in Greece
Χρυσοπηγή
Χρυσοπηγή
Διοίκηση
ΧώραΕλλάδα
ΠεριφέρειαΔυτικής Ελλάδας
ΔήμοςΕρυμάνθου
Δημοτική ΕνότηταΦαρρών
Δημοτική ΚοινότηταΧρυσοπηγής
Γεωγραφία και Στατιστική
Γεωγραφικό διαμέρισμαΠελοπόννησος
ΝομόςΑχαΐας
Υψόμετρο740 μ.
Έκταση12,881 χλμ²
Πληθυσμός113 (2021)
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασίαΣποδιάνα
Ονομασία κατοίκωνΣποδιαναίοι[1]
Ταχ. κώδικας250 08
Τηλ. κωδικός2694
erymanthou.gov.gr

Τοπική Κοινότητα Χρυσοπηγής Επεξεργασία

Η Τοπική Κοινότητα Χρυσοπηγής[7] (άλλοτε ανεξάρτητη Κοινότητα[8]) αποτελείται από τους σχεδόν ενωμένους οικισμούς Χρυσοπηγή και Άνω Χρυσοπηγή, που στην πραγματικότητα είναι οι δύο ευρύτερες γειτονιές του χωριού. Ο οικισμός της Χρυσοπηγής καλείται και Κάτω Χρυσοπηγή, χωρίς να είναι επίσημη ονομασία[2][9][10]. Η Κοινότητα Χρυσοπηγής έχει έκταση που καταλαμβάνει 12.881 στρέμματα και μόνιμο πληθυσμό 113 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2021, ενώ βάσει της προηγούμενης απογραφής, αυτής του 2011 είχε 183 κατοίκους (54 κατοίκους η Άνω Χρυσοπηγή και 129 κατοίκους η Κάτω Χρυσοπηγή)[11].

Γειτονιές[12] του χωριού είναι τα Τσουτσαίικα[13], το Λάκκωμα, οι Μουρίτσες και η Χαλκιώσσα.

Λοιπά στοιχεία

Στα επίσημα κρατικά έγγραφα, καταστάσεις απογραφών κ.λπ., ο οικισμός ονομάζεται Χρυσοπηγή. Οι κάτοικοι του χωριού -και της ευρύτερης περιοχής- αποκαλούν τη Χρυσοπηγή ως Κάτω Χρυσοπηγή ως τμήμα του ενιαίου χώρου και χωριού της Χρυσοπηγής.

Ονομασία Επεξεργασία

Σχετικά με την παλιά ονομασία του χωριού "Σποδιάνα" και όσον αναφορά την ετυμολογία της δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη και αδιαμφισβήτητη εκδοχή για την προέλευσή της[14]. Παρόλα αυτά υπάρχουν διάφορες απόψεις και εκδοχές, σύμφωνα με τις οποίες η ονομασία ανάγεται πολλούς αιώνες πριν έως και την αρχαιότητα. Κάποιες από τις γνωστότερες είναι οι εξής:

α) Σύμφωνα με τον ιστορικό Στέφανο Θωμόπουλο, η ονομασία ετυμολογείται από το "Σπονδείον Διάνας"[15] και αναφέρει ότι οι ντόπιοι του μιλούσαν για τη "βρύση της Άννας", βρύση που ονομάζεται της "Κυράννας" (ή συνηθέστερα "Κυριάννας" ή "Κεριάννας") από τους ντόπιους, ενώ αναφέρει επίσης και φρέαρ που οι ντόπιοι ονομάζουν "Πηγάδι της Διάνας"[16]. Με την εκδοχή αυτή έχουν συμφωνήσει και άλλοι νεότεροι ιστορικοί.

β) Ότι πρόκειται για ονομασία προερχόμενη από το Τιμάριο της Ζουλιάνας, που αναφέρεται ήδη από το 1275 στο γαλλικό Χρονικό του Μορέως, περιοχή στη Βαρωνία της Χαλανδρίτσας του Πριγκιπάτου της Αχαΐας[17]. Ωστόσο εκδοχή αυτή δεν είναι ιδιαίτερα βάσιμη και μπορεί να αντιστραφεί, δηλαδή το τιμάριο να αντλεί το όνομα του από την περιοχή όπως και σε άλλες περιπτώσεις, απλά με παραφθορά της λέξης, κάτι που είναι σύνηθες και για την απόδοση σε άλλη γλώσσα.

Ιστορία Επεξεργασία

Εικάζεται πως η περιοχή κατοικείται από την αρχαιότητα, σύμφωνα με κάποιες ενδείξεις.

Το χωριό βρίσκεται στην ιστορική περιοχή των Νεζερών[18], αποτελώντας ένα από τα λεγόμενα Νεζεροχώρια, ονομασία γνωστή ακόμα και σήμερα.

Το χωριό αναφέρεται στην ιστορική ενετική απογραφή Γκριμάνι (Grimani) του 1700 ως "Diana di Nexero (Σποδιάνα Νεζερού)" με 12 οικογένειες (ή 46 κατοίκους)[17][19].

Κατά τα Ορλωφικά, την εξέγερση του 1770, ο Σουλεϊμάν Τζιαπάρι μαζί με τους Τουρκαλβανούς στρατιώτες του πυρπόλησαν το χωριό καθώς και το μοναστήρι της Χρυσοποδαρίτισσας, έπειτα από σθεναρή άρνηση των ντόπιων στο να παραδοθούν και να προσκυνήσουν. Στις αρχές του Μαΐου του 1826 ο Ιμπραήμ Πασάς πυρπόλησε το χωριό και κατέστρεψε ολοσχερώς το μοναστήρι, στα πλαίσια της εκστρατείας του και της προσπάθειας κατάπνιξης της Επανάστασης του ’21. Παρά όλες αυτές τις καταστροφές που υπέστη, κατά την επιστημονική έρευνα της γαλλικής αποστολής του στρατηγού Μαιζώνος (1829-1830) αναφέρεται ότι το χωριό έχει 27 οικογένειες, ενώ το 1840 σύμφωνα με την ελληνική απογραφή εκείνου του έτους είχε 242 κατοίκους[20].

Το χωριό αποτέλεσε την ιδιαίτερη πατρίδα και γενέτειρα αρκετών σημαντικών προσωπικοτήτων και επιφανών αντρών του παρελθόντος, ενώ υπήρξε και καταφύγιο πολλών αγωνιστών της Επανάστασης του ’21, όπως των ντόπιων Νίκα, Πετρούτσου, Σκιαδά, των Τριταιιτών Γιαννιά και Μαντά, καθώς και άλλων[21].

Το μοναστήρι της περιοχής αποτέλεσε κέντρο αποθήκευσης εφοδίων του αχαϊκού στρατοπέδου, όπου εναπόθεταν τα τρόφιμα που συγκέντρωναν από την επαρχία και τα γύρω χωριά για την τροφοδοσία των ελληνικών δυνάμεων κατά την πολιορκία της Πάτρας την άνοιξη του 1821. Η μόνη υπήρξε και καταφύγιο του Παλαιών Πατρών Γερμανού, ενώ εκεί είχε στρατοπεδεύσει και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.

Σύμφωνα με ιστορικές αναφορές, το 1713 το χωριό είχε δική του ενορία, όπως και το 1830[16]. Το 1903 αναφέρεται ότι απείχε 3½ ώρες από τη Χαλανδρίτσα και πως διέθετε γραμματείον[22]. Το 1930 αναφέρεται ότι είχε δημόσιο δάσος 500 ελάτων[16].

Στις 29 Απριλίου του 1944, προς τα τέλη της Κατοχής, το χωριό πυρπολήθηκε από τα ναζιστικά γερμανικά στρατεύματα με αποτέλεσμα την καταστροφή του[23], από την οποία όλοι οι κάτοικοι έμειναν άστεγοι γι' αρκετά χρόνια μέχρι να ανοικοδομήσουν ξανά τα σπίτια τους και επήλθαν σε πολύ μεγάλη φτώχεια για αρκετό διάστημα[21].

Έπειτα από τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το χωριό απέκτησε συγκοινωνιακό δίκτυο και σύνδεση μέσω οδικού άξονα με άλλες περιοχές[21]. Ωστόσο, ο δρόμος που φτάνει μέχρι το χωριό, αρχικά και ιδιαίτερα τα πρώτα χρόνια παρουσίαζε διάφορα τεχνικά προβλήματα με την αύξηση αυτών να είναι κατά τη χειμερινή περίοδο όπως είναι φυσικό[21], ενώ ασφαλτοστρώθηκε αρκετά χρόνια αργότερα.

Στο χωριό παλαιότερα και μέχρι τις αρχές του 21ου αιώνα λειτουργούσε δημοτικό σχολείο.

Διοικητική εξέλιξη Επεξεργασία

Βυζάντιο-Λατινοκρατία-Τουρκοκρατία Επεξεργασία

Η περιοχή της Χρυσοπηγής, αποτελούσε μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τη σύστασή αυτής έως και τις αρχές του 13ου αιώνα.

Κατά την Δ΄ Σταυροφορία, όπου, ακολουθώντας την τύχη και πολλών άλλων όμορων και γενικά ελληνικών περιοχών, πέρασε στην κυριαρχία των Φράγκων. Αποτέλεσε μέρος της Βαρωνίας Χαλανδρίτσας που ιδρύθηκε από τον ηγεμόνα Γουλιέλμο Β΄ Βιλλεαρδουίνο και ήταν υποτελές του Πριγκιπάτου Αχαΐας.

Έως τα μέσα του 15ου αιώνα η περιοχή ήταν υπό συνεχή Φραγκοκρατία αλλά εκείνη την περίοδο οι Βυζαντινοί ανάκτησαν τα εδάφη του Πριγκιπάτου Αχαΐας και η περιοχή αποτέλεσε μέρος Δεσποτάτου Μορέως, τμήματος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ωστόσο οι Βυζαντινοί κράτησαν για λίγο αυτήν τη φορά την περιοχή, αφού η Πελοπόννησος ύστερα από λίγα χρόνια καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς, ενώ παράλληλα είχε ήδη ξεκινήσει το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Επί Τουρκοκρατίας, καθώς και της ενδιάμεσης Β΄ Ενετοκρατίας (1685-1715), η περιοχή αποτέλεσε τμήμα της Επαρχίας Καλαβρύτων[24], έδαφος της οποίας αποτελούσαν και για λίγα χρόνια μετά την Απελευθέρωση (1821)[25].

Νεότερη και σύγχρονη εποχή Επεξεργασία

Αναλυτικά οι διοικητικές μεταβολές της χώρας από την ίδρυση του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους, όσον αφορά τη Χρυσοπηγή:

Δήμος Νεζερών

Στις 20 Απριλίου του 1835, επί Διοικήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος, η τότε Σποδιάνα (Σποδιάναις) προσαρτάται στον Δήμο Νεζερών που ανήκε στην πρώην Επαρχία Καλαβρύτων (Κυναίθης) του τότε Νομού Αχαΐας και Ηλίδος[26] Ένα χρόνο μετά, με τη Διοικητική Διαίρεση του 1836 και με την η οποία καταργήθηκε προσωρινά το νομαρχιακό σύστημα της χώρας, η επαρχία έπαψε να υφίσταται[27] και το χωριό προσαρτήθηκε στη νέα τότε Διοίκηση Κυλληνίας (Κυναίθης)[28].

Δήμος Φαρών

Το 1841 με Βασιλικό Διάταγμα της 22ης Ιανουαρίου (3ης Φεβρουαρίου) ο Δήμος Νεζερών καταργήθηκε και προσαρτήθηκε εξ ολοκλήρου στον τότε Δήμο Φαρών της Διοικήσεως Αχαΐας[29].

Το 1899 με τη Διοικητική Διαίρεση που επέφερε μεταβολές στο νομαρχιακό σύστημα της χώρας, ο Νομός Αχαΐας και Ηλίδος διαιρέθηκε και το χωριό προσαρτήθηκε στον Νομό Αχαΐας, ωστόσο με τη Διοικητική Διαίρεση του 1909, οι δύο νομοί επανενώθηκαν και χωρίστηκαν ξανά και τελικώς στις 16/04/1930 (ΦΕΚ 115Α)[29].

Κοινότητα Χρυσοπηγής (Σποδιάνας)

Στις 23 Αυγούστου του 1912 (ΦΕΚ 256Α), με τη Διοικητική Διαίρεση που επέφερε τη θέσπιση των κοινοτήτων, το χωριό αποσπάται από τον Δήμο Φαρών -ο οποίος διαμελίστηκε σε μικρότερες κοινότητες εντός της Επαρχίας Πατρών- και ορίζεται έδρα της τότε Κοινότητας Σποδιάνας[7][29] ενώ παράλληλα η ονομασία "Σποδιάναις" (τυπικά) διορθώθηκε σε "Σποδιάνα"[29].

Στις 8 Αυγούστου του 1928 (ΦΕΚ 156Α) το χωριό μετονομάστηκε σε "Χρυσοπηγή"[3][29], ομοίως και η κοινότητα[7].

Δήμος Φαρρών (νέος)

Στις 4 Δεκεμβρίου του 1997, σύμφωνα με τη Διοικητική Μεταρρύθμιση "Καποδίστριας" (ΦΕΚ 244Α), με την οποία η συντριπτική πλειοψηφία των ανεξάρτητων κοινοτήτων καταργήθηκαν, η Κοινότητα Χρυσοπηγής μαζί με άλλες 15 κοινότητες συγχωνεύτηκαν και δημιούργησαν τον νέο Δήμο Φαρρών που στο μεγάλο μέρος του συμπίπτει με τον ομώνυμο παλιότερο δήμο όπως αυτός εκτεινόταν πριν την κατάργηση του. Η πρώην Κοινότητα Χρυσοπηγής αποτέλεσε δημοτικό διαμέρισμα του δήμου[29].

Δήμος Ερυμάνθου

Από το την 1η Ιανουαρίου του 2011 και πλέον, βάσει της Διοικητικής Μεταρρύθμισης "Καλλικράτης" (ΦΕΚ 87Α - 07/06/2010), το χωριό αποτελεί μέρος του Δήμου Ερυμάνθου, όπου προήλθε από τη συγχώνευση του Δήμου Φαρρών με τον Δήμος Τριταίας και τις κοινότητες Καλεντζίου και Λεοντίου[29]. Το πρώην Δημοτικό Διαμέρισμα Χρυσοπηγής, αποτελεί πλέον (Τοπική) Κοινότητα του δήμου.

Δημογραφική εξέλιξη Επεξεργασία

Σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία το χωριό είχε: 46 κατοίκους (ή 12 οικογένειες) το 1700[30], 27 οικογένειες το 1829[31], 242 κατοίκους το 1840[20][32].

Συγκεντρωτικά, η δημογραφική εξέλιξη του οικισμού της Χρυσοπηγής σύμφωνα με τις εθνικές απογραφές της χώρας[33][34] είναι η εξής:

1830 1835 1844 1848-1851 1861 1879 1889 1896 1907 1920 1928 1940 1951 1961 1971 1981 1991 2001 2011
27 οικογ.[16][17] 25 οικογ. -
147 κατ.[17]
217[17] 35 οικογ. -
139 κατ.[16][17]
281 κατ.[17] 259[17] 256[17] 242[17][35] 286[17] 227[17] 71[17] 260[17] 246[17] 96[17][36] 102[17][36] 101[17] 117[17] 122[17][37] 129[11]

* Από το 1961 και έπειτα, με την επίσημη αναγνώριση του οικισμού Άνω Χρυσοπηγής και την απογραφή του ως αυτοτελή οικισμό, βλέπουμε στον παραπάνω σχετικό πίνακα μόνον τον πληθυσμό της λεγόμενης Κάτω Χρυσοπηγής. Συνολικά ο πληθυσμός του χωριού αυτές τις χρονιές που πραγματοποιήθηκαν απογραφές είναι: 226 το 1961, 146 το 1971, 131 το 1981, 138 το 1991, 178 το 2001 και 183 το 2011.

Ναοί, ξωκλήσια και λοιπά θρησκευτικά μνημεία Επεξεργασία

Οι ναοί της Χρυσοπηγής είναι οι εξής:

  • Παμμέγιστοι Ταξιάρχες: Είναι ο ενοριακός και κοιμητηριακός ναός του χωριού[12]. Βρίσκεται στο κάτω μέρος της Άνω Χρυσοπηγής και γεωγραφικά ανάμεσα στην Κάτω και Άνω Χρυσοπηγή, σε υψόμετρο 720 μέτρων. Γιορτάζει στις 8 Νοεμβρίου.
  • Άγιοι Ανάργυροι[12]: Είναι ξωκκλήσι που βρίσκεται δυτικά του χωριού, περίπου 1,5 χιλιόμετρο μακριά από αυτό και σε υψόμετρο 710 μέτρων. Κατά το παρελθόν είχε ερειπώσει και έχει αναστηλώθηκε εκ νέου το 1985. Γιορτάζει στις 11 Οκτωβρίου.
  • Άγιος Γεώργιος[12] (Αϊ-Γιώργης): Είναι ξωκκλήσι που βρίσκεται νότια του χωριού, σε μικρή απόσταση από το νοτιότερο (ψηλότερο) μέρος του οικισμού, μόλις περί τα 250 μέτρα και σε υψόμετρο 780 μέτρων. Γιορτάζει στις 23 Απριλίου, αλλά σε περίπτωση που η ημερομηνία αυτή τυγχάνει να βρίσκεται ημερολογιακά πριν το Πάσχα η εορτή μετατίθεται τη Δευτέρα του Πάσχα.
  • Άγιος Ιωάννης[12] ο Πρόδρομος (Αϊ-Γιάννης Σποδιάνας): Είναι ο πολιούχος του χωριού και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου (Αποτομή της Τίμιας Κεφαλής του Άγιου Ιωάννη Προδρόμου). Την ημερομηνία αυτήν πραγματοποιείται και το ετήσιο τοπικό πανηγύρι. Βρίσκεται δυτικά του χωριού, σε απόσταση περίπου 2 χιλιομέτρων από αυτό και σε υψόμετρο 810 μέτρων.
    Επί της ουσίας υπάρχουν δύο ναοί στον ίδιο χώρο: Ο παλαιός μικρός ναός[38], που ο ακριβής χρόνος κτήσης του είναι άγνωστος ενώ στο εσωτερικό του έχει πολλές τοιχογραφίες που οι περισσότερες διατηρούνται σε άριστη κατάσταση, και ο νεώτερος ναός, που η χρονολογία κτήσης του είναι στις 19 Αυγούστου του 1884, και μαζί αποτελούν ιστορικό και θρησκευτικό μνημείο της περιοχής και αξιόλογο σημείο αναφοράς που το καθιστούν και ως σημαντικό τοπόσημο.
  • Άγιοι Ισαπόστολοι Κωνσταντίνος και Ελένη[12]: Είναι ξωκκλήσι που βρίσκεται στη μικρή οικιστική περιοχή Τσουτσέικα, στη δυτική πλευρά του βουνού Κορένα, σε υψόμετρο 500 μέτρων και βορειοδυτικά του χωριού, περίπου 5 χιλιόμετρα μακριά από αυτό. Γιορτάζει στις 21 Μαΐου.
  • Άγιος Νικόλαος (Αϊ-Νικόλας): Είναι ναός που αποτελεί ιδιοκτησία της Μονής της Παναγίας Χρυσοποδαρίτισσης και βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού, σε απόσταση περίπου 2 χιλιομέτρων μακριά από αυτό και πλησίον του μοναστηριού και του ποταμού Πείρου, σε υψόμετρο 450 μέτρων. Γιορτάζει στις 6 Δεκεμβρίου.
  • Αγία Παρασκευή: Είναι ξωκκλήσι που βρίσκεται δυτικά του χωριού, σε απόσταση περίπου 4 χιλιόμετρων από αυτό και σε υψόμετρο 850 μέτρων, στα όρια της περιοχής (κοινότητας) της Χρυσοπηγής, κοντά στο γειτονικό χωριό Κούμανι. Γιορτάζει στις 26 Ιουλίου.

Ερειπωμένοι ναοί που δεν υφίστανται πια:

  • Άγιος Αγγελής (Αγιαγγελής)[39]: Ήταν ξωκκλήσι που βρισκόταν δυτικά του χωριού στην ομώνυμη τοποθεσία, σε απόσταση περίπου 1,5 χιλιομέτρου από αυτό και σε υψόμετρο περίπου 740 μέτρων. Γιόρταζε στις 3 Δεκεμβρίου.
  • Προφήτης Ηλίας (Αϊλιας): Ήταν ξωκκλήσι ευρισκόμενο νοτιοανατολικά του χωριού στην ομώνυμη τοποθεσία, στην κορυφή ενός βουνού της περιοχής σε υψόμετρο περίπου 890 μέτρων. Δεν υπάρχει δρόμος μέχρι εκεί παρά μόνο ένα μονοπάτι, αρκετά δύσβατο σε κάποιο μέρος του και ειδικότερα στις μέρες μας που δεν χρησιμοποιείται όπως παλιότερα με αποτέλεσμα η βλάστηση να το κατακλύζει σε κάποια σημεία. Σήμερα σώζονται μόνο ερείπια του ναού και μπορεί να διακρίνει εύκολα κανείς τα θεμέλια του. Γιόρταζε στις 20 Ιουλίου.
  • Παναγιά: Ήταν ξωκκλήσι ευρισκόμενο βόρεια του χωριού στην τοποθεσία Παλιαμπέλες, σε μικρή απόσταση από το βορειότερο (χαμηλότερο) μέρος του οικισμού, μόλις 150 μέτρα περίπου μακριά από αυτό και σε υψόμετρο 630 μέτρων. Γιόρταζε στις 15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου). Σήμερα στην τοποθεσία αυτή, βρίσκεται υπό κατασκευή ένας νέος ομώνυμος ναός.

Μονή Παναγίας Χρυσοποδαρίτισσας:

Στην περιοχή της Χρυσοπηγής βρίσκεται και το ιστορικό και αξιοθαύμαστο Μοναστήρι Παναγίας της Χρυσοποδαρίτισσας (γνωστό και ως Μονή Νεζερών), ανδρώα κοινοβιακή μονή, που ιδρύθηκε στα τέλη του 12ου αιώνα, καθιστώντας το ένα από τα αρχαιότερα μοναστήρια της Αχαΐας και όχι μόνο. Πριν την ίδρυση της υπήρχαν ασκητήρια στην περιοχή[40]. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου[41], ανήμερα της Απόδοσης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που είναι γνωστή στον λαό και ως τα «Εννιάμερα της Παναγίας». Η μονή αποτελεί άβατο για τις γυναίκες με μόνη εξαίρεση την ημέρα της θρησκευτικής της πανηγύρεως του[42].

Βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού, χτισμένη σε υψόμετρο 520 μέτρων, πάνω σε ένα σπήλαιο σχεδόν στον πυθμένα της κοιλάδας του ποταμού Πείρου και κοντά στις όχθες του[17], κυκλωμένη από αιωνόβια δέντρα και κήπους[40]. Απέχει περίπου 2 χιλιόμετρα από το χωριό και ενώνεται με αυτό μέσω χωματόδρομου.

Το μοναστήρι αυτό αποτελεί τοπόσημο της ευρύτερης περιοχής και ιδιαίτερο σημείο αναφοράς από πλευράς ιστορίας, θρησκείας, αρχιτεκτονικής και φυσικού κάλλους που το περιτριγυρίζει. Επίσης έχει κηρυχτεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού της Ελλάδας.

Αξιοθέατα Επεξεργασία

Στο χωριό υπάρχουν αρκετά αξιοθέατα μεταξύ των οποίων: τα παραδοσιακά πέτρινα σπίτια και οι διάσπαρτες πέτρινες βρύσες, όπως η βρύση -κατασκευασμένη τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα- στην όμορφη κεντρική πλατεία του χωριού με τα πανύψηλα πλατάνια[21], οι ναοί και τα ξωκλήσια του, όπως και το μοναστήρι των Νεζερών. Μέσα στην (άνω) κοιλάδα του ποταμού Πείρου υπάρχει ο παραδοσιακός νερόμυλος, που έχει ανακαινιστεί και βρίσκεται σε άριστη κατάσταση, το παλιό Χάνι του Σκιαδά και το πέτρινο γεφύρι, μεσαιωνικής κατασκευής, που διατηρείται σε πάρα πολύ καλή κατάσταση. Επίσης, στην περιοχή Δρυμώνας βρίσκεται το παλιό Χάνι του Γαννικόπουλου.

Στην περιοχή μπορεί κανείς να απολαύσει το ορεινό φυσικό τοπίο, τη θέα, την ηρεμία, καθώς και την άγρια φυσική ομορφιά που χαρίζονται απλόχερα στον επισκέπτη και στον καθένα γενικότερα. Στην περιοχή υπάρχει πλήθος επιβλητικών βράχων και σπηλιών.

Επιπλέον από το χωριό ξεκινάει, μεταξύ πολλών άλλων, ένα μονοπάτι που οδηγεί -μέσω και της πλαγιάς του Πλατύ (ευρύτερη θέση) που δεσπόζει επιβλητικά άνωθεν του χωριού- και καταλήγει στην αξιοθαύμαστη τοποθεσία Χιονότρυπα, που βρίσκεται ψηλά στα αλπικά λιβάδια του Ερυμάνθου, όπου από εκεί ακόμα μπορεί κανείς να συνεχίσει την ανάβαση και να φτάσει στην ψηλότερη κορυφή του ορεινού όγκου τον ΩλονόΩλενο)[43], όπως και σε άλλες γύρω αξιοθαύμαστες τοποθεσίες.

Οικονομία Επεξεργασία

Οι κάτοικοι της περιοχής απασχολούνται με τον πρωτογενής τομέα παραγωγής και κατά κύριο με την κτηνοτροφία, δευτερευόντως με τη γεωργία, ενώ σε πολύ μικρότερη κλίμακα και με τη μελισσοκομία. Παλαιότερα στην περιοχή λειτουργούσε τυροκομείο και νερόμυλος.

Πολιτιστικά Επεξεργασία

Στο χωριό δραστηριοποιείται πολιτιστικός σύλλογος την επωνυμία Πολιτιστικός Σύλλογος Χρυσοπηγής "Η Σποδιάνα" και ο οποίος ιδρύθηκε με τη νομική του μορφή στις 19 Φεβρουαρίου του 2003. Αριθμεί πάνω 200 μέλη και διοικείται από το εκάστοτε επταμελές διοικητικό συμβούλιο (Δ.Σ.) που διαθέτει επιπλέον πέντε αναπληρωματικά μέλη και το οποίο εκλέγεται από τη γενική συνέλευση και έχει διάρκεια θητείας δύο ετών. Είναι ιδιαίτερα ενεργός με μεγάλο έργο συμβολής σε πολλούς τομείς.

Το πανηγύρι του χωριού διοργανώνεται παραδοσιακά στις 29 Αυγούστου, ανήμερα της θρησκευτικής εορτής της Αποτομής της Τιμίας Κεφαλής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, όπου γιορτάζει τοπικός ομώνυμος Ιερός Ναός. Στο χωριό επίσης πραγματοποιείται κάθε χρόνο και κατά καιρούς και μια πληθώρα άλλων εκδηλώσεων και γεγονότων που συνήθως αρμόδιος για τη διοργάνωση τους είναι ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος.

Χιλιομετρικές αποστάσεις Επεξεργασία

Η Χρυσοπηγή απέχει, μέσω του οδικού δικτύου, περίπου[44]:

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Η τοπική ονομασία των κατοίκων και καταγόμενων από το χωριό προκύπτει από την παλιά ονομασία του χωριού.
  2. 2,0 2,1 Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Σποδιάνα, λήμμα Χρυσοπηγή.
  3. 3,0 3,1 Πανδέκτης: Μετανομασίες των Oικισμών της Ελλάδας - Σποδιάνα-Χρυσοπηγή. Ιστοσελίδα: www.pandektis.ekt.gr.
  4. Νέα Αρχιτεκτονική της Αυτοδιοίκησης και της Αποκεντρωμένης Διοίκησης - Πρόγραμμα «Καλλικράτης» (Νόμος 3852/2010 - Σε ισχύ από 1/1/2011).
  5. Αναζήτηση υψόμετρου από διεύθυνση στον χάρτη, Αdvancedconverter.com.
  6. Ο ιστορικός Κώστας Τριανταφύλλου αναφέρει υψόμετρο 690 μέτρων. Βλ. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Σποδιάνα· Ομοίως, στο λήμμα Χρυσοπηγή, αναφέρει υψόμετρο 680 μέτρων.
  7. 7,0 7,1 7,2 Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κοινότητας Χρυσοπηγής Αχαΐας. Eetaa.gr.
  8. Κατά τη χρονική περίοδο 1912-1997.
  9. Στην Απογραφή του 1928 απογράφηκε ξεχωριστός οικισμός με την επίσημη ονομασία Κάτω Σποδιάνα και είχε 149 κάτοικους. Ο οικισμός της τότε Σποδιάνας απογράφηκε κανονικά. - Βλ. Λουλούδης (2010), σελ. 292.
  10. Βλ. Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Κάτω Σποδιάνας Αχαΐας (1928-1940), Eetaa.gr.
  11. 11,0 11,1 ΕΛ.ΣΤΑΤ. - Μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2011.
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 Λουλούδης (2010), σελ. 293.
  13. Αναφέρεται και ως "Κατσουτσαίικα". - Βλ. Λουλούδης (2010), σελ. 293.
  14. Βλ. Γκουρβέλος (2010), σελ. 56.
  15. Spondeum Diana: ανάγεται στους Ρωμαϊκούς χρόνους και στην ελληνική γραφή αποδίδεται ως "Σπονδείον Διάνας". "Diana" είναι η λατινική εκδοχή της θεάς Αρτέμιδος. - Βλ. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Σποδιάνα.
  16. 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4 Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Σποδιάνα.
  17. 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 17,18 17,19 17,20 Λουλούδης (2010), σελ. 292.
  18. Κορύλλου (1903), σελ. 82.
  19. Παναγιωτόπουλος (1987), σελ. 268.
  20. 20,0 20,1 Γκουρβέλος (2007), σελ. 149.
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Σύμφωνα με το ανέκδοτο ακόμα βιβλίο (πόνημα) «Μνήμες και θυμίσεις από την Παραδοσιακή Σποδιάνα» του Αθανάσιου Στάμου.
  22. Βλ. Κορύλλος (1903), σελ. 81
  23. Σύμφωνα με τεύχος του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας -στο οποίο αναφέρονται υλικές καταστροφές ανά χωριό μεταξύ των ετών 1940-1945 για όλη την Ελλάδα- η Χρυσοπηγή εκείνο το διάστημα διέθετε 72 οικίες από τις οποίες οι 68 καταστράφηκαν (65 ολοσχερώς και 3 μερικώς).
  24. Επί Τουρκοκρατίας άνηκε στο Σέρμπτι Νεζερών. Τα υπόλοιπα Σέμπτια της Επαρχίας Καλαβρύτων τότε ήταν: του Λειβαρτζίου, της της Κατσάνας και των Χασίων.
  25. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Νεζερά.
  26. Σύμφωνα με τη Διοικητική Διαίρεση του 1833.
  27. Η Επαρχία Καλαβρύτων, καθώς και γενικότερα όλης της χώρας, επανήλθαν με τη Διοικητική Διαίρεση του 1845.
  28. Βλ. Λουλούδης (2010), σελ. 23, 41.
  29. 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 29,6 Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές Χρυσοπηγής Αχαΐας. Eetaa.gr.
  30. Απογραφή Γκριμάνι, 1700.
  31. Ελληνική απογραφή 1829 από την εκστρατεία του Μοριά.
  32. Βλ. "Ιστορία" του λήμματος.
  33. Ψηφιακή βιβλιοθήκη της Ε.Σ.Υ.Ε./ΕΛ.ΣΤΑΤ.. Dlib.statistics.gr. (Ανακτήθηκε: 24/10/2017).
  34. Ε.Ε.Τ.Α.Α. - Διοικητικές μεταβολές στην Τ.Α. - Δημοσιεύματα απογραφών. Eetaa.gr.
  35. Ο ιστορικός Κώστας Τριανταφύλλου αναφέρει λανθασμένα ως απογραφή αυτή του 1889. Βλ. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Σποδιάνα.
  36. 36,0 36,1 Ο ιστορικός Κώστας Τριανταφύλλου αναφέρει λανθασμένα ως πληθυσμό της Χρυσοπηγής αυτόν της Άνω Χρυσοπηγής. Αναφέρει τη Χρυσοπηγή ως Κάτω Χρυσοπηγή. Βλ. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Χρυσοπηγή.
  37. Μόνιμος πληθυσμός: 105 κάτοικοι. Βλ. Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμος Πληθυσμός της Ελλάδος. Απογραφή 2001.
  38. Δίπλα στον παλιό ναό, και εντός σπηλαίου, έχουν εντοπιστεί ψηφιδωτά κ.λπ. Βλ. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Σποδιάνα.
  39. Σύμφωνα με κάποιες αφηγήσεις που βασίζονται σε τοπικές ενδείξεις και παραδόσεις, λέγεται πως ο ναός ήταν αφιερωμένος στους Ταξιάρχες και μετά την ερείπωση του, πιθανόν από κατολισθήσεις, οι κάτοικοι μετέφεραν τα εναπομείναντα δομικά υλικά του και τα χρησιμοποίησαν για να χτίσουν νέο ναό στο σημείο που είναι σήμερα η (κεντρική) εκκλησία των Ταξιαρχών του χωριού.
  40. 40,0 40,1 Τουριστικός οδηγός Νομού Αχαΐας - Μοναστήρια, Nea.gr.
  41. Τριανταφύλλου (1995), λήμμα Χρυσοποδαρίτισσα.
  42. Λουλούδης (2010), σελ. 292-293.
  43. Η κορυφή έχει υψόμετρο 2.224 μέτρα.
  44. Χιλιομετρικές αποστάσεις βασισμένες σε στοιχεία από τους Χάρτες της Google. Αναφέρεται η συντομότερη διαδρομή σε χλμ καθώς και σε χρόνο, με μετάβαση οδικώς.
  45. Με κάποιο (μικρό) τμήμα του δρόμου ωστόσο να είναι χωμάτινο.

Πηγές - Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία